ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 54 : PALI ROMAN Vibhanga.A. (sammoha.)

                        1. Ekakaniddesavannana
     [761] Idani yathanikkhittaya matikaya "pancavinnana na hetumeva"tiadina
nayena araddhe niddesavare na hetumevati sadharanahetupatikkhepaniddeso.
Tattha "hetuhetu paccayahetu uttamahetu sadharanahetuti catubbidho hetu"tiadina
nayena yam vattabbam siya, tam sabbam rupakande "sabbam rupam nahetumeva"tiadinam
atthavannanayam 4- vuttameva. Ahetukamevatiadisu byanjanasandhivasena makaro
veditabbo, ahetukaevati attho. Sesapadesupi eseva nayo. Apica "hetu dhamma na
hetu dhamma"tiadisu 5- dhammakotthasesu pancavinnanani hetu dhammati va sahetuka
dhammati va na honti. Ekantena pana na hetuyeva, ahetukaevati iminapi nayenettha
sabbapadesu attho veditabbo. Abyakatamevati padam vipakabyakatavasena vuttam.
Sarammanamevati olubbharammanavasena. Paccayarammanam olubbharammananti hi duvidham
arammanam. Imasmim pana
@Footnote: 1 cha.Ma. jhanadiparinnanena    2 cha.Ma. ayam patho na dissati    3 cha.Ma. pubbajatibhavanam
@4 sangani.A. 1/594/362     5 abhi. 34/1/5
Thane olubbharammanameva dhuram, paccayarammanampi labbhatiyeva. Acetasikamevati
padam cittam, rupam, nibbananti tisu acetasikesu cittameva sandhaya vuttam. No
apariyapannamevati gatipariyapannacutipariyapannasamsaravattabhavapariyapannabhavato
pariyapannaeva, no apariyapanna. Lokato vattato na niyyantiti aniyyanika.
Uppannam manovinnanavinneyyamevati rupakande cakkhuvinnanadinam
paccuppannaneva rupadini arabbha pavattito atitadivisayam manovinnanampi
pancavinnanasotapatitameva katva "uppannam chahi vinnanehi vinneyyan"ti 1-
vuttam. Pancavinnana pana yasma paccuppannapi cakkhuvinnanadinam arammana na
honti, manovinnanasseva honti, tasma "manovinnanavinneyyameva"ti vuttam.
Aniccamevati hutva abhavatthena aniccaeva. Jarabhibhutamevati jaraya abhibhutatta
jarabhibhutaeva.
     [762] Uppannavatthuka, uppannarammanati anagatapatikkhePo. Na hi
te anagatesu vattharammanesu uppajjanti.
     Purejatavatthuka, purejatarammanati sahuppattipatikkhePo. Na hi te
sahuppannam vatthum va arammanam va paticca uppajjanti, sayam pana pacchajata
hutva purejatesu vattharammanesu uppajjanti.
     Ajjhattikavatthukati ajjhattajjhattavasena 2- vuttam. Tani hi ajjhattike
panca pasade vatthum katva uppajjanti. Bahirarammanati bahirarupadiarammana.
Tattha catukkam veditabbam. Pancavinnana hi pasadavatthukatta ajjhattika
ajjhattikavatthuka. Manovinnanam hadayarupam vatthum katva uppajjanakale ajjhattikam
bahiravatthukam, pancavinnanasampayutta tayo khandha bahira ajjhattikavatthuka,
manovinnanasampayutta tayo khandha hadayarupam vatthum katva uppajjanakale
bahira bahiravatthuka.
     Asambhinnavatthukati aniruddhavatthuka. Na hi te niruddham atitam vatthum paticca
uppajjanti. Asambhinnarammanatayapi eseva nayo.
@Footnote: 1 abhi. 34/584/168        2 Ma. ajjhattajjhattamattavasena
     Annam cakkhuvinnanassa vatthu ca arammanancatiadisu cakkhuvinnanassa
hi annam vatthu, annam arammanam. Annam sotavinnanadinam. Cakkhuvinnanam
sotapasadadisu annataram vatthum saddadisu va annataram arammanam katva kappato
kappam gantvapi na uppajjati, cakkhupasadameva pana vatthum katva rupanca arammanam
katva uppajjati. Evamassa vatthupi dvarampi arammanampi nibaddham, annam
vatthum va dvaram va arammanam va na sankamati. Nibaddhavatthu nibaddhadvaram
nibaddharammanameva hutva uppajjati. Sotavinnanadisupi eseva nayo.
     [763] Na annamannassa gocaravisayam paccanubhontiti ettha annamannassa
cakkhu sotassa sotam va cakkhussati evam ekam ekassa gocaravisayam na
paccanubhontiti attho. Sace hi niladibhedam ruparammanam samodhanetva
sotindriyassa upaneyya "ingha tava nam vavatthapehi vibhavehi `kinnametam
arammanan"ti, cakkhuvinnanam vinapi mukhena attano dhammataya evam vadeyya
"are andhabala vassasatampi vassasahassampi paridhavamano annatra maya kuhim
etassa jananakam labhissasi, ahara nam cakkhupasade upanehi, ahametam arammanam
janissami yadi va nilam yadi va pitakam. Na hi eso annassa visayo,
mayhameveso visayo"ti. Sesavinnanesupi eseva nayo. Evamete annamannassa
gocaravisayam na paccanubhonti nama.
     [764] Samannaharantassati avajjaneneva samannaharantassa. Manasikarontassati
avajjaneneva manasikarontassa. Etani hi cittani avajjanena samannahatakale
manasikatakaleyeva ca uppajjanti.
     Na abbokinnati annena vinnanena abbokinna nirantarava na
uppajjanti. Etena tesam anantarata patikkhitta.
     [765] Na apubbam acarimanti etena sabbesampi sahuppatti patikkhitta.
Na annamannassa samanantarati etena samanantarata patikkhitta.
     [766] Avajjana 1- vatiadini cattaripi avajjanasseva namani. Tanhi
bhavangassa avajjanato avajjanati, tasseva abhujanato abhogoti, 2- rupadinam
samannaharanato samannaharoti, 3- tesamyeva manasikaranato manasikaroti vuccati.
Evamettha sankhepato pancannam vinnananam avajjanatthane thatva avajjanadikiccam
katum samatthabhavo patikkhitto.
     Na kanci dhammam pativijanatiti "manopubbangama dhamma"ti 4- evam vuttam
ekampi kusalam va akusalam va na pativijanati.
     Annatra abhinipatamattati thapetva rupadinam abhinipatamattam. Idam vuttam
hoti:- supanditopi puriso thapetva apathagatani rupadini annam kusalakusalesu
ekadhammampi pancahi vinnanehi na pativijanati, cakkhuvinnanam panettha
dassanamattameva hoti. Sotavinnanadini savanaghayanasayanaphusanamattaneva.
Dassanadimattato pana mutta anna etesam kusaladipativinnatti nama natthi.
     Manodhatuyapiti sampaticchanamanodhatuyapi. Sampindanattho cettha pikaro. Tasma
manodhatuyapi tato parahi manovinnanadhatuhipiti sabbehipi pancadvarikavinnanehi
na kanci kusalakusalam dhammam pativijanatiti evamettha attho datthabbo.
     Na kanci iriyapatham kappetitiadisupi eseva nayo. Na hi pancadvarikavinnanehi
gamanadisu kanci iriyapatham kappeti, na kayakammam na vacikammam patthapeti, na kusalakusalam
dhammam samadiyati, na samadhim samapajjati lokiyam va lokuttaram va, na samadhito vutthati
lokiya va lokuttara va, na bhavato cavati, na bhavantare upapajjati. Sabbampi hetam
kusalakusaladhammapativijananadi cavanapariyosanam kiccam manodvarikacitteneva hoti, na
pancadvarikenati sabbassapetassa kiccassa karane sahajavanakani vithicittani
patikkhittani. Yatha cetesam
@Footnote: 1 cha.Ma. avattana     2 cha.Ma. abhogo       3 cha.Ma. samannaharo
@4 khu.dha. 25/1/15
Etani kiccani natthi, evam niyamokkamanadinipi. Na hi pancadvarikajavanena
micchattaniyamam okkamati, na sammattaniyamam. Na cetam javanam namagottamarabbha
javati, na kasinadipannattim. Na lakkhanarammanikavipassanavasena pavattati, na
vutthanagaminibalavavipassanavasena. Na ruparupadhamme arabbha javati, na nibbanam.
Na cetena saddhim patisambhidananam uppajjati, na abhinnanam, na savakaparaminanam,
na paccekabodhinanam, na sabbannutannanam. Sabbopi panesa pabhedo manodvarikajavaneyeva
labbhati.
     Na supati na patibujjhati na supinam passatiti sabbenapi ca pancadvarikacittena
neva niddam okkamati, na niddayati, na patibujjhati, na kinci supinam passatiti
imesu tisu thanesu saha javanena vithicittam patikkhittam.
     Niddayantassa hi mahavattim jaletva dipe cakkhusamipe upanite
pathamam cakkhudvarikam avajjanam bhavangam na avatteti, manodvarikameva avatteti.
Atha javanam javitva bhavangam otarati. Dutiyavare cakkhudvarikam avajjanam bhavangam
avatteti, tato cakkhuvinnanadini javanapariyosanani pavattanti, tadanantaram bhavangam
pavattati. Tatiyavare manodvarikaavajjanena bhavange avattite manodvarikajavanam
javati, tena cittena natva "kim ayam imasmim thane aloko"ti janati.
     Tatha niddayantassa kannasamipe turiyesu paggahitesu ghanasamipe sugandhesu
va duggandhesu va pupphesu upanitesu mukhe sappimhi va phanite va
pakkhitte pitthiyam panina pahare dinne pathamam sotadvarikadini avajjanani
bhavangam na avattenti, manodvarikameva avatteti. Atha javanam javitva bhavangam
otarati. Dutiyavare sotadvarikadini avajjanani bhavangam avattenti, tato
sotaghanajivhakayavinnanadini javanapariyosanani pavattanti, tadanantaram bhavangam
pavattati. Tatiyavare manodvarikaavajjanena bhavange avattite manodvarikajavanam
javati. Tena cittena natva "kim ayam imasmim thane saddo, sankhasaddo
bherisaddo"ti va "kim ayam imasmim thane gandho, mulagandho saragandho"ti va
"kim idam mayham mukhe pakkhittarasam, sappiti va phanitan"ti va "kenamhi pitthiyam
pahato, atithaddho me paharo"ti va vatta hoti. 1- Evam manodvarikajavaneneva
patibujjhati, na pancadvarikena. Supinampi teneva passati, na pancadvarikena.
     Tanca panetam supinam passanto catuhi karanehi passati dhatukkhobhato
va anubhutapubbato va devatopasamharato va pubbanimittato vati. Tattha
pittadinam khobhakaranapaccayayogena khubhitadhatuko dhatukkhobhato supinam passati,
passanto ca nanavidham supinam passati, pabbata patanto viya akasena
gacchanto viya valamigahatthicoradihi anubaddho viya ca hoti. Anubhutapubbato
passanto pubbe anubhutapubbam arammanam passati. Devatopasamharato passantassa
devata atthakamataya va anatthakamataya va atthaya va anatthaya va
nanavidhani arammanani upasamharanti, so tasam devatanam anubhavena tani
arammanani passati. Pubbanimittato passanto punnapunnavasena uppajjitukamassa
atthassa va anatthassa va pubbanimittabhutam supinam passati bodhisattamata
viya puttapatilabhanimittam bodhisatto viya panca mahasupine, 2- kosalaraja viya
ca solasa supineti. 3-
     Tattha yam dhatukkhobhato anubhutapubbato ca supinam passati, na tam saccam
hoti. Yam devatopasamharato passati, tam saccam va hoti alikam va. Kuddha hi
devata upayena vinasetukama viparitampi katva dassenti. Tatridam vatthu:-
rohane kira nagamahavihare mahathero bhikkhusamgham anapaloketvava ekam nagarukkham
chindapesi. Rukkhe adhivattha devata therassa kuddha pathamameva nam palobhetva
paccha "ito te sattadivasassa matthake upatthako raja marissati"ti supine
arocesi. Thero tam katham aharitva rajorodhanam acikkhi. Ta ekapapahareneva
@Footnote: 1 cha.Ma. vattaro honti       2 an. pancaka. 22/196/267 (sya)
@3 khu.ja. 27/77/24 (sya)
Mahaviravam viravimsu. Raja "kim etan"ti pucchi. Ta "evam therena vuttan"ti
arocayimsu. Raja divase ganapetva sattahe vitivatte kujajhitva therassa
hatthapade chindapesi.
     Yampana pubbanimittato passati, tam ekantasaccameva hoti. Etesanca
catunnam mulakarananam samsaggabhedatopi supinabhedo hotiyeva. Tanca panetam catubbidhampi
supinam sekkhaputhujjanava passanti appahinavipallasatta. Asekkha na passanti
pahinavipallasatta.
     Kim panetam 1- passanto sutto passati, patibuddho, udahu neva sutto
passati na patibuddhoti? kincettha, yadi tava sutto passati, abhidhammavirodho
apajjati. Bhavangacittena hi supati, tanca rupanimittadiarammanam ragadisampayuttam
va na hoti, supinam passantassa ca idisani cittani uppajjanti. Atha patibuddho
passati, vinayavirodho apajjati. Yanhi patibuddho passati, tam sabboharikacittena
passati, sabboharikacittena ca kate vitikkame anapatti nama natthi, supinam
passantena pana kate vitikkame ekantam anapattieva. Atha neva sutto na
patibuddho passati, na supinam nama passati. Evanhi sati supinassa abhavova
apajjati. Na abhavo. Kasma? yasma kapimiddhapareto passati. Vuttanhetam
"kapimiddhapareto kho maharaja supinam passati"ti. Kapimiddhaparetoti makkataniddaya
yutto. Yatha hi makkatassa nidda lahuparivatta hoti, evam ya nidda punappunam
kusaladicittavokinnatta lahuparivatta, yassa pavattiyam punappunam bhavangato
uttaranam hoti, taya yutto supinam passati. Tenayam supino kusalopi hoti
akusalopi abyakatopi. Tattha supinante cetiyavandanadhammassavanadhammadesanadini
karontassa kusalo, panatipatadini karontassa akusalo, dvihi cittehi 2-
mutto avajjanatadarammanakkhane abyakatoti veditabbo. Supineneva "dittham
viya me, sutam viya me"ti kathanakalepi abyakatoyeva.
@Footnote: 1 cha.Ma. pana tam            2 cha.Ma. antehi
     Kim pana supine katam kusalakusalakammam savipakam avipakanti. Savipakam,
dubbalatta pana patisandhim akaddhitum na sakkoti. Dinnaya annena kammena
patisandhiya pavatte vedaniyam hoti.
     Evam yathavakavatthuvibhavana pannati pancannam vinnananam na hetvattho
yathavattho, tam yathavavatthum 1- vibhavetiti yathavakavatthuvibhavana. Tatha pancannam
vinnananam ahetukattho jarabhibhutattho na supinam passanattho yathavattho tam 2-
yathavavatthum vibhavetiti yathavakavatthuvibhavana. Iti ya hettha "yathavakavatthuvibhavana
panna"ti matikaya nikkhitta. Sa evam yathavakavatthuvibhavana pannati veditabba.
Tassaeva ca vasena evam ekavidhena nanavatthuti evam ekekakotthasena
nanaganana ekena va akarena nanaparicchedo hotiti. 3-
                      Ekakaniddesavannana nitthita.
                            ---------
                         2. Dukaniddesavannana
     [767] Duvidhena nanavatthuniddese catusu bhumisu kusaleti sekkhaputhujjananam
catubhumikakusalapanna. Patisambhidavibhange vuttesu pancasu atthesu attano attano
bhumipariyapannam vipakasankhatam attham japeti janeti pavattetiti atthajapika.
Arahato abhinnam uppadentassa samapattim uppadentassa kiriyabyakateti
abhinnaya ceva samapattiya ca parikammasamaye kamavacarakiriyapanna. Sa hi
abhinnasamapattippabhedam kiriyasankhatam attham japeti janeti pavattetiti atthajapika
pannati vutta. Ayam pana aparopi palimuttako atthakathanayo:- yapi hi purima
kamavacarakiriya pacchimaya kamavacarakiriyaya anantaradivasena paccayo hoti, sapi
tam kiriyattham japetiti atthajapika panna nama. Rupavacararupavacaresupi eseva
nayo.
@Footnote: 1 Ma. yathavattham, cha. yathavattham vatthum  2 cha.Ma. ayam patho na dissati     3 cha.Ma. hoti
     Dutiyapadaniddese catusu bhumisu vipaketi kamavacaravipake panna
sahajatadipaccayavasena kamavacaravipakattham japetva thitati japitattha.
Rupavacaradivipakapannasupi eseva nayo. Sabbapi va esa attano attano karanehi
japita janita pavattita sayampi atthabhutatipi japitattha. Arahato uppannaya
abhinnaya uppannaya samapattiyati vuttakiriyapannayapi eseva nayo. Ayam pana
aparopi palimuttako atthakathanayo:- kamavacarakiriyapannapi hi
sahajatadivasena kamavacarakiriyasankhatam attham japetva thitati japitattha.
Rupavacararupavacarakiriyapannasupi eseva nayo. Sabbapi vaesa attano attano
karanehi japita janita pavattita sayanca atthabhutatipi japitattha. Sesamettha sabbam
dhammasangahatthakathayam 1- vuttanayatta pakatamevati.
                       Dukaniddesavannana nitthita.
                           ----------
                         3. Tikaniddesavannana
     [768] Tividhena nanavatthuniddese yogavihitesuti yogoti 2- vuccati panna,
pannavihitesu pannaparinamitesuti attho. Kammayatanesuti ettha kammameva
kammayatanam. Athava kammanca tam ayatananca ajivadinantipi kammayatanam.
Sippayatanesupi eseva nayo. Tattha duvidham kammam hinanca ukkatthanca. Tattha hinam
nama vaddhakikammam pupphachaddakakammanti evamadi. Ukkattham nama kasi vanijja
gorakkhanti evamadi. Sippampi duvidham hinanca ukkatthanca. Tattha hinam sippam
nama nalakarasippam pesakarasippam kumbhakarasippam cammakarasippam nhapitasippanti
evamadi. Ukkattham nama sippam muddha ganana lekhancati evamadi. Vijjava
vijjatthanam, tam dhammikameva gahitam. Nagamandalaparittasadisam, phudhamanakamantasadisam
@Footnote: 1 sangani.A. 1/1-6/94        2 cha.Ma. yogo
Salakiyam sallakattiyantiadini pana vejjasatthani "icchamaham acariya sippam
sikkhitun"ti 1- sippayatanameva 2- pavitthatta na gahitani.
     Tattha eko pandito manussanam phasuviharatthaya attanova dhammataya
gehapasadayananavadini uppadeti. So hi "ime manussa vasanatthanena vina
dukkhita"ti hitakiriyaya thatva dighacaturassadibhedam geham uppadeti.
Situnhapatighatatthaya ekabhumikadvibhumikadibhede pasade karoti. "yane asati
anusancaranam nama dukkhana"ti janghadikilamathapativinodanatthaya vayhasakatasandamanikadini
uppadeti. "navaya asati samuddadisu sancaro 3- nama natthi"ti nanappakaram navam
uppadeti. So sabbampetam neva annehi kariyamanam passati, na katam ugganhati,
na kathentanam sunati, attano pana dhammataya cintaya karoti. Pannavata hi
attano dhammataya katampi annehi ugganhitva karontehi katasadisameva hoti.
Ayam tava hinakamme nayo.
     Ukkatthakammepi "kasikamme asati manussanam jivitam na pavattati"ti eko
pandito manussanam phasuviharatthaya yuganangaladini kasibhandani uppadeti.
Tatha nanappakaram vanijjakammam gorakkhanca uppadeti. So sabbampetam neva
annehi kariyamanam passati .pe. Katasadisameva hoti. Ayam ukkatthakamme nayo.
     Duvidhepi pana sippayatane eko pandito manussanam phasuviharatthaya
nalakarasippadini hinasippani hatthamuddhaya 4- gananasankhatam muddham acchinnakasankhatam
gananam matikapabhedakadibhedanca 5- lekham uppadeti. So sabbampetam neva annehi
kariyamanam passati .pe. Katasadisameva hoti. Ayam sippayatane nayo.
     Ekacco pana pandito amanussasirimsapadihi 6- upaddutanam manussanam
tikicchanatthaya dhammikani nagamandalamantadini vijjatthanani uppadeti. Tani
@Footnote: 1 vinaYu. 5/329/125      2 cha.Ma. sippayatane       3 Ma. samuddadisancaro
@4 cha.Ma. hatthamuddaya       5 cha.Ma. matikappabhedanca    6 cha.Ma. amanussasarisapadihi
Neva annehi kariyamanani passati, na katani ugganhati, na kathentanam
sunati, attano pana dhammataya cintaya karoti. Pannavata hi attano dhammataya
katampi annehi ugganhitva karontehi katasadisameva hoti.
     Kammassakatam vati "idam kammam sattanam sakam, idam no sakan"ti evam jananananam.
Saccanulomikam vati vipassanananam. Tanhi catunnam saccanam anulomanato
saccanulomikanti vuccati. Idanissa pavattanakaram dassetum rupam aniccanti
vatiadi vuttam. Ettha ca aniccalakkhanameva agatam, na dukkhalakkhanaanattalakkhanani,
atthavasena pana agatanevati datthabbani:- yanhi aniccam, tam dukkham. Yam dukkham, tam
anattati. 1-
     Yam evarupinti yam evam hettha nidditthasabhavam anulomikam. Khantintiadini
sabbani pannavevacananeva. Sa hi hettha vuttanam kammayatanadinam pancannam
karananam apaccanikadassanena anulometiti anulomika. Tatha sattanam hitacariyaya
anulometiti, 2- maggasaccassa anulometiti, 2- paramatthasaccassa nibbanassa anulomanato
anulometitipi anulomika. Sabbanipi etani karanani khamati sahati datthum sakkotiti
khanti. Passatiti ditthi. Rocetiti ruci. Mucatiti muti. 3- Mudatiti muditipi
patho. Pekkhatiti pekkha. Sabbepissa te kammayatanadayo dhamma nijjhanam
khamanti. Visesato ca pancakkhandhasankhata dhamma punappunam aniccadukkhanattavasena
nijjhayamana tam nijjhanam khamantiti dhammanijjhanakhanti.
     Parato assutva patilabhatiti annassa upadesavacanam assutva sayameva
cintento patilabhati. Ayam vuccatiti ayam cintamaya panna nama vuccati. Sa
panesa na yesam kesanci uppajjati, abhinnatanam pana mahasattanameva
uppajjati. Tatthapi saccanulomikananam dvinnamyeva bodhisattanam uppajjati.
Sesapanna sabbesampi puritaparaminam mahapannanam uppajjatiti veditabba.
@Footnote: 1 cha.Ma. tadanattati   2 cha.Ma. iti-saddo na dissati   3 cha.Ma. mudatiti mudi
     Parato sutva patilabhatiti ettha kammayatanadini parena kariyamanani
va katani va disvapi yassa kassaci kathayamanassa vacanam sutvapi acariyasantike
uggahetvapi patiladdha sabba parato sutvayeva patiladdha namati veditabba.
     Samapannassati samapattisamangissa, antosamapattiyam pavatta panna
bhavanamaya namatyattho.
     [769] Danam arabbhati danam paticca, danacetanapaccayatyattho.
Danadhigacchati danam adhigacchantassa, papunantassati attho. Ya uppajjatiti
ya evam danacetanasampayutta panna uppajjati, ayam danamaya panna
nama. Sa panesa "danam dassami"ti cintentassa, danam dadantassa, danam datva tam
paccavekkhantassa pubbacetana muncanacetana aparacetanati tividhena uppajjati.
     Silam arabbha siladhigacchati idhapi silacetanasampayuttava silamaya
pannati adhippeta. Ayampi "silam puressami"ti cintentassa silam purentassa
silam puretva tam paccavekkhantassa pubbacetana muncanacetana aparacetanati
tividheneva uppajjati. Bhavanamaya hettha vuttayeva.
     [770] Adhisilapannadisu siladini dubbidhena 1- veditabbani silam adhisilam,
cittam adhicittam, panna adhipannati. Tattha "uppada va tathagatanam anuppada
va tathagatanam thitava sa dhatu dhammatthitata dhammaniyamata"ti 2- imaya tantiya
sangahitavasena pancapi silani dasapi silani silam nama. Tanhi tathagate
uppannepi anuppannepi hoti. Anuppanne ke pannapentiti. Tapasaparibbajaka
sabbannubodhisatta cakkavattirajano ca pannapenti. Uppanne sammasambuddhe
bhikkhusamgho bhikkhunisamgho upasaka upasikayo ca pannapenti. Patimokkhasamvarasilam
pana sabbasilehi adhikam, uppanneyeva tathagate uppajjati, no anuppanne.
@Footnote: 1 cha.Ma. duvidhena       2 sam.ni. 16/20/25, an.tika. 20/137/278
Sabbannubuddhayeva ca nam pannapenti. "imasmim vatthusmim vitikkame idam nama
hoti"ti pannapananhi annesam avisayo, buddhanamyeva esa visayo, buddhanam
balam. Iti yasma patimokkhasamvaro adhisilam, tasma tam adhisilapannam dassetum
patimokkhasamvaram samvarantassatiadi vuttam.
     Hettha vuttayaeva pana tantiya sangahitavasena vattapadika attha
samapattiyo cittam nama. Tanhi tathagate uppannepi hoti anuppannepi.
Anuppanne ke nibbattentiti. Tapasaparibbajaka ceva sabbannubodhisatta
ca cakkavattirajano ca. Uppanne bhagavati visesatthika bhikkhuadayopi
nibbattentiyeva. Vipassanapadika pana attha samapattiyo sabbacittehi adhika,
uppanneyeva tathagate uppajjanti, no anuppanne. Sabbannubuddhaeva ca
eta pannapenti. Iti yasma attha samapattiyo adhicittam, tasma adhicittappattam
pannam 1- dassetum rupavacararupavacarasamapattim samapajjantassatiadi vuttam.
     Hettha vuttayaeva pana tantiya sangahitavasena kammassakatannanam
panna nama. Tanhi tathagate uppannepi hoti anuppannepi. Anuppanne
velamabrahmanavessantaradanadivasena 2- uppajjati, uppanne tena nanena
mahadanam pavattentanam pamanam natthi. Maggaphalapanna pana sabbapannahi
adhika, uppanneyeva tathagate vittharika hutva pavattati, no anuppanne.
Iti yasma maggaphalapanna adhipanna, tasma adhipannaya 3- pannam dassetum
catusu maggesutiadi vuttam.
     Tattha siya:- "silam, adhisilam, cittam, adhicittam, panna, adhipanna"ti
imesu chasu kotthasesu vipassanapanna katarasannissitati. Adhipannasannissita.
Tasma yatha omakatarappamanam chattam va dhajam va upadaya atippamanam 4-
@Footnote: 1 cha.Ma. adhicittapannam       2 cha.Ma. velamadana.....
@3 cha.Ma. atirekapannaya     4 cha.Ma. atirekappamanam
Atichattam atidhajoti vuccati, evamidampi pancasilam dasasilamupadaya patimokkhasamvarasilam
adhisilam nama. Vattapadika attha samapattiyo upadaya vipassanapadika attha
samapattiyo adhicittam nama. Kammassakatapannam upadaya vipassanapanna ca
maggaphalapanna ca 1- adhipanna namati veditabba.
     [771] Ayakosalladiniddese yasma ayoti vuddhi, sa anatthahanito
atthuppattito ca duvidha. Apayoti avuddhi, sapi atthahanito ca anatthuppattito
ca duvidha. Tasma tam dassetum ime dhamme manasikarototiadi vuttam. Idam vuccatiti
ya imesam akusalanam dhammanam anuppattippahanesu kusaladhammananca uppattitthitisu
panna, idam ayakosallam nama vuccati. Ya ca 2- panesa kusaladhammanam
anuppajjananirujjhanesu akusaladhammananca uppattitthitisu panna, idam apayakosallam
namati attho. Ayakosallam tava panna hotu, apayakosallam katham panna
nama jatati? pannavayeva hi "mayham evam manasikaroto anuppanna kusala
dhamma nuppajjanti, uppanna ca nirujjhanti. Anuppanna akusala dhamma
uppajjanti, uppanna ca vaddhanti"ti pajanati. So evam natva anuppannanam
akusalanam dhammanam uppajjitum na deti, uppanne pajahati. Anuppanne kusale
uppadeti, uppanne bhavanaparipurim papeti. Evam apayakosallampi pannaevati
veditabbam. Sabbapi tatrupaya panna upayakosallanti idampana accayikakicce
va bhaye va uppanne tassa tikicchanattham thanuppattiyakaranajananavaseneva
veditabbam. Sesam sabbattha uttanatthamevati.
                       Tikaniddesavannana nitthita.
                          -------------
@Footnote: 1 cha.Ma. maggapanna ca phalapanna ca      2 cha.Ma. ayam saddo na dissati
                        4. Catukkaniddesavannana
     [793] Catubbidhena nanavatthuniddese atthi dinnantiadisu dinnapaccaya
phalam atthiti imina upayena attho veditabbo. Idam vuccatiti yam nanam "idam
kammam sakam, idam no sakan"ti janati, idam kammassakatannanam nama vuccatiti
attho. Tattha tividham kayaduccaritam catubbidham vaciduccaritam tividham manoduccaritanti
idam na sakakammam nama, tisu dvaresu dasavidhampi sucaritam sakakammam nama. Attano
vapi hotu parassa va, sabbampi akusalam na sakakammam nama. Kasma? atthabhanjanato
ca anatthajananato ca. Attano va hotu parassa va, sabbampi kusalam sakakammam
nama. Kasma? anatthabhanjanato ca atthajananato ca. Evam jananasamatthe imasmim
kammassakatannane thatva bahum danam datva silam puretva uposatham samadiyitva
sukhena sukham sampattiya sampattim anubhavitva nibbanam pattanam gananaparicchedo
natthi. Yatha hi sadhano puriso pancasu sakatasatesu sappimadhuphanitadini ceva
lonatilatanduladini ca aropetva kantaramaggam patipanno kenacideva karaniyena
atthe uppanne sabbesam upakarananam gahitatta na cinteti, na paritassati,
sukheneva khemantam papunati, evameva imasmimpi kammassakatannane thatva bahum
danam datva .pe. Nibbanam pattanam gananapatho natthi. Thapetva saccanulomikam
nananti maggasaccassa ca paramatthasaccassa ca anulomanato saccanulomikanti
laddhanamam vipassanananam thapetva avasesa sabbapi sasava kusala panna
kammassakatannanamevati attho.
     [794] Maggasamangissa nanam dukkhepetam nananti ettha ekameva maggananam
catusu saccesu ekapativedhavasena catusu thanesu gahitam. 1-
     [796] Dhamme nananti ettha maggapanna tava catunnam saccanam
ekapativedhavasena dhamme nanam nama hotu, phalapanna katham dhamme nanam namati?
@Footnote: 1 cha.Ma. sangahitam
Nirodhasaccavasena. Dubbidhapi hesa panna aparappaccaye attapaccakkhe ariyasaccadhamme
kiccato ca arammanato ca pavattatta dhamme nananti veditabba. So imina
dhammenati ettha maggananam dhammagocaratta gocaravoharena dhammoti vuttam,
upayogatthe va karanavacanam, imam dhammam natenati attho, catusaccadhammam  janitva
thitena maggananenati vuttam hoti. Ditthenati dassanena, dhammam passitva
thitenati attho. Pattenati cattari ariyasaccani patva thitatta dhammam pattena.
Viditenati maggananena cattari ariyasaccani viditani pakatani katani, tasma
tam dhammam viditam nama hoti, tena viditadhammena. Pariyogalhenati catusaccadhammam
pariyogahetva thitena. Nayam netiti atite ca anagate ca nayam neti harati peseti.
Idampana na maggananassa kiccam, paccavekkhanananassa kiccam. Satthara pana
maggananam atitanagate nayam nayanasadisam katam. Kasma? maggamulakatta. Bhavitamaggassa
hi paccavekkhana nama hoti. Tasma sattha maggananameva nayam nayanasadisam
akasi. Apica evamettha attho datthabbo:- yadetam imina catusaccagocaram
maggananam adhigatam, tena nanena karanabhutena atitanagate paccavekkhanananasankhatam
nayam neti.
     Idani yatha tena nayam neti, tam akaram dassetum ye hi keci atitamaddhananti-
adimaha. Tattha abbhannimsuti 1- janimsu pativijjhimsu. Imannevati yam dukkham atite
abbhannimsu, yanca anagate abhijanissanti, na tanneva imam, sarikkhatthena pana
evam vuttam. Atitepi hi thapetva tanham tebhumikakhandheyeva dukkhasaccanti
pativijjhimsu, tanhamyeva samudayasaccanti, nibbanameva nirodhasaccanti, ariyamaggameva
maggasaccanti pativijjhimsu, anagatepi evameva pativijjhissanti, etarahipi evameva
pativijjhantiti sarikkhatthena "imanneva"ti vuttam. Idam vuccati anvaye nananti
idam anugamanananam nayanananam karananananti vuccati.
@Footnote: 1 cha.Ma. abbhannamsuti
     Paricce 1- nananti cittaparicchedananam. Parasattananti thapetva attanam
sesasattanam. Itaram tasseva vevacanam. Cetasa ceto paricca pajanatiti attano
cittena tesam cittam saragadivasena paricchinditva nanappakarato janati. Saragam
vatiadisu yam vattabbam, tam hettha satipatthanavibhange vuttameva. Ayam pana
viseso:- idha "anuttaram va cittam, vimuttam va cittan"ti ettha lokuttarampi
labbhati. Avipassanupagampi hi paracittananassa visayo hotiyeva.
     Avasesa pannati dhamme nanadika tisso panna thapetva sesa
sabbapi panna nananti sammatatta sammatinanam nama hoti. Vacanattho
panettha sammatimhi nananti sammatinanam.
     [797] Kamavacarakusaleti pannati ayanhi ekantena vattasmim cutipatisandhim
acinateva, tasma "acayaya no apacayaya"ti vutta. Lokuttaramaggapanna pana
yasma cutipatisandhim apacinateva, tasma "apacayaya no acayaya"ti vutta.
Rupavacararupavacarapanna cutipatisandhimpi acinati, vikkhambhanavasena kilese ceva
kilesamulake ca dhamme apacinati, tasma "acayaya ceva apacayaya ca"ti vutta.
Sesa neva cutipatisandhim acinati na apacinati, tasma "neva acayaya no
apacayaya"ti vutta.
     [798] Na ca abhinnayo pativijjhatiti idam pathamajjhanapannam sandhaya
vuttam. Sa hissa kamavivekena pattabbatta kilesanibbidaya samvattati, taya
cesa kamesu vitarago hoti, abhinnapadakabhavam pana appattataya neva panca
abhinnayo pativijjhati, nimittarammanatta na saccani pativijjhati, evamayam
panna nibbidaya hoti no pativedhaya. Svevati pathamajjhanam patva thito.
Kamesu vitarago samanoti tatha vikkhambhitanamyeva kamanam vasena vitarago.
@Footnote: 1 cha.Ma. pariye
Abhinnayo pativijjhatiti panca abhinnayo pativijjhatiti. 1- Idam catutthajjhanapannam
sandhaya vuttam. Catutthajjhanapanna hi abhinnapadakabhavenapi panca abhinnayo
pativijjhati, abhinnabhavappattiyapi pativijjhatieva, tasma sa pativedhaya hoti,
pathamajjhanapannayaeva pana kilesesupi nibbindatta no nibbidaya. Ya
panayam dutiyatatiyajjhanapanna, sa kataram kotthasam bhajatiti? somanassavasena
pathamajjhanampi bhajati, avitakkavasena catutthajjhanampi. Evamesa pathamajjhanasannissita
va catutthajjhanasannissita va katabba. Nibbidaya ceva pativedhaya
cati maggapanna sabbasmimpi vatte nibbindanato nibbidaya chattham abhinnam
pativijjhanato pativedhaya ca hoti.
     [799] Pathamassa jhanassa labhintiadisu 2- yvayam appagunassa pathamajjhanassa
labhim, tam tato vutthitam arammanavasena kamasahagata hutva sannamanasikara
samudacaranti tudanti codenti. Tassa kamanupakkhandanam sannamanasikaranam
vasena sa pathamajjhanapanna hayati parihayati, tasma hanabhaginiti vutta.
Tadanudhammatati tadanurupasabhava. Sati santitthatiti idam micchasatim sandhaya vuttam,
na sammasatim. Yassa hi pathamajjhananurupasabhava pathamajjhanam santato panitato
disva assadayamana  abhinandamana nikanti uppajjati, tassa nikantivasena sa
pathamajjhanapanna neva hayati, na vaddhati, thitikotthasika hoti. Tena vuttam thitibhagini
pannati. Avitakkasahagatati avitakkam dutiyajjhanam santato panitato manasikaroto
arammanavasena avitakkasahagata. Samudacarantiti pagunato pathamajjhanato vutthitam
dutiyajjhanadhigamanatthaya tudanti codenti, tassa upari dutiyajjhananupakkhandanam
sannamanasikaranam vasena sa pathamajjhanapanna visesabhutassa dutiyajjhanassa
uppattitthanataya visesabhaginiti vutta. Nibbidasahagatati tameva pathamajjhanalabhim
@Footnote: 1 cha.Ma. iti-saddo na dissati           2 cha.Ma. labhiti.....
Jhanato 1- vutthitam nibbidasankhatena vipassanananena sahagata. Vipassananananhi
jhanangabhede vattante nibbindati ukkanthati. Tasma nibbidati vuccati.
Samudacarantiti nibbanasacchikiriyatthaya tudanti codenti. Viragupasanhitati
viragasankhatena nibbanena upasamhita. Vipassananananhi sakka imina maggena viragam
nibbanam sacchikatunti pavattito "viragupasanhitan"ti vuccati. Tamsampayutta
sannamanasikarapi viragupasanhitaeva nama. Tassa tesam sannamanasikaranam
vasena sa pathamajjhanapanna ariyamaggapativedhassa padatthanataya nibbedhabhaginiti
vutta. Evam catusu thanesu pathamajjhanapannava kathita. Dutiyajjhanapannadisupi
iminava nayena attho veditabbo.
     [801] Kicchena kasirena samadhim uppadentassati lokuttarasamadhim
uppadentassa pubbabhage agamanakale kicchena kasirena dukkhena sasankharena
sappayogena kilamantassa kilese vikkhambhetva agatassa. Dandham tanthanam
abhijanantassati vikkhambhitesu kilesesu vipassanaparivase ciram vasitva tam
lokuttarasamadhisankhatam thanam dandham sanikam abhijanantassa pativijjhantassa,
papunantassatyattho. Ayam vuccatiti ya esa evam uppajjati, ayam
kilesavikkhambhanapatipadaya dukkhatta vipassanaparivasapannaya ca dandhatta maggakale
ekacittakkhane uppannapi panna agamanavasena dukkhapatipada dandhabhinna
namati vuccati. Upari tisu padesupi iminava nayena attho veditabbo.
     [802] Samadhissa na nikamalabhissati yo samadhissa na nikamalabhi
hoti, so tassa na nikamalabhi nama. Yassa samadhi uparupari samapajjanatthaya
ussakkitum paccayo na hoti, tassa appagunajjhanalabhissati attho. Arammanam
thokam pharantassati paritte suppamatte va saravamatte va arammane parikammam
@Footnote: 1 cha.Ma. pathamajjhanato
Katva tattheva appanam patva tam avaddhitam thokameva arammanam pharantassati
attho. Sesapadesupi eseva nayo. Nanikamalabhipatipakkhato hi  pagunajjhanalabhi
ettha nikamalabhiti vutto, avaddhitarammanapatipakkhato ca vaddhitarammanam
vipulanti vuttam. Sesam tadisameva.
     Jaramaranepetam nananti nibbanameva arammanam katva catunnam saccanam
ekapativedhavasena etam vuttam.
     Jaramaranam arabbhatiadini pana ekekam vatthum arabbha pavattikale
pubbabhage saccavavatthapanavasena vuttani. Sesam sabbattha uttanatthamevati.
                      Catukkaniddesavannana nitthita.
                         --------------
                        5. Pancakaniddesavannana
     [804] Pancavidhena nanavatthuniddese pitipharanatadisu piti pharamana
uppajjatiti dvisu jhanesu panna pitipharanata nama. Sukham pharamana uppajjatiti
tisu jhanesu panna sukhapharanata nama. Paresam ceto pharamana uppajjatiti
cetopariyapanna cetopharanata nama. Alokam pharamana uppajjatiti dibbacakkhupanna
alokapharanata nama. Paccavekkhanananam paccavekkhananimittam nama.
Teneva vuttam "dvisu jhanesu panna pitipharanata"tiadi. Tattha ca pitipharanata
sukhapharanata dve pada viya, cetopharanata alokapharanata dve hatva viya,
abhinnapadakajjhanam majjhimakayo viya, paccavekkhananimittam sisam viya, iti bhagava
pancangikam sammasamadhiti ayam hatthapadasisasadisehi pancahi angehi yutto
sammasamadhiti padakajjhanasamadhim kathesi.
@Footnote: 1 cha.Ma. dasseti
     Ayam samadhi paccuppannasukho cevatiadisu arahattaphalasamadhi adhippeto.
So hi appitappitakkhane sukhatta paccuppannasukho. Purimo purimo pacchimassa
pacchimassa samadhisukhassa paccayatta ayatim sukhavipako. Santam sukhumam phalacittam
panitam madhurarupam samutthapeti. Phalasamapattiya vutthitassa hi sabbakayanugatam
sukhasamphassam photthabbam paticca sukhasahagatam kayavinnanam uppajjati. Iminapi
pariyayena ayatim sukhavipako. Kilesehi arakatta ariyo. Kamamisavattamisalokamisanam
abhava niramiso. Buddhadihi mahapurisehi sevitatta akapurisasevito.
Angasantataya arammanasantataya sabbakilesadarathasantataya ca santo. Atappaniyatthena
panito. Kilesapatippassaddhiya laddhatta kilesapatippassaddhibhavassa va laddhatta
patippassaddhaladdho. Patippassaddham patippassaddhiti hi idam atthato ekam.
Patippassaddhakilesena va arahata laddhattapi patippassaddhaladdho. Ekodibhavena
adhigatatta ekodibhavameva va adhigatatta ekodibhavadhigato. Appagunasasavasamadhi
viya sasankharena sappayogena cittena paccanikadhamme niggayha kilese varetva
anadhigatatta na sasankharaniggayhavaritagato. Tanca samadhim samapajjanto tato
va vutthahanto sativepullappattatta satova samapajjati satova vutthahati.
Yathaparicchinnakalavasena va sato samapajjati sato vutthahati. Tasma yadettha
"ayam samadhi paccuppannasukho ceva ayatinca sukhavipako"ti evam paccavekkhamanassa
paccattamyeva aparappaccayam nanam uppajjati, tam ekamangam. Esa nayo sesesupi.
Evamimehi pancahi paccavekkhanananehi ayam samadhi pancananiko sammasamadhi
nama vuttoti.
                      Pancakaniddesavannana nitthita.
                          -------------



             The Pali Atthakatha in Roman Book 54 page 430-450. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=54&A=10166&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=54&A=10166&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=35&i=801              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=35&A=10829              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=35&A=8672              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=35&A=8672              Contents of The Tipitaka Volume 35 http://84000.org/tipitaka/read/?index_35

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]