ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 53 : PALI ROMAN Sangani.A. (atthasalini)

                         Lokuttarakusalavannana
     [277] Evam bhavattayasampattinibbattakam kusalam dassetva idani
sabbabhavasamatikkamanaya lokuttarakusalam dassetum puna "katame dhamma kusala"tiadiaraddham.
Tattha lokuttaranti kenatthena lokuttaram? lokam taratiti, lokam uttaratiti
Lokuttaram, lokattayam 1- samatikkamma abhibhuyya titthatiti lokuttaram. 2- Jhanam
bhavetiti ekacittakkhanikam appanajjhanam bhaveti janeti vaddheti.
     Lokato niyyati, vattato niyyatiti niyyanikam, niyyati va etenati
niyyanikam. Tamsamangi hi puggalo dukkham parijananto niyyati, samudayam pajahanto
niyyati, nirodham sacchikaronto niyyati, maggam bhavento niyyati. Yatha ca pana
tebhumikakusalam vattasmim cutipatisandhiyo acinati vaddhetiti acayagami nama hoti,
@Footnote: 1 cha.Ma. lokam            2 khu.pati. 31/620/535 (sya)
Na tatha idam. Idam pana yatha ekasmim purise attharasahattham pakaram upacinante 1-
aparo mahamuggaram gahetva tena citacitatthanam apacinanto viddhamsentoeva
gaccheyya, evameva tebhumikakusalena acita cutipatisandhiyo paccayavekallakaranena
apacinantam viddhamsentam gacchatiti apacayagami.
     Ditthigatanam pahanayati ettha ditthiyoeva ditthigatani "guthagatam
muttagatan"tiadini 2- viya. Dvasatthiya va ditthinam antogadhatta ditthisu
gatanitipi ditthigatani. Ditthiya va gatam etesantipi ditthigatani,
ditthisadisagamanani ditthisadisappavattaniti attho. Kani pana taniti? sasampayuttani
sakkayaditthivicikicchasilabbataparamasaapayagamaniyaragadosamohakusalani. Tani hi yava
pathamamaggabhavana, tava pavattisabhavato ditthisadisagamananiti vuccanti. Iti ditthiyo ca
ditthigatani ca ditthigatani, tesam ditthigatanam. Pahanayati samucchedavasena
pajahanatthaya. Pathamayati gananavasenapi pathamuppattivasenapi pathamaya. Bhumiyati
"anantarahitaya bhumiya"tiadisu 3- tava ayam mahapathavi "bhumi"ti vuccati. "sukhabhumiyam
kamavacare"tiadisu 4- cittuppado. Idha pana samannaphalam adhippetam. Tanhi
sampayuttanam nissayabhavato te dhamma bhavanti etthati bhumi. Yasma va samanepi
lokuttarabhave sayampi bhavati uppajjati, na nibbanam viya apatubhavam, tasmapi
"bhumi"ti vuccati, tassa pathamaya bhumiya. Pattiyati sotapattiphalasankhatassa pathamassa
samannaphalassa pattatthaya patilabhatthayati evamettha attho veditabbo. Viviccati
samucchedavivekavasena viviccitva vina hutva.
      Idani kincapi lokiyajjhanampi na vina patipadaya ijjhati, evam
santepi idha suddhikanayam pahaya lokuttarajjhanam patipadaya saddhimyeva garum katva
desetukamataya "dukkhapatipadam dandhabhinnan"tiadimaha.
@Footnote: 1 cha.Ma. cinante        2 an.navaka. 23/11/309
@3 vinaYu. 1/27/16, Ma.Ma. 13/296/270     4 abhi. 34/988/239
     Tattha yo aditova kilese vikkhambhento dukkhena sasankharena sappayogena
kilamanto vikkhambheti, tassa dukkhapatipada hoti. Yo pana vikkhambhitakileso
vipassanaparivasam vasanto cirena maggapatubhavam papunati, tassa dandhabhinna
hoti. Iti yo koci varo dukkhapatipado dandhabhinnoti 1- nama kato.
     Kataram pana varam rocesunti? yattha sakim vikkhambhita kilesa samudacaritva
Dutiyampi vikkhambhita puna samudacaranti, tatiyam vikkhambhite pana tathavikkhambhiteva
katva maggena samugghatam papeti, imam pana varam rocesum. Imassa varassa
dukkhapatipada dandhabhinnati namam katam. Ettakena pana na pakatam hoti.
Tasma evamettha adito patthaya vibhavana veditabba:- yo hi cattari
mahabhutani pariggahetva upadarupam parigganhati, arupam parigganhati. Ruparupam
pana parigganhanto dukkhena kasirena kilamanto pariggahetum sakkoti, tassa
dukkhapatipada nama hoti. Pariggahitaruparupassa pana vipassanaparivase
maggapatubhavadandhataya dandhabhinna nama hoti.
     Yopi ruparupam pariggahetva namarupam vavatthapento dukkhena kasirena
kilamanto vavatthapeti, vavatthapite ca namarupe vipassanaparivasam vasanto cirena
maggam uppadetum sakkoti, tassapi dukkhapatipada dandhabhinna nama hoti.
     Aparo namarupampi vavatthapetva paccaye parigganhanto dukkhena kasirena
kilamanto parigganhati, paccaye ca pariggahetva vipassanaparivasam vasanto
cirena maggam uppadeti, evampi dukkhapatipada dandhabhinna nama hoti.
     Aparo paccayepi pariggahetva lakkhanani pativijjhanto dukkhena kasirena
kilamanto pativijjhati, patividdhalakkhano ca vipassanaparivasam vasanto cirena maggam
uppadeti, evampi dukkhapatipada dandhabhinna nama hoti.
@Footnote: 1 Si. dukkhapatipada dandhabhinno, cha. dukkhapatipadadandhabhinno,
@Ma. dukkhapatipada dandhabhinna
     Aparo lakkhananipi pativijjhitva vipassananane tikkhe sure pasanne
vahante uppannam vipassananikantim pariyadiyamano dukkhena kasirena kilamanto
pariyadiyati, nikantinca pariyadiyitva vipassanaparivasam vasanto cirena maggam
uppadeti, evampi dukkhapatipada dandhabhinna nama hoti. Imam pana varam
rocesum, imassa varassa etam namam katam, iminava upayena parato tisso
patipada veditabba.
     Phasso hotitiadisu anannatannassamitindriyam sammavaca sammakammanto
sammaajivoti cattari padani adhikani. Niddesavare ca vitakkadiniddesesu
maggangantiadini padani adhikani. Sesam sabbam hettha vuttasadisameva.
Bhummantaravasena pana lokuttaratta ca idha viseso.
     Tattha anannatannassamitindriyanti "anamatagge samsaravatte anannatam
amatapadam catusaccadhammameva va pajanissami"ti patipannassa imina pubbabhagena 1-
uppannam indriyam. Lakkhanadini panassa hettha pannindriye vuttanayeneva
veditabbani.
     Sundara pasattha va vaca sammavaca, vaciduccaritasamugghatikaya
micchavacaviratiya etam adhivacanam. Sa pariggahalakkhana, viramanarasa,
micchavacappahanapaccupatthana. Sundaro pasattho va kammanto sammakammanto,
micchakammantasamucchedikaya panatipatadiviratiya etam namam. So samutthanalakkhano,
viramanaraso, micchakammantappahanapaccupatthano. Sundaro pasattho va ajivo
sammaajivo, micchajivaviratiya etam adhivacanam. So vodanalakkhano,
nayajivappavattiraso, micchajivappahanapaccupatthano.
     Apica hettha viratittaye vuttavasenapettha lakkhanadini veditabbani. Iti
imesam tinnam dhammanam vasena hettha vuttam maggapancakam idha maggatthakam veditabbam,
yevapanakesu ca imesam abhavo, tatha karunamuditanam. Ime hi tayo dhamma idha
paliyam agatattava yevapanakesu na gahita. Karunamudita pana sattarammana,
@Footnote: 1 cha.Ma. pubbabhogena
Ime dhamma nibbanarammanati tapettha na gahita. Ayam tava uddesavare
visesattho.
     [283] Niddesavare pana maggangam maggapariyapannanti ettha tava
maggassa anganti maggangam, maggakotthasoti attho. Yatha pana aranne pariyapannam
arannapariyapannam nama hoti, evam magge pariyapannanti maggapariyapannam,
magganissitanti attho.
     [285] Pitisambojjhangoti ettha pitiyeva sambojjhangoti pitisambojjhango.
Tattha bodhiya bodhissa va angoti bojjhango, idam vuttam hoti:- yayam
dhammasamaggi yaya lokuttaramaggakkhane uppajjamanaya linathinuddhaccapatitthanayuhana-
kamasukhattakilamathanuyogucchedasassatabhinivesadinam anekesam upaddavanam patipakkhabhutaya
satidhammavicayaviriyapitipassaddhisamadhiupekkhasankhataya dhammasamaggiya ariyasavako
bujjhatiti katva "bodhi"ti vuccati, bujjhatiti kilesasantananiddaya utthahati,
cattari va ariyasaccani patibujjhati, 1- nibbanameva va sacchikaroti, tassa
dhammasamaggisankhataya bodhiya angoti 2- bojjhango jhanangamaggangadini viya.
Yopesa yathavuttappakaraya etaya dhammasamaggiya bujjhatiti katva ariyasavako
"bodhi"ti vuccati, tassa bodhissa angotipi bojjhango senangarathangadayo viya.
Tenahu atthakathacariya "bujjhanakassa puggalassa angati va bojjhanga"ti.
     Apica "bojjhangati kenatthena bojjhanga? bodhaya samvattantiti
Bojjhanga, bujjhantiti bojjhanga, anubujjhantiti bojjhanga, patibujjhantiti
bojjhanga, sambujjhantiti bojjhanga"ti  3- imina patisambhidanayenapi
bojjhangattho veditabbo. Pasattho sundaro va bojjhangoti sambojjhango. Evam
pitiyeva sambojjhango pitisambojjhangoti. Cittekaggataniddesadisupi iminava
nayena attho veditabbo.
     [296] Tesam dhammananti ye tasmim samaye pativedham gacchanti  catusaccadhamma,
tesam dhammanam. Annatananti 4- kincapi pathamamaggena te dhamma nata nama
@Footnote: 1 cha.Ma. pativijjhati     2 cha.Ma. angotipi
@3 cha.Ma. sambujjhantiti bojjhangati, khu. pati. 31/17/327
@4 cha.Ma. anannatananti. evamuparipi
Honti, yatha pana pakatiya anagatapubbam viharam agantva viharamajjhe thitopi
puggalo pakatiya anagatabhavam upadaya "anagatapubbatthanam agatosmi"ti vadati, yatha
ca pakatiya apilandhapubbam 1- malam pilandhitva, anivatthapubbam vattham nivasetva,
abhuttapubbam bhojanam bhunjitva pakatiya abhuttabhavam upadaya "abhuttapubbam
bhojanam bhuttomhi"ti vadati, evamidhapi yasma pakatiya imina puggalena ime
dhamma na natapubba, tasma "annatanan"ti vuccati. 2- Aditthadisupi eseva
nayo. Tattha aditthananti ito pubbe pannacakkhuna aditthanam. Appattananti
adhigamavasena appattanam. Aviditananti nanena apakatakatanam. Asacchikatananti
apaccakkhakatanam. Sacchikiriyayati paccakkhakaranattham. Yatha ca imina padena, evam
sesehipi saddhim  "annatanam nanaya, aditthanam dassanaya, appattanam
pattiya, aviditanam vedaya 3- asacchikatanam sacchikiriyaya"ti 3- yojana katabba.
     [299] Catuhi vaciduccaritehitiadisu vaciti vacivinnatti veditabba.
Tinnam dosanam yena kenaci dutthani caritaniti duccaritani. Vacito pavattani
duccaritani vaciduccaritani, vaciya va nipphaditani duccaritani vaciduccaritani,
tehi vaciduccaritehi. Araka ramatiti arati. Vina tehi ramatiti virati. Tato tato
patinivattava hutva tehi vina ramatiti pativirati. Upasaggavasena va padam vaddhitam.
Sabbamidam oramanabhavassa adhivacanam. Veram manati vinasetiti veramani. Idampi
oramanasseva vevacanam. Yaya pana cetanaya musavadadini bhasamano karoti
nama, ayam lokuttaramaggavirati uppajjitva tam kiriyam katum na deti, kiriyapatham
pacchindatiti akiriya. Tatha tam karanam katum na deti, karanapatham pacchindatiti
akaranam. Yaya ca cetanaya catubbidham vaciduccaritam bhasamano ajjhapajjati nama,
ayam uppajjitva tatha ajjhapajjitum na detiti anajjhapatti.
@Footnote: 1 Si. apiladdhapubbam     2 cha.Ma. vuttam     3-3 cha.Ma. ime patha na dissanti
     Velaanatikkamoti ettha "taya velaya"tiadisu 1- tava kalo "vela"ti
agato. "uruvelayam viharati"ti 2- ettha rasi, "thitadhammo velam nativattati"ti 3-
ettha sima. Idhapi simava. Anatikkamaniyatthena hi cattari vacisucaritani velati
adhippetani. Iti yaya cetanaya cattari vaciduccaritani bhasamano velam atikkamati
nama, ayam uppajjitva tam velam atikkamitum na detiti "velaanatikkamo"ti
vutta. Velayatiti 4- va vela, velayati 5- viddhamsetiti attho. Kim velayatiti?
catubbidham vaciduccaritam. Iti velayanato vela. Purisassa pana hitasukham anatikkamitva
pavattatiti 6- anatikkamo. Evamettha padadvayavasenapi attho veditabbo.
     Setum hanatiti setughato, catunnam vaciduccaritanam padaghato, paccayaghatoti
attho. Paccayo hi idha "setu"ti adhippeto. Tatrayam vacanattho:- ragadiko
catunnam vaciduccaritanam paccayo vattasmim puggalam sinoti bandhatiti setu, setussa
ghato setughato, vaciduccaritapaccayasamugghatikaya viratiya etam adhivacanam. Ayam pana
sammavacasankhata virati pubbabhage nanacittesu labbhati. Anneneva hi
cittena musavada viramati, annena pesunnadihi. Lokuttaramaggakkhane pana
ekacittasmimyeva labbhati, catubbidhaya hi vaciduccaritacetanaya padacchedam kurumana
maggangam purayamana ekava virati uppajjati.
     [300] Kayaduccaritehiti kayato pavattehi kayena va nipphaditehi
panatipatadihi duccaritehi. Sesam purimanayeneva veditabbam. Ayampi
sammakammantasankhata virati pubbabhage nanacittesu labbhati. Anneneva hi cittena
panatipata viramati, annena adinnadanamicchacarehi. Lokuttaramaggakkhane
pana ekacittasmimyeva labbhati. Tividhaya hi kayaduccaritacetanaya padacchedam kurumana
maggangam purayamana ekava virati uppajjati.
@Footnote: 1 vinaYu. 4/1/2, di.Ma. 10/154/81, khu.u. 25/1/94
@2 vinaYu. 4/1/1, sam.sa. 15/137/123
@3 an. atthaka. 23/19/163   4 cha.Ma. velayatiti
@5 cha. calayati, Ma. velayati     6 cha.Ma. vattatiti
     [301] Sammaajivaniddese akiriyatiadisu yaya cetanaya micchajivam
ajivamano kiriyam karoti nama, ayam uppajjitva tam kiriyam katum na detiti
akiriyati imina nayena yojana veditabba. Ajivo ca namesa patiyekko
natthi, vacakammantesu gahitesu gahitova hoti tappakkhikatta, dhuvapatisevanavasena
panayam tato niharitva dassitoti. Evam sante sammaajivo sakiccako na
hoti, attha maggangani na paripurenti. Tasma sammaajivo sakiccako katabbo,
attha maggangani paripuretabbaniti. Tatrayam nayo:- ajivo nama bhijjamanopi
kayavacidvaresuyeva bhijjati, manodvare ajivabhedo nama natthi. Purayamanopi
tasmimyeva dvaradvaye purayati, 1- manodvare ajivapuranannama natthi. Kayadvare
pana vitikkamo ajivahetukopi atthi na ajivahetukopi. Tatha vacidvare.
     Tattha yam rajarajamahamatta khiddapasuta surabhavam dassenta migavadham
va 2- panthaduhanam va paradaravitikkamam va karonti, idam akasulam kayakammannama,
tato viratipi sammakammanto nama. Yam pana na ajivahetukam catubbidham vaciduccaritam
bhasanti, idam akusalam vacikammannama, tato viratipi sammavaca nama.
     Yam pana ajivahetu nesadamacchabandhadayo panam hananti, adinnam
adiyanti, micchacaram caranti, ayam micchaajivo nama, tato virati sammaajivo
nama. Yampi lancam 3- gahetva musa bhananti, pesunnapharusasamphappalape pavattenti,
ayampi micchaajivo nama, tato virati sammaajivo nama.
     Mahasivatthero panaha "kayavacidvaresupi vitikkamo ajivahetuko va
hotu no va ajivahetuko, `akusalam kayakammam vacikamman'tveva sankhyam gacchati,
tato viratipi `sammakammanto sammavaca'tveva vuccati"ti. "ajivo kuhin"ti 4-
vutte pana "tini kuhanavatthuni nissaya cattaro paccaye uppadetva tesam
paribhogo"ti aha. Ayam pana kotippatto micchajivo, tato virati sammaajivo nama.
@Footnote: 1 cha.Ma. purati   2 cha. migavam va     3 cha.Ma. lanjam     4 Si. kahanti
     Ayampi sammaajivo pubbabhage nanacittesu labbhati. Anneneva hi
cittena kayadvaravitikkama viramati, annena vacidvaravitikkama. Lokuttaramaggakkhane
pana ekacittasmimyeva labbhati. Kayavacidvaresu hi sattakammapathavasena uppannaya
micchajivasankhataya dussilyacetanaya padacchedam kurumana maggangam purayamana
ekava virati uppajjatiti ayam niddesavare viseso.
     [337]  Yam panetam indriyesu anannatannassamitindriyam vaddhitam,
maggangesu ca sammavacadini, tesam vasena sangahavare "navindriyani atthangiko
maggo"ti vuttam. Sunnatavaro pakatikoyevati ayam tava suddhikapatipadaya viseso.
     [343] Ito param suddhikasunnata sunnatapatipada suddhikaappanihita
appanihitapatipadati ayam desanabhedo hoti. Tattha sunnatanti lokuttaramaggassetam
namam. So hi agamanato, sagunato, arammanatoti tihi karanehi namam labhati.
Katham? idha bhikkhu anattato abhinivisitva anattato sankhare passati. Yasma
Pana anattato ditthamatteneva maggavutthanam nama na hoti, aniccatopi dukkhatopi
datthumeva vattati, tasma "aniccam dukkhamanatta"ti tividham anupassanam aropetva
sammasanto carati. Vutthanagaminivipassana panassa tebhumikepi sankhare sunnatova
passati, ayam vipassana sunnata nama hoti. Sa agamaniyatthane thatva
attano maggassa "sunnatan"ti namam deti. Evam maggo agamanato sunnatanamam
labhati. Yasma pana so ragadihi sunno, tasma saguneneva sunnatanamam labhati.
Nibbanampi ragadihi sunnatta "sunnatan"ti vuccati, tam arammanam katva
uppannatta maggo arammanato sunnatanamam labhati.
     Tattha suttantikapariyayena sagunatopi arammanatopi namam labhati. Pariyayadesana
hesa. Abhidhammakatha pana nippariyayadesana. Tasma idha sagunato
va arammanato va namam na labhati, agamanatova labhati. Agamanameva hi dhuram.
Tam dubbidham hoti vipassanagamanam, maggagamananti. Tattha maggassa agatatthane
Vipassanagamanam dhuram. Phalassa agatatthane maggagamanam dhuram. Idha maggassa
agatatta vipassanagamanameva dhuram jatam.
     [350] Appanihitanti etthapi appanihitanti maggassetam 1- namam. Idampi
namam maggo tiheva karanehi labhati. Katham? idha bhikkhu aditova dukkhito abhinivisitva
dukkhatova sankhare passati. Yasma pana dukkhato ditthamatteneva maggavutthanam
nama na hoti, aniccatopi anattatopi datthumeva vattati, tasma "aniccam dukkham
anatta"ti tividham anupassanam aropetva sammasanto carati. Vutthanagaminivipassana
panassa tebhumikesu sankharesu panidhim sosetva pariyadiyitva vissajjeti.
Ayam vipassana appanihita nama hoti. Sa agamaniyatthane thatva attano
maggassa "appanihitan"ti namam deti. Evam maggo agamanato appanihitanti
namam 2- labhati. Yasma pana tattha 3- ragadosamohapanidhayo natthi, tasma saguneneva
appanihitanti namam labhati. Nibbanampi tesam panidhinam abhava "appanihitan"ti
vuccati, tam arammanam katva uppannatta maggo arammanato appanihitanti
namam labhati.
     Tattha suttantikapariyayena sagunatopi arammanatopi namam labhati. Pariyayadesana
hesa. Abhidhammakatha pana nippariyayadesana. Tasma idha sagunato va arammanato
va namam na labhati, agamanatova labhati. Agamanameva hi dhuram. Tam dubbidham hoti
vipassanagamanam, maggagamananti. Tattha maggassa agatatthane vipassanagamanam dhuram.
Phalassa agatatthane maggagamanam dhuram. Idha maggassa agatatta vipassanagamanameva
dhuram jatam.
     Nanu ca sunnato animitto appanihitoti tini maggassa namani. Yathaha
"tayome bhikkhave vimokkha, katame tayo? sunnato vimokkho, animitto vimokkho,
appanihito vimokkho"ti. 4- Tesu idha dve magge gahetva animitto kasma na
@Footnote: 1 cha.Ma. maggasseva      2 cha.Ma. appanihitanamam. evamuparipi
@3 Si. panettha          4 khu. pati. 31/209/250
Gahitoti? agamanabhavato. Animittavipassana hi sayam agamaniyatthane thatva
attano maggassa namam datum na sakkoti. Sammasambuddho pana attano
puttassa rahulattherassa:-
             "animittanca bhavehi     mananusayamujjaha
              tato manabhisamaya     upasanto carissasi"ti 1-
animittavipassanam kathesi. Vipassana hi niccanimittam dhuvanimittam attanimittam
sukhanimittanca ugghateti, tasma animittati vuccati. 2- Sapi 3- kincapi tam
nimittam ugghateti, sayam pana nimittadhammesu caratiti sanimittava hoti. Tasma sayam
agamaniyatthane thatva attano maggassa namam datum na sakkoti.
     Aparo nayo:- abhidhammo nama paramatthadesana, animittamaggassa ca
paramatthato hetuvekallameva hoti. Katham? aniccanupassanaya hi vasena
animittavimokkho kathito, tena ca vimokkhena saddhindriyam adhimattam hoti. Tam
ariyamagge ekangampi na hoti, amaggangatta attano maggassa paramatthato 4-
namam datum na sakkoti. Itaresu pana dvisu anattanupassanaya tava vasena
sunnato vimokkho, dukkhanupassanaya vasena appanihito vimokkho kathito. Tesu
sunnatavimokkhena pannindriyam adhimattam hoti, appanihitavimokkhena samadhindriyam,
tani ariyamaggassa angatta attano maggassa paramatthato namam datum sakkonti.
Maggarammanattikepi hi maggadhipatidhammabhajane 5- chandacittanam adhipatikale tesam
dhammanam amaggangatova 6- maggadhipatibhavo na vutto, evam sampadamidam veditabbam, 7-
ayamettha atthakathamuttako ekassacariyassa mativinicchayo. Evam sabbathapi
animittavipassana sayam agamaniyatthane thatva attano maggassa namam datum na
sakkotiti animittamaggo na gahito.
@Footnote: 1 khu.su. 25/345/398   2 cha.Ma. kathita    3 cha.Ma. sa ca
@4 Si.,Ma. paramatthatova  5 cha.Ma.....vibhajane    6 cha.Ma. amaggangattava
@7 cha.Ma. veditabbanti
     Keci pana "animittamaggo agamanato namam alabhantopi suttantapariyayena
sagunato ca arammanato ca namam labhati"ti ahamsu. Te idam vatva patikkhitta:-
animittamagge sagunato ca arammanato ca namam labhante sunnataappanihitamaggapi
sagunato ca arammanato ca 1- idha namam labheyyum, na pana labhanti. Kimkarana?
ayam hi maggo nama dvihi karanehi namam labhati sarasato ca paccanikato ca,
sabhavato ca patipakkhato cati attho. Tattha sunnataappanihitamagga sarasatopi
paccanikatopi namam labhanti. Sunnataappanihitamagga hi ragadihi sunna
ragappanidhiadihi ca appanihitati evam sarasatopi namam labhanti. Sunnato ca
attabhinivesassa patipakkho, appanihito panidhissati evam paccanikato namam
labhanti. Animittamaggo pana ragadinimittanam niccanimittadinanca abhavena
sarasatova namam labhati, no paccanikato. Na hi so sankharanimittarammanaya
aniccanupassanaya patipakkho. Aniccanupassana panassa anulomabhave thitati
sabbathapi abhidhammapariyayena animittamaggo nama natthiti.
     Suttantikapariyayena panesa evam aharitva dipito:- yasmim hi vare
maggavutthanam hoti, tini lakkhanani ekavajjanena viya apatham agacchanti,
tinnanca ekato apathagamanam nama natthi. Kammatthanassa pana vibhutabhavadipanattham
evam 2- vuttam. Adito hi yattha katthaci abhiniveso hotu, vutthanagamini pana
vipassana yam yam sammasitva vutthati, tassa tasseva vasena agamaniyatthane
thatva attano maggassa namam deti. Katham? aniccadisu hi yattha katthaci
abhinivisitva itarampi lakkhanadvayam datthum vattatiyeva. Ekalakkhanadassanamatteneva
hi maggavutthanam nama na hoti. Tasma aniccato abhinivittho bhikkhu na kevalam
aniccatopi 3- vutthati, dukkhatopi vutthati, anattatopi vutthatieva. Dukkhato
@Footnote: 1 cha.Ma. sagunatoyeva arammanatoyeva ca   2 Si. etam    3 cha.Ma. aniccatova
Anattato abhinivitthepi eseva nayo. Iti adito yattha katthaci abhiniveso hotu,
vutthanagamini pana vipassana yam yam sammasitva vutthati, tassa tasseva vasena
agamaniyatthane thatva attano maggassa namam deti. 1- Tattha aniccato
vutthahantassa maggo animitto nama hoti, dukkhato vutthahantassa appanihito,
anattato vutthahantassa sunnatoti evam suttantapariyayena aharitva dipito.
     Vutthanagamini ca vipassana kimarammanati? lakkhanarammanati. Lakkhanam
Nama pannattigatikam 2- na vattabbadhammabhutam. Yo pana "aniccam dukkham anatta"ti
tilakkhanani sallakkheti, tassa pancakkhandha kanthe bandhakunapam 3- viya honti,
sankhararammanameva nanam sankharato vutthati. Yatha hi eko bhikkhu pattam
kinitukamo pattavanijena pattam abhatam disva hatthapahattho "ganhissami"ti
cintetva vimamsamano tini chiddani passeyya. So na chiddesu niralayo hoti,
patte pana niralayo hoti, evameva tini lakkhanani sallakkhetva sankharesu
niralayo hoti, sankhararammaneneva nanena sankharato vutthatiti veditabbo. 4-
Dussopamayapi eseva nayo.
     Iti bhagava lokuttarajjhanam bhajento suddhikapatipadaya catukkanayam
pancakanayanti dvepi naye ahari. Tatha suddhikasunnataya sunnatapatipadaya
suddhikaappanihitaya 5- appanihitapatipadayati. Kasma evam ahariti? puggalajjhasayena
ceva desanavilasena ca. Tadubhayampi hettha vuttanayeneva veditabbam. Evam
lokuttaram jhanam bhavetiti ettha suddhikapatipadaya catukkapancakavasena dve naya,
tatha sesesuti sabbesupi pancasu kotthasesu dasa naya bhajita.
                      Lokuttarakusalapakinnakakatha
     tatridam pakinnakam:-
           ajjhattanca bahiddha ca         ruparupesu pancasu
           sattatthangaparinamam            nimittam patipadapatiti.
@Footnote: 1 Si. detiti         2 cha.Ma. pannattigatikam     3 cha.Ma. baddhakunapam
@4 cha.Ma. veditabbam     5 si.,Ma. suddhikaappanihite
     Lokuttaramagge 1- hi ajjhattam abhinivisitva ajjhattam vutthati, ajjhattam
abhinivisitva bahiddha vutthati, bahiddha abhinivisitva bahiddha vutthati,
bahiddha abhinivisitva ajjhattam vutthati, rupe abhinivisitva rupa vutthati,
rupe abhinivisitva arupa vutthati, arupe abhinivisitva arupa vutthati, arupe
abhinivisitva rupa vutthati. Ekappaharena 2- pancahi khandhehi vutthati.
     Sattatthangaparinamanti so panesa maggo atthangikopi sattangikopi hoti.
Bojjhangapi satta va honti cha va. Jhanampi 3- pancangikam va hoti caturangikam
tivangikam va duvangikam vati, 4- evam sattaatthadinam anganam parinamo veditabboti
attho.
     Nimittam patipadapatiti nimittanti yato vutthanam 5- hoti. Patipadapatiti
patipadaya ca adhipatino ca calanacalanam veditabbam.
     Tattha ajjhattam abhinivisitva ajjhattam vutthatitiadisu tava idhekacco
aditova ajjhattam pancasu khandhesu abhinivisati, abhinivisitva te aniccadito
passati. Yasma pana na suddhikajjhattadassanamatteneva 6- maggavutthanam hoti,
bahiddhapi datthabbameva. Tasma parassa khandhepi anupadinnasankharepi "aniccam
dukkhamanatta"ti passati. So kalena ajjhattam sammasati, kalena bahiddhati.
Tassevam sammasato ajjhattam sammasanakale vipassana maggena saddhim ghatiyati.
Evam ajjhattam abhinivisitva ajjhattam vutthati nama. Sace panassa bahiddha
sammasanakale vipassana maggena saddhim ghatiyati, evam ajjhattam abhinivisitva
bahiddha vutthati nama. Eseva nayo bahiddha abhinivisitva bahiddha ca 7-
ajjhattanca vutthanepi.
@Footnote: 1 cha.Ma. lokuttaramaggo       2 cha.Ma. ekappahareneva   3 cha.Ma. jhanam pana
@4 cha.Ma. iti-saddo na dissati   5 Ma. utthanam     6 cha.Ma. suddhaajjhatta.....
@7 Si. bahiddha ceva
     Aparo aditova rupe abhinivisati, abhinivisitva bhutarupanca upadarupanca
paricchinditva aniccadito passati. Yasma pana na suddharupadassanamattena 1-
maggavutthanam hoti, arupampi datthabbameva. Tasma tam rupam arammanam katva
uppannam vedanam sannam sankhare vinnananca "idam arupan"ti paricchinditva
aniccadito passati, so kalena rupam sammasati kalena arupam. Tassevam sammasato
rupasammasanakale vipassana maggena saddhim ghatiyati. Evam rupe abhinivisitva rupa
vutthati nama. Sace panassa arupasammasanakale vipassanamaggena saddhim ghatiyati,
evam rupe abhinivisitva arupa vutthati nama. Eseva nayo arupe abhinivisitva
arupa ca rupa ca vutthanepi.
     "yankinci samudayadhammam, sabbantam nirodhadhamman"ti 2- evam abhinivisitva
evameva vutthanakale pana ekappahareneva pancahi khandhehi vutthati namati ayam
tikkhavipassakassa mahapannassa bhikkhuno vipassana.
     Yatha hi chatajjhattassa purisassa majjhe 3- guthapindam thapetva
nanaggarasabhojanapunnapatim upaneyya. 4- So byanjanam hatthena byahanto 5- tam guthapindam
disva "kimidan"ti pucchitva "guthapindo"ti vutte "dhi dhi, apanetha"ti bhattepi
patiyampi niralayo hoti, evam sampadamidam datthabbam.
     Bhojanapatidassanasmim hi tassa attamanakalo viya imassa bhikkhuno
balaputhujjanakale pancakkhandhe "aham maman"ti gahitakalo, guthapindassa ditthakalo
viya tinnam lakkhananam sallakkhitakalo, bhattepi patiyampi niralayakalo viya
tikkhavipassakassa mahapannassa bhikkhuno "yankinci samudayadhammam, sabbantam
nirodhadhamman"ti pancahi khandhehi ekappahareneva vutthitakalo veditabbo.
     "sattatthangapparinaman"ti ettha ayam vuttappabhedo angapparinamo yatha hoti,
tatha veditabbo. Sankharupekkhananameva hi ariyamaggassa bojjhangamaggangajhanangavisesam
niyameti. 6- Keci pana thera "bojjhangamaggangajhanangavisesam
@Footnote: 1 cha.Ma......matteneva      2 vinaYu. 4/19/17       3 Ma. bhattamajjhe
@4 cha.Ma. upaneyyum           5 cha.Ma. viyuhanto        6 Si. niyameti
Padakajjhanam niyameti"ti vadanti, keci "vipassanaya arammanabhuta khandha niyamenti"ti
vadanti, keci "puggalajjhasayo niyameti"ti vadanti, tesampi vadesu ayam
sankharupekkha sankhata pubbabhaga vutthanagamini vipassanava niyametiti veditabba.
     Tatrayam anupubbikatha:- vipassananiyamena hi sukkhavipassakassa uppannamaggopi
samapattilabhino jhanam padakam akatva uppannamaggopi pathamajjhanam padakam
katva pakinnakasankhare sammasitva uppaditamaggopi pathamajjhanikova hoti,
sabbesu satta bojjhangani attha maggangani panca jhanangani honti. Tesampi
hi pubbabhagavipassana somanassasahagatapi upekkhasahagatapi hutva vutthanakale
sankharupekkhabhavappatta somanassasahagatava hoti.
     Pancakanaye dutiyatatiyacatutthajjhanani padakani katva uppaditamaggesu
yathakkameneva jhanam caturangikam tivangikam duvangikanca hoti, sabbesu pana satta
maggangani honti, catutthe cha bojjhangani. Ayam viseso padakajjhananiyamena
ceva vipassananiyamena ca hoti, tesampi hi pubbabhagavipassana somanassasahagatapi
upekkhasahagatapi hoti, vutthanagamini somanassasahagatava.
     Pancamajjhanam padakam katva nibbattitamagge pana upekkhacittekaggatavasena
dve jhanangani, bojjhangamaggangani cha satta ceva. Ayampi viseso
ubhayaniyamavasena hoti. Imasmim hi naye pubbabhagavipassana somanassasahagata va
apekkhasahagata va hoti, vutthanagamini upekkhasahagatava. Arupajjhanani
padakani katva uppaditamaggepi eseva nayo. Evam padakajjhanato vutthaya
ye keci sankhare sammasitva nibbattitamaggassa asannappadese vutthita samapatti
attano 1- sadisabhavam karoti bhumivanno viya godhavannassa.
     Dutiyattheravade pana yato yato samapattito vutthaya ye ye samapattidhamme
sammasitva maggo nibbattito hoti, tamtamsamapattisadisova hoti,
@Footnote: 1 cha.Ma. attana
Sammasitasamapattisadisoti attho. Sace pana kamavacaradhamme sammasati, pathamajjhanikova
hoti, tatthayampi 1- vipassananiyamo vuttanayeneva veditabbo.
     Tatiyattheravade "aho vataham sattangikam maggam papuneyyam, atthangikam
maggam papuneyyan"ti attano ajjhasayanurupena yam yam jhanam padakam katva
ye va ye va jhanadhamme sammasitva maggo nibbattito hoti, 2- tamtamjhanasadisova
hoti. Padakajjhanam pana sammasitajjhanam va vina ajjhasayamatteneva tam na
ijjhati. Svayamattho nandakovadasuttena dipetabbo. Vuttam hetam:-
        "seyyathapi bhikkhave tadahuposathe pannarase na hoti bahuno janassa
     kankha va vimati va `uno nu kho cando, punno nu kho cando'ti. Athakho
    `punno cando'tveva hoti. Evameva kho bhikkhave ta bhikkhuniyo
     nandakassa dhammadesanaya attamana ceva paripunnasankappa ca. Tasam
     bhikkhave pancannam bhikkhunisatanam ya pacchimaka 3- bhikkhuni, sa sotapanna
     avinipatadhamma niyata sambodhiparayana"ti. 4-
     Tasu hi yassa bhikkhuniya sotapattiphalassa upanissayo, sa
sotapattiphaleneva paripunnasankappa ahosi .pe. Yassa arahattassa upanissayo, sa
arahatteneva. Evameva attano ajjhasayanurupena yam yam jhanam padakam katva
ye va ye va jhanadhamme sammasitva maggo nibbattito, tamtamjhanasadisova so
hoti. Padakajjhanam pana sammasitajjhanam va vina ajjhasayamatteneva tam na
ijjhatiti. Etthapi ca vipassananiyamo vuttanayeneva veditabbo.
     Tattha "padakajjhanameva niyameti"ti evamvadim tipitakaculanagattheram antevasika
ahamsu "bhante yattha tava padakajjhanam atthi, tattha tam niyametu. Yasmim pana
padakajjhanam natthi, tasmim arupabhave kim niyameti"ti. Avuso tatthapi padakajjhanameva
niyameti. Yo hi bhikkhu atthasamapattilabhi pathamajjhanam padakam katva
@Footnote: 1 cha.Ma. tatrapi      2 cha.Ma. ayam patho na dissati
@3 cha.Ma. pacchimika   4 Ma.u. 14/415/356
Sotapattimaggaphalani nibbattetva aparihinajjhano kalam katva arupabhave nibbatto,
pathamajjhanikaya sotapattiphalasamapattiya vutthaya vipassanam patthapetva upari tini
maggaphalani nibbatteti, tassa tani pathamajjhanikaneva honti, dutiyajjhanikadisupi
eseva  nayo. Arupe tikacatukkajjhanam uppajjati, tanca kho lokuttaram, na lokiyam.
Evam tatthapi padakajjhanameva niyameti avusoti. Sukathito bhante panhoti.
     "vipassanaya arammanabhuta khandha niyamenti. Yam yam hi pancakkhandham
sammasitva vutthati, tamtamsadisova maggo hoti"ti evamvadim
moravapivasimahadattattherampi antevasika ahamsu "bhante tumhakam vade doso
pannayati, rupam sammasitva vutthitabhikkhuno hi rupasadisena abyakatena maggena
bhavitabbam, nevasannanasannayatanam nayato pariggahetva vutthitassa tamsadisena
nevasannanasannabhavappattena maggena bhavitabban"ti. Na avuso evam hoti,
lokuttaramaggo hi appanam appatto nama natthi, tasma rupam sammasitva vutthitassa
atthangiko somanassasahagato maggo hoti, nevasannanasannayatanam sammasitva
vutthitassapi na sabbakarena tadiso hoti, sattangiko pana upekkhasahagatamaggo
hotiti.
     "puggalajjhasayo niyameti"ti vadino culabhayattherassapi vadam aharitva
tipitakaculanagattherassa kathayimsu. So aha "yassa tava padakajjhanam atthi, tassa
puggalajjhasayo niyametu. Yassa tam natthi, tassa katarajjhasayo niyamessati,
niddhanassa vuddhigavesanakalo 1- viya hoti"ti.
     Tam katham aharitva tipitakaculabhayattherassa puna kathayimsu, so
"padakajjhanavato idam kathitam avuso"ti aha. Yatha pana padakajjhanavatopi,
sammasitajjhanavatopi tatheva veditabbo. 2- Pancamajjhanato vutthaya hi pathamajjhanadini 3-
sammasato uppannamaggo pathamattheravadena pancamajjhaniko, dutiyattheravadena
pathamadijjhaniko apajjatiti dvepi vada virujjhanti. Tatiyavade panettha yam
icchati, tajjhaniko hotiti te ca vada na virujjhanti, ajjhasayo ca satthiko 4-
@Footnote: 1 Si. vaddhigavesanakalo         2 cha.Ma. veditabbam
@3 cha.Ma. pathamadini             4 cha.Ma. satthako
Hotiti. Evam tayopi thera pandita byatta vuddhisampanna ca, 1- tena tesam
tantim katva thapayimsu. Idha pana atthameva uddharitva tayopete vade vipassana
niyametiti dassitam.
     Idani nimittam patipadapatiti ettha evam angapparinamavato maggassa
uppadakale gotrabhu kuto vutthati, maggo kutoti? gotrabhu tava nimittato
vutthati, pavattam chetum 2- na sakkoti. Ekatovutthano hesa. Maggo nimittato
vutthati, pavattampi chindatiti. 3- Ubhatovutthano hesa. Tesam ayam uppattinayo:-
yasmim hi vare maggavutthanam hoti, tasmim anulomam neva ekam hoti, na pancamam.
Ekanhi asevanam na labhati, pancamam bhavangassa asannatta pavedhati. Tada hi
javanam patitam nama hoti, tasma neva ekam hoti, na pancamam. Mahapannassa
pana dve anulomani honti, tatiyam gotrabhu, catuttham maggacittam, tini phalani,
tato bhavangotaranam. Majjhimapannassa pana tini anulomani honti, catuttham
gotrabhu, pancamam maggacittam, dve phalani, tato bhavangotaranam, mandapannassa
cattari anulomani honti, pancamam gotrabhu, chattham maggacittam, sattamam phalam,
tato bhavangotaranam. Tatra 4- mahapannamandapannanam vasena akathetva
majjhimapannassa vasena kathetabbam.
     Yasmim hi vare maggavutthanam hoti, tasmim kiriyahetukamanovinnanadhatu
upekkhasahagata manodvaravajjanam hutva vipassanagocare khandhe arammanam katva
bhavangam avajjeti, 5- tadanantaram tenavajjanena gahitakkhandhe gahetva uppajjati
pathamajavanam anulomananam, tam tesu khandhesu "anicca"ti va "dukkha"ti va
"anatta"ti va pavattitva olarikolarikam saccacchadakam tamam 6- vinodetva
tini lakkhanani bhiyyo bhiyyo pakatani katva nirujjhati, tadanantaram uppajjati
dutiyanulomam. Tesu purimam anasevanam dutiyassa purimam asevanam hoti, tampa
@Footnote: 1 cha.Ma. buddhisampannava    2 cha. chettum          3 cha.Ma. chindati
@4 cha.Ma. tattha           5 cha.Ma. avatteti     6 cha. saccapaticchadakatamam. evamuparipi
Laddhasevanatta tikkham suram pasannam hutva tasmimyevarammane tenevakarena
pavattitva majjhimappamanam saccacchadakam tamam vinodetva tini lakkhanani bhiyyo
bhiyyo pakatani katva nirujjhati, tadanantaram uppajjati tatiyanulomam, tassa
dutiyam asevanam hoti, tampi laddhasevanatta tikkham suram vippasannam hutva
tasmimyevarammane tenevakarena pavattitva tadavasesam anusahagatam saccacchadakam
tamam vinodetva niravasesam katva tini lakkhanani bhiyyo bhiyyo pakatani
katva nirujjhati. Evam tihi anulomehi saccacchadakatame vinodite tadanantaram
uppajjati gotrabhunanam nibbanam arammanam kurumanam.
     Tatrayam upama:- eko kira cakkhuma puriso "nakkhattayogam janissami"ti
rattibhage nikkhamitva candam passitum uddham ullokesi, tassa balahakehi 1-
paticchannatta cando na pannayittha. Atheko vato utthahitva thule thule
balahake viddhamsesi, aparo majjhime, aparo sukhumepi. Tato so puriso vigatabalahake
nabhe tam candam disva nakkhattayogam annasi.
     Tattha tayo balahaka viya saccapaticchadakam thulamajjhimasukhumakilesandhakaram, 2-
tayo vata viya tini anulomacittani, cakkhuma puriso viya gotrabhunanam, cando
viya nibbanam, ekekassa vatassa yathakkamena balahakattayaviddhamsanam viya ekekassa
anulomacittassa saccapaticchadakatamavinodanam, vigatabalahake nabhe tassa purisassa
visuddhacandadassanam viya vigate saccapaticchadake tame gotrabhunanassa
visuddhanibbanarammanakaranam.
     Yatheva hi tayo vata candapaticchadake balahakeyeva viddhamsetum sakkonti,
na candam datthum sakkonti, evam anulomani saccapaticchadakam tamamyeva vinodetum
sakkonti, na nibbanam arammanam katum sakkonti. Yatha so puriso candameva
datthum sakkoti, na balahake viddhamsetum, evam gotrabhunanam nibbanameva
arammanam katum sakkoti, na kilesatamam vinodetum. Evam anulomam sankhararammanam
hoti, gotrabhu nibbanarammanam.
@Footnote: 1 cha.Ma. valahakehi. evamuparipi        2 cha.Ma.....kilesandhakara
     Yadi hi gotrabhu anulomena gahitarammanam ganheyya, puna anulomam
tam anubandheyyati maggavutthanameva na bhaveyya. Gotrabhunanam pana anulomassa
arammanam aggahetva tam apacchatopavattiyam 1- katva sayam anavajjanampi samanam
avajjanatthane thatva "evam nibbattahi"ti tassa maggassa sannam datva viya
nirujjhati, maggopi tena dinnasannam amuncitvava avicisantativasena tam nanam
anuppabandhamano 2- anibbiddhapubbam apadalitapubbam lobhakkhandham dosakkhandham
mohakkhandham nibbijjhamano ca padalayamano ca 3- nibbattati.
     Tatrayam upama:- eko kira issaso dhanusatamatthake phalakasatam thapapetva
vatthena mukham vethetvasaram sannayhitva cakkayante atthasi. Anno puriso cakkayantam
avijjhitva 4- yada issasassa phalakasatam abhimukham hoti, tada tattha dandakena
sannam deti. Issaso dandakasannam amuncitvava saram khipitva phalakasatam
nivijjhati. 5- Tattha dandakasanna viya gotrabhunanam, issaso viya maggananam,
issasassa dandakasannam amuncitvava phalakasatanivijjhanam 6- viya, maggananassa
gotrabhunanena dinnasannam amuncitvava nibbanam arammanam katvava
anibbiddhapubbanam apadalitapubbanam lobhakkhandhadinam nibbijjhanapadalanam.
Bhumiladdhavattasetusamugghatakaranantipi etadeva. Maggassa hi ekameva kiccam
anusayappajahanam. Iti so anusaye pajahanto nimitta vutthati nama, pavattam chindati
nama. Nimittanti rupavedanasannasankharavinnananimittam. Pavattanti 7-
rupavedanasannasankharavinnanappavattameva. Tam duvidham hoti upadinnakam
anupadinnakanti. Tesu maggassa anupadinnakato vutthanacchaya dissatiti vatva
"anupadinnakato vutthati"ti vadimsu.
@Footnote: 1 cha.Ma. apacchatopavattikam              2 cha.Ma. anubandhamano
@3 cha.Ma. nibbijjhamanova padalayamanova    4 cha.Ma. avinchitva
@5 cha.Ma. nibbijjhati                   6 cha.Ma. phalakasatanibbijjhanam
@7 cha.Ma. pavattampi
     Sotapattimaggena hi cattari ditthigatasampayuttani, vicikicchasahagatanti
panca cittani pahiyanti, tani rupam samutthapenti. Tam anupadinnakarupakkhandho,
tani cittani vinnanakkhandho, tamsampayutta vedana sanna sankhara tayo
arupakkhandha. Tattha sace sotapannassa sotapattimaggo abhavito abhavissa,
tani panca cittani chasu arammanesu pariyutthanam papuneyyum. Sotapattimaggo
pana tesam pariyutthanuppattim 1- varayamano setusamugghatam abhabbuppattikabhavam
kurumano anupadinnakato vutthati nama.
     Sakadagamimaggena cattari ditthigatavippayuttani, dve domanassasahagataniti
olarikakamaragabyapadavasena cha cittani pahiyanti. Anagamimaggena
anusahagatakamaragabyapadavasena tanieva cha cittani pahiyanti. Arahattamaggena cattari
ditthigatavippayuttani, uddhaccasahagatancati panca akusalacittani pahiyanti. Tattha
sace tesam ariyanam te magga abhavita assu, tani cittani chasu arammanesu
pariyutthanam papuneyyum, te pana tesam magga pariyutthanuppattim varayamana
setusamugghatam abhabbuppattikabhavam kurumana anupadinnakato vutthahanti nama.
     "upadinnakato vutthanacchaya dissati"ti vatva "upadinnakato vutthati"tipi
vadimsu. Sace hi sotapannassa sotapattimaggo abhavito abhavissa, thapetva
satta bhave anamatagge samsaravatte upadinnakakkhandhappavattam 2- pavatteyya. Kasma?
tassa pavattiya hetunam atthitaya. Tini sannojanani, ditthanusayo, vicikicchanusayoti
ime pana panca kilese sotapattimaggo uppajjamanova samugghateti, idani
kuto sotapannassa satta bhave thapetva anamatagge samsaravatte
@Footnote: 1 cha. nesam pariyutthanappattim. evamuparipi      2 cha.Ma. upadinnakappavattam
Upadinnakappavattam pavattissati. Evam sotapattimaggo upadinnakappavattam
appavattam kurumano upadinnakato vutthati nama.
     Sace sakadagamissa sakadagamimaggo abhavito abhavissa, thapetva dve
bhave pancasu bhavesu upadinnakappavattam pavatteyya. Kasma? tassa pavattiya hetunam
atthitaya. Olarikani kamaragapatighasannojanani, olariko kamaraganusayo,
patighanusayoti ime pana cattaro kilese so maggo uppajjamanova samugghateti.
Idani kuto sakadagamissa dve bhave thapetva pancasu bhavesu upadinnakappavattam
pavattissati. Evam sakadagamimaggo upadinnakappavattam appavatatam kurumano
upadinnakato vutthati nama.
     Sace anagamissa anagamimaggo abhavito abhavissa, thapetva ekam bhavam
dutiyabhave upadinnakappavattam pavatteyya. Kasma? tassa pavattiya hetunam
atthitaya. Anusahagatani kamaragapatighasannojanani, anusahagato kamaraganusayo,
patighanusayoti ime pana cattaro kilese so maggo uppajjamanova samugghateti,
idani kuto anagamissa ekam bhavam thapetva dutiyabhave upadinnakappavattam
pavattissati. Evam anagamimaggo upadinnakappavattam appavattam kurumano
upadinnakato vutthati nama.
     Sace arahato arahattamaggo abhavito abhavissa, ruparupabhavesu
upadinnakappavattam pavatteyya. Kasma? tassa pavattiya hetunam atthitaya. Ruparago
aruparago mano uddhaccam avijja mananusayo bhavaraganusayo avijjanusayoti
ime pana attha kilese so maggo uppajjamanova samugghateti, idani kuto
khinasavassa punabbhave upadinnakappavattam pavattissati. Evam arahattamaggo
upadinnakappavattam appavattam kurumano upadinnakato vutthati nama.
     Sotapattimaggo cettha apayabhavato vutthati, sakadagamimaggo
sugatikamabhavekadesato, anagamimaggo kamabhavato, arahattamaggo ruparupabhavato.
"sabbabhavehipi vutthatieva"ti vadanti.
     Imassa panatthassavibhavanattham 1- ayam pali:- "sotapattimaggananena
abhisankharavinnanassa nirodhena satta bhave thapetva anamatagge samsaravatte ye 2-
uppajjeyyum namanca rupanca, etthete nirujjhanti vupasamanti attham gacchanti
patipassambhanti.
     Sakadagamimaggananena abhisankharavinnanassa nirodhena dve bhave thapetva
pancasu bhavesu ye uppajjeyyum namanca rupanca, etthete nirujjhanti vupasamanti
attham gacchanti patipassambhanti.
     Anagamimaggananena abhisankharavinnanassa nirodhena ekam bhavam thapetva
kamadhatuya dvisu bhavesu ye uppajjeyyum namanca rupanca, etthete nirujjhanti
vupasamanti attham gacchanti patipassambhanti.
     Arahattamaggananena abhisankharavinnanassa nirodhena rupadhatuya va
arupadhatuya va ye uppajjeyyum namanca rupanca, etthete nirujjhanti
vupasamanti attham gacchanti patipassambhanti. Arahato anupadisesaya nibbanadhatuya
parinibbayantassa carimavinnanassa nirodhena panna ca sati ca namanca
rupanca, etthete nirujjhanti vupasamanti attham gacchanti patipassambhanti"ti. 3-
Ayam tava nimitte vinicchayo.
     Patipadapatiti ettha pana patipada calati na calatiti? calati. Tathagatassa
Hi sariputtattherassa ca cattaropi magga sukhapatipada khippabhinna ahesum.
@Footnote: 1 cha.Ma. imassa panatthassa vibhavanattham    2 ka. yeva     3 khu. cula. 30/6/35-36
Mahamoggallanattherassa pathamamaggo sukhapatipado khippabhinno ca, 1- upari tayo
magga dukkhapatipada khippabhinna. Kasma? niddabhibhutatta. Sammasambuddho
kira sattaham daharakumarakam viya theram parihari, theropi ekadivasam niddayamano
nisidi. Atha nam sattha aha "pacalayasi no tvam moggallana, pacalayasi no
tvam moggallana"ti. 2- Evarupassapi mahabhinnappattassa savakassa patipada calati,
sesanam kim na calissatiti. 3- Ekaccassa hi bhikkhuno cattaropi magga dukkhapatipada
dandhabhinna honti, ekaccassa dukkhapatipada khippabhinna, ekaccassa
sukhapatipada dandhabhinna, ekaccassa sukhapatipada khippabhinna. Ekaccassa
pathamamaggo dukkhapatipado dandhabhinno hoti, dutiyamaggo dukkhapatipado
khippabhinno, tatiyamaggo sukhapatipado dandhabhinno. Catutthamaggo sukhapatipado
khippabhinnoti.
     Yatha ca patipada, evam adhipatipi calatieva. Ekaccassa hi bhikkhuno
cattaropi magga chandadhipateyya honti, ekaccassa viriyadhipateyya, ekaccassa
cittadhipateyya, ekaccassa vimamsadhipateyya. Ekaccassa pana pathamamaggo
chandadhipateyyo hoti, dutiyo viriyadhipateyyo, tatiyo cittadhipateyyo, catuttho
vimamsadhipateyyoti.
                         Pakinnakakatha nitthita.
                          ------------
                      Pathamamaggavisatimahanayavannana.
     [357] Idani yasma lokuttarakusalam bhavento na kevalam upanijjhayanatthena
jhanameva bhaveti, niyyanatthena pana maggampi bhaveti, upatthanatthena
satipatthanampi, padahanatthena sammappadhanampi, ijjhanatthena iddhipadampi,
@Footnote: 1 cha.Ma. ca-saddo na dissati   2 an. sattaka. 23/61/70
@3 cha.Ma. iti-saddo na dissati
Adhipatiyatthena indriyampi, akampiyatthena balampi, bujjhanatthena bojjhangampi,
tathatthena saccampi, avikkhepatthena samathampi, sunnatatthena dhammampi, rasatthena
khandhampi, ayatanatthena ayatanampi, sunnasabhavanissattatthena dhatumpi, paccayatthena
aharampi, phusanatthena phassampi, vedayitatthena vedanampi, sanjananatthena
sannampi, cetayitatthena cetanampi, vijananatthena cittampi bhaveti. Tasma tesam
ekunavisatiya nayanam 1- dassanattham puna "katame dhamma kusala"tiadi vuttam.
Evam "idampi bhaveti, idampi bhaveti"ti puggalajjhasayena ceva desanavilasena
ca visati naya desita 2- honti. Dhammam sotum nisinnadevaparisaya hi ye
upanijjhayanatthena "lokuttarajjhanan"ti kathite bujjhanti, tesam sappayavasena
"jhanan"ti kathitam .pe. Ye vijananatthena "cittampi"ti 3- vutte bujjhanti,
tesam sappayavasena "cittan"ti kathitam. Ayamettha puggalajjhasayo.
     Sammasambuddho pana attano buddhasubodhitaya 4- dasabalacatuvesarajjacatu-
patisambhidataya ca chaasadharanananayogena ca desanam yadicchakam niyametva dasseti,
icchanto upanijjhayanatthena lokuttarajjhananti dasseti, icchanto niyyanatthena
.pe. Vijananatthena lokuttaram cittanti dasseti. 5- Ayam desanavilaso nama.
Tattha yatheva "lokuttarajjhanan"ti vuttatthane dasa naya vibhatta, evam
maggadisupi teyeva veditabba. Iti visatiya thanesu dasa dasa katva dve
nayasatani vibhattani honti.
     [358] Idani adhipatibhedam dassetum puna "katame dhamma kusala"tiadi
araddham. Tattha chandam dhuram jetthakam pubbangamam katva nibbattitam lokuttarajjhanam
chandadhipateyyam nama. Sesesupi eseva nayo. Iti purimasmim suddhike dve
nayasatani. Chandadhipateyyadisupi dve dveti nayasahassena bhajetva pathamamaggam
dasseti 6- dhammaraja.
                         Pathamamaggo nitthito.
@Footnote: 1 cha.Ma. padanam          2 Ma. dassita              3 cha.Ma. cittanti
@4 cha.Ma. buddhasubodhataya    5 cha.Ma. ayam patho na dissati   6 cha.Ma. dassesi



             The Pali Atthakatha in Roman Book 53 page 270-295. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=53&A=6767&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=53&A=6767&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=34&i=196              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=34&A=2121              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=34&A=1670              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=34&A=1670              Contents of The Tipitaka Volume 34 http://84000.org/tipitaka/read/?index_34

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]