ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 53 : PALI ROMAN Sangani.A. (atthasalini)

                       Abyakatapadavipakuddharakatha
                       atthamahavipakacittavannana
     [498] Idani attha mahavipakacittani dassetum puna "katame dhamma
abyakata"tiadi araddham. Tattha paliyam nayamattam dassetva sabbavara
sankhitta, tesam attho hettha vuttanayeneva veditabbo. Yo panettha viseso,
tam dassetum "alobho abyakatamulan"tiadi vuttam. Yampi na vuttam, tam evam
veditabbam:- yo hi kamavacarakusalesu kammadvarakammapathapunnakiriyavatthubhedo
vutto, so idha natthi. Kasma? avinnattijanakato avipakadhammato tathaappavattito
ca. Yapi 1- yevapanakesu karunamudita vutta. Ta sattarammanatta
vipakesu na santi, ekantaparittarammanani hi kamavacaravipakani. Na kevalanca
karunamudita, viratiyopettha na santi. "panca sikkhapadani kusalaneva"ti 2- hi
vuttam.
     Asankharasasankharavidhanancettha kusalato ceva paccayabhedato ca veditabbam.
Asankharikassa hi kusalassa asankharikameva vipakam, sasankharikassa sasankharikam.
Balavapaccayehi ca uppannam asankharikam, itarehi itaram. Hinadibhedepi imani
hinamajjhimapanitehi chandadihi anipphaditatta hinamajjhimapanitani nama na
@Footnote: 1 cha.Ma. yapi ta          2 abhi. 35/703/549
Honti, hinassa pana kusalassa vipakam hinam, majjhimassa majjhimam, panitassa
panitam. Adhipatinopettha na santi. Kasma? chandadini dhuram katva
anuppadetabbato. Sesam sabbam atthasu kusalesu vuttasadisameva.
     Idani imesam atthannam mahavipakacittanam vipaccanatthanam veditabbam.
Etani hi catusu thanesu vipaccanti patisandhiyam, bhavange, cutiyam, tadarammaneti.
Katham? manussesu tava kamavacaradevesu ca punnavantanam duhetukatihetukanam
Patisandhiggahanakale patisandhi hutva vipaccanti, patisandhiya vitivattaya pavatte
satthipi asitipi 1- vassani asankheyyampi ayukalam bhavangam hutva, balavarammane
chasu dvaresu tadarammanam hutva, maranakale cuti hutvati evam catusu thanesu
vipaccanti.
     Tattha sabbepi sabbannubodhisatta pacchimapatisandhiggahane pathamena
somanassasahagatatihetukaasankharikamahavipakacittena patisandhim ganhanti. Tam pana
mettapubbabhagacittassa vipakam hoti. Tena dinnaya patisandhiya asankheyyam
ayu, kalavasena pana parinamati. Mahasivatthero panaha "somanassasahagatato
upekkhasahagatam balavataram, tena patisandhim ganhanti, tena gahitapatisandhika hi
mahajjhasaya honti, dibbesupi arammanesu ubbilavino 2- na honti
tipitakaculanagattheradayo viya"ti. Atthakathayam pana "ayam therassa manoratho, natthi
etan"ti patikkhipitva "sabbannubodhisattanam hitupacaro balava hoti, tasma
mettapubbabhagakamavacarakusalavipakasomanassasahagatatihetukaasankharikacittena patisandhim
ganhanti"ti vuttam.
                        ----------------
                           Vipakuddharakatha
     idani vipakuddharakathaya matika thapetabba. Tipitakaculanagatthero
tava aha "ekaya kusalacetanaya solasa vipakacittani uppajjanti, ettheva
dvadasakamaggopi ahetukatthakampi"ti. Moravapivasimahadattatthero panaha "ekaya
@Footnote: 1 Si. satthimpi asitimpi         2 cha.Ma. uppilavino, Si. ubbillavino
Kusalacetanaya dvadasa vipakacittani uppajjanti, ettheva dasakamaggopi
ahetukatthakampi"ti. Tipitakamahadhammarakkhitatthero panaha "ekaya kusalacetanaya
dasa vipakacittani uppajjanti, ettheva ahetukatthakan"ti.
     Imasmim thane saketakapanham nama ganhimsu. Saketake kira upasaka
salayam nisiditva "kinnu kho ekaya cetanaya kamme ayuhite eka patisandhi hoti,
udahu nana"ti panham 1- samutthapetva nicchetum asakkonta abhidhammikatthere
upasankamitva pucchimsu. Thera "yatha ekasma ambabija ekova ankuro nikkhamati,
evam ekava patisandhi hoti"ti sannapesum. Ekadivasam 2- "kinnu kho nanacetanahi
kamme ayuhite patisandhiyo nana honti, udahu eka"ti panham
samutthapetva nicchetum asakkonta there pucchimsu. Thera "yatha bahusu ambabijesu
ropitesu bahu ankura nikkhamanti, evam bahukava patisandhiyo honti"ti sannapesum.
     Aparampi imasmim thane ussannakittanam 3- nama gahitam. Imesanhi sattanam
lobhopi ussanno hoti, dosopi mohopi alobhopi adosopi amohopi. Tam
nesam ussannabhavam ko niyametiti? pubbe hetu niyameti. Kammayuhanakkhaneyeva
nanattam hoti. Katham? yassa hi kammayuhanakkhane lobho balava hoti,
alobho mando, adosamoha balavanto, dosamoha manda, tassa mando
alobho lobham pariyadatum na sakkoti, adosamoha pana balavanto dosamohe
pariyadatum sakkonti. Tasma so tena kammena dinnapatisandhivasena nibbatto
luddho hoti, sukhasilo akkodhano, pannava pana hoti vajirupamannanoti.
     Yassa pana kammayuhanakkhane lobhadosa balavanto honti, alobhadosa
manda, amoho ca 4- balava, moho mando, so purimanayeneva luddho ceva
hoti duttho ca, pannava pana hoti vajirupamannano dattabhayatthero viya.
@Footnote: 1 cha.Ma. panham nama           2 cha.Ma. athekadivasam
@3 cha.Ma. ussadakittanam          4 cha.Ma. ayam saddo na dissati
     Yassa pana kammayuhanakkhane lobhadosamoha balavanto honti, itare
manda, so purimanayeneva luddho ceva hoti dandho ca, silako 1- pana hoti
akkodhano.
     Tatha yassa kammayuhanakkhane tayopi lobhadosamoha balavanto honti,
alobhadayo manda, so purimanayeneva luddho ceva hoti duttho ca mulho ca.
     Yassa pana kammayuhanakkhane alobhadosamoha balavanto honti, itare
manda, so purimanayeneva appakileso hoti dibbarammanampi disva niccalo,
duttho pana hoti dandhapanno cati.
     Yassa pana kammayuhanakkhane alobhadosamoha balavanto honti, itare
manda, so purimanayeneva aluddho ceva hoti silako ca, dandho pana hoti.
     Tatha yassa kammayuhanakkhane alobhadosamoha balavanto honti, itare
manda, so purimanayeneva aluddho ceva hoti pannava ca, duttho ca pana
hoti kodhano.
     Yassa pana kammayuhanakkhane tayopi alobhadayo balavanto honti,
lobhadayo manda, so mahasamgharakkhitatthero viya aluddho aduttho pannava
ca hotiti.
     Aparampi imasmim thane hetukittanam nama gahitam. Tihetukakammanhi
tihetukampi duhetukampi ahetukampi vipakam deti. Duhetukakammam
tihetukavipakam na deti, itaram deti. Tihetukakammena patisandhi
tihetukapi hoti duhetukapi, ahetuka na hoti. Duhetukena duhetukapi
hoti ahetukapi, tihetuka na hoti. Asankharikam kusalam asankharikampi
sasankharikampi vipakam deti. Sasankharikam sasankharikampi asankharikampi
vipakam deti. Arammanena vedana parivattetabba. Javanena tadarammanam niyametabbam.
@Footnote: 1 cha.Ma. sukhasilako. evamuparipi
     Idani tassa tassa therassa vade solasamaggadayo veditabba.
Pathamakamavacarakusalasadisena hi pathamamahavipakacittena gahitapatisandhikassa gabbhavasato
nikkhamitva samvarasamvare patthapetum samatthabhavam upagatassa cakkhudvarasmim ittharammane
apathagate 1- kiriyamanodhatuya bhavange anavattiteyeva atikkamanaarammananam
pamanam natthi. Kasma evam hoti? arammanadubbalataya. Ayam tava eko moghavaro.
     Sace pana bhavangam avatteti, kiriyamanodhatuya bhavange avattite
votthavanam apapetvava antara cakkhuvinnane va sampaticchanne va santirane
va thatva nivattissatiti netam thanam vijjati. Votthavane 2- pana thatva ekam va
dve va cittani vattanti. Tato asevanam labhitva javanatthane thatva puna
bhavangam otarati, idampi arammanadubbalataya evam hoti. Ayam pana varo "dittham
viya me, sutam viya me"tiadini vacanakale labbhati. Ayampi dutiyo moghavaro.
     Aparassa kiriyamanodhatuya bhavange avattite vithicittani uppajjanti,
javanam javati. Javanapariyosane pana tadarammanassa varo, tasmim anuppanneyeva
bhavangam otarati. Tatrayam upama:- yatha hi nadiya avaranam bandhitva
mahamatikabhimukhe udake kate udakam gantva ubhosu tiresu kedare puretva
atirekam kakkatakamaggadihi palayitva puna nadimeva otarati, evametam datthabbam.
Ettha hi nadiyam udakappavattanakalo viya bhavangavithippavattanakalo, avaranabandhanakalo
viya kiriyamanodhatuya bhavangassa avattanakalo, mahamatikaya udakappavattanakalo
viya vithicittappavatti, ubhosu tiresu kedarapuranam viya javanam kakkatakamaggadihi
palayitva puna udakassa nadiotaranam viya javanassa 3- javitva tadarammane
anuppanneyeva puna bhavangotaranam. Evam bhavangaotaranacittanampi gananapatho 4-
natthi. Idampi 5- arammanadubbalataya evam hoti. Ayam tatiyo moghavaro.
@Footnote: 1 cha.Ma. apathamagate     2 cha.Ma. votthabbavasena, Si. votthapane    3 cha.Ma. javanam
@4 Ma. ganana nama         5 cha.Ma. idancapi
     Sace pana balavarammanam apathagatam hoti, kiriyamanodhatuya bhavange
avattite cakkhuvinnanadini uppajjanti. Javanatthane pana pathamakamavacarakusalacittam
javanam hutva cha satta vare javitva tadarammanassa varam deti. Tadarammanam
patitthamanam tamsadisameva mahavipakacittam patitthati. Idam dve namani labhati
patisandhicittasadisatta mulabhavanganti ca, yam javanena gahitam arammanam, tassa
gahitatta tadarammananti ca. Imasmim thane cakkhuvinnanam sampaticchannam santiranam
tadarammananti cattari vipakacittani gananupagani honti.
     Yada pana dutiyam kusalacittam javanam hoti, tada tamsadisam dutiyam vipakacittameva
tadarammanam hutva patitthati, idampi dve namani labhati patisandhicittena
asadisatta agantukabhavanganti ca, purimanayeneva tadarammananti ca. Imina saddhim
purimani cattari panca honti.
     Yada pana tatiyam kusalacittam javanam hoti, tada tamsadisam tatiyam vipakacittam
tadarammanam hutva patitthati. Idampi vuttanayeneva agantukabhavangam, tadarammananti
ca dve namani labhati. Imina saddhim purimani panca cha honti.
     Yada pana catuttham kusalacittam javanam hoti, tada tamsadisam catuttham vipakacittam
tadarammanam hutva patitthati. Idampi vuttanayeneva agantukabhavangam, tadarammananti
ca dve namani labhati. Imina saddhim purimani cha satta honti.
     Yada pana tasmim dvare itthamajjhattarammanam apathamagacchati, tatrapi
vuttanayeneva tayo moghavara labbhanti. Yasma pana arammanena vedana
parivattati, tasma tattha upekkhasahagatam santiranam catunnanca upekkhasahagata-
mahakusalajavananam pariyosane cattari upekkhasahagatamahavipakacittaneva
tadarammanabhavena patitthahanti. Tanipi vuttanayeneva agantukabhavangam, tadarammananti
ca dve namani labhanti. Pitthibhavanganitipi vuccantieva. Iti imani panca
purimehi sattahi saddhim dvadasa honti. Evam cakkhudvare dvadasa, sotadvaradisu
Dvadasa dvadasati samasatthi honti. Evam ekaya cetanaya kamme ayuhite
samasatthi vipakacittani uppajjanti, aggahitaggahanena pana cakkhudvare dvadasa,
sotaghanajivhakayavinnanani cattariti solasa honti.
     Imasmim thane ambopamam nama ganhimsu. Eko kira puriso phalitambarukkhamule
sasisam parupitva nipanno niddayati. Athekam ambapakkam vantato muccitva tassa
kannasakkhalim punchamanam 1- viya `than'ti 2- bhumiyam patati, 3- so tassa sdadena
pabujjhitva ummiletva 4- olokesi. Tato hattham pasaretva phalam gahetva
maddetva upasinghitva paribhunji.
     Tattha tassa purisassa ambarukkhamule niddayanakalo viya bhavangasamangikalo,
ambapakkassa vantato muccitva kannasakkhalim punchamanassa patanakalo viya
arammanassa pasadaghattanakalo, patanasaddena 5- pabujjhanakalo viya kiriyamanodhatuya
bhavangassa avattitakalo, ummiletva olokitakalo viya cakkhuvinnanassa
dassanakiccasadhanakalo, hattham pasaretva gahitakalo viya vipakamanodhatuya
arammanassa sampaticchannakalo, 6- gahetva madditakalo viya vipakamano-
vinnanadhatuya arammanassa santiranakalo, upasinghitakalo viya kiriyamano-
vinnanadhatuya arammanassa vavatthapitakalo, paribhuttakalo viya javanassa
arammanarasam anubhavitakalo. Ayam upama kim dipeti? "arammanassa
pasadaghattanameva kiccam, tena pasade ghattite kiriyamanodhatuya bhavangavattanameva,
cakkhuvinnanassa dassanamattakameva, vipakamanodhatuya arammanasampaticchanna-
mattakameva, vipakamanovinnanadhatuya arammanasantiranamattakameva, kiriyamano-
vinnanadhatuya arammanavavatthapanamattakameva kiccam, ekantena pana arammanarasam
javanameva anubhavati"ti dipeti.
@Footnote: 1 Ma. punjamanam          2 Si. `than'ti, Ma. `dhan'ti      3 cha.Ma. pati
@4 Ma. ummilitva         5 cha.Ma. tena saddena          6 cha. sampaticchitakalo
     Ettha ca "tvam bhavangam nama hohi, tvam avajjanam nama, tvam dassanam
nama, tvam sampaticchannam nama, tvam santiranam nama, tvam votthanam 1- nama, tvam
javanam nama, 2- tvam tadalambanam nama 2- hohi"ti koci katta va kareta va natthi.
     Imasmim pana thane pancavidham niyamam nama ganhimsu vijaniyamam, utuniyamam,
kammaniyamam, dhammaniyamam, cittaniyamanti. Tattha kulatthagacchassa uttaraggabhavo,
dakkhinavalliya dakkhinato rukkhapariharanam, suriyavattapupphanam suriyabhimukhabhavo,
maluvalataya 3- rukkhabhimukhagamanameva, nalikerassa matthakato 4- chiddasabbhavoti tesam
tesam vijanam tamtamsadisaphaladanam vijaniyamo nama. Tasmim tasmim samaye tesam tesam
rukkhanam ekappahareneva pupphaphalapallavaggahanam utuniyamo nama. Tihetukakammam
tihetukaduhetukahetukavipakam deti. Duhetukakammam duhetukahetukavipakam deti,
tihetukam na detiti evam tassa tassa kammassa tamtamsadisavipakadanameva kammaniyamo nama.
     Aparopi kammasarikkhakavipakavaseneva kammaniyamo hoti. Tassa dipanatthamidam
vatthum kathenti:- sammasambuddhakale savatthiya dvaragamo jhayi, tato pajjalitam
tinakaralam utthahitva akasena gacchato kakassa givayam patimunci, so viravanto
bhumiyam patitva kalamakasi. Mahasamuddepi eka nava niccala atthasi, hetthapi
kenaci niruddhabhavam apassanta kalakannisalakam vicaresum. 5- Sa navikasseva
upasikaya hatthe patita. 6- Tato "ekissa karana sabbe ma nassantu, udake
nam pakkhipama"ti 7- ahamsu. Naviko "na sakkhissami etam udake plavamanam 8-
passitun"ti valikaghatam givayam bandhapetva khipapesi, tamkhananneva nava khittasaro
viya pakkhanta. 9- Eko bhikkhu lene vasati, mahantam pabbatakutam patitva dvaram
pidahi, tam sattame divase sayameva apagatam. Sammasambuddhassa jetavane nisiditva
@Footnote: 1 cha.Ma. votthabbanam. evamuparipi   2-2 cha.Ma. ime patha na dissanti
@3 Si. maluvalataya            4 cha.Ma. matthake     5 Si. varesum
@6 cha.Ma. pati                 7 cha.Ma. khipamati
@8 Si. uppilavamanam, dhammapada.A. 5/36 (sya)    9 Si. nikkhanta, cha.Ma. pakkhandi
Dhammam kathentassa imani tini vatthuni ekappahareneva arocesum. Sattha "na
etam annehi katam, teheva katakammamevetan"ti atitam aharitva dassento aha:-
     kako purimattabhave manusso hutva ekam dutthagonam dametum asakkonto
givayam palalavenim bandhitva aggim adasi, gono teneva mato, idani tam kammam
etassa akasena gacachatopi na muccitum adasi. Sapi itthi purimattabhave eka
itthiyeva, eko kukkuro taya paricito hutva arannam gacchantiya saddhim gacchati,
saddhimevagacchati. Manussa "idani amhakam sunakhaluddako nikkhanto"ti
upphandenti. Sa tena attiyamana kukkuram nivaretum asakkonti valikaghatam givayam
bandhitva udake khipi. Tam kammam tassa samuddamajjhe muccitum nadasi. Sopi bhikkhu
purimattabhave gopalako hutva bilam pavitthaya godhaya sakhabhangamutthiya dvaram
thakesi, tato 1- sattame divase sayameva agantva vivari, godha kampamana
nikkhami, karunaya tam na maresi, tam kammam tassa pabbatantaram pavisitva nisinnassa
muccitum nadasi. Iti imani tini vatthuni samodhanetva imam gathamaha:-
                 "na antalikkhe na samuddamajjhe
                  na pabbatanam vivaram pavissa
                  na vijjate so jagatippadeso
                  yatratthito 2- mucceyya papakamma"ti. 3-
Ayampi kammaniyamoyeva nama. Annanipi evarupani vatthuni kathetabbani.
     Bodhisattanam pana patisandhiggahane matukucchito nikkhamane abhisambodhiyam
tathagatassa dhammacakkappavattane ayusankharossajjane parinibbane ca
dasasahassacakkavalakampanam dhammaniyamo nama.
     Arammanena pana pasade ghattite "tvam avajjanam nama hohi .pe.
Tvam javanam nama hohi"ti koci katta va kareta va natthi. Attano 4- pana
@Footnote: 1 cha.Ma. so              2 cha.Ma. yatthatthito
@3 khu.dha. 25/127/39       4 cha. attano attano
Dhammatayaeva arammanena pasadassa ghattitakalato patthaya kiriyamanodhatucittam
bhavangam avatteti, cakkhuvinnanam dassanakiccam sadheti, vipakamanodhatu
sampaticchannakiccam sadheti, vipakamanovinnanadhatu santiranakiccam sadheti,
kiriyamanovinnanadhatu votthavanakiccam sadheti, javanam arammanarasam anubhavatiti
ayam cittaniyamo nama, ayam idha adhippeto.
     Sasankharikatihetukakusalenapi upekkhasahagataasankharikasasankharikakusalacittehipi
kamme ayuhite tamsadisavipakacittehi dinnaya 1- patisandhiya eseva nayo.
Upekkhasahagatadvaye pana pathamam itthamajjhattarammanavasena pavattim dassetva
paccha ittharammanavasena dassetabba.
     Evampi ekekasmim dvare dvadasa dvadasa hutva samasatthi honti.
Aggahitaggahanena solasa vipakacittani uppajjanti.
     Imasmim thane pancaucchunaliyantopamam 2- nama ganhimsu. Ucchupilanasamaye
kira ekasma gama ekadasa yantabaha 3- nikkhamitva ekam ucchuvatam disva
tassa paripakkabhavam natva ucchusamikam upasankamitva "yantabaha mayan"ti
arocesum. So "aham tumheyeva pariyesami"ti ucchusalam te gahetva agamasi.
Te tattha naliyantam sajjetva 4- "mayam ekadasa jana, aparampi ekam laddhum
vattati, vetanena ganhatha"ti ahamsu, ucchusamiko "ahameva sahayo bhavissami"ti
ucchunam salam purapetva tesam sahayo ahosi. Te attano attano kiccani
katva phanitapakkena 5- ucchurase pakke gulabandhakena bandhe 6- ucchusamikena
tulayitva bhagesu dinnesu attano attano bhagam adaya salam salasamikassa 7-
paticchapetva 8- eteneva upayena aparasupi catusu salasu kammam katva
pakkamimsu.
@Footnote: 1 cha.Ma. adinnaya      2 Si. pancanaliyantopamam     3 cha.Ma. yantavaha
@4 Si. yojetva        5 cha. phanitapacakena, Ma. phanitapakeneva
@6 cha.Ma. baddhe         7 cha.Ma. ucchusalam samikassa   8 Ma. paticchadetva
     Tattha panca yantasala viya panca pasada datthabba, panca ucchuvata
viya panca arammanani, ekadasa vicaranakayantabaha viya ekadasa vipakacittani,
panca ucchusalasamino viya panca vinnanani, pathamasalaya salasamikena
saddhim ekadasannam 1- jananam ekatova hutva katakammanam bhagaggahanakalo viya
ekadasannam vipakacittanam cakkhuvinnanena saddhim ekato hutva cakkhudvare
ruparammane sakasakakiccakaranakalo, salasamikassa salaya sampaticchannakalo viya
cakkhuvinnanassa dvarasankantiakaranam. Dutiyatatiyacatutthapancamasalaya samikena saddhim
ekadasannam ekato hutva katakammanam bhagaggahanakalo viya ekadasannam
vipakacittanam kayavinnanena saddhim ekato hutva kayadvare photthabbarammane
sakasakakiccakaranakalo, salasamikassa salaya sampaticchannakalo viya
kayavinnanassa dvarasankantiakaranam veditabbam. Ettavata "tihetukakammena
patisandhi tihetuka hoti"ti varo kathito. Ya pana tena duhetukapatisandhi hoti,
sa paticchannava hutva gata.
     Idani dhetkakammena duhetukapatisandhi 2- hotiti varo kathetabbo.
Duhetukena hi somanassasahagatasankharikacittena kamme ayuhite tamsadiseneva
duhetukavipakacittena gahitapatisandhikassa vuttanayeneva cakkhudvare ittharammane
apathamagate  3- tayo moghavaRa. Duhetukasomanassasahagatasankharikajavanavasane
tamsadisameva mulabhavangasankhatam tadarammanam, sasankharikajavanavasane tamsadisameva
agantukabhavangasankhatam tadarammanam. Itthamajjhattarammane dvinnam
upekkhasahagatajavananam avasane tadisaneva dve tadarammanani  uppajjanti. Idheva
ekekasmim dvare attha attha katva samacattalisa cittani, aggahitaggahanena
pana cakkhudvare attha, sotaghanajivhakayavinnanani cattariti dvadasa honti.
Evam ekaya cetanaya kamme ayuhite dvadasa vipakacittani uppajjanti.
@Footnote: 1 cha.Ma. dvadasannam      2 cha.Ma. duhetuka patisandhi    3 Si. apathagate
Ambopamapancaniyamakatha pakatikaeva. Duhetukasesacittattayasadisavipakena
gahitapatisandhikepi eseva nayo. Yantabahopamaya panettha satta yantabaha. Tehi
tattha yante nama sajjite salasamikam atthamam katva vuttanayanusareneva
yojana veditabba. Ettavata "duhetukakammena duhetukapatisandhi hoti"ti
varo kathito.
     Idani ahetukapatisandhikatha hoti. Catunnam hi duhetukakusalacittanam
annatarena kamme ayuhite kusalavipakaupekkhasahagataahetukamanovinnanadhatucittena
gahitapatisandhikassa patisandhi kammasadisati na vattabba. Kammanhi duhetukam,
patisandhi ahetuka. Tassa vuddhippapattassa cakkhudvare itthamajjhattarammane
apathamagate purimanayeneva tayo moghavara veditabba. Catunnam pana
duhetukakusalacittanam annatarajavanassa pariyosane ahetukacittam tadarammanabhavena
patitthati. Tam mulabhavangam tadarammananti dve namani labhati. Evamettha cakkhuvinnanam
sampaticchannam upekkhasahagatasantiranam tadarammanampi upekkhasahagatamevati. Tesu
ekam gahetva gananupagani tineva honti.
     Ittharammane pana santiranampi tadarammanampi somanassasahagatameva. Tesu 1- ekam
gahetva purimani tini cattari honti. Evam pancasu dvaresu cattari cattari
katva ekaya cetanaya kamme ayuhite visati vipakacittani uppajjantiti
veditabbani. Aggahitaggahanena pana cakkhudvare cattari, sotaghanajivhakayavinnanani
cattariti attha honti. Idam ahetukatthakam nama. Idam manussalokena gahitam.
     Catusu pana apayesu pavatte labbhati. Yada hi mahamoggallanatthero
niraye padumam mapetva padumakannikaya nisinno nerayikanam dhammakatham kathesi, 2-
tada tesam theram passantanam kusalavipakam cakkhuvinnanam uppajjati, saddam
sunantanam sotavinnanam, candanavane divaviharam nisiditva gatassa
@Footnote: 1 Ma. etesu         2 cha.Ma. katheti
Civaragandhaghayanakale ghanavinnanam, nirayaggim 1- nibbapetum devam vassapetva
paniyapanakale 2- jivhavinnanam, mandamandavatasamutthapanakale kayavinnananti evam
cakkhuvinnanadini panca, ekam sampaticchannam, dve santirananiti ahetukatthakam
labbhati. Nagasupannavemanikapetanampi akusalena patisandhi hoti, pavatte kusalam
vipaccati. Tatha cakkavattino. Mangalahatthiassadinam. Ayantava
itthamajjhattarammanesu 3- kusalajavanavasena kathamaggo.
     Ittharammane pana catusu somanassasahagataakusalacittesu javitesu kusalavipakam
somanassasahagatahetukacittam tadarammanam hoti. Itthamajjhattarammane catusu
upekkhasahagatalobhasampayuttesu javitesu kusalavipakaupekkhasahagatahetukacittam
tadarammanam hoti. Yam pana "javanena tadarammanam niyametabban"ti vuttam, tam
kusalam sandhaya vuttanti veditabbam. Domanassasahagatajavananantaram tadarammanam
uppajjamanam kim uppajjatiti? akusalavipakahetukamanovinnanadhatucittam uppajjati.
     Idam pana javanam kusalataya va akusalataya va 4- ko niyametiti?
avajjananceva votthavananca. Avajjanena hi yoniso avattite 5- votthavanena
yoniso vavatthapite javanam akusalam bhavissatiti atthanametam. Avajjanena ayoniso
avattite votthavanena ayoniso vavatthapite javanam kusalam bhavissatiti atthanametam. 6-
Ubhayena pana yoniso avattite vavatthapite ca javanam kusalam hoti, ayoniso
akusalanti veditabbam.
     Ittharammane pana kankhato uddhatassa ca tadarammanam kim hotiti.
Ittharammanasmim kankha hotu 7- va ma va, uddhato va hotu ma va.
Kusalavipakahetukasomanassacittameva tadarammanam hoti. Itthamajjhattarammane
kusalavipakahetukaupekkhasahagatanti. Ayam panettha sankhepato atthadipano
@Footnote: 1 Ma. nerayaggim                2 cha.Ma. paniyadanakale
@3 cha.Ma. itthaitthamajjhattarammanesu  4 cha.Ma. kusalatthaya va akusalatthaya va
@5 Si. avajjite               6 Si. atthanameva    7 cha.Ma. kankhatu
Mahadhammarakkhitattheravado nama. Somanassasahagatasminhi javane javite panca
tadarammanani gavesitabbani, upekkhasahagatasmim javane javite cha gavesitabbaniti.
     Atha yada somanassasahagatapatisandhikassa pavatte jhanam nibbattetva
pamadena parihinajjhanassa "panitadhammo me nattho"ti paccavekkhato vippatisaravasena
domanassam uppajjati, tada kim uppajjati, somanassanantaram hi domanassam
domanassanantaranca somanassam patthane patisiddham, mahaggatadhammam arabbha javite
javane tadarammanampi tattheva patisiddhanti. Kusalavipaka va akusalavipaka va
upekkhasahagatahetukamanovinnanadhatu uppajjati, kimassa avajjananti. 1-
Bhavangavajjananam viya natthassa avajjanakiccanti. Etani tava attano ninnatta ca,
cinnatta ca samudavattatta 2- ca uppajjanti, 3- ayam katham uppajjatiti? yatha
nirodhassa anantarapaccayam nevasannanasannayatanam, nirodha vutthahantassa
phalasamapatticittam, ariyamaggacittam, magganantarani phalacittani, evam asantepi
avajjane ninnacinnasamudavattabhavena uppajjati. Vina hi avajjanena cittam
uppajjati, arammanena pana vina nuppajjatiti. Atha kimassarammananti? rupadisu
parittadhammesu annataram. Etesu hi yadeva tasmim samaye apathagatam 4- hoti,
tam arabbha etam cittam uppajjatiti veditabbam.
     Idani sabbesampi etesam cittanam pakatabhavattham ayam pakinnakanayo
vutto:-
         "suttam dovariko ca       gamilako 5- ambo koliyakena ca
          jaccandho pithasappi ca      visayagaho ca upanissayamatthaso"ti.
     Tattha suttanti eko pana makkatako 6- pancasu disasu suttam pasaretva
jalam katva majjhe nipajji. 7- Pathamadisaya pasaritasutte panakena va patangena
@Footnote: 1 Si. avajjananti bhavangavajjananti     2 Si., Ma. samudacaratta, cha. samudacaratta
@3 cha.Ma. uppajjantu                4 cha.Ma. apathamagatam
@5 cha. gamillo, Ma. gamilo         6 cha. panthamakkatako, Ma. nipannamakkatako
@7 cha.Ma. nipajjati. evamuparipi
Va makkhikaya va pahate nipannatthanato calitva nikkhamitva suttanusarena
gantva tassa yusam pivitva punagantva tattheva nipajji. Dutiyadisu disasu
pahatakalepi evameva karoti.
     Tattha pancasu disasu pasaritasuttam viya panca pasada, majjhe
nipannamakkatako viya cittam, panakadihi suttaghattanakalo viya arammanena
pasadassa ghattitakalo, majjhe nipannamakkatakassa calanam viya pasadaghattanakam
arammanam gahetva kiriyamanodhatuya bhavangassa avattitakalo, suttanusarena
gamanakalo viya vithicittassa pavatti, sise vijjhitva yusapivanam viya javanassa
arammane javitakalo, punagantva majjhe nipajjanam 1- viya cittassa hadayavatthumeva
nissaya pavattanam.
     Idam opammam kim dipeti? arammanena pasade ghattite pasadavatthukacittato
Hadayarupavatthukacittam pathamataram uppajjatiti dipeti, ekekam arammanam dvisu dvisu
dvaresu apathamagacchatitipi dipeti. 2-
     Dovarikoti eko raja sayanagato niddayati, tassa paricariko pade
parimajjanto nisidi, badhiradovariko dvare thito, tayo patihara patipatiya
thita. Atheko paccantavasi manusso pannakaram adaya agantva dvaram
akottesi. Badhiradovariko saddam na sunati, padaparimajjako sannam adasi.
Taya sannaya dvaram vivaritva passi. Pathamapatiharo pannakaram gahetva
dutiyassa adasi, dutiyo tatiyassa adasi, tatiyo ranno adasi, raja
paribhunji.
     Tattha so raja viya javanam datthabbam, padaparimajjako viya avajjanam,
badhiradovariko viya cakkhuvinnanam, tayo patihara viya sampaticchannadini tini
vithicittani, paccantavasino pannakaramadaya agantva dvarakottanam viya
@Footnote: 1 Si. nipajjanakalo       2 cha.Ma. ayam patho na dissati
Arammanassa pasadaghattanam, padaparimajjakena sannaya dinnakalo viya
kiriyamanodhatuyabhavangassa avattitakalo, tena dinnasannaya badhiradovarikassa
dvaravivaranakalo viya cakkhuvinnanassa arammanadassanakiccasadhanakalo, pathamapatiharena
pannakarassa gahitakalo viya vipakamanodhatuya arammanassa sampaticchannakalo, 1-
pathamena dutiyassa dinnakalo viya vipakamanovinnanadhatuya arammanassa
santiranakalo, dutiyena tatiyassa dinnakalo viya kiriyamanovinnanadhatuya arammanassa
vavatthapitakalo, tatiyena ranno dinnakalo viya votthavanena javanassa
niyyaditakalo, ranno paribhogakalo viya javanassa arammanassa rasanubhavanakalo.
     Idam opammam kim dipeti? arammanassa pasadaghattanamattameva kiccam,
Kiriyamanodhatuya bhavangavattanamattameva, cakkhuvinnanadinam
dassanasampaticchannasantiranavavatthapanamattaneva kiccani, ekantena pana
javanameva arammanarasam anubhotiti idam 2- dipeti.
     "gamilako"ti sambahula gamadaraka antaravithiyam pamsukilam kilanti, tatthekassa
hatthe kahapano patihanni, so "mayham hatthe patihatam kinnu kho etan"ti
aha, atheko "pandaram etan"ti aha. Aparo saha pamsuna galham ganhi,
anno "puthulam caturassam etan"ti aha, aparo "kahapano eso"ti aha. Atha
nam aharitva matuya adamsu, 3- sa kamme upanesi.
     Tattha sambahulanam darakanam antaravithiyam kilantanam nisinnakalo viya
bhavangacittappavatti datthabba, kahapanassa hatthe patihatakalo viya arammanena
pasadassa ghattitakalo, "kinnu kho etan"ti vuttakalo viya tam arammanam
gahetva kiriyamanodhatuya bhavangassa avattitakalo, "pandaram etan"ti vuttakalo
viya cakkhuvinnanena dassanakiccassa sadhitakalo, saha pamsuna galham gahitakalo
viya vipakamanodhatuya arammanassa sampaticchannakalo, "puthulam caturassam etan"ti
@Footnote: 1 cha.Ma. sampaticchitakalo   2 cha.Ma. ayam patho na dissati   3 cha.Ma. matu adasi
Vuttakalo viya vipakamanovinnanadhatuya arammanassa santiranakalo, "eso
kahapano"ti vuttakalo viya kiriyamanovinnanadhatuya arammanassa vavatthapitakalo,
matara kamme upanitakalo viya javanassa arammanarasanubhavanam veditabbam.
     Idam opammam kim dipeti? kiriyamanodhatu adisvava bhavangam avatteti,
Vipakamanodhatu adisvava sampaticchati, vipakamanovinnanadhatu adisvava santireti,
kiriyamanovinnanadhatu adisvava vavatthapeti, javanam adisvava arammanarasam anubhoti,
ekantena pana cakkhuvinnanameva dassanakiccam sadhetiti dipeti.
     Ambo koliyakena cati idam hettha vuttam ambopamanca ucchusalasamikopamanca
sandhaya vuttam.
     Jaccandho pithasappi cati ubhopi kira te nagaradvare salayam nisidimsu.
Tattha pithasappi aha "bho andhaka, kasma tvam idha sussamano vicarasi, asuko
padeso subhikkho bahutannapano, 1- kim tattha gantva sukhena jivitum na vattati"ti.
Mayham tava taya acikkhitam, tuyham pana tattha gantva sukhena jivitum kim na
vattatiti. Mayham gantum pada natthiti. Mayhampi passitum cakkhuni natthiti. Yadi evam
tava pada honti, 2- mama cakkhuniti ubhopi "sadhu"ti sampaticchitva jaccandho
pithasappim khandham aropesi, so tassa khandhe nisiditva vamahatthenassa sisam
parikkhipitva dakkhinahatthena "imasmim thane mulam avaritva thitam, imasmim pasano,
vamam munca dakkhinam ganha, dakkhinam munca vamam ganha"ti maggam niyametva
acikkhati. Evam jaccandhassa pada, pithasappissa cakkhuniti ubhopi sampayogena
icchitatthanam gantva sukhena jivimsu.
     Tattha jaccandho viya rupakayo, pithasappi viya arupakayo, pithasappina
vina jaccandhassa disam gantum gamanabhisankharassa appavattikalo 3- viya rupassa
arupena vina adanagahanacopanam papetum asamatthata, jaccandhena vina pithasappissa
@Footnote: 1 cha.Ma. bahvannapano    2 cha.Ma. hontu     3 cha.Ma. anibbattitakalo
Disam gantum gamanabhisankharassa appavattanam viya pancavokare rupam vina arupassa
appavatti, dvinnampi sampayogena icchitatthanam gantva sukhena jivitakalo
viya ruparupadhammanam annamannasampayogena 1- sabbakiccesu pavattisabbhavoti. 2-
Ayam panho pancavokarabhavavasena kathito.
     Visayagaho cati cakkhu rupavisayam ganhati, sotadini saddadinam visaye.
     Upanissayamatthasoti upanissayato ca atthato ca. Tattha asambhinnatta
cakkhussa, apathagatatta rupanam, alokasannissitam, manasikarahetukam catuhi paccayehi
uppajjati cakkhuvinnanam saddhim sampayuttadhammehi. Tattha matassapi cakkhu sambhinnam
hoti, jivato niruddhampi pittena va semhena va rudhirena 3- va palibuddhampi
cakkhuvinnanassa paccayo bhavitum asakkontam sambhinnam nama hoti, sakkontam
asambhinnam nama. Sotadisupi eseva nayo. Cakkhusmim pana asambhinnepi bahiddha
ruparammane apatham anagacchante cakkhuvinnanam nuppajjati, tasmim pana apatham
agatepi alokasannissaye asati nuppajjati, tasmim laddhepi 4- kiriyamanodhatuya
bhavange anavattite nuppajjati, avattiteyeva uppajjati. Evam uppajjamanam
sampayuttadhammehi saddhimyeva uppajjati. Iti imeva cattaro paccaye labhitva
uppajjati cakkhuvinnanam. 5-
     Asambhinnatta sotassa, apathagatatta saddanam, akasasannissitam
manasikarahetukam catuhi paccayehi uppajjati, sotavinnanam saddhim sampayuttadhammehi.
Tattha akasasannissitanti akasasannissayam laddhava uppajjati, na vina tena.
Na hi pidahitakannacchiddassa sotavinnanam pavattati. Sesam purimanayeneva veditabbam.
Yatha cettha, evam ito paresupi. Visesamattam pana pavakkhama. 6-
@Footnote: 1 cha.Ma. annamannayogena      2 Si. pavattisambhavoti      3 cha.Ma. ruhinena
@4 cha.Ma. santepi            5 Ma.mu. 12/204/172    6 cha.Ma. vakkhama
     Asambhinnatta ghanassa, apathagatatta gandhanam, vayosannissitam,
manasikarahetukam catuhi paccayehi uppajjati ghanavinnanam saddhim sampayuttadhammehi.
Tattha vayosannissitanti ghanabile 1- vayumhi pavisanteyeva uppajjati, tasmim
asati nuppajjatiti attho.
     Asambhinnatta jivhaya, apathagatatta rasanam, aposannissitam,
manasikarahetukam catuhi paccayehi uppajjati jivhavinnanam saddhim sampayuttadhammehi.
Tattha aposannissitanti jivhatemanam apam laddhava uppajjati, na vina tena.
Sukkhajivhanam hi sukkhakhadaniye jivhaya thapitepi jivhavinnanam nuppajjateva.
     Asambhinnatta kayassa, apathagatatta photthabbanam, pathavisannissitam,
manasikarahetukam catuhi paccayehi uppajjati kayavinnanam saddhim sampayuttadhammehi.
Tattha pathavisannissitanti kayappasadapaccayam pathavisannissayam laddhava uppajjati,
na tena vina. Kayadvarasmim hi bahiddha mahabhutarammanam ajjhattikam kayappasadam
ghattetva pasadapaccayesu mahabhutesu patihannati.
     Asambhinnatta manassa, apathagatatta dhammanam, vatthusannissitam,
manasikarahetukam catuhi paccayehi uppajjati manovinnanam saddhim sampayuttadhammehi.
Tattha manoti bhavangacittam. Tam niruddhampi, avajjanacittassa paccayo bhavitum asamattham
mandathamagatameva 2- vattamanampi 3- sambhinnam nama hoti, avajjanassa pana
paccayo bhavitum samattham asambhinnam nama. Apathagatatta dhammananti dhammarammane
apathagate. Vatthusannissitanti hadayavatthusannissayam laddhava uppajjati, na tena
vina. Ayampi panho pancavokarabhavam sandhaya kathito. Manasikarahetukanti
kiriyamanovinnanadhatuya bhavange avattiteyeva uppajjatiti attho. Ayam tava
"upanissayamatthaso"ti ettha upanissayavannana.
     Atthato pana cakkhu dassanattham, sotam savanattham, ghanam ghayanattham, jivha
sayanattha, kayo phusanattho, mano vijananattho. Tattha dassanam attho assa,
@Footnote: 1 cha.Ma. ghanabilam      2 Si. mandataragatameva      3 cha.Ma. pavattamanampi
Tam hi tena nipphadetabbanti dassanattham. Sesesupi eseva nayo. Ettavata
tipitakaculanagattheravade solasakamaggo nitthito saddhim dvadasakamaggena ceva
ahetukatthakena cati.
     Idani moravapivasimahadattattheravade dvadasakamaggakatha hoti. Tattha
saketakapanhaussannakittanahetukittanani pakatikaneva. Ayam pana thero
asankharikasasankharikesu dosam disva "asankharikakammam asankharikameva vipakam deti, no
sasankharikam. Sasankharikampi sasankharikameva vipakam deti, no asankharikan"ti aha.
Javanena cesa cittaniyamam na katheti, arammanena pana vedananiyamam katheti.
Tenassa vipakadvare 1- dvadasakamaggo nama jato, dasakamaggopi ahetukatthakampi
ettheva pavittham.
     Tatrayam nayo:- somanassasahagatatihetukasankharikacittena hi kamme ayuhite
tadiseneva vipakacittena gahitapatisandhikassa vuddhippattassa cakkhudvare
ittharammane apathagate hettha vuttanayeneva tayo moghavara honti. Tattha 2-
kusalato cattari somanassasahagatani, akusalato cattari, kiriyato pancati imesam
terasannam cittanam annatarena  javitapariyosane tadarammanam patitthamanam
somanassasahagatasankharikatihetukacittampi asankharikaduhetukacittampi 3-
patitthatieva. Evamassa cakkhudvare cakkhuvinnanadini tini, tadarammanani dveti
panca gananupagani cittani honti.
     Arammanena pana vedanam parivattetva kusalato catunnam, akusalato
catunnam, kiriyato catunnanti dvadasannam upekkhasahagatacittanam annatarena
javitavasane upekkhasahagatatihetukasankharikavipakampi duhetukasankharikavipakampi
tadarammanam hutva uppajjati. Evamassa cakkhudvare upekkhasahagatam santiranam,
imani dve tadarammananiti imani 4- tini gananupagacittani honti. Tani
@Footnote: 1 cha.Ma. vipakuddhare         2 cha.Ma. tassa
@3 cha.Ma. duhetukacittampi        4 cha.Ma. ayam patho na dissati
Purimehi pancahi saddhim attha, sotadvaradisupi atthatthati ekaya cetanaya
kamme ayuhite samacattalisa cittani uppajjanti. Aggahitaggahanena pana
cakkhudvare attha, sotavinnanadini cattariti dvadasa honti. Tattha mulabhavangata
ambopamaniyamakatha ca vuttanayeneva veditabba.
     Somanassasahagatatihetukasasankharikakusalacittena kamme ayuhitepi upekkha-
sahagatatihetukaasankharikasasankharikehi kamme ayuhitepi eseva nayo. Tattha
yantopamapi 1- ettha pakatikameva. Ettavata "tihetukakammena tihetukapatisandhi
hoti"ti varo kathito, tihetukakammena duhetukapatisandhi hotiti varo pana
paticchanno hutva gato.
     Idani duhetukakammena duhetukapatisandhikatha hoti. Somanassasahagataduhetuka-
sankharikacittena hi kamme ayuhite tadisenayeva vipakacittena
gahitapatisandhikassa vuddhippattassa cakkhudvare ittharammane apathagate hettha
vuttanayeneva tayo moghavara honti, duhetukassa pana javanakiriya natthi. Tasma
kusalato cattari somanassasahagatani, akusalato cattariti imesam atthannam annatarena
javitapariyosane duhetukameva somanassasahagatasankharikameva tadarammanam hoti.
Evamassa cakkhuvinnanadini tini idanca tadarammananti cattari gananupagacittani
honti. Itthamajjhattarammane pana kusalato upekkhasahagatanam catunnam, akusalato
catunnanti atthannam annatarena javitapariyosane duhetukameva upekkhasahagatam
asankharikam tadarammanam hotiti. 2- Evamassa upekkhasahagatasantiranam idanca
tadarammananti dve gananupagacittani honti. Tani hi purimehi catuhi saddhim cha,
sotadvaradisupi cha chati ekaya cetanaya kamme ayuhite samatimsacittani
uppajjanti. Aggahitaggahanena pana cakkhudvare cha, sotavinnanadini cattariti
dasa honti. Ambopamaniyamakatha pakatikaeva. Yantopama idha na labbhatiti vuttam.
@Footnote: 1 Si. hatthayantopamapi             2 cha.Ma. hoti
     Somanassasahagataduhetukasasankharikakusalacittena kamme ayuhitepi upekkha-
sahagataduhetukaasankharikasasankharikehi kamme ayuhitepi eseva nayo. Ettavata
"duhetukakammena duhetukapatisandhi hoti"ti varo kathito.
     "ahetukapatisandhi hoti"ti varo pana evam veditabbo. Kusalato catuhi
nanavippayuttehi kamme ayuhitepi kusalavipakahetukamanovinnanadhatuya
upekkhasahagataya patisandhiya gahitaya kammasadisa patisandhiti na vattabba. Ito
patthaya hettha vuttanayeneva kathetva itthepi itthamajjhattepi cittuppatti 1-
veditabba. Imassa hi therassa vade pindajavanam javati, sesa "idam pana javanam
kusalataya va akusalataya va ko niyameti"tiadikatha sabba hettha
vuttanayeneva veditabbati. Ettavata moravapivasimahadattattheravade
dvadasakamaggo nitthito saddhim dasakamaggena ceva ahetukatthakena cati. 2-
     Idani mahadhammarakkhitattheravade dasakamaggavipakakatha 3- hoti. Tattha
saketakapanhaussannakittanani pakatikaneva, hetukittane pana ayam viseso.
Tihetukakammam tihetukavipakampi duhetukavipakampi ahetukavipakampi deti.
Duhetukakammam tihetukameva na deti, itaram deti. Tihetukakammena patisandhi tihetukava
hoti, 4- duhetuka va ahetuka va 4- na hoti. Duhetukakammena duhetukahetuka
hoti, tihetuka na hoti. Asankharikakammam vipakam asankharikameva heti, no sasankharikam,
sasankharikampi sasankharikameva deti, no asankharikam, arammanena vedana
parivattetabba, javanam pindajavanameva javati. Adito patthaya cittani
kathetabbaniti. 5-
     Tatrayam katha:- eko pathamakusalacittena kammam ayuhati, pathamavipakacitteneva
patisandhim ganhati, ayam kammasadisa patisandhi. Tassa vuddhippattassa cakkhudvare
ittharammane apathagate vuttanayeneva tayo moghavara honti. Athassa hettha
@Footnote: 1 cha.Ma. cittappavatti     2 cha.Ma. iti-saddo na dissati       3 cha.Ma. dasakamaggakatha
@4-4 cha.Ma. duhetukahetuka     5 cha.Ma. iti-saddo na dissati
Vuttanam 1- terasannam somanassasahagatajavananam annatarena javitapariyosane
pathamavipakacittameva tadarammanam hoti. Tam mulabhavangam, tadarammananti dve namani
labhati. Evamassa cakkhuvinnanadini tini idanca tadarammananti cattari
gananupagacittani honti. Itthamajjhattarammane hettha vuttanayeneva 2- dvadasannam
upekkhasahagatajavananam annatarena javitapariyosane upekkhasahagatam tihetuka-
sankharikacittam tadarammanataya patitthati, 3- tam agantukabhavangam, tadarammananti dve
namani labhati. Evamassa upekkhasahagatasantiranam idanca tadarammananti dve
gananupagacittani, tani purimehi catuhi saddhim cha honti. 4- Sotadvaradisupi cha
chati. 4- Evam ekaya cetanaya kamme ayuhite pancasu dvaresu samatimsacittani
uppajjanti. Aggahitaggahanena pana cakkhudvare cha sotavinnanadini cattariti
dasa honti. Ambopamaniyamakatha pakatikayeva.
     Evam 5- dutiyatatiyacatutthakusalacittehi kamme ayuhitepi ettakaneva
vipakacittani honti. Catuhi upekkhasahagatacittehi kamme 6- ayuhitepi eseva
nayo. Idha pana pathamam itthamajjhattarammanam dassetabbam, paccha ittharammanena vedana
parivattetabba. Tattha 7- ambopamaniyamakatha pakatikaeva, yantopamam na labhati.
"kusalato pana catunnam nanavippayuttanam annatarena kamme ayuhite"ti ito
patthaya sabbam vittharetva ahetukatthakam kathetabbam. 8- Ettavata
mahadhammarakkhitattheravade dasakamaggo nitthito hoti saddhim ahetukatthakenati.
     Imesam pana tinnam theranam katarassa vado gahetabboti? na kassaci
Ekamsena, sabbesam pana vadesu yam yuttam, tam gahetabbam. Pathamavadasmim hi
sasankharasankharavidhanam paccayabhedato adhippetam. Tenettha asankharikakusalassa
dubbalapaccayehi uppannam sasankharikavipakam sasankharikakusalassa balavapaccayehi
@Footnote: 1 Ma. vuttanayena               2 cha.Ma. vuttanamyeva        3 cha.Ma. pavattati
@4-4 cha.Ma. ime patha na dissanti  5 cha.Ma. ayam saddo na dissati
@6 cha.Ma. ayam patho na dissati      7 cha.Ma. ayam patho na dissati    8 Ma. gahetabbam
Uppannam asankharikavipakanca gahetva labbhamananipi kiriyajavanani pahaya
kusalajavanehi tadarammanam arammanena ca vedanam niyametva sekkhaputhujjanavasena
solasakamaggo kathito. Yam panettha akusalajavanavasane ahetukavipakameva tadarammanam
dassitam, tam itaresu na dassitameva. Tasma tattha tam tesu vuttam sahetukavipakanca
etthapi sabbamidam labbhateva. Tatrayam nayo:- yada hi kusalajavananam antarantara
akusalam javati, tada kusalavasane acinnasadisameva akusalavasane sahetukam
tadarammanam yuttam. Yada nirantaram akusalameva, tada ahetukam. Evam tava pathamavade
yuttam gahetabbam.
     Dutiyavade pana kusalato sasankharasankharavidhanam adhippetam, tenettha
asankharikakusalassa asankharikameva vipakam sasankharikakusalassa ca sasankharikameva
gahetva javanena tadarammananiyamam akatva sabbesampi sekkhasekkhaputhujjananam
uppattiraho pindajavanavaseneva dvadasakamaggo kathito. Tihetukajavanavasane
panettha tihetukam tadarammanam yuttam, duhetukajavanavasane duhetukam,
ahetukajavanavasane ahetukam, bhajetva pana na vuttam. Evam pana dutiyavade yuttam
gahetabbam.
     Tatiyavadepi kusalatova sasankharasankharavidhanam adhippetam, "tihetukakammam
tihetukavipakampi duhetukavipakampi ahetukavipakampi deti"ti pana vacanato
asankharikatihetukapatisandhikassa asankharikaduhetukenapi tadarammanena bhavitabbam. Tam
adassetva tihetukasadisameva 1- tadarammanam dassitam, tam purimaya hetukittanaladdhiya
na yuttanti 2- kevalam dasakamaggavibhavanatthameva vuttam, itarampi ca pana labbhateva.
Evam tatiyavadepi yuttam gahetabbam. Ayanca sabbapi patisandhijanakasseva kammassa
vipakam sandhaya tadarammanakatha. "sahetukam bhavangam ahetukassa bhavangassa
@Footnote: 1 cha.Ma. hetusadisameva          2 cha.Ma. yujjati
Anantarapaccayena paccayo"ti 1- vacanato pana nanakammena ahetukapatisandhikassapi
sahetukavipakam tadarammanam uppajjati, tassa uppattividhanam mahapakarane
avibhavissatiti.
                      Kamavacarakusalavipakakatha nitthita.
                          -------------



             The Pali Atthakatha in Roman Book 53 page 323-347. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=53&A=8071&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=53&A=8071&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=34&i=415              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=34&A=3315              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=34&A=2868              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=34&A=2868              Contents of The Tipitaka Volume 34 http://84000.org/tipitaka/read/?index_34

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]