ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 54 : PALI ROMAN Vibhanga.A. (sammoha.)

                        1. Ekakaniddesavannana
     [843-4] Idani yathanikkhittaya matikaya tattha katamo jatimadotiadina
nayena araddhe niddesavare jatim paticcati jatim nissaya. Ettha ca atthipaticcam
nama kathitam, tasma jatiya satiti ayamettha attho. Gottam paticcatiadisupi
eseva nayo. Madanavasena mado. Majjanakaro majjana. Majjitabhavo majjitattam.
Mano mannanatiadini hettha dhammasangahatthakathayam 1- vuttatthaneva. Ayam vuccatiti
ayam evam jatiya sati tam jatim nissaya uppanno majjanakarappatto mano
jatimadoti vuccati. Svayam khattiyadinam catunnampi vannanam uppajjati.
Jatisampanno hi khattiyo "madiso anno natthi, avasesa antara utthaya khattiya
@Footnote: 1 sangani.A. 1/1121/430

--------------------------------------------------------------------------------------------- page503.

Jata, aham pana vamsagatakhattiyo"ti manam karoti. Brahmanadisupi eseva nayo. Gottamadaniddesadisupi iminava nayena 1- attho veditabbo. Khattiyopi hi "aham kondannagotto, aham adiccagotto"ti manam karoti. Brahmanopi "aham kassapagotto, aham bharadvajagotto"ti manam karoti. Vessopi suddopi attano attano kulagottam nissaya manam karoti. Attharasapi seniyo "ekissa seniya asambhinnaya 2- jatamha"ti manam karontiyeva. Arogyamadadisu "aham arogo, avasesa rogabahula, gadduhanamattampi mayham byadhi nama natthi"ti majjanavasena uppanno mano arogyamado nama. "aham taruno, avasesasattanam attabhavo papate thitarukkhasadiso, aham pana pathamavaye thito"ti majjanavasena uppanno mano yobbanamado nama. "aham ciram jivim, ciram jivami, ciram jivissami. Sukham jivim, sukham jivami, sukham jivissami"ti majjanavasena uppanno mano jivitamado nama. "aham labhi, avasesa satta appalabha, mayham pana labhassa pamanam natthi"ti majjanavasena uppanno mano labhamado nama. "avasesa satta yam va tam va labhanti, aham pana sukatam panitam civaradipaccayam labhami"ti majjanavasena uppanno mano sakkaramado nama. "avasesabhikkhunam padapitthiyam akkamitva gacchanta manussa ayam samanotipi na vandanti, mam pana disvava vandanti, pasanacchattam viya garum katva aggikkhandham viya ca durasadam katva mannanti"ti majjanavasena uppanno mano garukaramado nama. "uppanno panho mayhameva mukhena chijjati, bhikkhacaram gacchantapi mameva purato katva parivaretva gacchanti"ti majjanavasena uppanno mano purekkharamado nama. @Footnote: 1 cha.Ma. iminavupayena 2 cha.Ma. ayam patho na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page504.

Agarikassa tava mahaparivarassa "purisasatampi purisasahassampi mam parivareti"ti, anagarikassa pana "samanasatampi samanasahassampi mam parivareti, sesa appaparivara, aham mahaparivaro ceva suciparivaro ca"ti majjanavasena uppanno mano parivaramado nama. Bhogo pana kincapi labhaggahaneneva gahito hoti, imasmim pana thane nikkheparasi nama gahito, tasma "avasesa satta attano paribhogamattampi na labhanti, mayham pana nidhanagatasseva dhanassa pamanam natthi"ti majjanavasena uppanno mano bhogamado nama. Vannam paticcati sariravannampi gunavannampi paticca. "avasesa satta dubbanna durupa, aham pana abhirupo pasadiko. Avasesa satta nigguna patthataakittino, mayham pana kittisaddo devamanussesu pakato itipi thero bahussuto, itipi silava, itipi dhutagunayutto"ti majjanavasena uppanno mano vannamado nama. "avasesa satta appassuta, aham pana bahussuto"ti majjanavasena uppanno mano sutamado nama. "avasesa satta appatibhana, mayham pana patibhanassa pamanam natthi"ti majjanavasena uppanno mano patibhanamado nama. "aham rattannu asukam buddhavamsam rajavamsam janapadavamsam gamavamsam rattindivaparicchedam nakkhattamuhuttayogam janami"ti majjanavasena uppanno mano rattannumado nama. "avasesa bhikkhu antara pindapatika jata, aham pana jatipindapatiko"ti majjanavasena uppanno mano pindapatikamado nama.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page505.

"avasesa satta unnata avannata, aham pana anunnato anavannato"ti majjanavasena uppanno mano anavannatamado nama. "avasesanam iriyapatho apasadiko, mayham pana pasadiko"ti majjanavasena uppanno mano iriyapathamado nama. "avasesa satta chinnapakkhakakasadisa, aham pana mahiddhiko mahanubhavo"ti va "aham yam yam karomi, tam tam ijjhati"ti va majjanavasena uppanno mano iddhimado nama. Hettha parivaraggahanena yaso gahitova hoti. Imasmim pana thane upatthakamado nama gahito, so agarikenapi anagarikenapi dipetabbo. Agariko hi ekacco attharasasu senisu ekissa jetthako hoti, tassa "avasese purise aham patthapemi, aham vicaremi"ti, anagarikopi ekacco katthaci jetthako hoti, tassa "avasesa bhikkhu mayham ovade vattanti, aham jetthako"ti majjanavasena uppanno mano yasamado nama. "avasesa satta dussila, aham pana silava"ti majjanavasena uppanno mano silamado nama. "avasesasattanam kukkutassa udakapanamattepi kale cittekaggata natthi, aham pana upacarappanajhananam 1- labhi"ti majjanavasena uppanno mano jhanamado nama. "avasesa satta nissippa, aham pana sippava"ti majjanavasena uppanno mano sippamado nama. "avasesa satta rassa, aham pana digho"ti majjanavasena uppanno mano arohamado nama. "avasesa satta rassa va honti digha va, aham nigrodhaparimandalo"ti majjanavasena uppanno mano parinahamado nama. "avasesanam sattanam sarirasanthanam virupam bibhaccham, mayham pana manapam pasadikan"ti majjanavasena uppanno mano santhanamado nama. "avasesanam @Footnote: 1 cha.Ma. upacarappananam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page506.

Sattanam sarire bahu dosa, mayham pana sarire kesaggamattampi vajjam natthi"ti majjanavasena uppanno mano paripurimado nama. [845] Imina ettakena thanena savatthukam manam kathetva idani avatthukam nibbattitamanameva dassento tattha katamo madotiadimaha. Tam uttanatthameva. [846] Pamadaniddese cittassa vossaggoti imesu ettakesu thanesu satiya anigganhitva cittassa vossajjanam, sativirahoti attho. Vossagganuppadananti vossaggassa anuppadanam, punappunam vissajjananti attho. Asakkaccakiriyatati etesam danadinam kusaladhammanam bhavanaya puggalassa va deyyadhammassa va asakkaccakaranavasena asakkaccakiriya. Satatabhavo sataccam, na satatabhavo asataccam, na sataccakiriyata asataccakiriyata. Na atthitakaranam anatthitakiriyata. Yatha nama kakantako thokam gantva thokam titthati, na nirantaram gacchati, evameva yo puggalo ekadivasam danam va datva pujam va katva dhammam va sutva samanadhammam va pana 1- katva puna cirassam karoti, na nirantaram pavatteti, tassa sa kiriya anatthitakiriyatati vuccati. Olinavuttitati nirantaram karanasankhatassa vippharasseva abhavena olinavuttita. 2- Nikkhittachandatati kusalakiriyaya viriyachandassa nikkhittabhavo. Nikkhittadhuratati viriyadhurassa oropanam, osakkitamanasatati attho. Anadhitthananti kusalakarane patitthabhavo. Ananuyogoti ananuyunjanam. Pamadoti pamajjanam. Yo evarupo pamadoti idam atthapariyayassa byanjanapariyayassa ca pariyantabhavato akaradassanam, idam vuttam hoti:- yvayam adito patthaya dassito pamado, yo annopi evamakaro evamjatiko pamado pamajjanakaravasena pamajjana pamajjitabhavavasena pamajjitattanti sankhyam gato, ayam vuccati pamadoti. Lakkhanato panesa pancasu kamagunesu sativossaggalakkhano, tattheva satiya vissatthakaroti veditabbo. @Footnote: 1 cha.Ma. ayam saddo na dissati 2 cha.Ma. linavuttita

--------------------------------------------------------------------------------------------- page507.

[847] Thambhaniddese thaddhatthena thambho. Khaliya thaddhasatakassa 1- viya cittassa thaddhata ettha kathita. Thambhanakaro thambhana, thambhitassa bhavo thambhitattam. Kakkhalassa puggalassa bhavo kakkhaliyam. Pharusassa puggalassa bhavo pharusiyam. Abhivadanadisamicirahanam tassa samiciya akaranavasena ujumeva thapitacittabhavo ujucittata. Thaddhassa amuduno bhavo amuduta. Ayam vuccatiti ayam thambho nama vuccati, yena samannagato puggalo gilitanangalasiso viya ajagaro, vatabharita viya bhasta cetiyam va vuddhatare va disva onamitum na sakkoti, pariyanteneva carati. Svayam cittassa uddhumatabhavalakkhanoti veditabbo. [848] Sarambhaniddese sarambhanavasena sarambho. Patippharitva sarambho patisarambho. Sarambhanakaro sarambhana. Patippharitva sarambhana patisarambhana. Patisarambhitassa bhavo patisarambhitattam. Ayam vuccatiti ayam sarambho nama vuccati. Svayam lakkhanato karanuttariyalakkhanoti vuccati, yena samannagato puggalo tam digunam tam digunam karoti. Agariko samano ekenekasmim gharavatthusmim sajjite aparo dve vatthuni sajjeti, aparo cattari. Aparo attha, aparo solasa. Anagariko samano ekenekasmim nikaye gahite "naham etassa hettha bhavissami"ti aparo dve ganhati, aparo tayo, aparo cattaro, aparo panca. Sarambhavasena hi tam 2- ganhitum na vattati. Akusalapakkho esa nirayagamimaggo. Kusalapakkhavasena pana ekasmim ekam salakabhattam dente dve datum, dve dente cattari datum vattati. Bhikkhunapi parena ekasmim nikaye gahite dve nikaye gahetva sajjhayantassa me phasu hotiti vivattapakkhe thatva taduttarim ganhitum vattati. @Footnote: 1 Ma. baddhasatakassa 2 cha.Ma. ayam patho na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page508.

[849] Atricchataniddese yatha ariyavamsasutte 1- lamakalamakattho itaritarattho, evam aggahetva civaradisu yam yam laddham hoti, tena tena asantutthassa, gihino va pana rupasaddagandharasaphotthabbesu yam yam laddham hoti, tena tena asantutthassa. Bhiyyokamyatati visesakamata. Icchanakavasena iccha. Icchava icchagata icchanakaro va. Attano labham aticca icchanabhavo aticchata. Ragotiadini hettha vuttatthaneva. Ayam vuccatiti ayam aticchata nama vuccati. Atricchatatipi etassaeva namam. Lakkhanato pana sakalabhe asantutthi paralabhe ca patthana etam atricchatalakkhanam. Atricchapuggalassa hi attana laddham panitampi lamakam viya khayati, parena laddham lamakampi panitam viya khayati, ekabhajane pakkayagu va bhattam va puvo va attano patte pakkhitto lamako viya, parassa patte panito viya khayati. Ayam pana atricchata pabbajitanampi hoti gihinampi tiracchanagatanampi. Tatrimani vatthuni:- eko kira kutumbiko timsa bhikkhuniyo nimantetva sapuvam bhattam adasi. Samghattheri sabbabhikkhuninam patte puvam parivattapetva paccha attana laddhameva akhadi. Baranasirajapi "angarapakkamamsam khadissami"ti devim adaya arannam pavittho ekam kinnarim disva devim pahaya tassa anupadam gato. Devi nivattitva assamapadam gantva kasinaparikammam katva attha samapattiyo panca ca abhinnayo patva nisinna rajanam agacchantam disva akase uppatitva agamasi. Rukkhe adhivattha devata imam gathamaha:- "atriccha 2- atilobhena atilobhamadena ca evam hayati atthamha ahamva asitabhuya"ti. 3- Yatha candakinnarim patthayanto asitabhuya rajadhitaya hino parihino, evam atriccham atilobhena attanam 4- hayati jiyatiti devata ranna saddhim kelimakasi. @Footnote: 1 an.catukka. 21/28/32 2 cha.Ma. atriccham @3 khu.ja. 27/318/90 (sya) 4 cha. atthamha

--------------------------------------------------------------------------------------------- page509.

Kassapabuddhakalepi mittavinduko nama setthiputto assaddho appasanno, matara "tata ajja uposathiko hutva vihare sabbarattim dhammassavanam suna, sahassam te dassami"ti vutto 1- dhanalobhena uposathangani samadaya viharam gantva "idam thanam akutobhayan"ti sallakkhetva dhammasanassa hettha nipanno sabbarattim niddayitva gharam agamasi. Mata patova yagum pacitva upanamesi. So sahassam gahetvava yagum pivi. Athassa etadahosi "dhanam samharissami"ti. So navaya samuddam pakkhanditukamo ahosi. Atha nam mata "tata imasmim kule cattalisakotidhanam atthi, alam gamanena"ti nivaresi. So tassa vacanam anadiyitva gacchatieva. Sa purato atthasi. Atha nam kujjhitva "ayam mayham purato titthati"ti padena paharitva pateti, 2- tam mataram antaram katva agamasi. Mata utthahitva "madisaya matari evarupam kammam katva gatassa me gatatthane sukham bhavissati"ti 3- evam sannam ma akasi 3- tvam puttati aha. Tassa navam abhiruyha gacchato sattame divase nava atthasi. Atha te manussa "addha ettha papapuriso atthi, salakam detha"ti salaka diyamana tasseva tikkhattum papuni. Te tassa ulumpam datva tam samudde pakkhipimsu. So ekam dipam gantva vimanapetihi saddhim sampattim anubhavanto tahi "purato ma agamasi"ti vuccamanopi tandigunam sampattim passanto anupubbena khuracakkadharam ekam purisam addasa. Tassa tam cakkam padumapuppham viya khayati. 4- So tam aha "ambho idam taya pilandham padumam mayham dehi"ti. Nayidam sami padumam, khuracakkam etanti. So "vancesi mam tvam, kim maya padumam na ditthapubban"ti vatva "tvam hi lohitacandanam vilimpitva pilandhanapadumapuppham mayham na datukamosi"ti aha. So cintesi "ayampi maya katasadisam kammam katva tassa phalam anubhavitukamo"ti. Atha nam "handa repi"ti vatva tassa matthake cakkam pakkhipitva palayi. Etamattham viditva sattha imam gathamaha:- @Footnote: 1 cha.Ma. vutte 2 cha.Ma. patitam @3-3 cha.Ma. evamsanni nama 4 cha.Ma. upatthasi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page510.

"catubbhi atthajjhagama atthabhipi ca solasa solasabhi ca battimsa atriccham cakkamasado icchahatassa posassa cakkam bhamati matthake"ti. 1- Annataropi atriccho amacco sakavisayam atikkamitva paravisayam pavisi. Tattha pothito palayitva ekassa tapasassa vasanatthanam pavisitva uposathangani adhitthaya nipajji. So tapasena "kinte katan"ti pucchito ima gatha abhasi 2-:- "sakam niketam atihelayano atricchataya malatam 3- aganchim tato jana nikkhamitvana gama kodandakena paripothayimsu mam. So bhinnasiso ruhiramakkhitango paccagamasim sakam niketam tasma ahamposatha palayami atricchata ma punaragamasi"ti. 4- [850] Mahicchataniddese mahantani vatthuni icchati, mahati va panassa icchati mahiccho, tassa bhavo mahicchata. Lakkhanato pana asantagunasambhavanata patiggahane ca paribhoge ca amattannuta, etam mahicchatalakkhanam. Mahiccho hi puggalo yatha nama kacchaputvanijo pilandhanabhandakam hatthena gahetva ucchangepi pakkhipitabbayuttakam pakkhipitva mahajanassa passantasseva "amma asukam ganhatha, asukam ganhatha"ti mukhena samvidahati, evameva appamattakampi attano silam va gantham va dhutagunam va antamaso arannavasamattakampi mahajanassa janantasseva sambhavetukamo hoti, sambhavetva ca pana sakatehipi @Footnote: 1 khu.ja. 27/104/34 (sya) 2 cha.Ma. aha @3 cha.Ma. atricchata mallagamam 4 khu.ja. 27/1958/387 (sya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page511.

Upanite paccaye "alan"ti avatva ganhati. Tayo hi puretum na sakka aggi upadanena, samuddo udakena, mahiccho paccayehiti. Aggikkhandho samuddo ca mahiccho capi puggalo bahuke paccaye dente tayopete na puraye. 1- Mahicchapuggalo hi vijatamatuyapi manam ganhitum na sakkoti, pageva upatthakanam. Tatrimani vatthuni:- eko kira daharabhikkhu pitthapuve piyayati. Athassa mata patipattim vimamsamana "sace me putto patiggahane mattam janati, sakalampi nam temasam puveheva upatthahissami"ti vassupanayikadivase parivimamsamana pathamam ekam puvam adasi, tasmim nitthite dutiyam, tasmimpi nitthite tatiyam. Daharo "alan"ti avatva khadiyeva. Mata tassa amattannubhavam natva "ajjeva me puttena sakalatemasassa puva khadita"ti dutiyadivasato patthaya ekam puvampi na adasi. Tissamaharajapi devasikam cetiyapabbate bhikkhusamghassa danam dadamano "maharaja kim ekameva thanam bhajasi, kim annattha danam 2- datum na vattati"ti janapadehi vutto dutiyadivase anuradhapure mahadanam dapesi, ekabhikkhupi patiggahane mattam na annasi, ekamekena patiggahitam khadaniyabhojaniyam dve tayo jana ukkhipimsu. Raja dutiyadivase cetiyapabbate bhikkhusamgham nimantapetva rajantepuram agatakale "pattam detha"ti aha. "alam maharaja, attano pamanena bhikkham ganhissanti"ti 3- ekabhikkhupi pattam na adasi, sabbe pamanayuttakameva patiggahesum. Atha raja aha "passatha tumhakam bhikkhusu ekopi mattam na janati, hiyyo kinci avasesam nahosi, ajja gahitam mandam, avasesameva bahu"ti tesam mattannutaya attamano itaresanca amattannutaya anattamano ahosi. @Footnote: 1 sakatena paccayam detu, tayopete atappaya, pa.su. 2/252/46 @2 cha.Ma. ayam patho na dissati 3 cha.Ma. ganhissatiti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page512.

[851] Papicchataniddese assaddho samano saddhoti mam jano janatutiadisu evam icchanto kim karoti? assaddho saddhakaram dasseti, dussiladayo silavantadinam akaram dassenti. Katham? assaddho tava mahamahadivase manussanam viharam agamanavelaya sammajjanim adaya viharam sammajjati, kacavaram chaddeti, manussehi ditthabhavam natva cetiyanganam gacchati, tatthapi sammajjitva kacavaram chaddeti, valikam samam karoti, asanani dhovati, bodhimhi udakam sincati. Manussa disva "natthi manne anno bhikkhu viharajagganako, ayameva imam viharam patijaggati, saddho thero"ti gamanakale nimantetva gacchanti. Dussilopi upatthakanam sammukhe vinayadharam upasankamitva pucchati "bhante mayi gacchante gono ubbiggo, tena dhavata tinani chinnani, sammajjantassa me tinani chijjanti, cankamantassa me panaka miyanti, khelam patentassa asatiya tinamatthake patati, tattha tattha kim hoti"ti. "anapatti avuso asancicca asatiya ajanantassa"ti ca vutte "bhante mayham garukam viya upatthati, sutthu vimamsatha"ti bhanati. Tam sutva manussa "amhakam ayyo ettakepi kukkuccayati, annasmim olarike kim nama karissati, natthi imina sadiso silava"ti pasanna sakkaram karonti. Appassutopi upatthakamajjhe nisinno "asuko tipitakadharo, asuko catunikayiko mayham antevasiko, mama santike tehi dhammo uggahito"ti vadati. Manussa "amhakam ayyena sadiso bahussuto natthi, etassa kira santike asukena ca asukena ca dhammo uggahito"ti pasanna sakkaram karonti. Sanganikaramopi mahamahadivase dighapithanca apassayanca gahapetva viharapaccante rukkhamule divaviharam nisidati. Manussa agantva "thero kuhin"ti pucchanti. Ganthikaputta nama ganthikaeva honti, tena "thero evarupe kale

--------------------------------------------------------------------------------------------- page513.

Idha na nisidati, viharapaccante divatthane dighacankame viharati"ti vadanti. Sopi divasabhagam vitinametva nalate makkatakasuttam alliyapetva pitham gahapetva agamma parivenadvare nisidati. Manussa "kaham bhante gatattha, agantva na addasamha"ti vadanti. "upasaka antoviharo akinno, daharasamaneranam vicaranatthanametam, satthihatthe cankame divatthane nisidimha"ti attano pavivittabhavam janapeti. Kusitopi upatthakamajjhe nisinno "upasaka tumhehi ukkapato dittho"ti vadati. "na passama bhante, kaya velaya ahosi"ti ca puttho "amhakam cankamanavelaya"ti vatva "bhumicalanasaddam 1- assuttha"ti pucchati. "na sunama bhante, kaya velaya"ti puttho "majjhimayame amhakam alambanaphalakam apassaya thitakale"ti vatva "mahaobhaso ahosi, so vo dittho"ti pucchati. "kaya velaya bhante"ti ca vutte "mayham cankamamha otaranakale"ti vadati. Manussa "amhakam thero tisupi yamesu cankameyeva hoti, natthi ayyena sadiso araddhaviriyo"ti pasanna sakkaram karonti. Mutthassatipi upatthakamajjhe nisinno "maya asukakale nama dighanikayo uggahito, asukakale majjhimo, samyutto, anguttarako. 2- Antarantara 3- olokanam nama natthi, icchiticchitatthane mukharulhava tanti agacchati, ime pananne bhikkhu elaka viya mukham phandapenta viharanti"ti vadati. Manussa "natthi ayyena sadiso upatthitassati"ti pasanna sakkaram karonti. Asamahitopi upatthakanam sammukhe atthakathacariye panham pucchati, "kasinam nama katham bhaventi, kittakena nimittam uppannam nama hoti, kittakena upacaro, kittakena appana, pathamajjhanassa kati angani, dutiyassa tatiyassa @Footnote: 1 cha.Ma. bhumicalasaddam 2 cha.Ma. anguttariko 3 cha.Ma. antara

--------------------------------------------------------------------------------------------- page514.

Catutthassa jhanassa kati angani"ti pucchati. Tehi attano uggahanurupena 1- kathitakale hasitam 2- katva "kim avuso evam na hosi"ti vutte "vattati bhante"ti attano samapattilabhitam suceti. Manussa "samapattilabhi ayyo"ti pasanna sakkaram karonti. Duppannopi upatthakanam majjhe nisinno "majjhimanikaye me papancattayam 3- olokentassa sahiddhiya maggova agato, pariyatti nama amhakam na dukkara, pariyattivavato pana dukkhato na muccatiti pariyattim vissajjayimha"tiadini vadanto attano mahapannattam dipeti. Evam vadanto panassa sasane paharam deti, imina sadiso mahacoro nama natthi. Na hi pariyattidharo dukkhato na muccatiti. Akhinasavopi gamadarake disva "tumhakam matapitaro amhe kim vadanti"ti. Arahati vadanti bhanteti. Yava cheka gahapatika na sakka vancetunti attano khinasavabhavam dipeti. Annepi cettha catiarahantaparohaarahantadayo veditabba:- eko kira kuhako antogabbhe catim nikhanitva manussanam agamanakale pavisati. Manussa "kaham thero"ti pucchanti. Antogabbheti ca vutte pavisitva vicinantapi adisva nikkhamitva "natthi thero"ti vadanti. "antogabbheyeva thero"ti ca vutte puna pavisanti. Thero catito nikkhamitva pithe nisinno hoti. Tato tehi "mayam bhante pubbe adisva nikkhanta, kaham tumhe gatattha"ti vutte "samana nama attano icchiticchitatthanam gacchanti"ti vacanena attano khinasavabhavam dipeti. Aparo kuhako ekasmim pabbate pannasalayam vasati. Pannasalaya ca pacchato papatatthane eko kacchakarukkho atthi, tassa paroho gantva @Footnote: 1 cha. Ma. uggahitanurupena 2 cha.Ma. sitam @3 Ma.u. 14/21/18 (adito patthaya passitabbam)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page515.

Parabhage bhumiyam patitthito. Manussa maggenagantva nimantenti. So pattacivaramadaya parohena otaritva gamadvare attanam dasseti. Tato manussehi paccha agantva "katarena maggena agatattha bhante"ti puttho "samananam agatamaggo nama pucchitum na vattati, attano icchiticchitatthaneneva agacchanti"ti vacanena khinasavabhavam dipeti. Tam pana kuhakam eko viddhakanno natva "pariggahessami nan"ti ekadivasam parohena otarantam disva pacchato chinditva appamattakena thapesi. So "parohato otarissami"ti `than'ti patito, mattikapatto bhijji, so natomhiti nikkhamitva palayi. Papicchassa bhavo papicchata. Lakkhanato pana asantagunasambhavanata patiggahane ca amattannuta, etam papicchatalakkhananti veditabbam. [852] Singaniddese vijjhanatthena singam. Nagarikabhavasankhatassa kilesasingassetam namam. Singarassa bhavo singarata singarakaranakaro va. Caturabhavo caturata. Tatha caturiyam. Parikkhatabhavo parikkhatata, parikkhanitva thapitasseva dalhasingarabhavassetam namam. Itaram tasseva vevacanam. Evam sabbehipi padehi kilesasingaratava kathita. [853] Tintinaniddese tintinanti khiyyanam. Tintinayanakaro tintinayana. Tintinena ayitassa tintinasamangino bhavo tintinayitattam. Lolupabhavo loluppam. Itare dve akarabhavaniddesa. Pucchanjikatati labhanalabhanakatthane 1- vedanakampana nicavuttita. Sadhukamyatati panitapanitanam patthana. Evam sabbehipi padehi suvanadoniyam kanjiyam pivanakasunakhassa annam sunakham disva bhubhukkaranam viya "tava santakam, mama santakan"ti kilesavasena khiyanakaro kathito. @Footnote: 1 cha.Ma. labhalabhanakatthane

--------------------------------------------------------------------------------------------- page516.

[854] Capalyaniddese akotitapaccakotitabhavadihi civarassa mandana civaramandana. Manivannacchavikaranadihi pattassa mandana pattamandana. Cittakammadihi puggalikasenasanassa mandana senasanamandana. Imassa va putikayassati imassa manussasarirassa. Yatha hi tadahujatopi singalo jarasingalotveva uruppamanapi ca galocilata putilatatveva sankhyam gacchati, evam suvannavannopi manussakayo putikayotveva vuccati. Tassa antarantara rattavannapanduvannadihi nivasanaparupanadihi sajjana mandana nama. Bahiranam va parikkharananti thapetva pattacivaram sesaparikkharanam. Athava ya esa civaramandana pattamandanati vutta, sa tehi va parikkharehi kayassa mandana tesam va bahiraparikkharanam manditva thapanavasena mandanati evamettha attho veditabbo. Mandana vibhusanati ettha unatthanassa puranavasena mandana, chaviragadivasena vibhusanati veditabba. Kelanati kilana. Parikelanati parikilana. Giddhikatati gedhayuttata. Giddhikattanti tasseva vevacanam. Capalabhavo capalata. Tatha capalyam. Idam vucactiti idam capalyam nama vuccati, yena samannagato puggalo vassasatikopi samano tadahujato darako viya hoti. [855] Asabhagavuttiniddese vippatikulaggahitati ananulomaggahita. Vipaccanikasatatati vipaccanikena pativiruddhakaranena sukhayana. Anadarabhavo anadariyam. Tatha anadariyata. Agaravassa bhavo agaravata. Jetthakabhavassa akaranam appatissavata. Ayam vuccatiti ayam asabhagavutti nama vuccati, visabhagajivikatati attho, yaya samannagato puggalo mataram va pitaram va gilanam pativattitvapi na oloketi, pitu santakassa karana matara saddhim, matu santakassa karana pitara saddhim kalaham karoti, visabhagajivitam jivati, matapitunam santakassa karana

--------------------------------------------------------------------------------------------- page517.

Jetthakena va kanitthena va bhatara saddhim kalaham karoti, nillajjavacanam vadati, acariyassa va upajjhayassa va vattapativattam na karoti, gilanam na upatthati, buddhassa bhagavato cetiyadassanatthane uccaram va passavam va karoti, khelampi singhanikampi chaddeti, chattam dhareti, upahana aruyha gacchati, buddhasavakesu na lajjati, samghe cittikaram na karoti, matimattapitimattadisu garutthaniyesu hirottappam na paccupatthapeti. Tassevam pavattamanassa sabbapesa kiriyava mataritiadisupi vatthusu asabhagavuttita nama hoti. [856] Aratiniddese pantesuti duresu vivittesu va. Adhikusalesuti samathavipassanadhammesu. Aratiti ratipatikkhePo. Aratitati aramanakaro. Anabhiratiti anabhiratabhavo. Anabhiramanati anabhiramanakaro. Ukkanthitati ukkanthanakaro. Paritassitati ukkanthanavaseneva paritassana. [857] Tandiniddese tanditi jatialasiyam. Tandiyanati tandiyanakaro. Tandimanakatati tandiya abhibhutacittata. Alasassa bhavo alasyam. Alasyayanakaro alasyayana. Alasyayitassa bhavo alasyayitattam. Iti sabbehipi imehi padehi kilesavasena kayalasiyam kathitam. [858] Vijambhitaniddese jambhanati phandana. Punappunam jambhana vijambhana. Anamanati purato namana. Vinamanati pacchato namana. Sannamanati samantato namana. Panamanati yatha hi tantato utthitapesakaro kismincideva gahetva ujukam kayam ussapeti, evam kayassa uddham thapana. Byadhiyakanti uppannabyadhita. Iti sabbehipi imehi padehi kilesavasena kayaphandanameva kathitam. [859] Bhattasammadaniddese bhuttavissati bhuttavato. Bhattamucchati bhattagelannam. Balavabhattena hi mucchapatto viya hoti. Bhattakilamathoti bhattena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page518.

Kilantabhavo. Bhattaparilahoti bhattadaratho. Tasminhi samaye parilahuppattiya upahatindriyo hoti, kayo jirati. Kayadutthullanti bhattam nissaya kayassa akammannata. [860] Cetaso linattaniddeso hettha dhammasangahatthakathayam 1- vuttatthoyeva. Imehi pana sabbehipi padehi kilesavasena cittassa gilanakaro kathitoti veditabbo. [861] Kuhananiddese labhasakkarasilokasannissitassati labhanca sakkaranca kittisaddanca sannissitassa, patthayantassati attho. Papicchassati asantagunadipanakamassa. Icchapakatassati icchaya apakatassa, upaddutassati attho. Ito param yasma paccayapatisevanasamantajappanairiyapathasannissitavasena 2- mahaniddese tividham kuhanavatthu agatam, tasma tividhampi tam dassetum paccayapatisevanasankhatena vati evamadi araddham. Tattha civaradihi nimantitassa tadatthikasseva sato papicchatam nissaya patikkhipanena, te ca gahapatike attani supatitthitasaddhe natva puna tesam "aho ayyo appiccho, na kinci patigganhitum icchati, suladdham vata no assa, sace appamattakampi kinci patigganheyya"ti nanavidhehi upayehi panitani civaradini upanentanam tadanuggahakamatamyeva avikatva patiggahanena ca tato pabhuti asitisakatabharehi upanamanahetubhutam vimhapanam paccayapatisevanasankhatam kuhanavatthuti veditabbam. Vuttampi cetam mahaniddese 3-:- katamam paccayapatisevanasankhatam kuhanavatthu, idha gahapatika bhikkhum nimantenti civarapindapatasenasanagilanapaccayabhesajjaparikkharehi, @Footnote: 1 sangani.A. 1/1162/435 2 Si. paccayapatisedhana..... @3 khu.maha. 29/397/268 (sya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page519.

So papiccho icchapakato atthiko civara .pe. Parikkharanam bhiyyokamyatam upadaya civaram paccakkhati, pindapatam paccakkhati, senasanam paccakkhati, gilanapaccayabhesajjaparikkharam paccakkhati. So evamaha "kim samanassa mahagghena civarena, etam saruppam, yam samano susana va sankarakuta va papanika va nantakani uccinitva sanghatim katva dhareyya. Kim samanassa mahagghena pindapatena, etam saruppam, yam samano unchacariyaya pindiyalopena jivikam kappeyya. Kim samanassa mahagghena senasanena, etam saruppam, yam samano rukkhamuliko va assa sosaniko va abbhokasiko va. Kim samanassa mahagghena gilanapaccayabhesajjaparikkharena, etam saruppam, yam samano putimuttena va haritakikhandena va osatham kareyya"ti. Tadupadaya lukham civaram dhareti, lukham pindapatam bhunjati, 1- lukham senasanam patisevati, lukham gilanapaccayabhesajjaparikkharam patisevati. Tamenam gahapatika evam jananti "ayam samano appiccho santuttho pavivitto asamsattho araddhaviriyo dhutavado"ti bhiyyo bhiyyo nimantenti civara .pe. Parikkharehi. So evamaha "tinnam sammukhibhava saddho kulaputto bahum punnam pasavati, saddhaya sammukhibhava saddho kulaputto bahum punnam pasavati, deyyadhammassa .pe. Dakkhineyyanam sammukhibhava saddho kulaputto bahum punnam pasavati, tumhakancevayam saddha atthi, deyyadhammo cayam 2- samvijjati, ahanca patiggahako, sacaham na patiggahessami, evam tumhe punnena parihina 3- bhavissatha, @Footnote: 1 cha.Ma. paribhunjati 2 cha.Ma. ca 3 cha.Ma. paribahira

--------------------------------------------------------------------------------------------- page520.

Na mayham imina attho, apica tumhakanneva anukampaya patigganhami"ti. Tadupadaya bahumpi civaram patigganhati. Bahumpi pindapatam .pe. Bhesajjaparikkharam patigganhati. Ya evarupa bhakutika bhakutiyam kuhana kuhayana kuhitattam. Idam vuccati paccayapatisevanasankhatam kuhanavatthuti. Papicchasseva pana sato uttarimanussadhammadhigamaparidipanavacaya tatha tatha vimhapanam samantajappanasankhatam kuhanavatthuti veditabbam. Yathaha:- katamam samantajappanasankhatam kuhanavatthu, idhekacco papiccho icchapakato sambhavanadhippayo "evam mam jano sambhavessati"ti ariyadhammasannissitam vacam bhasati, yo evarupam civaram dhareti, so samano mahesakkhoti bhanati. Yo evarupam pattam, lohathalakam, dhammakarakam, 1- parisavanam, kuncikam, upahanam, kayabandhanam, ayogam dhareti, so samano mahesakkhoti bhanati. Yassa evarupo upajjhayo, acariyo, samanupajjhaya, samanacariyaka, mitta, sandittha, sambhatta, sahaya. Yo evarupe vihare vasati, addhayoge, pasade, hammiye, guhayam, lene, kutiya, kutagare, atte, male, udosite, 2- uddande, upatthanasalayam, mandape, rukkhamule vasati, so samano mahesakkhoti bhanati. Athava korajikakorajiko bhakutikabhakutiko kuhakakuhako lapakalapako mukhasambhavito. Ayam samano imasam evarupanam santanam viharasamapattinam labhiti tadisam gambhiram gulham nipunam paticchannam lokuttarasunnatapatisannuttam katham katheti. 3- Ya evarupa bhakutika @Footnote: 1 cha.Ma. dhamakaranam 2 paliyam ayam patho na dissati 3 cha.Ma. kathesi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page521.

Bhakutiyam kuhana kuhayana kuhitattam. Idam vuccati samantajappanasankhatam kuhanavatthuti. Papicchasseva pana sato sambhavanadhippayakatena iriyapathena vimhapanam iriyapathasannissitam kuhanavatthuti veditabbam. Yathaha:- katamam iriyapathasankhatam kuhanavatthu, idhekacco. Papiccho icchapakato sambhavanadhippayo evam mam jano sambhavessatiti gamanam santhapeti .pe. Sayanam santhapeti, panidhaya gacchati, panidhaya titthati, panidhaya nisidati, panidhaya seyyam kappeti, samahito viya gacchati, samahito viya titthati, nisidati, seyyam kappeti, apathakajjhayiva hoti. Ya evarupa iriyapathassa atthapana thapana santhapana bhakutika bhakutiyam kuhana kuhayana kuhitattam. Idam vuccati iriyapathasankhatam kuhanavatthuti. Tattha paccayapatisevanasankhatenati paccayapatisevananti evam sankhatena paccayapatisevanena. Samantajappitenati samipe bhanitena. Iriyapathassati catuiriyapathassa. Atthapanati adithapana, adarena va thapana. Thapanati thapanakaro. Santhapanati abhisankharana, pasadikabhavakarananti vuttam hoti. Bhakutikati padhanapurimatthitabhavadassanena bhakutikaranam, mukhasankocoti vuttam hoti. Bhakutikaranam silamassati bhakutiko, bhakutikassa bhavo bhakutiyam. Kuhanati vimhapanam. Kuhassa ayana kuhayana. Kuhitassa bhavo kuhitattanti. [862] Lapananiddese alapanati viharam agate manusse disva "kimatthaya bhonto agata, kim bhikkhu nimantetum, yadi evam gacchatha, aham pacchato bhikkhu gahetva gacchami"ti 1- evam aditova lapana. Athava attanam upanetva "aham @Footnote: 1 cha.Ma. agacchamiti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page522.

Tisso, mayi raja pasanno, mayi asuko ca asuko ca rajamahamatto pasanno"ti evam attupanayika lapana alapana. Lapanati putthasseva sato vuttappakarameva lapanam. Sallapanati gahapatikanam ukkanthane bhitassa okasam datva sutthu lapana. Ullapanati mahakutumbiko mahanaviko mahadanapatiti evam uddham katva lapana. Samullapanati sabbatobhagena uddham katva lapana. Unnahanati upasaka pubbe idise kale danam detha, idani kim na dethati evam yava "dassama bhante okasam na labhama"tiadini vadanti, tava uddham nahana, vethanati vuttam hoti. Athava ucchuhattham disva "kuto abhatam 1- upasaka"ti pucchati. Ucchukhettato bhanteti. Kim tattha ucchu madhuranti. Khaditva bhante janitabbanti. "na upasaka bhikkhussa ucchum dethati vattum vattati"ti ya evarupa nibbethentassapi vethanakakatha, sa unnahana. Sabbatobhagena punappunam unnahana samunnahana. Ukkacanati "etam kulam mamyeva janati, sace ettha deyyadhammo uppajjati, mayhameva deti"ti evam ukkhipitva kacana ukkacana, ukkhipanati 2- vuttam hoti. Telakandarikavatthu cettha vattabbam:- dve kira bhikkhu ekam gamam pavisitva asanasalayam nisiditva ekam kumarikam disva pakkosimsu. Atheko 3- ekam pucchati 4- "ayam bhante kassa kumarika"ti. Amhakam upatthayikaya telakandarikaya dhita avuso, imissa mata mayi geham gate sappim dadamana ghateneva deti, ayampi mata viya ghateneva detiti ukkaceti. Sabbatobhagena punappunam ukkacana samukkacana. Anuppiyabhanitati saccanurupam va dhammanurupam va anapaloketva punappunam piyabhananameva. Catukamyatati nicavuttita, attanam hetthato thapetva vattanam. Muggasupyatati muggasupasadisata. Yatha hi muggesu paccamanesu kocideva na paccati, avasesa paccanti, evam yassa @Footnote: 1 Ma. agatattha 2 cha. uddipanati @3 cha.Ma. taya agataya tatreko 4 cha.Ma. pucchi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page523.

Puggalassa vacane kincideva saccam hoti, sesam alikam, ayam puggalo muggasupyoti vuccati, tassa bhavo muggasupyata. Paribhatyatati paribhatyabhavo. Yo hi kuladarake dhati viya ankena va khandhena va paribhatati, dharetiti attho, tassa paribhatassa kammam paribhatyam, paribhatyassa bhavo paribhatyatati. [863] Nemittikataniddese nimittanti yankinci paresam paccayadanasannojanakam kayavacikammam. Nimittakammanti nimittassa karanakosallam. Tatridam vatthu:- eko kira pindapatiko upatthakakammarassa gehadvaram gantva "kim bhante"ti pucchito civarantarena hattham niharitva vasipaharanakaram akasi. Kammaro "sallakkhitam me bhante"ti vasim katva adasi. Obhasoti paccayapatisamyutta katha. Obhasakammanti vacchakapalake disva "kim ime vaccha khiragovaccha takkagovaccha"ti pucchitva "khiragovaccha bhante"ti vutte "na khiragovaccha, yadi khiragovaccha siyum, bhikkhupi khiram labheyyun"ti evamadina nayena tesam darakanam matapitunam nivedetva khiradapanadikam obhasakaranam. Samantajappati samipam katva jappanam. Jatakabhanakavatthu cettha kathetabbam:- eko kira jatakabhanakatthero bhunjitukamo upatthayikaya geham pavisitva nisidi. Sa adatukama "tandula natthi"ti bhananti tandule aharitukama viya pativissakagharam gata. Bhikkhu antogabbham pavisitva olokento kavatakone ucchum, bhajane gulam, pitake lonamacchaphale, 1- kumbhiyam tandule, ghate ghatam disva nikkhamitva nisidi. Gharani "tandulam nalatthan"ti agata. Thero "upasike ajja bhikkha na sampajjissatiti patikacceva nimittam addasan"ti aha. Kim bhanteti. Kavatakone nikkhittaucchum viya sappam addasam, tam paharissamiti olokento bhajane thapitagulapindake viya 2- pasanam, @Footnote: 1 cha.Ma. lonamacchaphalam 2 cha.Ma. thapitam gulapindam viya

--------------------------------------------------------------------------------------------- page524.

Leddukena pahatena sappena katam pitake nikkhittalonamacchaphalasadisam phanam, tassa tam leddum damsitukamassa kumbhiya tandulasadise dante, athassa kupitassa ghate pakkhittaghatasadisam mukhato nikkhamantam visamissakam khelanti. Sa "na sakka mundakam vancetun"ti ucchum datva odanam pacitva ghatagulamacchehi saddhim adasiti evam samipam katva jappanam samantajappati veditabbam. Parikathati yatha tam labhati, tatha parivattetva parivattetva kathanam. [864] Nippesikataniddese akkosanati dasahi akkosavatthuhi akkosana. 1- Vambhanati paribhavitva kathanam. Garahanati "assaddho appasanno"tiadina nayena dosaropana. Ukkhepanati "ma etam ettha kathetha"ti vacaya ukkhipanam. Sabbatobhagena savatthukam sahetkam katva ukkhepana samukkhepana. Athava adentam disva "aho danapati"ti evam ukkhipanam ukkhepana. Mahadanapatiti evam sutthu ukkhepana samukkhepana. Khipanati "kim imassa jivitam bijabhojino"ti evam upphandana. 2- Sankhipanati "kim imam adayakoti bhanatha, yo niccakalam sabbesampi natthiti vacanam deti"ti evam sutthutaram upphandana. Papanati adayakattassa avannassa va papanam. Sabbatobhagena papana sampapana, avannaharikati "evam me avannabhayapi dassati"ti gehato geham gamato gamam janapadato janapadam avannaharanam. Parapitthimamsikatati purato madhuram bhanitva parammukhe avannabhasita. Esa hi abhimukham oloketum asakkontassa parammukhanam pitthimamsakhadanam viya hoti. Tasma parapitthimamsikatati vutta. Ayam vuccati nippesikatati ayam yasma velupesika viya abbhangam parassa gunam nippeseti nipunchati, yasma va gandhajatam pimsitva 3- gandhamaggana viya paragune nippimsitva vicunnetva esa labhamaggana hoti, tasma nippesikatati vuccatiti. @Footnote: 1 cha.Ma. akkosanam 2 cha.Ma. uppandana 3 cha.Ma. nipisitva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page525.

[865] Labhena labham nijigimsanataniddese nijigimsanati maggana. Ito laddhanti imamha geha laddham. Amutrati amukamhi gehe. Etthiti icchana. Gavetthiti maggana. Pariyetthiti punappunam maggana. Adito patthaya laddham laddham bhikkham tatra tatra kuladarakanam datva ante khirayagum labhitva gatabhikkhuvatthu cettha kathetabbam. Esanatiadini etthitiadinam vevacanani. Tasma etthiti esana, gavetthiti gavesana, pariyetthiti pariyesana iccevamettha yojana veditabba. [866] Seyyamananiddese jatiyati khattiyabhavadijatisampattiya. Gottenati gotamagottadina uttamagottena. 1- Kolaputtiyenati mahakulabhavena. Vannapokkharatayati vannasampannasarirataya. Sariranhi pokkharanti vuccati, tassa vannasampattiya abhirupabhavenati attho. Dhanenatiadini uttanatthaneva. Manam jappetiti etesu yena kenaci vatthuna "seyyohamasmi"ti manam pavatteti karoti. [867] Sadisamananiddese manam jappetiti etesuyeva yena kenaci vatthuna "sadisohamasmi"ti manam pavatteti. Ayamettha atthato viseso, paliyam pana nanakaranam natthi. [868] Hinamananiddese omanam jappetiti hettha manam pavatteti. Omanoti lamako hettha mano. Omannana omannitattanti akarabhavaniddesa. 2- Hilanati jatiadihi attajigucchana. Ohilanati atirekato hilana. Ohilitattanti tasseva bhavaniddeso. Attunnati attanam hinam katva janana. Attavannati attanam avajanana. Attaparibhavoti jatiadisampattinamameva jatati attanam paribhavitva mannana. Evamime tayo mana puggalam anissaya jatiadivatthuvaseneva kathita. Tesu ekeko tinnampi seyyasadisahinanam uppajjati. Tattha @Footnote: 1 cha.Ma. ukkatthagottena 2 cha.Ma. akarabhavaniddeso

--------------------------------------------------------------------------------------------- page526.

"seyyohamasmi"ti mano seyyasseva yathavamano, sesanam ayathavamano. Sadisohamasmi"ti mano sadisasseva yathavamano, sesanam ayathavamano. "hinohamasmi"ti mano hinasseva yathavamano, sesanam ayathavamano. [869] Tattha katamo seyyassa seyyohamasmitiadayo pana nava mana puggalam nissaya kathita. Tesu tayo tayo ekekassa uppajjanti. Tattha dahatiti thapeti. Tam nissayati tam seyyato dahanam nissaya. Ettha pana seyyassa seyyohamasmiti mano rajunanceva pabbajitananca uppajjati. Raja hi "ratthena va dhanena va vahanehi va ko maya sadiso atthi"ti etam manam karoti. Pabbajitopi "siladhutangadihi ko maya sadiso atthi"ti etam manam karoti. [870] Seyyassa sadisohamasmiti manopi etesameva uppajjati. Raja hi "ratthena va dhanena va vahanehi va annehi rajuhi saddhim mayham kinnanakaranan"ti etam manam karoti. Pabbajitopi "siladhutangadihi annena bhikkhuna saddhim mayham kinnanakaranan"ti etam manam karoti. [871] Seyyassa hinohamasmiti manopi etesamyeva uppajjati. Yassa hi ranno rattham va dhanam va vahanadini 1- va sampannani na honti, so "mayham rajati voharasukhamattameva, kim raja nama ahan"ti etam manam karoti. Pabbajitopi appalabhasakkaro "aham dhammakathiko, bahussuto, mahatheroti kathamattameva, kim dhammakathiko namaham, kim bahussuto namaham, kim mahathero namaham, yassa me labhasakkaro natthi"ti etam manam karoti. [872] Sadisassa seyyohamasmiti manadayo amaccadinam uppajjanti. Amacco hi ratthiya va "bhogayanavahanadihi ko maya sadiso anno rajapuriso @Footnote: 1 cha.Ma. vahanani

--------------------------------------------------------------------------------------------- page527.

Atthi"ti va "mayham annehi saddhim kinnanakaranan"ti va "amaccoti namamattameva mayham, ghasacchadanamattampi me natthi, kim amacco namahan"ti va ete mane karoti. [875] Hinassa seyyohamasmiti manadayo dasadinam uppajjanti. Daso hi "matito va pitito va ko maya sadiso anno daso nama atthi, anne jivitum asakkonta kucchihetu dasa nama jata, aham pana paveniagatatta seyyo"ti va "paveniagatabhavena ubhatosuddhikadasattena asukadasena nama saddhim kim mayham nanakaranan"ti va "kucchivasenaham dasabyam upagato, matapitukotiya pana me dasatthanam natthi, kim daso namahan"ti va ete mane karoti. Yatha pana daso, evam pukkusacandaladayopi ete mane karontiyeva. Ettha ca seyyassa seyyohamasmiti uppannamanova yathavamano, itare dve ayathavamana. Tatha sadisassa sadisohamasmiti, hinassa hinohamasmiti uppannamanova yathavamano, itare dve ayathavamana. Tattha yathavamana arahattamaggavajjha, ayathavamana sotapattimaggavajjha. [878] Evam savatthuke mane kathetva idani avatthukam nibbattitamanameva dassetum tattha katamo manotiadi vuttam. [879] Atimananiddese seyyadivasena puggalam anamasitva jatiadivatthuvaseneva niddittho. Tattha atimannatiti jatiadihi maya sadiso natthiti atikkamitva mannati. [880] Manatimananiddese yo evarupoti yo eso "ayam pubbe maya sadiso, idani aham settho, ayam hinataro"ti uppanno mano, ayam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page528.

Bharatibharo viya purimam sadisamanam upadaya manatimano namati dassetum evamaha. [881] Omananiddeso hinamananiddesasadisoyeva. Veneyyavasena pana so hinohamasmiti mano nama vutto, ayam omano nama. Apicettha "tvam jatima, kakajati viya te jati, tvam gottava, candalagottam viya te gottam, tuyham saro atthi, kakassaro viya te saro"ti evam attanam hettha katva pavattanavasena ayam omanoti veditabbo. [882] Adhimananiddese appatte pattasannitati cattari saccani appatva pattasannita. 1- Akateti catuhi maggehi kattabbakicce akateyeva. Anadhigateti catusaccadhamme anadhigate. Asacchikateti arahattena apaccakkhakate. Ayam vuccati adhimanoti ayam adhigatamano nama vuccati. Ayam pana kassa uppajjati, kassa na uppajjatiti? ariyasavakassa tava Na uppajjati. So hi maggaphalanibbanapahinakilesavasitthakilesapaccavekkhaneneva sanjatasomanasso ariyagunapativedhe nikkankho, tasma sotapannadinam "aham sakadagami"tiadivasena mano na uppajjati, dussilassapi na uppajjati. So hi ariyagunadhigame nirasova, silavatopi pariccattakammatthanassa niddaramatadimanuyuttassa na uppajjati. Parisuddhasilassa pana kammatthane appamattassa namarupam vavatthapetva paccayapariggahena vitinnakankhassa tilakkhanam aropetva sankhare sammasantassa araddhavipassakassa uppajjati, uppanne ca suddhasamathalabhi va suddhavipassanalabhi va antara thapeti. So hi dasapi visampi timsampi vassani kilesasamudacaram apassanto "aham sotapanno"ti va "sakadagami"ti va "anagami"ti va @Footnote: 1 cha.Ma. pattasannitaya

--------------------------------------------------------------------------------------------- page529.

Mannati, samathavipassanalabhi pana arahatteyeva thapeti. Tassa hi samadhibalena kilesa vikkhambhita, vipassanabalena sankhara supariggahita, tasma satthipi vassani asitipi vassani vassasatampi kilesa na samudacaranti, khinasavasseva cittacaro hoti. So evam digharattam kilesasamudacaram apassanto antara atthatvava "araha ahan"ti mannati uccatalankavasi 1- mahanagatthero viya hankanakavasi mahadattatthero viya cittalapabbate ninkaponnapadhanagharavasi 2- culasumatthero viya ca. Tatridam ekavatthuparidipanam:- talangaravasi dhammadinnatthero kira nama eko pabhinnapatisambhido mahakhinasavo mahato bhikkhusamghassa ovadadayako ahosi, so ekadivasam attano divatthane nisiditva "kinnu kho amhakam acariyassa uccatalankavasimahanagattherassa samanakiccam matthakam pattam, 3- no"ti avajjento puthujjanabhavamevassa disva "mayi agacchante puthujjanakalakiriyameva karissati"ti ca natva iddhiya vehasam uppatitva divatthane nisinnassa therassa samipe otaritva 4- vanditva vattam dassetva ekamantam nisidi. "kim avuso dhammadinna akale agatosi"ti ca vutto "panham bhante pucchitum agatomhi"ti aha. Tato "pucchavuso janamana kathessama"ti vutte 5- panhasahassam pucchi. Thero pucchitapucchitam panham asajjamanova kathesi. Tato "atitikkham vo bhante nanam, kada tumhehi ayam dhammo adhigato"ti vutte 5- "ito satthivassakale avuso"ti aha. Samadhimpi bhante valanjethati. Nayidam avuso bhariyanti. Tenahi bhante ekam hatthim mapethati. Thero sabbasetam hatthim mapesi. Idani bhante yatha ayam hatthi ancitakanno pasaritananguttho sondam mukhe pakkhipitva bheravam @Footnote: 1 Si. uccamalikavasi 2 Si. ponnaka..... 3 cha.Ma. patto @4 cha.Ma. orohitva 5 cha.Ma. vutto

--------------------------------------------------------------------------------------------- page530.

Koncanadam karonto tumhakam abhimukho agacchati, tatha nam karothati. Thero tatha katva vegena agacchato hatthissa bheravam akaram disva utthaya palayitumaraddho. Tamenam khinasavatthero hattham pasaretva civarakanne gahetva "bhante khinasavassa sarajjam nama hoti"ti aha. So tasmim kale attano puthujjanabhavam natva "avassayo me avuso dhammadinna hohi"ti vatva padamule ukkutikam nisidi. "bhante tumhakam avassayo bhavissamiccevaham agato, ma cintayittha"ti kammatthanam kathesi. Thero kammatthanam gahetva cankamam aruyha tatiye padavare aggaphalam arahattam papuni. Thero kira dosacarito ahosi. [883] Asmimananiddese rupam 1- asmiti manoti aham rupanti uppannamano. Chandoti manam anugatacchandova. Tatha anusayo. Vedanadisupi eseva nayo. [884] Micchamananiddese papakena va kammayatanenatiadisu papakam kammayatanam nama kevattamacchabandhanesadanam 2- kammam. Papakam sippayatanam nama macchajalakhipanakuminakaranesu ceva pasaoddanasularopanadisu ca chekata. Papakam vijjatthanam nama ya kaci parupaghatavijja. Papakam sutam nama bharatayuddhasitaharanadipatisamyuttam. Papakam patibhanam nama dubbhasitayuttam kabbanatakavilappanadipatibhanam. 3- Papakam silam nama ajasilam gosilam. Vatampi ajavatagovatameva. Papika ditthi pana dvasatthiya ditthigatesu ya kaci ditthi. [885] Nativitakkaniddesadisu "mayham natayo sukhajivino sampattiyutta"ti evam pancakamagunasannissitena gehasitapemena natake arabbha uppannavitakkova nativitakko nama. "khayangata vayangata saddha pasanna"ti evam pavatto pana nativitakko nama na hoti. @Footnote: 1 ka. rupe 2 cha.Ma......nesadadinam 3 cha.Ma. kappanataka.....

--------------------------------------------------------------------------------------------- page531.

[886] "amhakam janapado subhikkho sampannasasso"ti tutthamanassa gehasitapemavaseneva uppannavitakko janapadavitakko nama. "amhakam janapade manussa saddha pasanna khayangata vayangata"ti evam pavatto pana janapadavitakko nama na hoti. [887] Amaratthaya vitakko, amaro va vitakkoti amaravitakko. Tattha ukkutikappadhanadihi dukkhe nijjinne samparaye atta sukhi hoti amaroti dukkarakarikam karontassa taya dukkarakarikaya patisamyutto vitakko amaratthaya vitakko nama. Ditthigatiko pana sassatam vadesitiadini puttho "evantipi me no, tathatipi me no, annathatipi me no, notipi me no, no notipi me no"ti 1- vikkhepam apajjati, tassa so ditthigatapatisamyutto vitakko. Yatha amaro nama maccho udake gahetva maretum na sakka, ito cito ca dhavati, gaham na gacchati, evameva ekasmim pakkhe asanthahanato na maratiti amaro nama hoti. Tam duvidhampi ekato katva ayam vuccati amaravitakkoti vuttam. [888] Paranuddayatapatisamyuttoti anuddayatapatirupakena gehasitapemena patisamyutto. Sahananditiadisu upatthakesu nandantesu socantesu ca tehi saddhim digunam nandati, digunam socati, tesu sukhitesu dvigunam sukhito hoti, dukkhitesu dvigunam dukkhito hoti. Uppannesu kiccakaraniyesuti tesu mahantesu va khuddakesu va kammesu uppannesu. Attana va yogam apajjatiti tani tani kiccani sadhento pannattim vitikkamati, sallekham kopeti. Yo tatthati yo tasmim samsatthavihare tasmim va yogapajjane gehasito vitakko, ayam paranuddayatapatisamyutto vitakko nama. @Footnote: 1 di.Si. 9/64/27

--------------------------------------------------------------------------------------------- page532.

[889] Labhasakkarasilokapatisamyuttoti civaradilabhena ceva sakkarena ca kittisaddena ca saddhim arammanakaranavasena patisamyutto. [890] Anavannattipatisamyuttoti "aho vata mam pare na avajaneyyum, na pothetva vihethetva katheyyun"ti evam anavannatabhavapatthanaya 1- saddhim uppannavitakko. 2- Yo tattha gehasitoti yo tasmim "ma mam pare avajanimsu"ti uppanne citte pancakamagunasankhatagehanissito hutva uppannavitakko. Sesam sabbattha pakatamevati. Ekakaniddesavannana nitthita. -----------


             The Pali Atthakatha in Roman Book 54 page 502-532. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=54&A=11827&modeTY=2&pagebreak=1              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=54&A=11827&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=35&i=860              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=35&A=11821              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=35&A=9529              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=35&A=9529              Contents of The Tipitaka Volume 35 http://84000.org/tipitaka/read/?index_35

first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]