ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 54 : PALI ROMAN Vibhanga.A. (sammoha.)

                        6. Paticcasamuppadavibhanga
                   1. Suttantabhajaniya uddesavaravannana
     [225] Idani tadanantare paticcasamuppadavibhange ya ayam "avijjapaccaya
sankhara"tiadina nayena tanti nikkhitta, tassa atthasamvannanam
karontena vibhajjavadimandalam otaritva acariyam 1- anabbhacikkhantena sakasamayam
avokkamantena parasamayam anayuhantena 2- suttam appatibahantena vinayam
anulomentena mahapadese olokentena dhammam dipentena attham sangahantena 3-
tamevattham puna avattetva aparehipi pariyayehi niddisantena ca yasma
atthasamvannana katabba hoti, pakatiyapi ca dukkarava paticcasamuppadassa
atthasamvannana. Yathahu porana:-
             "saccam satto patisandhi       paccayakarameva ca
              duddasa caturo dhamma      desetunca sudukkara"ti.
     Tasma "annatra agamadhigamappattehi na sukara paticcasamuppadassa
atthasamvannana"ti 4- paritulayitva:-
              vattukamo aham ajja       paccayakaravannanam
              patittham nadhigacchami        ajjhogalhova sagaram.
              Sasanam panidam nana-       desananayamanditam
              pubbacariyamaggo ca        abbocchinno pavattati.
              Yasma tasma tadubhayam       sannissayatthavannanam
              arabhissami etassa       tam sunatha samahita.
@Footnote: 1 cha.Ma. acariye     2 Ma. anaruhantena
@3 cha.Ma. sangahantena   4 cha.Ma. atthavannanati
     Vuttanhetam pubbacariyehi:-
                   "yo kocimam atthikatva suneyya
                    labhetha pubbapariyam visesam
                    laddhana pubbapariyam visesam
                    adassanam maccurajassa gacche"ti.
     Avijjapaccaya sankharatiadisu hi aditoyeva tava:-
            desanabhedato attha-       lakkhanekavidhadito
            angananca vavatthana       vinnatabbo vinicchayo.
     Tattha desanabhedatoti bhagavato hi valliharakanam catunnam purisanam
valliggahanam viya adito va majjhato va patthaya yava pariyosanam, tatha
pariyosanato va majjhato va patthaya yava aditi catubbidha paticcasamuppadadesana.
Yatha hi valliharakesu catusu purisesu eko valliya mulameva pathamam passati,
so tam mule chetva sabbam akaddhitva adaya kamme upaneti, evam bhagava
"iti kho bhikkhave avijjapaccaya sankhara .pe. Jatipaccaya jaramaranan"ti 1-
adito patthaya yava pariyosanapi paticcasamuppadam deseti.
     Yatha pana tesu purisesu eko valliya majjham pathamam passati, so majjhe
chinditva uparibhagamyeva akaddhitva adaya kamme upaneti, evam bhagava "tassa
tam vedanam abhinandato abhivadato ajjhosaya titthato uppajjati nandi. 2- Ya
vedanasu nandi, tadupadanam. Tassupadanapaccaya bhavo, bhavapaccaya jati"ti 3-
majjhato patthaya yava pariyosanapi deseti.
     Yatha ca tesu purisesu eko valliya aggam pathamam passati, so agge
gahetva agganusarena yava mula sabbam adaya kamme upaneti, evam bhagava
@Footnote: 1 Ma.mu. 12/402/359  2 cha.Ma. nandi. evamuparipi
@3 Ma.mu. 12/409/365, sam.kha. 17/5/13
"jatipaccaya jaramarananti iti kho panetam vuttam, jatipaccaya nu kho bhikkhave
jaramaranam no va, katham va ettha hotiti. Jatipaccaya bhante jaramaranam, evam
no ettha hoti `jatipaccaya jaramaranan'ti. Bhavapaccaya jati .pe.
Avijjapaccaya sankharati iti kho panetam vuttam, avijjapaccaya nu kho bhikkhave
sankhara no va, katham va ettha hotiti. Avijjapaccaya bhante sankhara, evam
no ettha hoti `avijjapaccaya sankhara"ti 1- pariyosanato patthaya yava
aditopi paticcasamuppadam deseti.
     Yatha pana tesu purisesu eko valliya majjhameva pathamam passati, so
majjhe chinditva hettha otaranto yava mula adaya kamme upaneti,
evam bhagava "ime ca bhikkhave cattaro ahara kimnidana kimsamudaya
kimjatika kimpabhava. Ime cattaro ahara tanhanidana tanhasamudaya
tanhajatika tanhapabhava. Tanha kimnidana .pe. Vedana. Phasso. Salayatanam.
Namarupam. Vinnanam. Sankhara kimnidana .pe. Sankhara avijjanidana
avijjasamudaya avijjajatika avijjapabhava"ti 2- majjhato patthaya yava adito
deseti.
     Kasma panevam desetiti. Paticcasamuppadassa samantabhaddakatta sayanca
desanavilasappattatta. Samantabhaddako hi paticcasamuppado tato tato nayapativedhaya
samvattatiyeva, desanavilasappatato ca bhagava catuvesarajjapatisambhidayogena
catubbidhagambhirabhavappattiya ca. So desanavilasappattatta nananayeheva
dhammam deseti. Visesato panassa ya adito patthaya anulomadesana, sa
pavattikaranavibhagasammulham veneyyajanam samanupassato yathasakehi karanehi
pavattisandassanatthanca uppattikkamasandassanatthanca pavattitati natabba.
@Footnote: 1 Ma.mu. 12/403/360     2 sam.ni. 16/11/13
     Ya pariyosanato patthaya patilomadesana, sa "kiccham vatayam loko
apanno jayati ca jiyati ca miyati ca"tiadina 1- nayena kicchapannam
lokamanuvilokayato pubbabhagapativedhanusarena tassa tassa jaramaranadikassa dukkhassa
attanadhigatakaranasandassanattham. Ya pana majjhato patthaya yava adisma, 2-
sa aharanidanavavatthapananusarena yava atitam addhanam atiharitva puna
atitaddhato pabhuti hetuphalapatipatisandassanattham. Ya pana majjhato patthaya
yava pariyosana pavatta, sa paccuppanne addhane anagataddhahetusamutthanato
pabhuti anagataddhanasandassanattham. 3- Tasu ya sa pavattikaranasammulhassa
veneyyajanassa yathasakehi karanehi pavattisandassanattham uppattikkamasandassanatthanca
adito patthaya anulomadesana vutta, sa idha nikkhittati veditabba.
     Kasma panettha avijja adito vutta, kim pakativadinam pakati viya
avijjapi akaranam mulakaranam lokassati. Na akaranam. "asavasamudaya avijjasamudayo"ti
hi avijjaya karanam vuttam. Atthi pana pariyayo, yena mulakaranam siya,
ko pana soti. Vattakathaya sisabhavo. Bhagava hi vattakatham kathento dve dhamme
sisam katva kathesi avijjam va bhavatanham va. Yathaha "purima bhikkhave koti na
pannayati avijjaya `ito pubbe avijja nahosi, atha paccha sambhavi'ti. 4-
Evancetam bhikkhave vuccati, atha ca pana pannayati `idappaccaya avijja"ti. 5-
Bhavatanham va. Yathaha "purima bhikkhave koti na pannayati bhavatanhaya `ito
pubbe bhavatanha nahosi, atha paccha sambhavi'ti. Evancetam bhikkhave vuccati,
atha ca pana pannayati `idappaccaya bhavatanha"ti. 6-
     Kasma pana bhagava vattakatham kathento ime dve dhamme sisam katva
kathesiti. Sugatiduggatigamino kammassa visesahetubhutatta. Duggatigamino hi kammassa
@Footnote: 1 di.Ma. 10/57/26    2 cha.Ma. adi       3 cha.Ma. anagataddhasandassanattham
@4 cha.Ma. samabhaviti       5 an.dasaka. 24/61/120 (sya)
@6 an.dasaka. 24/62/124 (sya)
Visesahetu avijja. Kasma? yasma avijjabhibhuto puthujjano aggisantapalagula-
bhighataparissamabhibhuta vajjhagavi taya parissamaturataya nirassadampi attano
anatthavahampi ca unhodakapanam viya kilesasantapato nirassadampi duggativinipatato
ca attano anatthavahampi panatipatadimanekappakaram duggatigamikammam
arabhati. Sugatigamino pana kammassa visesahetu bhavatanha. Kasma? yasma
bhavatanhabhibhuto puthujjano yathavuttappakara gavi situdakatanhaya saassadam
attano parissamavinodananca situdakapanam viya kilesasantapavirahato saassadam
sugatisampapanena attano duggatidukkhaparissamavinodananca
panatipataveramaniadimanekappakaram sugatigamikammam arabhati.
     Etesu pana vattakathaya sisabhutesu dhammesu katthaci bhagava ekadhammamulikam
desanam deseti. Seyyathidam? "iti kho bhikkhave avijjupanisa sankhara, sankharupanisam
vinnanan"tiadi. 1- Tatha "upadaniyesu bhikkhave dhammesu assadanupassino
viharato tanha pavaddhati, tanhapaccaya upadanan"tiadi. 2- Katthaci ubhayamulikampi.
Seyyathidam? "avijjanivaranassa bhikkhave balassa tanhaya samyuttassa 3- evamayam
Kayo samudagato. Iti ayanceva kayo bahiddha ca namarupam, itthetam dvayam, dvayam
paticca phasso salevayatanani, yehi phuttho balo sukhadukkham patisamvedayati"tiadi. 4-
Tasu tasu desanasu "avijjapaccaya sankhara"ti ayamidha avijjavasena
ekadhammamulika desanati veditabba. Evam tavettha desanabhedato vinnatabbo
vinicchayo.
     Atthatoti avijjadinam padanam atthato. Seyyathidam:- puretum ayuttatthena
kayaduccaritadi avindiyam nama, aladdhabbanti attho. Tam avindiyam vindatiti
avijja. Tabbiparitato kayasucaritadi vindiyam nama, tam vindiyam na vindatiti
@Footnote: 1 sam.ni. 16/23/31        2 sam.ni. 16/52/82
@3 cha.Ma. sampayuttassa        4 sam.ni. 16/19/24
Avijja khandhanam rasattham, ayatananam ayatanattham, dhatunam sunnattham, 1- saccanam
tathattham, indriyanam adhipatiyattham 2- aviditam karotiti avijja. Dukkhadinam
pilanadivasena vuttam catubbidham catubbidham attham aviditam karotitipi avijja.
Antavirahite samsare sabbayonigatibhavavinnanatthitisattavasesu satte javapetiti
avijja. Paramatthato avijjamanesu itthipurisadisu javati,
vijjamanesupi khandhadisu na javatiti avijja. Apica cakkhuvinnanadinam
vattharammanapaticcasamuppadapaticcasamuppannanam 3- dhammanam chadanatopi avijja.
     Yam paticca phalameti, so paccayo. Paticcati na vina tena, tam appaccakkhitvati
attho. Etiti uppajjati ceva pavattati cati attho. Apica upakarakattho
paccayattho, avijja ca sa paccayo cati avijjapaccayo. Tasma avijjapaccaya.
     Sankhatamabhisankharontiti sankhaRa. Apica avijjapaccaya sankhara, sankharasaddena
agatasankhara cati duvidha sankhaRa. Tattha punnapunnanenjabhisankhara
tayo kayavacicittasankhara tayoti ime cha avijjapaccaya sankhaRa. Te sabbepi
lokiyakusalakusalacetanamattameva honti.
     Sankhatasankharo abhisankhatasankharo abhisankharanakasankharo payogabhisankharoti
ime pana cattaro sankharasaddena agatasankhaRa. Tattha "anicca vata sankhara"ti
adisu 4- vutta sabbepi sappaccaya dhamma sankhatasankhara nama. Kammanibbatta
tebhumika ruparupadhamma abhisankhatasankharati atthakathasu vutta. Tepi "anicca
vata sankhara"ti ettheva sangaham gacchanti. Visum pana nesam agatatthanam na
pannayati. Tebhumikakusalakusalacetana pana abhisankharanakasankharoti vuccati. Tassa
"avijjagatoyam bhikkhave purisapuggalo punnance sankharam abhisankharoti"tiadisu 5-
@Footnote: 1 Si.,Ma. sunnatattham          2 cha.Ma. adhipateyyattham
@3 cha. vattharammananam paticcasamuppannananca
@4 di.Ma. 10/221,272/137,171, sam.sa.15/186/190, sam.ni. 16/143/185
@5 sam.ni. 16/51/80
Agatatthanam pannayati. Kayikacetasikam pana viriyam payogabhisankharoti vuccati. So
"yavatika abhisankharassa gati, tavatikam gantva akkhahatam manne
atthasi"tiadisu 1- agato.
     Na kevalanca eteyeva, annepi "sannavedayitanirodham samapajjantassa
kho avuso visakha bhikkhuno pathamam nirujjhati vacisankharo, tato kayasankharo,
tato cittasankharo"tiadina 2- nayena sankharasaddena agata aneka sankhaRa.
Tesu natthi so sankharo, yo sankhatasankhare sangaham na gaccheyya. Ito param
sankharapaccaya vinnanantiadisu yam vuttam, tam vuttanayeneva veditabbam.
     Avutte pana vijanatiti vinnanam. Namatiti namam. Ruppatiti rupam. Aye
tanoti, ayatanca nayatiti ayatanam. Phusatiti phasso. Vedayatiti vedana. Paritassatiti
tanha. Upadiyatiti upadanam. Bhavati bhavayati cati bhavo. Jananam jati. Jiranam
jaRa. Maranti etenati maranam. Socanam soko. Paridevanam paridevo. Dukkhayatiti
dukkham. Uppadatthitivasena va dvedha khanatitipi dukkham. Dummanassa bhavo
domanassam. Bhuso ayaso upayaso.
     Sambhavantiti nibbattanti. Na kevalanca sokadiheva, athakho sabbapadehi
sambhavantisaddassa yojana katabba. Itaratha hi "avijjapaccaya sankhara"ti
vutte kim karontiti na pannayeyyum. "sambhavanti"ti pana yojanaya sati "avijja
ca sa paccayo cati avijjapaccayo, tasma avijjapaccaya sankhara sambhavanti"ti
paccayapaccayuppannavavatthanam katam hoti. Esa nayo sabbattha.
     Evanti nidditthanayanidassanam. Tena avijjadiheva karanehi, na
issaranimmanadihiti dasseti. Etassati yathavuttassa. Kevalassati asammissassa
sakalassa va. Dukkhakkhandhassati dukkhasamuhassa, na sattassa na sukhasubhadinam.
Samudayoti nibbatti. Hotiti sambhavati. Evamettha atthato vinnatabbo vinicchayo.
@Footnote: 1 an. tika. 20/15/107        2 Ma.mu. 12/464/413 (atthato samanam)
     Lakkhanaditoti avijjadinam lakkhanadito. Seyyathidam:- annanalakkhana
avijja, sammohanarasa, chadanapaccupatthana, asavapadatthana. Abhisankharanalakkhana
sankhara, ayuhanarasa, cetanapaccupatthana, avijjapadatthana. Vijananalakkhanam
vinnanam, pubbangamarasam, patisandhipaccupatthanam, sankharapadatthanam,
vattharammanapadatthanam va. Namanalakkhanam namam, sampayogarasam, avinibbhogapaccupatthanam,
vinnanapadatthanam. Ruppanalakkhanam rupam, vikiranarasam, abyakatapaccupatthanam,
vinnanapadatthanam. Ayatanalakkhanam salayatanam, dassanadirasam, vatthudvarabhavapaccupatthanam,
namarupapadatthanam. Phusanalakkhano phasso, sanghattanaraso, sangatipaccupatthano,
salayatanapadatthano. Anubhavanalakkhana vedana, visayarasasambhogarasa, sukhadukkhapaccupatthana,
phassapadatthana. Hetulakkhana tanha, abhinandanarasa, atittibhavapaccupatthana,
vedanapadatthana. Gahanalakkhanam upadanam, amuncanarasam, tanhadalhattaditthipaccupatthanam,
tanhapadatthanam. Kammakammaphalalakkhano bhavo, bhavanabhavanaraso, kusalakusala-
byakatapaccupatthano, upadanapadatthano. Jatiadinam lakkhanadini saccavibhange
vuttanayeneva veditabbani. Evamettha lakkhanaditopi vinnatabbo vinicchayo.
     Ekavidhaditoti ettha avijja annanadassanamohadibhavato ekavidha,
appatipattimicchapatipattito duvidha, tatha sankharasankharato, vedanattayasampayogato
tividha, catusaccapativedhato catubbidha, gatipancakadinavacchadanato pancavidha.
Dvararammanato pana sabbesupi arupadhammesu chabbidhati 1- veditabba.
     Sankhara sasavavipakadhammadhammadibhavato ekavidha, kusalakusalato duvidha,
tatha parittamahaggatahinamajjhimamicchattaniyataniyatato, tividha punnabhisankharadibhavato,
catubbidha catuyonisamvattanato, pancavidha pancagatigamito.
     Vinnanam lokiyavipakadibhavato ekavidham, sahetukahetukadito duvidham,
bhavattayapariyapannato vedanattayasampayogato ahetukaduhetukatihetukato ca tividham,
yonigativasena catubbidham pancavidhanca.
@Footnote: 1 cha.Ma. chabbidhata
     Namarupam vinnanasannissayato kammapaccayato ca ekavidham, sarammananarammanato
duvidham, atitadito tividham, yonigativasena catubbidham pancavidhanca.
     Salayatanam sanjatisamosaranatthanato ekavidham, bhutappasadavinnanadito
duvidham, sampattasampattanobhayagocarato tividham, yonigatipariyapannato catubbidham
pancavidhancati imina nayena phassadinampi ekavidhadibhavo veditabboti evamettha
ekavidhaditopi vinnatabbo vinicchayo.
     Angananca vavatthanati sokadayo cettha bhavacakkassa avicchedadassanattham
vutta. Jaramaranabbhahatassa hi balassa te sambhavanti. Yathaha "assutava bhikkhave
puthujjano saririkaya dukkhaya vedanaya phuttho samano socati kilamati paridevati
urattali 1- kandati sammoham apajjati"ti. 2- Yava ca tesam pavatti, tava avijjayati
punapi avijjapaccaya sankharati sambandhameva hoti bhavacakkam. Tasma tesampi
jaramaraneneva ekasankhepam katva dvadaseva paticcasamuppadangani veditabbani.
Evamettha anganam vavatthanatopi vinnatabbo vinicchayo. Ayantavettha
uddesavaravasena sankhepakatha.
                      Uddesavaravannana nitthita.
                          ------------
                          Avijjapadaniddesa
     [226] Idani niddesavaravasena vittharakatha hoti. "avijjapaccaya
sankhara"ti hi vuttam. Tattha avijjapaccayesu sankharesu dassetabbesu yasma
putte kathetabbe pathamam pita kathiyati. Evam hi sati "mittassa putto dattassa
putto"ti putto sukathito hoti. Tasma desanakusalo sattha sankharanam
janakatthena pitusadisam avijjam tava dassetum tattha katama avijja, dukkhe
annanantiadimaha.
@Footnote: 1 cha.Ma. uttalim           2 sam.sala. 18/365/255 (sya)
     Tattha yasma ayam avijja dukkhasaccassa yathavasarasalakkhanam janitum passitum
pativijjhitum na deti, chadetva pariyonaddhitva ganhitva 1- titthati, tasma
"dukkhe annanan"ti vuccati. Tatha yasma dukkhasamudayassa, dukkhanirodhassa,
dukkhanirodhagaminipatipadaya yathavasarasalakkhanam janitum passitum pativijjhitum na deti,
chadetva pariyonaddhitva ganhitva titthati, tasma dukkhanirodhagaminiya patipadaya
annananti vuccati. Imesu catusu thanesu suttantikapariyayena annanam avijjati
kathitam.
     Nikkhepakande 2- pana abhidhammapariyayena "pubbante annanan"ti
aparesupi catusu thanesu annanam gahitam. Tattha pubbantoti 3- atito addha
atitani khandhadhatuayatanani. Aparantoti 4- anagato addha anagatani
khandhadhatuayatanani. Pubbantaparantoti 5- tadubhayam. Idappaccayatati sankharadinam
karanani avijjadini angani. Paticcasamuppannadhammati avijjadihi nibbatta
sankharadayo dhamma. Tatrayam avijja yasma atitanam khandhadinam yathavasarasalakkhanam
janitum passitum pativijjhitum na deti, chadetva pariyonaddhitva ganhitva
titthati, tasma "pubbante annanan"ti vuccati. Tatha yasma anagatanam
khandhadinam .pe. Atitanagatanam khandhadinam .pe. Idappaccayataya ceva
paticcasamuppannadhammananca yathavasarasalakkhanam janitum passitum pativijjhitum
na deti, chadetva pariyonaddhitva ganhitva titthati, tasma
idappaccayatapaticcasamuppannesu dhammesu annananti vuccati. Imesu atthasu
thanesu abhidhammapariyayena annanam avijjati kathitam.
     Evam kim kathitam hoti? kiccato ceva jatito ca avijja kathita nama
Hoti. Katham? ayam hi avijja imani attha thanani janitum passitum pativijjhitum
@Footnote: 1 cha.Ma. ganthetva. evamuparipi  2 abhi. 34/1063/250
@3 pali., cha.Ma. pubbanteti
@4 pali., cha.Ma. aparanteti  5 pali., cha.Ma. pubbantaparanteti
Na detiti kiccato kathita. Uppajjamanapi ca 1- imesu atthasu thanesu uppajjatiti
jatitopi kathita. Evam kathetva puna "yam evarupam annanam adassanan"tiadini
pancavisati padani avijjalakkhanam dassetum gahitani.
     Tattha yasma ayam avijja imehi atthahi padehi kathitapi puna pancavisatiya
padehi lakkhane akathite sukathita nama na hoti, lakkhane pana kathiteyeva
sukathita nama hoti. Yatha puriso natthagonam pariyesamano manusse puccheyya
"api ayya setam gonam passatha, rattam gonam passatha"ti, te evam vadeyyum
"imasmim ratthe setarattanam gonanam anto natthi, kinte gonassa lakkhanan"ti.
Atha tena "sanghati va nangalam va"ti vutte gono sukathito nama bhaveyya.
Evameva yasma ayam avijja atthahi padehi kathitapi puna pancavisatiya padehi
lakkhane akathite sukathita nama na hoti, lakkhane pana kathiteyeva sukathita
nama hoti, tasma yanassa lakkhanadassanattham pancavisati padani kathitani,
tesampi vasena veditabba.
     Seyyathidam:- nanam nama panna, sa atthattham karanakaranam catusaccadhammam
viditam pakatam karoti. Ayam pana avijja uppajjitva tam viditam pakatam katum na
detiti nanapaccanikato annanam. Dassanantipi panna, sapi tamakaram passati.
Avijja pana uppajjitva tam passitum na detiti adassanam. Abhisamayotipi panna,
sa tamakaram abhisameti. Avijja pana uppajjitva tam abhisametum na detiti
anabhisamayo. Anubodho sambodho pativedhotipi panna, sa tamakaram anubujjhati
sambujjhati pativijjhati. Avijja pana uppajjitva tam anubujjhitum sambujjhitum
pativijjhitum na detiti ananubodho asambodho appativedho. Sangahanatipi
panna, sa tam akaram gahetva ghamsitva ganhati. Avijja pana uppajjitva
tam gahetva ghamsitva ganhitum na detiti asangahana. Pariyogahanatipi panna,
sa tam akaram ogahitva anupavisitva ganhati. Avijja pana uppajjitva
@Footnote: 1 cha.Ma. ca-saddo na dissati
Tam ogahitva anupavisitva ganhitum na detiti apariyogahana. Samapekkhanatipi
panna, sa tam akaram samam samma ca pekkhati. Avijja pana uppajjitva
tam samam samma ca pekkhitum na detiti asamapekkhana. Paccavekkhanatipi panna,
sa tam akaram paccavekkhati. Avijja pana uppajjitva tam paccavekkhitum na
detiti apaccavekkhana, nassa kinci kammam paccakkham atthi, sayanca
apaccavekkhitva katam kammanti appaccakkhakammam. Dummedhabhavataya dummijjham. 1-
Balabhavataya balyam.
     Sampajannantipi panna, sa atthattham karanakaranam catusaccadhammam samma
pajanati. Avijja pana uppajjitva tam akaram pajanitum na detiti asampajannam.
Mohanavasena moho. Pamohanavasena pamoho. Sammohanavasena sammoho.
Avindiyam vindatitiadivasena avijja. Vattasmim ohanati osidapetiti avijjogho.
Vattasmim yojetiti avijjayogo. Appahinavasena ceva punappunam uppajjanato
ca avijjanusayo. Magge pariyutthitacora addhike viya kusalacittam pariyutthati
ganhati vilumpatiti avijjapariyutthanam. Yatha nagaradvare palighasankhataya langiya
patitaya antonagare manussanam bahinagaranikkhamanampi 2- bahinagare manussanam
antonagarappavesanampi pacchijjati, evameva yassa sakkayanagare ayam patita,
tassa nibbanasampapakam nanagamanam pacchijjatiti avijjalangi nama hoti.
Akusalanca tam mulanca, akusalanam va mulanti akusalamulam. Tam pana na annam,
idhadhippeto mohoti moho akusalamulam. Ayam vuccati avijjati ayam evamlakkhana
avijja namati vuccati. Evam pancavisatipadavasena avijjaya lakkhanam veditabbam.
     Evamlakkhana panayam avijja dukkhadisu annananti vuttapi dukkhasaccassa
ekadeso hoti, sahajata hoti, tam arammanam karoti, chadeti. Samudayasaccassa
na ekadeso hoti, sahajata hoti, tam arammanam karoti, chadeti.
@Footnote: 1 cha.Ma. dummejjham           2 cha.Ma. bahinagaragamanampi
Nirodhasaccassa neva ekadeso hoti na sahajata, na tam arammanam karoti, kevalam
chadeti. Maggasaccassapi na ekadeso, na sahajata, na tam arammanam karoti,
kevalam chadeti. Dukkharammanata avijja uppajjati, tanca chadeti. Samudayarammanata
avijja uppajjati, tanca chadeti. Nirodharammanata avijja na
uppajjati, tanca chadeti. Maggarammanata avijja na uppajjati, tanca chadeti.
     Dve sacca duddasatta gambhira, dve sacca gambhiratta duddasa. Apica
kho pana dukkhanirodham ariyasaccam gambhiranceva duddasanca. Tattha dukkham nama pakatam,
lakkhanassa pana duddasatta gambhiram nama jatam. Samudayepi eseva nayo. Yatha
pana mahasamuddam maddetva 1- ojaya niharanam nama bharo, sinerupadato
valikaya uddharanam nama bharo, pabbatam piletva rasassa niharanam nama bharo,
evameva dve saccani gambhiratayaeva duddasani. Nirodhasaccam pana atigambhiranca
atiduddasancati evam duddasatta gambhiranam gambhiratta ca duddasanam catunnam
ariyasaccanam paticchadakam mohandhakaram ayam vuccati avijjati.
                         Avijjapadaniddeso.
                          ------------
                          Sankharapadaniddesa
     sankharapade hettha vuttasankharesu sankharasaddena agatasankhare anamasitva
avijjapaccayasankhareyeva dassento tattha katame avijjapaccaya sankhara,
punnabhisankharotiadimaha. Tattha punati attano karakam, pureti cassa ajjhasayam,
pujjanca bhavam nibbattetiti punno. Abhisankharoti vipakam katattarupancati
abhisankharo. Punnova abhisankharo punnabhisankharo. Punnapatipakkhato apunno,
apunnova abhisankharo apunnabhisankharo. Na injatiti anenjam, anenjameva
@Footnote: 1 cha.Ma. manthetva
Abhisankharo, anenjanca bhavam abhisankharotiti anenjabhisankharo. Kayena pavattito,
kayato va pavatto, kayassa va sankharoti kayasankharo. Vacisankharacittasankharesupi
eseva nayo.
     Tattha pathamattiko parivimamsanasuttavasena gahito. Tattha hi "punnance
sankharam abhisankharoti, punnupagam hoti vinnanam. Apunnance sankharam abhisankharoti,
apunnupagam hoti vinnanam. Anenjance sankharam abhisankharoti, anenjupagam
hoti vinnanan"ti 1- vuttam. Dutiyattiko tadanantarassa vibhangasuttantassa vasena
gahito. Sammaditthisuttapariyayena 2- gahitotipi vuttam vattatiyeva. Tattha hi "tayome
bhikkhave sankhaRa. Katame tayo. Kayasankharo vacisankharo cittasankharo"ti 3- vuttam.
Kasma panetesam suttanam vasena te gahitati. Ayam abhidhammo nama na adhunakato,
napi bahirakaisihi va savakehi va devatahi va bhasito. Sabbannujinabhasito
pana ayam. Abhidhammepi hi suttepi ekasadisava tanti nidditthati imassa
padassa 4- dipanattham.
     Idani te sankhare pabhedato dassetum tattha katamo punnabhisankharotiadimaha.
Tattha kusala cetanati aniyamato catubhumikacetanapi vutta. Kamavacara
rupavacarati niyamitatta pana attha kamavacarakusalacetana panca rupavacarakusalacetanati
terasa cetana punnabhisankharo nama. Danamayatiadihi tasamyeva cetananam
punnakiriyavatthuvasena 5- pavatti dassita. Tattha attha kamavacarava danasilamaya
honti. Bhavanamaya pana terasapi. Yatha hi pagunadhammam sajjhayamano ekam dve
anusandhigatepi na janati, paccha avajjento janati, evameva kasinaparikammam
karontassa pugunajjhanam paccavekkhantassa pagunakammatthananca manasikarontassa
nanavippayuttapi bhavanamaya 6- hoti. Tena vuttam "bhavanamaya pana terasapi"ti.
@Footnote: 1 sam.ni. 16/51/80     2 Ma.mu. 12/102/73        3 sam.ni. 16/2/4
@4 cha.Ma. imassatthassa     5 cha.Ma. punnakiriyavatthuvasena    6 cha.Ma. bhavana
     Tattha danamayadisu "danam arabbha danamadhikicca ya uppajjati cetana
sancetana cetayitattam, ayam vuccati danamayo punnabhisankharoti. Silam arabbha
.pe. Bhavanam arabbha bhavanamadhikicca ya uppajjati cetana sancetana
cetayitattam, ayam vuccati bhavanamayo punnabhisankharo"ti 1- ayam sankhepadesana.
     Civaradisu pana catusu paccayesu rupadisu va chasu arammanesu annadisu
va dasasu danavatthusu tam tam dentassa tesam tesam 2- uppadanato patthaya
pubbabhage pariccagakale paccha somanassacittena anussarane cati tisu kalesu
pavatta cetana danamaya nama. Silam paripuranatthaya pana pabbajissamiti viharam
gacchantassa pabbajantassa manoratham matthakam papetva "pabbajito vatamhi sadhu
sutthu"ti avajjantassa patimokkham samvarantassa civaradayo paccaye paccavekkhantassa
apathagatesu rupadisu cakkhudvaradini samvarantassa ajivam sodhentassa ca pavatta
cetana silamaya nama. Patisambhidayam 3- vuttena vipassanamaggena cakkhum aniccato
dukkhato anattato bhaventassa rupe .pe. Dhamme. Cakkhuvinnanam .pe.
Manovinnanam. Cakkhusamphassam .pe. Manosamphassam. Cakkhusamphassajam vedanam .pe.
Manosamphassajam vedanam. Rupasannam .pe. Dhammasannam. Jaramaranam aniccato dukkhato
anattato bhaventassa pavatta cetana bhavanamaya namati ayam vittharakatha.
     Apunnabhisankharaniddese akusala cetanati dvadasaakusalacittasampayutta
cetana. Kamavacarati kincapi tattha thapetva dve domanassasahagatacetana sesa
ruparupabhavepi uppajjanti, tattha pana patisandhim na akaddhanti, kamavacareyeva
patisandhivasena vipakam avacarentiti kamavacaratveva vutta.
     Anenjabhisankharaniddese kusala cetana arupavacarati catasso
arupavacarakusalacetana. Eta hi catasso aninjanatthena ca aninjanassa ca
abhisankharanatthena anenjabhisankharoti vuccanti. Rupavacaracatutthajjhanato hi tisso
@Footnote: 1 abhi. 35/769/395 (thokam visadisam)
@2 cha.Ma. tesam  3 khu.pati. 31/92/69 (sya)
Kusalavipakakiriyacetana dvadasa arupavacaracetanati pancadasa dhamma niccalatthena
aphandanatthena anenja nama. Tattha rupavacarakusalacetana aninja samanapi
attana sarikkhakampi asarikkhakampi sainjanampi aninjanampi ruparupam janetiti
anenjabhisankharo nama na hoti. Vipakakiriyacetana pana avipakatta vipakam
na abhisankharonti, tatha arupavacaravipakakiriyacetanati 1- ekadasapi eta cetana
anenjava na abhisankhaRa. Catubbidha pana arupavacarakusalacetana yatha hatthiassadinam
sadisava chaya hoti, 2- evam attana sadisam niccalam arupameva janetiti
anenjabhisankharoti vuccatiti.
     Evam punnabhisankharavasena terasa, apunnabhisankharavasena dvadasa,
anenjabhisankharavasena catassoti sabbapeta paripindita ekunatimsa cetana
honti. Iti bhagava apparimanesu cakkavalesu apparimananam sattanam
uppajjanakakusalakusalacetana mahatulaya dharayamano viya naliyam pakkhipitva minamano
viya ca sabbannutannanena paricchinditva ekunatimsameva dassesi.
     Idani apparimanesu cakkavalesu apparimana satta kusalakusalakammam
ayuhamana yehi dvarehi ayuhanti, tani tini kammadvarani dassento
tattha katamo kayasankharo, kayasancetanatiadimaha. Tattha kayasancetanati
kayavinnattim samutthapetva kayadvarato pavatta attha kamavacarakusalacetana
dvadasa akusalacetanati samavisati cetana. Kayadvare adanaggahanacopanam
papayamana uppanna visati kusalakusalacetanatipi vattum vattati.
     Vacisancetanati vacivinnattim samutthapetva vacidvarato pavatta tayeva
visati cetana. Vacidvare hanusancopanam vakyabhedam papayamana uppanna visati
cetanatipi vattum vattati. Abhinnacetana panettha parato vinnanassa paccayo
na hotiti na gahita. Yatha ca abhinnacetana, evam uddhaccacetanapi na hoti.
@Footnote: 1 cha.Ma.....cetanapiti           2 cha.Ma. honti
Tasma sapi vinnanassa paccayabhavena 1- apanetabba. Avijjapaccaya pana
sabbapeta honti.
     Manosancetanati ubhopi vinnattiyo asamutthapetva manodvare uppanna
sabbapi ekunatimsa cetana. Iti bhagava apparimanesu cakkavalesu apparimana
satta kusalakusalakammam ayuhamana imehi tihi dvarehi ayuhantiti
ayuhanakammadvaram dassesi.
     Imesam pana dvinnampi tikanam annamannam sampayogo veditabbo. Katham?
Punnabhisankharo hi kayaduccarita viramantassa siya kayasankharo, vaciduccarita
viramantassa siya vacisankharo. Evam attha kusalacetana kamavacara punnabhisankharo
ca hoti kayasankharo ca vacisankharo ca. Manodvare pana uppanna terasa
cetana punnabhisankharo ca hoti cittasankharo ca. Apunnabhisankharopi
kayaduccaritavaseneva pavattiyam siya kayasankharo, vaciduccaritavasena pavattiyam siya
vacisankharo, dve dvarani muncitva manodvare pavattiyam siya cittasankharoti
evam apunnabhisankharo kayasankharopi hoti vacisankharopi cittasankharopi.
     Kayasankharo pana siya punnabhisankharo siya apunnabhisankharo, na
anenjabhisankharo. Tatha vacisankharo. Cittasankharo pana siya punnabhisankharo,
siya apunnabhisankharo, siya anenjabhisankharoti ime avijjapaccaya sankhara
nama.
     Katham panetam janitabbam "ime sankhara avijjapaccaya honti"ti?
Avijjabhave bhavato. Yassa hi dukkhadisu avijjasankhatam annanam appahinam
hoti, so dukkhe tava pubbantadisu ca annanena samsaradukkham sukhasannaya
gahetva tassa hetubhute tividhepi sankhare arabhati. Dukkhasamudaye 2- annanena
@Footnote: 1 cha.Ma. paccayabhave         2 cha.Ma. samudaye
Dukkhahetubhutepi tanhaparikkhare sankhare sukhahetuto mannamano arabhati.
Nirodhe pana magge ca annanena dukkhassa anirodhabhutepi gativisese
dukkhanirodhasanni hutva nirodhassa ca amaggabhutesupi yannamaratapadisu nirodhamaggasanni
hutva dukkhanirodham patthayamano yannamaratapadimukhena tividhepi sankhare arabhati.
     Apica so taya catusu saccesu appahinavijjataya visesato
jatijararogamaranadianekadinavavokinnampi 1- punnaphalasankhatam dukkham dukkhato ajananto
tassa adhigamaya kayavacicittasankharabhedam punnabhisankharam arabhati devaccharakamako
viya marupapatam. Sukhasammatassapi ca tassa punnaphalassa ante mahaparilahajanakam
viparinamadukkhatam appassadatanca apassantopi tappaccayam vuttappakarameva
punnabhisankharam arabhati sallabho 2- viya dipasikhabhinipatam madhubindugiddho viya ca
madhulittasatthadharalehanam.
     Kamupasevanadisu ca savipakesu adinavam apassanto sukhasannaya ceva
kilesabhibhutataya ca dvarattayappavattampi apunnabhisankharam arabhati balo viya
guthakilanam maritukamo viya ca visakhadanam. Aruppavipakesu capi sankharaviparinamadukkhatam
anavabujjhamano sassatadivipallasena cittasankharabhutam anenjabhisankharam
arabhati disamulho viya pisacanagarabhimukhamaggagamanam.
     Evam yasma avijjabhavatova sankharabhavo, na abhavato. Tasma
janitabbametam "ime sankhara avijjapaccaya honti"ti. Vuttampi cetam "avidva
bhikkhave avijjagato punnabhisankharampi abhisankharoti, apunnabhisankharampi
abhisankharoti, anenjabhisankharampi abhisankharoti. Yato kho bhikkhave bhikkhuno
avijja pahina, vijja uppanna, so avijjaviraga vijjuppada neva
punnabhisankharam abhisankharoti"ti.
@Footnote: 1 cha.Ma. pi-saddo na dissati       2 cha.Ma. salabho
     Etthaha:- ganhama tava etam "avijja sankharanam paccayo"ti, idam
pana vattabbam "katamesam sankharanam katham paccayo hoti"ti. Tatridam vuccati:-
           paccayo hoti punnanam       duvidhanekadha pana
           paresam pacchimanam sa        ekadha paccayo matati.
     Tattha punnanam duvidhati arammanapaccayena ca upanissayapaccayena cati
dvedha paccayo hoti. Sa hi avijja khayato vayato sammasanakale kamavacaranam
punnabhisankharanam arammanapaccayena paccayo hoti, abhinnacittena
samohacittajananakale rupavacaranam. Avijjasamatikkamanatthaya pana danadini ceva
kamavacarapunnakiriyavatthuni purentassa rupavacarajjhanani ca uppadentassa
dvinnampi tesam upanissayapaccayena paccayo hoti. Tatha avijjasammulhatta
kamabhavarupabhavasampattiyo patthetva taneva punnani karontassa.
     Anekadha pana paresanti apunnabhisankharanam anekadha paccayo hoti.
Katham? esa hi avijja avijjam arabbha ragadinam uppajjanakale arammanapaccayena,
Garum katva assadanakale arammanadhipatiarammanupanissayehi, avijjasammulhassa
anadinavadassavino panatipatadini karontassa upanissayapaccayena, dutiyajavanadinam
anantarasamanantarupanissayasevananatthivigatapaccayehi, 1- yankinci akusalam karontassa
hetusahajataannamannanissayasampayuttaatthiavigatapaccayehiti anekadha paccayo hoti.
     Pacchimanam sa ekadha paccayo matati anenjabhisankharanam
upanissayapaccayeneva ekadha paccayo mata. So panassa upanissayabhavo
punnabhisankhare vuttanayeneva veditabbo.
     Etthaha:- kim panayamekava avijja sankharanam paccayo, udahu annepi
paccaya santiti. 2- Kimpanettha 3-:- yadi tava ekava, ekakaranavado apajjati.
@Footnote: 1 cha.Ma. anantarasamanantaranantarupa....  2 cha.Ma. hontiti     3 cha.Ma. kincettha
Atha annepi santi, avijjapaccaya sankharati ekakarananiddeso nupapajjatiti.
Na nupapajjati. Kasma? yasma
          Ekam na ekato idha          nanekamanekatopi no ekam
          phalamatthi atthi pana eka-       hetuphaladipane attho.
    Ekato hi karanato na idha kinci ekam phalamatthi, na anekam. Napi
anekehi karanehi ekam, anekehi pana karanehi anekameva hoti. Tatha hi
anekehi utupathavibijasalilasankhatehi karanehi anekameva rupagandharasadiankurasankhatam
phalam samuppajjamanam dissati. Yampanetam "avijjapaccaya sankhara, sankharapaccaya
vinnanan"ti ekekahetuphaladipanam katam, tattha attho atthi, payojanam vijjati.
     Bhagava hi katthaci padhanatta katthaci pakatatta katthaci asadharanatta
desanavilasassa ca veneyyananca anurupato ekameva hetum va phalam va dipeti.
"phassapaccaya vedana"ti 1- hi ekameva hetum phalancaha. Phasso hi vedanaya
padhanahetu yathaphassam vedanavavatthanato. Vedana ca phassassa padhanaphalam
yathavedanam phassassa vavatthanato.
     "semhasamutthana abadha"ti 2- pakatatta ekahetumaha. Pakato hi
ettha semho, na kammadayo. "ye keci bhikkhave akusala dhamma, sabbe te
ayonisomanasikaramulaka"ti asadharanatta ekahetumaha. Asadharano hi
ayonisomanasikaro akusalanam, sadharanani vattharammanadiniti.
     Tasma ayamidha avijja vijjamanesupi annesu vattharammanasahajatadhammadisu
sankharakaranesu "assadanupassino tanha pavaddhati"ti 3- ca "avijjasamudaya
asavasamudayo"ti 4- ca vacanato annesampi tanhadinam sanakharahetunam hetuti
@Footnote: 1 di.Ma. 10/97/50      2 khu.maha. 29/22/14 (sya)
@3 sam.ni. 16/52/82      4 Ma.mu. 12/104/75
Padhanatta "avidva bhikkhave avijjagato punnabhisankharampi abhisankharoti"ti
pakatatta asadharanatta ca sankharanam hetubhavena dipitati veditabba.
Eteneva ca ekekahetuphalaparidipanapariharavacanena sabbattha ekekahetuphaladipane
payojanam veditabbanti.
     Etthaha:- evam santepi ekantanitthaphalaya savajjaya avijjaya katham
punnanenjabhisankharapaccayattam yujjati. Na hi nimbabijato ucchu uppajjatiti.
Katham na yujjissati. Lokasminahi:-
            viruddho caviruddho ca      sadisasadiso tatha
            dhammanam paccayo siddho     vipakaeva te ca na.
     Dhammananhi thanasabhavakiccadiviruddho ca aviruddho ca paccayo loke
siddho. Purimacittanhi aparacittassa thanaviruddho paccayo, purimasippadisikkha ca
paccha pavattamananam sippadikiriyanam. Kammam rupassa sabhavaviruddho paccayo,
khiradini ca dadhiadinam. Aloko cakkhuvinnanassa kiccaviruddho, guladayo ca
asavadinam. Cakkhurupadayo pana cakkhuvinnanadinam thanaviruddha paccaya.
Purimajavanadayo pacchimajavanadinam sabhavaviruddha kiccaviruddha ca.
     Yatha ca viruddhaviruddha paccaya siddha, evam sadisasadisapi. Sadisameva hi
utuaharasankhatam rupam rupassa paccayo hoti, salibijadini ca
saliphaladinam. Asadisampi rupam arupassa arupanca rupassa paccayo hoti,
golomavilomavisanadadhitilapitthadini ca dabbabhutinakadinam. Yesanca dhammanam te 1-
viruddhaviruddha sadisasadisa paccaya, na te dhamma tesam dhammanam vipakayeva. Iti
ayam avijja vipakavasena ekantanitthaphalasabhavavasena ca savajjapi samana sabbesampi
etesam punnabhisankharadinam yathanurupam thanakiccasabhavaviruddhaviruddhapaccayavasena
sadisasadisapaccayavasena ca paccayo hotiti veditabba.
@Footnote: 1 cha.Ma. ye
     So cassa paccayabhavo "yassa hi dukkhadisu avijjasankhatam annanam
appahinam hoti, so dukkhe tava pubbantadisu ca annanena samsaradukkham
sukhasannaya gahetva tassa hetubhute tividhepi sankhare arabhati"tiadina nayena
vuttoeva.
     Apica ayam annopi pariyayo:-
           "cutupapate samsare          sankharananca lakkhane
            yo paticcasamuppanna-        dhammesu ca vimuyhati.
            Abhisankharoti so ete      sankhare tividhe yato
            avijja paccayo tesam       tividhanampi yantato"ti.
     Kathanca pana yo etesu vimuyhati, so tividhepete sankhare karotiti ce.
Cutiya tava vimulho sabbattha "khandhanam bhedo maranan"ti cutim aganhanto
satto marati, sattassa desantarasankamanantiadini vikappeti. Upapate vimulho
sabbattha "khandhanam patubhavo jati"ti upapatam aganhanto satto upapajjati,
sattassa navasarirapatubhavotiadini vikappeti. Samsare vimulho yo esa:-
           "khandhananca patipati         dhatuayatanana ca
            abbocchinna 1- vattamana  samsaroti pavuccati"ti.
     Evam vannito samsaro, tam evam aganhanto "ayam satto asma loka
param lokam gacchati, parasma loka imam lokam agacchati"tiadini vikappeti.
Sankharanam lakkhane vimulho sankharanam sabhavalakkhanam samannalakkhananca
aganhanto sankhare attato attaniyato dhuvato subhato sukhato ca vikappeti.
Paticcasamuppannadhammesu vimulho avijjadihi sankharadinam pavattim aganhanto
"atta janati va na janati va, soeva karoti ca kareti ca. So patisandhiyam
upapajjati, tassa anuissaradayo kalaladibhavena sariram santhapetva indriyani
@Footnote: 1 cha.Ma. abbocchinnam
Sampadenti. So indriyasampanno phusati vedayati ganhiyati upadiyati ghatiyati,
so puna bhavantare bhavati"ti va "sabbe satta niyatisangatibhavaparinata"ti 1- va
vikappeti. So evam avijjaya andhakato 2- evam vikappento yatha nama andho
pathaviyam vicaranto maggampi amaggampi thalampi ninnampi samampi visamampi patipajjati,
evam punnampi apunnampi anenjampi sankharam abhisankharotiti. Tenetam vuccati:-
           "yathapi nama jaccandho        naro aparinayako
            ekadha yati maggena        ummaggenapi 3- ekadha.
            Samsare samsaram balo         tatha aparinayako
            karoti ekadha punnam         apunnamapi ekadha.
            Yada natva ca so dhammam      saccani abhisamessati
            tada  avijjupasama          upasanto carissati"ti.
     Ayam avijjapaccaya sankharati padasmim vittharakatha.
                    Avijjapaccaya sankharapadaniddeso.
                           ----------
                          Vinnanapadaniddesa
     [227] Sankharapaccaya vinnanapadaniddese cakkhuvinnanantiadisu cakkhuvinnanam
kusalavipakam akusalavipakanti duvidham hoti. Tatha sotaghanajivhakayavinnanani.
Manovinnanam pana kusalakusalavipaka dve manodhatuyo, tisso
ahetukamanovinnanadhatuyo, attha sahetukani kamavacaravipakacittani, panca
rupavacarani, cattari arupavacaraniti bavisatividham hoti. Iti imehi chahi vinnanehi
sabbanipi battimsa lokiyavinnanani 4- sangahitani honti. Lokuttarani pana
vattakathayam na yujjantiti na gahitani.
@Footnote: 1 di.Si. 9/168/54         2 cha.Ma. andhikato
@3 Si. kummaggenapi          4 cha.Ma. lokiyavipakavinnanani
     Tattha siya:- katham panetam janitabbam "idam vuttappakaram vinnanam
sankharapaccaya hoti"ti. Upacitakammabhave vipakabhavato. Vipakanhetam, vipakanca
na upacitakammabhave uppajjati. Yadi uppajjeyya, sabbesam sabbavipakani
uppajjeyyum, na ca uppajjantiti janitabbametam "sankharapaccaya idam vinnanam
hoti"ti.
     Katarasankharapaccaya kataram vinnananti ce. Kamavacarapunnabhisankharapaccaya
tava kusalavipakani panca cakkhuvinnanadini, manovinnane eka manodhatu,
dve manovinnanadhatuyo, attha kamavacaramahavipakaniti solasa. Yathaha:-
            "kamavacarassa kusalassa kammassa katatta upacitatta
        vipakam cakkhuvinnanam uppannam hoti. Tatha sotaghanajivhakayavinnanam
        uppannam hoti. Vipaka manodhatu uppanna hoti.
        Manovinnanadhatu uppanna hoti somanassasahagata, manovinnanadhatu
        uppanna hoti upekkhasahagata, manovinnanadhatu uppanna
        hoti somanassasahagata nanasampayutta. Somanassasahagata nanasampayutta
        sasankharena. Somanassasahagata nanavippayutta.
        Somanassasahagata nanavippayutta sasankharena. Upekkhasahagata
        nanasampayutta. Upekkhasahagata nanasampayutta sasankharena.
        Upekkhasahagata nanavippayutta. Upekkhasahagata nanavippayutta
                         sasankharena"ti. 1-
     Rupavacarapunnabhisankharapaccaya pana panca rupavacaravipakani. Yathaha:-
            "tasseva rupavacarassa kusalassa kammassa katatta upacitatta
        vipakam vivicceva kamehi .pe. Pathamam jhanam .pe. Pancamam jhanam
        upasampajja viharati"ti. 2-
     Evam punnabhisankharapaccaya ekavisatividham vinnanam hoti.
@Footnote: 1 abhi. 34/431,498/120,132         2 abhi. 34/499/133
     Apunnabhisankharapaccaya pana akusalavipakani panca cakkhuvinnanadini,
eka manodhatu, eka manovinnanadhatuti evam sattavidham vinnanam hoti.
Yathaha:-
           "akusalassa kammassa katatta upacitatta vipakam cakkhuvinnanam
        uppannam hoti. Tatha sotaghanajivhakayavinnanam, vipaka manodhatu,
        vipaka manovinnanadhatu uppanna hoti"ti. 1-
     Anenjabhisankharapaccaya pana cattari aruppavipakaniti evam catubbidham
vinnanam hoti. Yathaha:-
           "tasseva arupavacarassa kusalassa kammassa katatta upacitatta
        vipakam sabbaso rupasannanam samatikkama .pe. Akasanancayatanasannasahagatam
        .pe. Vinnanancayatanasannasahagatam .pe.
        Akincannayatanasannasahagatam .pe. Nevasannanasannayatanasannasahagatam
        sukhassa ca pahana .pe. Catuttham jhanam upasampajja
        viharati"ti. 2-
     Evam yam sankharapaccaya vinnanam hoti, tam natva idanissa evam pavatti
veditabba:- sabbameva hi idam pavattipatisandhivasena dvidha pavattati. Tattha
dve pancavinnanani dve manodhatuyo somanassasahagatahetukamanovinnanadhatuti
imani terasa pancavokarabhave pavattiyanneva pavattanti. Sesani ekunavisati
tisu bhavesu yathanurupam pavattiyampi patisandhi pavattanti.
     Katham? kusalavipakani tava cakkhuvinnanadini panca kusalavipakena va
Akusalavipakena va nibbattassa yathakkamam paripakamupagatindriyassa cakkhvadinam
apathagatam ittham va itthamajjhattam va rupadiarammanam arabbha cakkhvadipasadam
nissaya dassanasavanaghayanasayanaphusanakiccam sadhayamanani pavattanti. Tatha
akusalavipakani panca. Kevalanhi tesam anittham anitthamajjhattam va rupadiarammanam
@Footnote: 1 abhi. 34/562/158        2 abhi. 34/501/134
Hoti, ayameva viseso. Dasapi cetani niyatadvararammanavatthutthanani niyatakiccaneva
ca bhavanti.
     Tato kusalavipakanam cakkhuvinnanadinam anantara kusalavipaka manodhatu
tesanneva arammanamarabbha hadayavatthum nissaya sampaticchannakiccam sadhayamana
pavattati. Tatha akusalavipakanam anantara akusalavipaka. Idanca pana dvayam
aniyatadvararammanam niyatavatthutthanam niyatakiccanca hoti.
     Somanassasahagata pana ahetukamanovinnanadhatu kusalavipakamanodhatuya
anantaram tassaeva arammanam arabbha hadayavatthum nissaya santiranakiccam
sadhayamana ca chasu dvaresu balavarammane kamavacarasattanam yebhuyyena
lobhasampayuttajavanavasane bhavangavithim pacchinditva javanena gahitarammane
tadarammanavasena ca sakim va dvikkhattum va pavattati, cittappavattigananayam pana
sabbadvaresu tadarammane dveeva cittavara agata. Idam pana cittam
tadarammananti ca pitthibhavanganti cati dve namani labhati. Aniyatadvararammanam
niyatavatthukam aniyatatthanakiccanca hotiti evam tava terasa pancavokarabhave
pavattinneva pavattantiti veditabbani. Sesesu ekunavisatiya cittesu na kinci
attano attano anurupaya patisandhiya na pavattati.
     Pavattiyam pana kusalakusalavipaka tava dve ahetukamanovinnanadhatuyo
pancasu dvaresu 1- kusalakusalavipakamanodhatunam anantaram santiranakiccam chasu
dvaresu pubbe vuttanayeneva tadarammanakiccam attana dinnapatisandhito uddham
asati bhavangupacchedake cittuppade bhavangakiccam ante cutikiccancati cattari
kiccani sadhayamana niyatavatthuka aniyatadvararammanatthanakicca hutva
pavattanti.
@Footnote: 1 cha.Ma. pancadvare
     Attha kamavacarasahetukacittani pavattiyam vuttanayeneva chasu dvaresu
tadarammanakiccam attana dinnapatisandhito uddham asati bhavangupacchedake cittuppade
bhavangakiccam ante cutikiccancati tini kiccani sadhayamanani niyatavatthukani
aniyatadvararammanatthanakiccani hutva pavattanti.
     Panca rupavacarani cattari ca arupavacarani attana dinnapatisandhito
uddham asati bhavangupacchedake cittuppade bhavangakiccam ante cutikiccancati
kiccadvayam sadhayamanani pavattanti. Tesu rupavacarani niyatavattharammanani
aniyatatthanakiccani, itarani avatthukani niyatarammanani aniyatatthanakiccani
hutva pavattantiti evam tava battimsavidhampi vinnanam pavattiyam sankharapaccaya
pavattati. Tatrassa te te sankhara kammapaccayena ca upanissayapaccayena ca
paccaya honti.
     Tattha yanetani ekadasa tadarammanacittani vuttani, tesu ekampi
ruparupabhave tadarammanam hutva na pavattati. Kasma? bijabhava. Tattha hi
kamavacaravipakasankhatam patisandhibijam natthi, yam rupadisu arammanesu pavattiyam
tassa janakam bhaveyya. Cakkhuvinnanadinampi rupabhave abhavo apajjatiti ce. Na
indriyappavattiyanubhavato dvaravithibhede cittaniyamato ca.
     Yatha cetam tadarammanam ekantena ruparupabhave nappavattati, tatha sabbepi
akamavacaradhamme nanubandhati. Kasma? ajanakatta ceva janakassa ca asadisatta.
Tanhi yatha nama geha nikkhamitva bahi gantukamo tarunadarako attano
janakam pitaram va annam va pitusadisam hitakamam natim anguliyam gahetva anubandhati,
na annam rajapurisadim. Tatha etampi bhavangarammanato bahi nikkhamitukamam
sabhagataya attano janakam pitaram va pitusadisam va kamavacarajavanameva anubandhati,
na annam mahaggatam anuttaram va.
     Yatha cetam mahaggatalokuttaradhamme nanubandhati, tatha yada ete
kamavacaradhammapi mahaggatarammana hutva pavattanti, tada tepi nanubandhati.
Kasma? aparicitadesatta accantaparittarammanatta ca. Tanhi yatha pitaram va
Pitusadisam va natim anubandhantopi tarunadarako gharadvaraantaravithicatukkadimhi
pariciteyeva dese anubandhati, na arannam va yuddhabhumim va gacchantam. Evam
kamavacaradhamme anubandhantampi amahaggatadimhi pariciteyeva dese pavattamane
te 1- dhamme anubandhati, na mahaggatalokuttaradhamme arabbha pavattamaneti.
     Yasma cassa "sabbo kamavacaravipako kiriyamanodhatu kiriyaahetukamanovinnanadhatu
somanassasahagata ime dhamma parittarammana"ti evam accantaparittameva
arammanam vuttam. Tasmapetam mahaggatalokuttararammane kamavacaradhammepi
nanubandhatiti veditabbam.
     Kim va imaya yuttikathaya. Atthakathayam hi ekanteneva vuttam:- ekadasa
tadarammanacittani namagottam arabbha javane javite tadarammanam na ganhanti.
Pannattim arabbha javane javite tadarammanam na labbhati, tilakkhanarammanikavipassanaya
tadarammanam na labbhati, vutthanagaminiya balavavipassanaya tadarammanam
na labbhati, ruparupadhamme arabbha javane javite tadarammanam na labbhati,
micchattaniyatadhammesu tadarammanam na labbhati, sammattaniyatadhammesu tadarammanam na
labbhati, lokuttaradhamme arabbha javane javite tadarammanam na labbhati, abhinnananam
arabbha javane javite tadarammanam na labbhati, patisambhidananam arabbha javane
javite tadarammanam na labbhati, kamavacare dubbalarammane tadarammanam na
labbhati, chasu dvaresu balavarammane apathagateyeva labbhati, labbhamananca
kamavacareyeva labbhati, ruparupabhaveyeva tadarammanam nama natthiti.
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati
     Yam pana vuttam "sesesu ekunavisatiya cittesu na kinci attano
anurupaya patisandhiya na pavattati"ti, tam atisankhittatta dubbijanam. Tenassa
vittharanayadassanattham vuccati "kati patisandhiyo, kati patisandhicittani, kena kattha
patisandhi hoti, kim patisandhiya arammanan"ti.
     Asannipatisandhiya saddhim visati patisandhiyo, vuttappakaraneva ekunavisati
patisandhicittani. Tattha akusalavipakaya ahetukamanovinnanadhatuya catusu 1- apayesu
patisandhi hoti, kusalavipakaya manussaloke jaccandhajatibadhirajatiummattakaela-
muganapumsakadinam. Atthahi sahetukamahavipakehi kamavacaradevesu ceva manussesu ca
punnavantanam patisandhi hoti, pancahi rupavacaravipakehi rupibrahmaloke, catuhi
arupavacaravipakehi arupaloketi yena ca yattha patisandhi hoti, saeva tassa 2-
anurupapatisandhi nama.
     Sankhepato patisandhiya tini arammanani honti kammam kammanimittam
gatinimittanti. Tattha kammam nama ayuhita kusalakusalacetana. Kammanimittam nama
yam vatthum arammanam katva kammam ayuhati. Tattha atite kappakotisatasahassamatthakasmimpi
kamme kate tasmim khane kammam va kammanimittam va agantva
upatthati.
     Tatridam kammanimittassa upatthane vatthu:- gopakasivali 3- kira nama
talapitthikavihare cetiyam karesi. Tassa maranamance nipannassa cetiyam upatthasi.
So tadeva nimittam ganhitva kalam katva devaloke nibbatti. Anna
sammulhakalakiriya nama hoti. Parammukham gacchantassa hi pacchato tikhinena
asina sisam chindanti, nipajjitva niddayantassapi tikhinena asina sisam
chindanti, udake osidapetva marenti. Evarupepi kale annataram kammam
va kammanimittam va upatthati. Annam lahukamaranam nama atthi.
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati       2 cha.Ma. tassa    3 cha.Ma. gopakasivali
Nikhadanadandakamatthakasmim hi nilinamakkhikam muggarena paharitva pimsanti. 1- Evarupepi
kale kammam va kammanimittam va upatthati. Evam pimsayamanaya pana makkhikaya pathamam
kayadvaravajjanam bhavangam navatteti, manodvaravajjanameva avatteti. Atha
javanam javitva bhavangam otarati. Dutiyavare kayadvaravajjanam bhavangam avatteti,
tato kayavinnanam sampaticchannam santiranam votthabbananti vithicittani pavattanti.
Javanam javitva bhavangam otarati. Tatiyavare manodvaravajjanam bhavangam avatteti,
atha javanam javitva bhavangam otarati, etasmim thane kalakiriyam karoti. Idam
kimattham abhatam? arupadhammanam visayo nama evam lahukoti dipanattham.
     Gatinimittam nama nibbattanakaokase eko vanno upatthati. Tattha
niraye upatthahante lohakumbhisadiso hutva upatthati, manussaloke upatthahante
matu kucchi kambalayanasadisa hutva upatthati, devaloke upatthahante
kapparukkhavimanasayanadini upatthahanti. Evam kammam kammanimittam gatinimittanti
sankhepato patisandhiya tini arammanani honti.
     Aparo nayo:- patisandhiya tini arammanani honti atitam paccuppannam
navattabbanca, asannipatisandhi anarammana. 2- Tattha vinnanancayatana-
nevasannanasannayatanapatisandhinam atitameva arammanam, dasannam kamavacaranam atitam
va paccuppannam va, sesanam navattabbam. Evam tisu arammanesu pavattamana
pana patisandhi yasma atitarammanassa va navattabbarammanassa va cuticittassa
anantarameva pavattati, 3- paccuppannarammanam pana cuticittam nama natthi, tasma
dvisu arammanesu annatararammanayeva cutiya anantaram tisu arammanesu
annatararammanaya patisandhiya sugatiduggativasena pavattanakaro veditabbo.
     Seyyathidam? kamavacarasugatiyam tava thitassa papakammino puggalassa "tanissa
Tamhi samaye olambanti"tiadivacanato 4- maranamance nipannassa yathupacitam papakammam
@Footnote: 1 cha.Ma. pisanti         2 cha.Ma. anarammanati
@3 cha.Ma. hoti          4 Ma.u. 14/248/215
Va kammanimittam va manodvare apathamagacchati. Tam arabbha uppannaya
tadarammanapariyosanaya suddhaya va javanavithiya anantaram bhavangavisayam arammanam katva
cuticittam uppajjati. Tasmim niruddhe tadeva apathagatam kammam va kammanimittam
va arabbha anupacchinnakilesabalavavinamitam 1- duggatipariyapannam patisandhicittam
uppajjati. Ayam atitarammanaya cutiya anantara atitarammana patisandhi.
     Aparassa maranasamaye vuttappakarakammavasena nirayadisu 2- aggijalavannadikam
duggatinimittam manodvare apathamagacchati. Tassa dvikkhattum bhavange uppajjitva
niruddhe tam arammanam arabbha ekam avajjanam, maranassa asannabhavena
mandibhutavegatta panca javanani, dve tadarammananiti tini vithicittani
uppajjanti. Tato bhavangavisayam arammanam katva ekam cuticittam. Ettavata ekadasa
cittakkhana atita honti. Athavasesapancacittakkhanayuke tasmimyeva arammane
patisandhicittam uppajjati. Ayam atitarammanaya cutiya anantara paccuppannarammana
patisanadhi.
     Aparassa maranasamaye pancannam dvaranam annatarasmim ragadihetubhutam
hinarammanam apathamagacchati. Tassa yathakkamena uppannavotthabbanavasane
maranassasannabhavena mandibhutavegatta panca javanani dve tadarammanani ca
uppajjanti. Tato bhavangavisayamarammanam katva ekam cuticittam. Ettavata dve
bhavangani, avajjanam, dassanam, sampaticchannam, santiranam, votthabbanam, panca
javanani, dve tadarammanani, ekam cuticittanti pancadasa cittakkhana atita
honti. Athavasesaekacittakkhanayuke tasmimyeva arammane patisandhicittam. Uppajjati.
Ayampi atitarammanaya cutiya anantara paccuppannarammana patisandhi. Esa
tava atitarammanaya sugaticutiya anantara atitapaccuppannarammanaya
duggatipatisandhiya pavattanakaro.
@Footnote: 1 cha..... balavinamitam. evamuparipi     2 cha.Ma. narakadisu
     Duggatiyam thitassa pana upacitanavajjakammassa vuttanayeneva tam anavajjakammam
va kammanimittam va manodvare apathamagacchatiti kanhapakkhe sukkapakkham thapetva
sabbam purimanayeneva veditabbam. Ayamatitarammanaya duggaticutiya anantara
atitapaccuppannarammanaya sugatipatisandhiya pavattanakaro.
     Sugatiyam thitassa pana upacitanavajjakammassa "tanissa tamhi samaye
olambanti"tiadivacanato maranamance nipannassa yathupacitam anavajjakammam va
kammanimittam va manodvare apathamagacchati. Tanca kho upacitakamavacaranavajjakammasseva.
Upacitamahaggatakammassa pana kammanimittameva apathamagacchati. Tam
arabbha uppannaya tadarammanapariyosanaya suddhaya va javanavithiya anantaram
bhavangavisayam arammanam katva cuticittamuppajjati. Tasmim niruddhe tadeva apathagatam
kammam va kammanimittam va arabbha anupacchinnakilesabalavavinamitam sugatipariyapannam
patisandhicittamuppajjati. Ayam atitarammanaya cutiya anantara atitarammana
navattabbarammana va patisandhi.
     Aparassa maranasamaye kamavacaranavajjakammavasena manussaloke matukucchivannasankhatam
va devaloke uyyanakapparukkhadivannasankhatam va sugatinimittam manodvare
sandhiapathamagacchati. Tassa duggatinimitte dassitanukkameneva cuticittanantaram
patisandhicittam uppajjati. Ayam atitarammanaya cutiya anantara
paccuppannarammana patisandhi.
     Aparassa maranasamaye nataka "ayam tata tavatthaya buddhapuja kariyati,
cittam pasadehi"ti vatva pupphadamadhajapatakadivasena ruparammanam va
dhammassavanaturiyapujadivasena saddarammanam va dhupavasagandhadivasena 1- gandharammanam va
"idantata sayassu, tavatthaya databbam deyyadhamman"ti vatva madhuphanitadivasena
rasarammanam va "idantata phusassu, tavatthaya databbam deyyadhamman"ti vatva
cinapatasomarapatadivasena photthabbarammanam va pancadvare upasamharanti. Tassa
@Footnote: 1 cha.Ma. dhumavasagandhadivasena
Tasmim apathagate rupadiarammane yathakkamena uppannavotthabbanavasane
maranassasannabhavena mandibhutavegatta panca javanani dve tadarammanani ca
uppajjanti. Tato bhavangavisayam arammanam katva ekam cuticittam, tadavasane
tasmimyeva ekacittakkhanatthitike arammane patisandhicittam uppajjati. Ayampi
atitarammanaya cutiya anantara paccuppannarammana patisandhi.
     Aparassa pana pathavikasinajjhanadivasena patiladdhamahaggatassa sugatiyam thitassa
maranasamaye kamavacarakusalakammakammanimittagatinimittanam annataram pathavikasinadikam va
nimittam mahaggatacittam va manodvare apathamagacchati. Cakkhusotanam va
annatarasmim kusaluppattihetubhutam panitamarammanam apathamagacchati, tassa yathakkamena
uppannavotthabbanavasane maranassasannabhavena mandibhutavegatta panca javanani
uppajjanti. Mahaggatagatikanam pana tadarammanam natthi. Tasma javananantaramyeva
bhavangavisayam arammanam katva ekam cuticittam uppajjati. Tassavasane
kamavacaramahaggatasugatinam annatarasugatipariyapannam yathupatthitesu arammanesu
annatararammanam patisandhicittam uppajjati. Ayam navattabbarammanaya cutiya 1-
anantara atitapaccuppannanavattabbanam annatararammana patisandhi.
     Etenanusarena aruppacutiyapi anantara patisandhi veditabba. Ayam
atitanavattabbarammanaya sugaticutiya anantara atitanavattabbapaccuppannarammanaya
patisandhiya pavattanakaro.
     Duggatiyam thitassa pana papakammino vuttanayeneva tam kammam kammanimittam
gatinimittam va manodvare, pancadvare pana akusaluppattihetubhutam arammanam
apathamagacchati. Athassa yathanukkamena cuticittavasane duggatipariyapannam tesu
arammanesu annatararammanam patisandhicittam uppajjati. Ayamatitarammanaya
@Footnote: 1 cha.Ma. sugaticutiya
Duggaticutiya anantara atitapaccuppannarammanaya patisandhiya pavattanakaroti.
Ettavata ekunavisatividhassapi vinnanassa patisandhivasena pavatti dipita hoti.
     Tayidam sabbampi evam
              pavattamanam sandhimhi       dvidha kammena vattati
              missadihi ca bhedehi      bhedassa duvidhadiko.
     Idanhi ekunavisatividhampi vipakavinnanam patisandhimhi pavattamanam dvidha
kammena vattati. Yathasakam hi etassa janakam kammam nanakhanikakammapaccayena ceva
upanissayapaccayena ca paccayo hoti. Vuttanhetam "kusalakusalakammam vipakassa
upanissayapaccayena paccayo"ti. 1- Evam pavattamanassa 2- panassa missadihi
bhedehi duvidhadikopi bhedo veditabbo. Seyyathidam: idanhi patisandhivasena
ekadha vattamanampi rupena saha missamissabhedato duvidham, kamaruparupabhavabhedato
tividham, andajajalabujasamsedajaopapatikayonivasena catubbidham, gativasena pancavidham,
vinnanatthitivasena sattavidham, sattavasavasena atthavidham hoti. Tattha
              missam dvidha bhavabheda    sabhavam tattha ca dvidha
              dve va tayo va dasaka  omato adina saha.
     Missam dvidha bhavabhedati yanhetamettha annatra arupabhava rupamissam
patisandhivinnanam uppajjati, tam rupabhave itthindriyapurisindriyasankhatena
bhavena vina uppattito kamabhave annatra jatipandakapatisandhiya bhavena saha
uppattito sabhavam abhavanti duvidham hoti.
     Sabhavam tattha ca dvidhati tatthapi ca yam sabhavam, tam itthipurisabhavanam
annatarena saha uppattito duvidhameva hoti.
     Dve va tayo va dasaka, omato adina sahati yanhetamettha missam
amissanti dvaye adibhutam rupamissam patisandhivinnanam, tena saha
@Footnote: 1 abhi. 40/423/138,140     2 cha.Ma. vattamanassa
Vatthukayadasakavasena dve va vatthukayabhavadasakavasena tayo va dasaka omato
uppajjanti, natthi ito param rupaparihaniti. Tam panetam evam omakaparimanam
uppajjamanam andajajalabujanamikasu dvisu yonisu jatiunnaya ekena
amsuna uddhatatelasappimandappamanam kalalanti laddhasankhyam 1- hutva uppajjati.
Tattha yoninam gativasena sambhavabhedo veditabbo. Etasu hi
             niraye bhummavajjesu       devesu ca na yoniyo
             tisso purimika honti     catassopi gatittaye.
     Tattha devesu cati casaddena yatha niraye ca bhummavajjesu ca devesu,
evam nijjhamatanhikapetesu ca purimika tisso yoniyo na santiti veditabba.
Opapatikaeva hi te honti. Sese pana tiracchanapittivisayamanussasankhate
gatittaye pubbe vajjitabhummadevesu ca catasso yoniyo honti. Tattha
             timsa nava ceva rupisu       sattati ukkamsatova rupani
             samsedajopapatisu         athava avakamsato timsa.
     Rupibrahmesu tava opapatikayonikesu cakkhusotavatthudasakanam jivitanavakassa
cati catunnam kalapanam vasena timsa ca nava ca patisandhivinnanena saha rupani
uppajjanti. Rupibrahme pana thapetva annesu samsedajopapatikesu ukkamsato
cakkhusotaghanajivhakayabhavavatthudasakanam vasena sattati. Tani ca niccam devesu.
Tattha vanno gandho raso oja catasso capi dhatuyo cakkhupasado jivitindriyanti
ayam dasarupaparimano rupapunjo cakkhudasako nama. Evam sesa veditabba.
Avakamsato pana jaccandhabadhiraaghanakanapumsakassa jivhakayavatthudasakanam vasena timsa
rupani uppajjanti. Ukkamsavakamsanam pana antare anurupato vikappo
veditabbo.
@Footnote: 1 cha.Ma. laddhasankham
     Evam viditva puna
           khandharammanagatihetu-      vedanapitivitakkavicarehi
           bhedabhedaviseso        cutisandhinam parinneyyo.
     Ya hesa missamissato duvidha patisandhi, ya cassa atitanantara cuti,
tasam imehi khandhadihi bhedabhedaviseso natabboti attho.
     Katham? kadaci catukkhandhaya aruppacutiya anantara catukkhandhava
Arammanatopi abhinna patisandhi hoti, kadaci amahaggatabahiddharammanaya
mahaggataajjhattarammana. Ayam tava arupabhumisuyeva nayo. Kadaci pana catukkhandhaya
aruppacutiya anantara pancakkhandha kamavacarapatisandhi, kadaci pancakkhandhaya
kamavacaracutiya rupavacaracutiya va anantara catukkhandha aruppapatisandhi. Evam
atitarammanaya cutiya paccuppannarammana 1- patisandhi, ekaccasugaticutiya
ekaccaduggatipatisandhi, ahetukacutiya sahetukapatisandhi, duhetukacutiya
tihetukapatisandhi, upekkhasahagatacutiya somanassasahagatapatisandhi, appitikacutiya
sappitikapatisandhi, avitakkacutiya savitakkapatisandhi, avicaracutiya savicarapatisandhi,
avitakkavicaracutiya savitakkasavicarapatisandhiti tassa tassa viparitato ca yathayogam
yojetabbam.
           Laddhappaccayamiti dhamma-     mattametam bhavantaramupeti
           nassa tato sankanti      na tato hetum vina hoti.
     Iti hetam laddhappaccayam ruparupadhammamattam uppajjamanam bhavantaramupetiti
vuccati, na satto, na jivo. Tassa napi atitabhavato idha sankanti atthi, napi
tato hetum vina idha patubhavo. Tayidam pakatena manussacutipatisandhikkamena
pakasayissama:-
     atitabhavasmim hi sarasena upakkamena va samasannamaranassa asayhanam
sabbangapaccangasandhibandhanacchedakanam maranantikavedanasattanam sannipatam
asahantassa atape pakkhittaharitatalapannamiva kamena upasussamane sarire
@Footnote: 1 cha.Ma. atitanavattabbapaccuppannarammana
Niruddhesu cakkhvadisu indriyesu hadayavatthumatte patitthitesu
kayindriyamanindriyajivitindriyesu tamkhanavasesahadayavatthusannissitam vinnanam
garusamasevitasannapubbakatanam annataram laddhavasesapaccayasankharasankhatam kammam va
tadupatthapitam va kammanimittagatinimittasankhatam visayamarabbha pavattati. Tadevam
pavattamanam tanhaavijjanam appahinatta avijjapaticchaditadinave tasmim visaye tanha
nameti, sahajatasankhara khipanti. Tam santativasena tanhaya namiyamanam sankharehi
khipiyamanam 1- orimatirarukkhavinibandharajjumalambitva matikatikkamako viya purimanca
nissayam jahati, aparanca kammasamutthapitam nissayam asadayamanam va anasadayamanam
va 2- arammanadihiyeva paccayehi pavattati.
     Ettha ca purimam cavanato cuti, pacchimam bhavantaradipatisandhanato patisandhiti
vuccati. Tadetam napi purimabhava idhagatam, napi tato kammasankharagativisayadihetum 3-
vina patubhutanti veditabbam.
           Siyum nidassananettha       patighosadika atha
           santanabandhato natthi      ekata napi nanata.
     Ettha cetassa vinnanassa purimabhavato idha anagamane atitabhavapariyapannahetuhi
ca uppade patighosapadipamuddapatibimbappakara dhamma nidassanani
siyum. Yatha hi patighosapadipamuddacchaya saddadihetuka annatra agantva
honti, evameva idam cittam. Ettha ca santanabandhato natthi, ekata napi nanata.
Yadi hi santanabandhe sati ekantamekata bhaveyya, na khirato dadhi sambhutam
siya. Athapi ekantananata bhaveyya, na khirasamino 4- dadhi siya. Esa nayo
sabbesu hetuhetusamuppannesu. Evanca sati sabbalokavoharalopo siya. So ca
anittho, tasma ettha na ekantamekata va nanata va upagantabbati.
@Footnote: 1 cha.Ma. khippamanam     2 cha.Ma. assadayamanam va anassadayamanam va
@3 cha.Ma. kammasankharanativisayadihetum            4 cha.Ma. khirassadhino
     Etthaha:- nanu evam asankantipatubhave sati ye imasmim manussattabhave
khandha, tesam niruddhatta phalapaccayassa ca kammassa tattha agamanato annassa
annato ca tam phalam siya. Upabhunjake ca asati kassa tam phalam siya. Tasma
na sundaramidam vidhananti. Tatridam vuccati:-
          santane yam phalam etam       nannassa na ca annato
          bijanam abhisankharo         etassatthassa sadhako.
     Ekasantanasmim hi phalamuppajjamanam tattha ekantam ekattananattanam
patisiddhatta annassati va annatoti va na hoti. Etassa ca panatthassa
bijanam abhisankharo sadhako. Ambabijadinanhi abhisankharesu katesu tassa tassa 1-
bijassa santane laddhapaccayo kalantare phalaviseso uppajjamano na annabijanam,
napi annabhisankharapaccaya uppajjati. Na ca tani bijani te abhisankhara
va phalatthanam papunanti. Evam sampadamidam veditabbam. Vijjasipposathadihi 2-
capi balasarire upayuttehi kalantare vuddhasariradisu phaladehi ayamattho veditabbo.
     Yampi vuttam "upabhunjake ca asati kassetam 3- phalam siya"ti, tattha
          phalassuppattiyaeva         siddha bhunjakasammati
          phaluppadena rukkhassa        yatha phalati sammati.
     Yatha hi rukkhasankhatanam dhammanam ekadesabhutassa rukkhaphalassa uppattiyaeva
rukkho phalatiti va phalitoti va vuccati, tatha devamanussasankhatanam khandhanam
ekadesabhutassa upabhogasankhatassa sukhadukkhaphalassa uppadeneva devo va manusso
va upabhunjatiti va sukhitoti va dukkhitoti va vuccati. Tasma na ettha
annena upabhunjakena nama koci attho atthiti.
     Yopi vadeyya "evam santepi ete sankhara vijjamana va phalassa
paccaya siyum avijjamana va. Yadi ca vijjamana, pavattikkhaneyeva nesam
@Footnote: 1 cha.Ma. tassa       2 cha.Ma. vijjasipposadhadihi     3 cha.Ma. kassa tam
Vipakena bhavitabbam. Athapi 1- avijjamana, pavattito pubbe ca paccha ca
niccaphalavaha siyun"ti. So evam vattabbo:-
          katatta paccaya ete     na ca niccaphalavaha
          patibhogadikam tattha        veditabbam nidassanam.
     Katattaeva hi sankhara attano phalassa paccaya honti, na vijjamanatta
va avijjamanatta va. Yathaha "kamavacarassa kusalassa kammassa katatta
upacitatta vipakam cakkhuvinnanam uppannam hoti"tiadi. 2- Yatharahassa ca attano
phalassa paccaya hutva na puna phalavaha honti vipakkavipakatta. Etassa
catthassa vibhavane idam patibhogadikam nidassanam veditabbam.
     Yatha hi loke yo kassaci atthassa niyyatanattham patibhogo hoti, bhandam
va kinati, inam va ganhati, tassa tamkiriyakaranamattameva tadatthaniyyatanadimhi
paccayo hoti, na kiriyaya vijjamanata va avijjamanata va. Na ca
tadatthaniyyatanadito parampi dharakova hoti. Kasma? niyyatanadinam katatta. Evam
katattava sankharapi attano phalassa paccaya honti, na ca yatharaham phaladanato
parampi phalavaha hontiti. Ettavata missamissavasena dvedhapi pavattamanassa
patisandhivinnanassa sankharapaccaya pavatti dipita hoti.
     Idani sabbesveva tesu battimsavinnanesu sammohavighatattham
             patisandhipavattinam         vasenete bhavadisu
             vijanitabba sankhara    yatha yesanca paccaya.
     Tattha tayo bhava, catasso yoniyo, panca gatiyo, satta vinnanatthitiyo,
nava sattavasati ete bhavadayo nama. Etesu bhavadisu patisandhiyam pavatte
cete yesam vipakavinnananam paccaya, yatha ca paccaya honti, tatha vijanitabbati
attho.
@Footnote: 1 cha.Ma. atha         2 abhi. 34/431/120
     Tattha punnabhisankhare tava kamavacaraatthacetanabhedo punnabhisankharo
avisesena kamabhave sugatiyam navannam vipakavinnananam patisandhiyam
nanakkhanikakammapaccayena ceva upanissayapaccayena cati dvidha paccayo.
Rupavacarapancakusalacetanabhedo punnabhisankharo rupabhave patisandhiyameva pancannam.
Vuttappabhedakamavacaro pana kamabhave sugatiyam upekkhasahagatahetukamanovinnanadhatuvajjanam
sattannam parittavipakavinnananam vuttanayeneva dvidha paccayo pavatte, no
patisandhiyam. Sveva rupabhave pancannam vipakavinnananam tatheva paccayo pavatte,
no patisandhiyam. Kamabhave pana duggatiyam atthannampi parittavipakavinnananam
tatheva paccayo pavatte, no patisandhiyam.
     Tattha niraye mahamoggallanattherassa narakacarikadisu ittharammanasamayogena
so paccayo hoti. Tiracchanesu pana nagasupannapetamahiddhikesu ca
ittharammanam labbhatiyeva. Sveva kamabhave sugatiyam solasannampi kusalavipakavinnananam
tatheva paccayo pavatte ca patisandhiyam ca. Avisesena punnabhisankharo
rupabhave dasannam vipakavinnananam tatheva paccayo pavatte ca patisandhiyam ca.
     Dvadasakusalacetanabhedo apunnabhisankharo kamabhave duggatiyam ekassa
vinnanassa tatheva paccayo patisandhiyam, no pavatte. Channam pavatte, no
patisandhiyam. Sattannampi akusalavipakavinnananam pavatte ca patisandhiyam ca.
Kamabhave pana sugatiyam tesamyeva sattannam tatheva paccayo pavatte, no patisandhiyam.
Rupabhave catunnam vinnananam 1- tatheva paccayo pavatte, no patisandhiyam. So
ca kho kamavacare anittharupadassanasaddasavanavasena. Brahmaloke pana anittha
rupadayo nama natthi, tatha kamavacaradevalokepi.
     Anenjabhisankharo pana 2- arupabhave catunnam vipakavinnananam tatheva
paccayo pavatte ca patisandhiyam ca.
@Footnote: 1 cha.Ma. vipakavinnananam     2 cha.Ma. ayam saddo na dissati
     Kamavacarakusalakusalato pana sabbasangahikanayena visaticetanabhedopi
kayasankharo kamabhave dasannam vipakavinnananam patisandhiyam nanakhanikakammapaccayena
ceva upanissayapaccayena cati dvidha paccayo. Sveva kamabhave terasannam, rupabhave
navannam vipakavinnananam tatheva paccayo pavatte, no patisandhiyam. Sveva
kamabhave tevisatiya vipakavinnananam tatheva paccayo pavatte ca patisandhiyam ca.
Vacisankharepi eseva nayo.
     Ekunatimsacetanabhedopi 1- pana cittasankharo tisu bhavesu ekunavisatiya
vipakavinnananam tatheva paccayo patisandhiyam, no pavatte. Sveva dvisu bhavesu
hettha vuttanam terasannanca navannancati dvavisatiya vipakavinnananam
tatheva paccayo pavatte, no patisandhiyam. Tisu pana bhavesu dvattimsayapi
vipakavinnananam tatheva paccayo pavatte ceva patisandhiyanca. Evam tava bhavesu
patisandhipavattinam vasena te sankhara yesam paccaya, yatha ca paccaya honti,
tatha vijanitabba. Eteneva nayena yoniadisupi veditabba.
     Tatridam adito patthaya mukhamattappakasanam:- imesu hi sankharesu yasma
punnabhisankharo tava dvisu bhavesu patisandhim datva sabbamattano vipakam janeti,
tatha andajadisu catusu yonisu, devamanussasankhatasu dvisu gatisu,
nanattakayananattasanninanattakayaekattasanniekattakayananattasanniekattakayaekatta-
sannisankhatasu manussananceva pathamadutiyatatiyajjhanabhuminanca vasena catusu
vinnanatthitisu. Asannasattavase panesa rupamattamevabhisankharotiti catusuyeva
sattavasesu ca patisandhim datva sabbamattano vipakam janeti. Tasma esa etesu dvisu
bhavesu catusu yonisu dvisu gatisu catusu vinnanatthitisu catusu sattavasesu ca
ekavisatiya vipakavinnananam vuttanayeneva paccayo hoti yathasambhavam patisandhiyam
pavatte ca.
@Footnote: 1 cha.Ma. atthavisatiekunatimsacetanabhedopi
     Apunnabhisankharo pana yasma ekasmimyeva kamabhave catusu yonisu
avasesasu tisu gatisu nanattakayaekattasannisankhataya ekissa vinnanatthitiya
tadiseyeva ca ekasmim sattavase patisandhivasena vipaccati, tasma esa ekasmim
bhave catusu yonisu tisu gatisu ekissa vinnanatthitiya ekamhi ca sattavase
sattannam vipakavinnananam vuttanayeneva paccayo hoti patisandhiyam pavatte ca.
     Anenajabhisankharo pana yasma ekasmim arupabhave ekissa opapatikayoniya
ekissa devagatiya akasanancayatanadisu tisu vinnanatthitisu
akasanancayatanadisu ca catusu sattavasesu patisandhivasena vipaccati, tasma
esa ekasmimyeva bhave ekissa yoniya ekissa gatiya 1- tisu vinnanatthitisu
catusu sattavasesu catunnam vinnananam vuttanayeneva paccayo hoti patisandhiyam
pavatte ca.
     Kayasankharopi yasma ekasmim kamabhave catusu yonisu pancasu gatisu dvisu
vinnanatthitisu dvisu ca sattavasesu patisandhim datva sabbamattano vipakam
janeti, tasma esa ekasmim bhave catusu yonisu pancasu gatisu dvisu vinnanatthitisu
dvisu ca sattavasesu tevisatiya vipakavinnananam tatheva paccayo patisandhiyam
pavatte ca. Vacisankharepi eseva nayo.
     Cittasankharo pana yasma ekam sattavasam thapetva na katthaci na vipaccati,
tasma esa tisu bhavesu catusu yonisu pancasu gatisu sattasu vinnanatthitisu
atthasu sattavasesu yathayogam dvattimsayapi vipakavinnananam tatheva paccayo
patisandhiyam pavatte ca. Avinnanake pana sattavase sankharapaccaya vinnanam
natthi.
     Apica punnabhisankharo asannisattesu 2- katattarupanam nanakhanikakammapaccayena
paccayoti. Evam:-
@Footnote: 1 cha.Ma. devagatiya            2 cha.Ma. asannasattesu
              Patisandhipavattinam         vasenete bhavadisu
              vijanitabba sankhara    yatha yesanca paccayati.
                    Sankharapaccaya vinnanapadaniddeso.
                         --------------
                          Namarupapadaniddesa
     [228] Vinnanapaccaya namarupaniddese:-
              desanabhedato sabba-    bhavadisu pavattito
              sangaha paccayanaya      vinnatabbo vinicchayo.
     Desanabhedatoti "tattha katamam rupam, cattaro ca mahabhuta catunnanca
mahabhutanam upadayarupan"ti 1- evam tava suttante ca idha ca rupapadassa
abhedato ekasadisa desana kata, namapadassa pana bhedato.
     Suttantasminhi "tattha katamam namam, vedana sanna cetana phasso
manasikaro"ti 1- vuttam. Idha "vedanakkhandho sannakkhandho sankharakkhandho"ti.
Tattha hi yampi cakkhuvinnanapaccaya namam uppajjati, uppannanca cittassa
thiti arupinam dhammanam ayuti evam annadhammasannissayena aggahetabbato pakatam,
tam dassento cetanaphassamanasikaravasena sankharakkhandham tidha bhinditva dvihi
khandhehi saddhim desesi. Idha pana tattha vuttanca avuttanca sabbam namam
sanganhanto "tayo khandha vedanakkhandho sannakkhandho sankharakkhandho"ti aha.
     Kim pana ime tayo khandhava namam, vinnanam namam nama na hotiti.
No na hoti. Tasmim pana vinnane gayhamane namavinnanassa ca
paccayavinnanassa cati dvinnam vinnananam sahabhavo apajjati. Tasma vinnanam
paccayatthane thapetva paccayanibbattam namam dassetum tayova khandha vuttati. Evam
tava desanabhedato vinnatabbo vinicchayo.
@Footnote: 1 Ma.mu. 12/100/72, sam.ni. 16/2/4
     Sabbabhavadisu pavattitoti ettha pana namam ekam sattavasam thapetva
sabbabhavayonigativinnanatthitisesasattavasesu pavattati. Rupam dvisu bhavesu catusu
yonisu pancasu gatisu purimasu catusu vinnanatthitisu pancasu ca sattavasesu
pavattati. Evam pavattamane cetasmim namarupe yasma abhavakagabbhaseyyakanam
andajananca patisandhikkhane vatthukayavasena rupato dve santatisisani tayo ca
arupino khandha patubhavanti, tasma tesam vittharena ruparupato visati dhamma
tayo ca arupino khandhati ete tevisatidhamma vinnanapaccaya namarupanti
veditabba. Aggahitaggahanena pana ekasantatisisato nava rupadhamme apanetva
cuddasa, sabhavakanam bhavadasakam pakkhipitva tettimsa. Tesampi aggahitaggahanena
santatisisadvayato attharasa rupadhamme apanetva pannarasa.
     Yasma ca opapatikasattesu brahmakayikadinam patisandhikkhane cakkhusotavatthudasakanam
jivitindriyanavakassa ca vasena ruparupato cattari santatisisani tayo
ca arupino khandha patubhavanti, tasma tesam vittharena ruparupato  ekunacattalisa
dhamma tayo ca arupino khandhati ete dvacattalisa dhamma vinnanapaccaya
namarupanti veditabba. Aggahitaggahanena pana santatisisattayato sattavisati
dhamme apanetva pannarasa.
     Kamabhave pana yasma sesaopapatikanam samsedajanam va sabhavakaparipunnayatananam
patisandhikkhane ruparupato satta santatisisani tayo ca arupino khandha
patubhavanti, tasma tesam vittharena ruparupato sattati dhamma tayo ca arupino
khandhati ete tesattati dhamma vinnanapaccaya namarupanti veditabba.
Aggahitaggahanena pana santatisisachakkato catupannasa dhamme apanetva ekunavisati.
Esa ukkamsato. Avakamsena pana tamtamrupasantatisisavikalanam tassa tassa vasena
hapetva hapetva sankhepato ca vittharato ca patisandhivinnanapaccaya
namarupasankhata veditabba. Arupinam pana tayova arupino khandha, asanninam rupato
jivitindriyanavakamevati esa tava patisandhiyam nayo.
     Pavatte pana sabbattha rupapavattidese patisandhicittassa thitikkhane patisandhicittena
saha pavattaututo utusamutthanam suddhatthakam patubhavati. Patisandhicittam
pana rupam na samutthapeti. Tam hi yatha papate patitapuriso parassa paccayo hotum
na sakkoti, evam vatthudubbalataya dubbalatta rupam samutthapetum na sakkoti,
patisandhicittato pana uddham pathamabhavangato pabhuti cittasamutthanakam suddhatthakam.
Saddapatubhavakale patisandhikkhanato uddham pavattaututo ceva cittato ca saddanavakam.
Ye pana kabalinkaraharupajivino gabbhaseyyakasatta, tesam
          "yancassa bhunjati mata        annam pananca bhojanam
           tena so tattha yapeti       matukucchigato naro"ti. 1-
     Vacanato matara ajjhoharitaharena anugate sarire opapatikanam
sabbapathamam attano mukhagatam khelam ajjhoharanakale aharasamutthanam suddhatthakanti
idam aharasamutthanassa suddhatthakassa utucittasamutthanananca ukkamsato dvinnam
navakanam vasena chabbisatividham, pubbe ekekacittakkhane tikkhattum uppajjamanam
vuttam kammasamutthananca 2- sattatividhanti channavutividham rupam tayo ca arupino
khandhati samasato navanavuti dhamma. Yasma vasaddo aniyato kadacideva
patubhavato. Tasma duvidhampi tam apanetva ime sattanavuti dhamma yathasambhavam
sabbasattanam vinnanapaccaya namarupanti  veditabba. Tesam hi suttanampi
pamattanampi vicarantanampi khadantanampi pivantanampi diva ca rattinca
ete vinnanapaccaya pavattanti. Tanca nesam vinnanapaccayabhavam parato
vannayissama.
     Yam panetamettha kammajarupam, tam bhavayonigativinnanatthitisattavasesu
sabbapathamam patitthahantampi tisamutthanikarupena anupatthaddham na sakkoti santhatum,
napi tisamutthanikam tena anupatthaddham. Athakho vatabbhahatapi catuddisavavatthapita
nalakalapadayo 3- viya ummivegabbhahatapi mahasamudde katthaci laddhapatittha
@Footnote: 1. sam.sa. 15/235/248  2 cha.Ma. ca-saddo na dissati  3 cha.Ma. nalakalapiyo
Bhinnavahanika viya ca annamannupatthaddhanevetani apatamanani santhahitva 1-
ekampi vassam dvepi vassani .pe. Vassasatampi yava tesam sattanam ayukkhayo
va punnakkhayo va, tava pavattantiti evam sabbabhavadisu pavattitopettha
vinnatabbo vinicchayo.
     Sangahati ettha ca yam aruppe pavattipatisandhisu pancavokarabhave ca
pavattiya vinnanapaccaya namameva, yanca asannisu sabbattha pancavokarabhave
ca pavattiya vinnanapaccaya rupameva, yanca pancavokarabhave sabbattha
vinnanapaccaya namarupam, tam sabbam namanca rupanca namarupanca namarupanti evam
ekadesasarupekasesanayena sangahetva vinnanapaccaya namarupanti veditabbam.
Asannisu vinnanabhava ayuttanti ce. Nayuttam. Idam hi:-
            namarupassa yam hetu       vinnanantam dvidha matam
            vipakamavipakanca         yuttameva tato 2- idam.
     Yanhi namarupassa hetu vinnanam, tam vipakavipakabhedato dvidha matam.
Idanca asannisattesu 3- kammasamutthanatta pancavokarabhave
pavattaabhisankharavinnanapaccaya rupam, tatha pancavokare pavattiyam kusaladicittakkhane
kammasamutthananti yuttameva idam. Evam sangahatopettha vinnatabbo vinicchayo.
     Paccayanayati ettha hi:-
            namassa pakavinnanam      navadha hoti paccayo
            vatthurupassa navadha        sesarupassa atthadha.
            Abhisankharavinnanam        hoti rupassa ekadha
            tadannam pana vinnanam       tassa tassa yatharaham.
     Yanhetam patisandhiyam pavattiyam va vipakasankhatam namam, tassa rupamissassa
va amissassa 4- va patisandhikam va annam va vipakavinnanam
@Footnote: 1 Si. sangahitva      2 cha.Ma. yato
@3 cha.Ma. asannasattesu  4 cha.Ma. rupaamissassa
Sahajataannamannanissayasampayuttavipakaaharaindriyaatthiavigatapaccayehi navadha paccayo
hoti. Vatthurupassa patisandhiyam sahajataannamannanissayavipakaaharaindriya-
  vippayuttaatthiavigatapaccayehi navadha paccayo hoti. Thapetva pana vatthurupam
sesarupassa imesu navasu annamannapaccayam apanetva sesehi atthahi paccayehi
paccayo hoti. Abhisankharavinnanam pana asannasattarupassa va pancavokare
va kammajarupassa suttantikapariyayato 1- upanissayavasena ekadhava paccayo hoti.
Avasesam pathamabhavangato pabhuti sabbampi vinnanam tassa tassa namarupassa yatharaham
paccayo hotiti veditabbam. Vittharato pana tassa paccayanaye dassiyamane sabbapi
patthanakatha vittharetabba hotiti na tam arabhama.
     Tattha siya:- katham panetam janitabbam "patisandhiyam namarupam vinnanapaccayo
hoti"ti. Suttato yuttito ca. Sutte hi "cittanuparivattino dhamma"tiadina 2-
nayena bahudha vedanadinam vinnanapaccayata siddha. Yuttito pana:-
            cittajena hi rupena       idha ditthena sijjhati
            aditthassapi rupassa       vinnanam paccayo iti.
     Citte hi pasanne va appasanne va tadanurupani rupani uppajjamanani
ditthani, ditthena ca aditthassanumanam hotiti imina idha ditthena cittajarupena
aditthassapi patisandhirupassa vinnanam paccayo hotiti janitabbametam.
Kammasamutthanassapi hi tassa cittasamutthanasseva vinnanapaccayata patthane 3-
agatati. Evam paccayanayatopettha vinnatabbo vinicchayo.
     Ettha ca "vinnanapaccaya namarupan"ti bhasamanena bhagavata yasma
upaparikkhamananam panditanam paramatthato namarupamattameva pavattamanam dissati,
@Footnote: 1 cha.Ma. suttantikapariyayena       2 abhi. 34/62/12
@3 abhi. 40/53,419/18,131
Na satto na poso. Tasma appativattiyam samanena va brahmanena va
devena va marena va brahmuna va kenaci va lokasmim anuttaram dhammacakkam
pavattitam hotiti.
                    Vinnanapaccaya namarupapadaniddeso.
                           -----------
                          Salayatanapadaniddesa
     [229] Namarupapaccaya salayatananiddese:-
            namam khandhattayam rupam        bhutavatthadikam matam
            katekasesam tantassa        tadisasseva paccayo.
     Yanhetam salayatanassa paccayabhutam namarupam, tattha namanti vedanadikhandhattayam.
Rupam pana sakasantatipariyapannam niyamato cattari bhutani cha vatthuni jivitindriyanti
evam bhutavatthadikam matanti veditabbam. Tam pana "namanca rupanca namarupanca
namarupan"ti evam katekasesam "../../bdpicture/chatthayatananca salayatananca salayatanan"ti evam
katekasesseva salayatanassa paccayoti veditabbam. Kasma? yasma aruppe
namameva paccayo. Tanca chatthayatanasseva, na annassa. "namapaccaya
chatthayatanan"ti hi abyakatavare vakkhati. Idha sangahitameva hi tattha vibhattanti
veditabbam.
     Tattha siya:- katham panetam janitabbam "namarupam salayatanassa paccayo"ti.
Namarupabhave bhavato. Tassa tassa hi namassa rupassa ca bhave tam tam ayatanam
hoti, na annatha. Sa panassa tabbhavabhavita 1- paccayanayasmimyeva avibhavissati.
Tasma:-
            patisandhiyam pavatte va         hoti yam yassa paccayo
            yatha ca paccayo hoti         tatha neyyam vibhavina.
@Footnote: 1 cha.Ma. tabbhavabhavibhavata
     Tatrayam atthadipana:-
            namameva hi aruppe         patisandhipavattisu
            paccayo sattadha chattha        hoti tam avakamsato.
     Katham? patisandhiyam tava avakamsato sahajataannamannanissayasampayuttavipaka-
atthiavigatapaccayehi sattadha namam chatthayatanassa paccayo hoti. Kinci panettha
hetupaccayena, kinci aharapaccayenati evam annathapi paccayo hoti. Tassa
vasena ukkamsavakamso veditabbo.
     Pavattepi vipakam vuttanayeneva paccayo hoti. Itaram pana avakamsato
vuttappakaresu paccayesu vipakapaccayavajjehi chahi paccayehi 1- paccayo hoti. Kinci
panettha hetupaccayena, kinci aharapaccayenati evam annathapi paccayo hoti.
Tassa vasena ukkamsavakamso veditabbo.
            Annasmimpi bhave namam        tatheva patisandhiyam
            chatthassa itaresantam          chahakarehi paccayo.
     Aruppato hi annasmimpi pancavokarabhave tam vipakanamam hadayavatthuno
sahayam hutva chatthassa manayatanassa yatha aruppe vuttam, tatheva avakamsato
sattadha paccayo hoti. Itaresam pana tam 2- pancannam cakkhvayatanadinam catumahabhutasahayam
hutva sahajatanissayavipakavippayuttaatthiavigatavasena chahakarehi paccayo
hoti. Kinci panettha hetupaccayena, kinci aharapaccayenati evam annathapi
paccayo hoti. Tassa vasena ukkamsavakamso veditabbo.
            Pavattepi tatha hoti         pakam pakassa paccayo
            apakam avipakassa           chadha chatthassa paccayo.
    Pavattepi hi pancavokarabhave yatha patisandhiyam, tatheva vipakanamam vipakassa
chatthayatanassa avakamsato sattadha paccayo hoti. Avipakam pana avipakassa chatthassa
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati        2 cha.Ma. etam
Avakamsatova tato vipakapaccayam apanetva chadhava paccayo hoti. Vuttanayeneva
panettha ukkamsavakamso veditabbo.
            Tattheva sesapancannam         vipakam paccayo bhave
            catudha avipakampi           evameva pakasitam.
     Tattheva hi pavatte sesanam cakkhvayatanadinam pancannam cakkhupasadadivatthukampi
itarampi vipakanamam pacchajatavippayuttaatthiavigatapaccayehi catudha paccayo hoti.
Yatha ca vipakam, avipakampi evameva pakasitam. Tasma kusaladibhedampi tesam catudha
paccayo hotiti veditabbam. Evantava namameva patisandhiyam pavatte va yassa
yassayatanassa paccayo hoti, yatha ca hoti, tatha veditabbam.
            Rupam panettha aruppa-        bhave bhavati paccayo
            na ekayatanassapi          pancakkhandhabhave pana.
            Rupato sandhiyam vatthu          chadha chatthassa paccayo
            bhutani catudha honti         pancannam avisesato.
     Rupato hi patisandhiyam vatthurupam chatthassa manayatanassa
sahajataannamannanissayavippayuttaatthiavigatapaccayehi chadha paccayo hoti. Cattari pana
bhutani avisesato patisandhiyam pavatte ca yam yam ayatanam uppajjati, tassa tassa
vasena pancannampi cakkhvayatanadinam sahajatanissayaatthiavigatapaccayehi catudha
paccaya honti.
            Tidha jivitametesam           aharo ca pavattiyam
            taneva chadha chatthassa        vatthu tasseva pancadha.
     Etesam pana cakkhvadinam pancannampi patisandhiyam pavatte ca
atthiavigataindriyavasena rupajivitam tidha paccayo hoti.
     Aharo cati aharo ca atthiavigataharavasena tidhava paccayo hoti.
So ca kho ye satta aharupajivino, tesam aharanugate kaye pavattiyamyeva,
no patisandhiyam. Tani pana panca cakkhvayatanadini chatthassa cakkhusotaghanajivha-
kayavinnanasankhatassa manayatanassa nissayapurejataindriyavippayutataatthiavigatavasena
chahi akarehi paccaya honti pavatte, no patisandhiyam. Thapetva pana panca vinnanani
tasseva avasesamanayatanassa vatthurupam nissayapurejatavippayuttaatthiavigatavasena
pancadha paccayo hoti pavatteyeva, 1- no patisandhiyam. Evam rupameva
patisandhiyam pavatte va yassa yassayatanassa paccayo hoti, yatha ca hoti, tatha
veditabbam.
            Namarupam panubhayam            hoti yam yassa paccayo
            yatha ca tampi sabbattha       vinnatabbam vibhavina.
     Seyyathidam? patisandhiyam tava pancavokarabhave khandhattayavatthurupasankhatam namarupam
Salayatanassa 2- sahajataannamannanissayavipakasampayuttavippayuttaatthiavigatapaccayadihi
paccayo hotiti idamettha mukhamattam. Vuttanayanusarena pana sakka sabbam
yojetunti na ettha vittharo dassitoti.
                   Namarupapaccaya salayatanapadaniddeso.
                          ------------
                           Phassapadaniddesa
     [230] Salayatanapaccaya phassaniddese:-
            chaleva phassa sankhepa      cakkhusamphassaadayo
            vinnanamiva battimsa         vittharena bhavanti te.
     Sankhepato hi paliyam cakkhusamphassotiadayo chaleva phassa agata.
Vittharena pana cakkhusamphassadayo panca kusalavipaka panca akusalavipakati dasa,
@Footnote: 1 cha.Ma. pavatte            2 cha.Ma. chatthayatanassa
Sesa bavisati lokiyavipakavinnanasampayutta ca bavisatiti evam sabbepi
sankharapaccaya vuttavinnanamiva battimsa honti. Yam panetassa battimsavidhassapi
phassassa paccayo salayatanam, tattha
            chatthena saha ajjhattam        cakkhvadim bahirehipi
            salayatanamicchanti           chahi saddhim vicakkhana.
     Tattha ye tava "upadinnakapavattikatha ayana"ti ekasantatipariyapannameva
paccayam paccayuppannanca dipenti, te chatthayatanapaccaya phassoti palianusarato
aruppe chatthayatananca annattha sabbasangahato 1- salayatananca phassassa
paccayoti ekadesasarupekasesam katva chatthena saha ajjhattam cakkhvadisalayatananti 2-
icchanti. Tanhi chatthayatananca salayatanancati 3- 4- etesam ekasese kate 4-
salayatanantveva sankhyam gacchati. Ye pana paccayuppannameva ekasantatipariyapannam
dipenti, paccayam pana bhinnasantanampi, te yam yam ayatanam phassassa paccayo
hoti, tam sabbam dipenta bahirampi pariggahetva tadeva chatthena saha ajjhattam
bahirehipi rupayatanadihi saddhim salayatananti icchanti. Tampi hi chatthayatananca
salayatanancati 5- etesam ekasese kate salayatanantveva sankhyam gacchati.
     Etthaha:- na sabbayatanehi eko phasso sambhoti, napi ekamha
ayatana sabbe phassa, ayanca salayatanapaccaya phassoti ekova vutto, so
kasmati. Tatridam vissajjanam:- saccametam. Sabbehi eko ekamha va sabbe
na sambhonti, sambhoti pana anekehi eko, yatha cakkhusamphasso cakkhvayatana
rupayatana cakkhuvinnanasankhata manayatana avasesa sampayuttadhammayatana
cati evam sabbattha yathanurupam yojetabbam. Tasmaeva hi:-
          eko panekayatanap-         pabhavo iti dipito
          phasso yam ekavacana-          niddesenidha tadina.
@Footnote: 1 cha.Ma. sabbasangahato               2 cha.Ma. cakkhadim salayatananti
@3 cha.Ma. iti-saddo na dissati          4-4 ime patha na dissanti
@5 cha.Ma. salayatananca salayatananti
     Ekavacananiddesenati salayatanapaccaya phassoti imina hi ekavacananiddesena
anekehi ayatanehi eko phasso hotiti tadina dipitoti attho. Ayatanesu
pana:-
          chadha panca tato ekam         navadha bahirani cha
          yathasambhavametassa            paccayatte vibhavaye.
     Tatrayam vibhavana:- cakkhvayatanadini tava panca cakkhusamphassadibhedato
pancavidhassa phassassa nissayapurejatindriyavippayuttaatthiavigatavasena chadha paccaya
honti. Tato param ekam vipakamanayatanam anekabhedassa vipakamanosamphassassa
sahajataannamannanissayavipakaaharindriyasampayuttaatthiavigatavasena navadha paccayo
hoti. Bahiresu pana rupayatanam cakkhusamphassassa arammanapurejataatthiavigatavasena
catudha paccayo hoti. Tatha saddayatanadini sotasamphassadinam. Manosamphassassa
pana tani ca dhammayatananca tatha ca arammanapaccayamatteneva cati evam
bahirani cha yathasambhavametassa paccayatte vibhavayeti.
                    Salayatanapaccaya phassapadaniddeso.
                         ---------------
                          Vedanapadaniddesa
     [231] Phassapaccaya vedananiddese:-
            dvarato vedana vutta      cakkhusamphassajadika
            chaleva ta pabhedena         ekunanavuti mata.
     Cakkhusamphassaja vedanatiadina hi nayena paliyam ima cakkhusamphassajadika
dvarato chaleva vedana vutta. Ta pana pabhedena ekunanavutiya cittehi
sampayuttatta ekunanavutiti mata.
            Vedanasu panetasu          idha battimsa vedana
            vipakacittayuttava           adhippetati bhasita.
            Atthadha tattha pancannam        pancadvaramhi paccayo
            sesanam ekadha phasso       manodvarepi so tatha.
     Tattha hi pancadvare cakkhupasadadivatthukanam pancannam vedananam
cakkhusamphassadiko phasso sahajataannamannanissayavipakaaharasampayuttaatthiavigatavasena
atthadha paccayo hoti. Sesanam pana ekekasmim dvare
sampaticchannasantiranatadarammanavasena pavattanam kamavacaravipakavedananam cakkhuphassadiko
phasso upanissayavasena ekadhava paccayo hoti.
     Manodvarepi so tathati manodvarepi hi tadarammanavasena pavattanam
kamavacaravipakavedananam so sahajatamanosamphassasankhato phasso tatheva atthadha
paccayo hoti. Patisandhibhavangacutivasena ca pavattanam tebhumikavipakavedananampi.
Ya paneta manodvare tadarammanavasena pavatta kamavacaravedana, tasam
manodvare avajjanasampayutto manosamphasso upanissayavasena ekadha paccayo
hotiti.
                     Phassapaccaya vedanapadaniddeso.
                           -----------
                           Tanhapadaniddesa
     [232] Vedanapaccaya tanhaniddese:-
            rupatanhadibhedena           cha tanha idha dipita
            ekeka tividha tattha        pavattakarato mata.
     Imasmim hi vedanapaccaya tanhaniddese "setthiputto brahmanaputto"ti
pitito namavasena putto viya ima rupatanha .pe. Dhammatanhati arammanato
namavasena cha tanha dipita pakasita kathitati attho. Tattha rupe tanha
rupatanhati imina nayena vacanattho 1- veditabbo.
@Footnote: 1 cha.Ma. padattho
     Tasu ca pana tanhasu ekeka tanha pavattiakarato kamatanha
bhavatanha vibhavatanhati evam tividha mata. Rupatanhaeva hi yada cakkhussapathamagatam
ruparammanam kamassadavasena assadayamana pavattati, tada kamatanha nama
hoti. Yada tadevarammanam dhuvam sassatanti pavattaya ditthiya 1- saddhim pavattati,
tada bhavatanha nama hoti. Sassataditthisahagato hi rago bhavatanha icceva 2-
vuccati. Yada pana tadevarammanam "ucchijjati vinassati"ti pavattaya ucchedaditthiya
saddhim pavattati, tada vibhavatanha nama hoti. Ucchedaditthisahagato hi rago
vibhavatanhati vuccati. Eseva nayo saddatanhadisupiti eta attharasa tanha
honti.
     Ta ajjhattarupadisu attharasa, bahiddha attharasati chattimsa. Iti atita
chattimsa, anagata chattimsa, paccuppanna chattimsati atthasatam tanha honti.
Ta pana sankhippamana rupadiarammanavasena cha kamatanhadivasena va tissova
tanha hontiti veditabba. Yasma panime satta puttam assadetva putte
mamattena dhatiya viya rupadiarammanavasena uppajjamanam vedanam assadetva
vedanaya mamattena rupadiarammanadayakanam cittakaragandhabbagandhikasudda-
tantavayarasayanavidhayakavejjadinam mahasakkaram karonti, tasma sabbapesa
vedanapaccaya tanha hotiti veditabba.
            Yasma cettha adhippeta      vipakasukhavedana
            ekava ekadhavesa        tasma tanhaya paccayo.
     Ekadhati upanissayapaccayena paccayo hoti. Yasma va
            dukkhi sukham patthayati           sukhi bhiyyopi icchati
            upekkha pana santatta       sukhamicceva bhasita.
@Footnote: 1 cha.Ma. sassataditthiya         2 cha.Ma. bhavatanhati
            Tanhaya paccaya tasma       honti tissopi vedana
            vedanapaccaya tanha        iti vutta mahesina.
            Vedanapaccaya capi         yasma nanusayam vina
            hoti tasma na sa hoti      brahmanassa vusimatoti.
                    Vedanapaccaya tanhapadaniddeso.
                          ------------
                          Upadanapadaniddesa
     [233] Tanhapaccaya upadananiddese:-
            upadanani cattari         tani atthavibhagato
            dhammasankhepavitthara         kamato ca vibhavaye.
     Paliyam hi upadananti kamupadanam .pe. Attavadupadananti imani
cattari upadanani udahatani. 1- Tesam ayam atthavibhago:- vatthusankhatam
kamam upadiyatiti kamupadanam. Kamo ca so upadanancatipi kamupadanam.
Upadananti dalhaggahanam. Dalhattho hi ettha upasaddo upayasaupakatthadisu
viya. Tatha ditthi ca sa upadanancati ditthupadanam. Ditthim upadiyatiti va
ditthupadanam. Sassato atta ca loko catiadisu hi purimaditthim uttaraditthi
upadiyati. Tatha silabbatam upadiyatiti silabbatupadanam. Silabbatanca tam
upadanancatipi silabbatupadanam. Gosilagovattadini hi evam suddhiti abhinivesato
sayameva upadananiti. Tatha vadanti etenati vado, upadiyanti etenati
upadanam. Kim vadanti upadiyanti va? attanam. Attano vadupadanam
attavadupadanam. Attavadamattameva va attati upadiyanti etenati
attavadupadanam. Ayam tava tesam atthavibhago.
@Footnote: 1 cha.Ma. agatani
     Dhammasankhepavitthare pana kamupadanam tava "tattha katamam kamupadanam,
yo kamesu kamacchando kamarago kamanandi kamatanha kamasineho 1-
kamaparilaho kamamuccha kamajjhosanam. Idam vuccati kamupadanan"ti agatatta
sankhepato tanhadalhattam vuttam. Tanhadalhattam nama purimatanha upanissayapaccayena
dalhasambhuta uttaratanhaeva. Keci panahu "appattavisayapatthana
tanha andhakare corassa hatthappasaranam viya. Sampattavisayaggahanamupadanam
tasseva bhandaggahanam viya appicchatasantutthitapatipakkha ca te dhamma. Tatha
pariyesanarakkhadukkhamulati. Sesupadanattayam pana sankhepato ditthimattameva.
     Vittharato pana pubbe rupadisu vuttaya atthasatappabhedayapi tanhaya
dalhabhavo kamupadanam. Dasavatthuka micchaditthi ditthupadanam. Yathaha "tattha
katamam ditthupadanam, `natthi dinnam natthi yittham .pe. Sacchikatva pavedenti'ti
ya evarupa ditthi .pe. Vipariyesaggaho, idam vuccati ditthupadanan"ti. 2-
Silavatehi suddhiparamasanam pana silabbatupadanam. Yathaha "tattha katamam silabbatupadanam,
ito bahiddha samanabrahmananam silena suddhi, vatena suddhi, silabbatena
suddhiti ya evarupa ditthi .pe. Vipariyesaggaho, idam vuccati silabbatupa
danan"ti. 3- Visativatthuka sakkayaditthi attavadupadanam. Yathaha "tattha katamam
attavadupadanam, idha assutava puthujjano 4- sappurisanam adassavi sappurisadhammassa
akovido 4- sappurisadhamme avinito rupam attato samanupassati .pe. Vipariyesagaho,
idam vuccati attavadupadanan"ti. 3- Ayamettha dhammasankhepavittharo.
     Kamatoti ettha pana tividho kamo uppattikkamo pahanakkamo desanakkamo
ca. Tattha anamatagge samsare imassa pathamam uppattiti abhavato kilesanam
nippariyayena uppattikkamo na vuccati. Pariyayena pana yebhuyayena ekasmim bhave
@Footnote: 1 cha.Ma. kamasneho         2 abhi. 34/1221/279, abhi. 35/938/457
@3 abhi. 34/1222/280, abhi. 35/938/458    4-4 paliyam ime patha natthi
Attaggahapubbangamo sassatucchedabhiniveso. Tato "sassato ayam atta"ti ganhato
attavisuddhattham silabbatupadanam, ucchijjatiti ganhato paralokanirapekkhassa
kamupadananti evam pathamam attavadupadanam, tato ditthisilabbatakamupadananiti
ayametesam ekasmim bhave uppattikkamo
     ditthupadanadini cettha pathamam pahiyanti sotapattimaggavajjhatta.
Kamupadanam paccha arahattamaggavajjhattati ayametesam pahanakkamo.
     Mahavisayatta pana pakatatta ca etesu kamupadanam pathamam desitam.
Mahavisayanhi tam atthacittasampayoga, appavisayani itarani catucittasampayoga.
Yebhuyyena ca alayaramataya pajaya pakatam kamupadanam, na itarani. Kamupadanam
va 1- vatthukamanam samadhigamattham kotuhalamangaladibahulo hoti, na sassataditthiti 2-
tadanantaram ditthupadanam. Tam pabhijjamanam silabbataattavadupadanavasena duvidham hoti.
Tasmim dvaye gokiriyam va kukkurakiriyam va disvapi veditabbato olarikanti
silabbatupadanam pathamam desitam, sukhumatta ante attavadupadananti ayametesam
desanakkamo.
           Tanha ca purimassettha       ekadha hoti paccayo
           sattadha atthadha vapi       hoti sesattayassa sa.
     Ettha ca evam desite upadanacatukke purimassa kamupadanassa
kamatanha upanissayavasena ekadhava paccayo hoti tanhabhinanditesu visayesu
uppattito. Sesattayassa pana sahajataannamannanissayasampayuttaatthiavigatahetuvasena
sattadha va upanissayena saha atthadha vapi paccayo hoti. Yada ca sa
upanissayavasena paccayo hoti, tada sahajatava hotiti.
                    Tanhapaccaya upadanapadaniddeso.
                          ------------
@Footnote: 1 cha. kamupadanava             2 cha.Ma. sassa ditthiti
                            Bhavapadaniddesa
     [234] Upadanapaccaya bhavaniddese:-
           atthato dhammato ceva        satthato bhedasangaha
           yam yassa paccayo ceva        vinnatabbo vinicchayo.
     Tattha bhavatiti bhavo. Duvidhenati dvihi akarehi vavatthitoti 1- attho. Athava
duvidhenati paccatte karanavacanam, duvidhoti vuttam hoti. Atthiti samvijjati. Kammameva
bhavo kammabhavo, upapattiyeva bhavo upapattibhavo. Ettha ca upapatti bhavatiti bhavo,
kammam pana yatha sukhakaranatta "sukho buddhanamuppado"ti 2- vutto, evam
bhavakaranatta phalavoharena bhavoti veditabbam. Tattha katamo kammabhavoti tesu
dvisu bhavesu yo kammabhavoti vutto, so katamoti attho. Punnabhisankharadayo
vuttatthaeva. Sabbanti anavasesam. Bhavam gacchati gameti cati bhavagami. Imina
lokuttaram patikkhipati. Ayanhi vattakatha, tanca vivattanissitanti. Kariyatiti kammam.
     Kamabhavadisu kamasankhato bhavo kamabhavo. Esa nayo ruparupabhavesu.
Sannavatam bhavo, sanna va ettha bhave atthiti sannabhavo. Vipariyayena
asannabhavo. Olarikasannaya abhava sukhumaya ca bhava nevasannanasanna
asmim bhaveti nevasannanasannabhavo. Ekena rupakkhandhena vokinno bhavo
ekavokarabhavo. Eko va vokaro assa bhavassati ekavokarabhavo. Esa nayo
catuvokarapancavokarabhavesu. Ayam vuccati upapattibhavoti esa navavidhopi upapattibhavo
nama vuccatiti. Evantavettha atthato vinnatabbo vinicchayo.
      Dhammato pana ettha hi punnabhisankharo dhammato terasa cetana,
apunnabhisankharo dvadasa, anenjabhisankharo catasso. "sabbampi bhavagamikamman"ti
etena sabbepete dhamma cetanasampayutta va kammasankhata acayagamino
@Footnote: 1 cha.Ma. pavattitoti        2 khu.dha. 25/194/51
Dhamma sangahita. Kamabhavo panca upadinnakkhandha, tatha rupabhavo, arupabhavo
cattaro, sannabhavo catupanca, asannabhavo eko upadinnakkhandho,
nevasannanasannabhavo cattaro. Ekavokarabhavadayo ekacatupancakkhandha
upadinnakkhandhehiti evamettha dhammatopi vinnatabbo vinicchayo.
     Satthatoti yatha ca bhavaniddese, tatheva kamanca sankharaniddesepi
punnabhisankharadayova vutta, evam santepi purima atitakammavasena idha patisandhiya
paccayatta vutta. Ime paccuppannakammavasena ayatim patisandhiya paccayattati
puna vacanam satthakameva. Pubbe va "tattha katamo punnabhisankharo, kusalacetana
kamavacara"ti evamadina nayena cetanava sankharati vutta. Idha pana "sabbampi
bhavagamikamman"ti vacanato cetanasampayuttapi. Pubbe ca vinnanapaccayameva kammam
sankharati vuttam, idani asannabhavanibbattakampi. Kim va bahuna, avijjapaccaya
sankharati ettha punnabhisankharadayova kusalakusala dhamma vutta. Upadanapaccaya
bhavoti idha pana upapattibhavassapi sangahitatta kusalakusalabyakata dhamma
vutta. Tasma sabbathapi satthakamevidam punavacananti evamettha satthatopi
vinnatabbo vinicchayo.
     Bhedasangahati upadanapaccaya bhavassa bhedato ceva sangahato ca. Yam hi
kamupadanapaccaya kamabhavanibbattakam kammam kariyati, so kammabhavo. Tadabhinibbatta
khandha upapattibhavo. Eseva nayo ruparupabhavesu. Evam kamupadanapaccaya dve
kamabhava, tadantogadhava sannabhavapancavokarabhava. Dve rupabhava, tadantogadhava
sannabhavaasannabhavaekavokarabhavapancavokarabhava. Dve arupabhava, tadantogadhava
sannabhavanevasannanasannabhavacatuvokarabhavati saddhim antogadhehi cha bhava. Yatha
ca kamupadanapaccaya saddhim antogadhehi cha bhava, tatha sesupadanapaccayapiti
evam upadanapaccaya bhedato saddhim antogadhehi catuvisati bhava.
     Sangahato pana kammabhavam upapattibhavanca ekato katva kamupadanapaccaya
saddhim antogadhehi eko kamabhavo, tatha ruparupabhavati tayo bhava. Tatha
sesupadanapaccayapiti evam upadanapaccaya sangahato saddhim antogadhehi dvadasa
bhava. Apica avisesena upadanapaccaya kamabhavupagam kammam kammabhavo, tadabhinibbatta
khandha upapattibhavo. Esa nayo ruparupabhavesu. Evam upadanapaccaya saddhim
antogadhehi dve kamabhava dve rupabhava dve arupabhavati aparenapi pariyayena
sangahato cha bhava. Kammabhavaupapattibhavabhedam va anupagamma saddhim antogadhehi
kamabhavadivasena tayo bhava honti. Kamabhavadibhedancapi anupagamma
kammabhavaupapattibhavavasena dve bhava honti. Kammaupapattibhedanca anupagamma
upadanapaccaya bhavatoti bhavavasena eko bhavo hotiti evamettha upadanapaccayassa
bhavassa bhedasangahapi vinnatabbo vinicchayo.
     Yam yassa paccayo cevati yancettha upadanam yassa paccayo hoti, tatopi
vinnatabbo vinicchayoti attho. Kim panettha kassa paccayo hoti? yankinci
yassa kassaci paccayo hotiyeva. Ummattako viya hi puthujjano. So "idam
yuttamidamayuttan"ti avicaretva yassa kassaci upadanassa vasena yankinci bhavam
patthetva yankinci kammam karotiyeva. Tasma yadekacce "silabbatupadanena
ruparupabhava na honti"ti vadanti, tam na gahetabbam. Sabbena pana sabbo
hotiti gahetabbam. Seyyathidam? idhekacco anussavavasena va ditthanusarena va
"kama namete manussaloke ceva khattiyamahasalakuladisu 1- chakamavacaradevaloke
ca samiddha"ti cintetva tesam adhigamattham asaddhammassavanadihi vancito "imina
kammena kama sampajjanti"ti mannamano kamupadanavasena kayaduccaritadinipi
karoti. So duccaritaparipuriya apaye upapajjati. Sanditthike va pana kame
patthayamano patiladdhe va gopayamano kamupadanavasena kayaduccaritadini
@Footnote: 1 cha.Ma. khattiyamahasaladisu
Karoti. So duccaritaparipuriya apaye upapajjati. Tatrassa upapattihetubhutam
kammam kammabhavo, kammabhinibbatta khandha upapattibhavo. Sannabhavapancavokarabhava
pana tadantogadhaeva.
     Aparo pana saddhammassavanadihi upabruhitanano "imina kammena kama
sampajjanti"ti mannamano kamupadanavasena kayasucaritadini karoti. So
sucaritaparipuriya devesu va manussesu va upapajjati. Tatrassa upapattihetubhutam
kammam kammabhavo, kammabhinibbatta khandha upapattibhavo. Sannabhavapancavokarabhava
pana tadantogadhaeva. Iti kamupadanam sappabhedassa santogadhassa kamabhavassa
paccayo hoti.
     Aparo "ruparupabhavesu tato samiddhatara kama"ti sutva va parikappetva
va kamupadanavaseneva ruparupasamapattiyo nibbattetva samapattibalena
ruparupabrahmaloke upapajjati. Tatrassa upapattihetubhutam kammam kammabhavo,
kammabhinibbatta khandha upapattibhavo. Sannaasannanevasannanasannaeka-
vokaracatuvokarapancavokarabhava pana tadantogadhaeva. Iti kamupadanam sappabhedanam
santogadhanam ruparupabhavanampi paccayo hoti.
     Aparo "ayam atta nama kamavacarasampattibhave va ruparupabhavanam va
annatarasmim ucchinno suucchinno hoti"ti ucchedaditthim upadaya tadupagam
kammam karoti. Tassa tam kammam kammabhavo, kammabhinibbatta khandha upapattibhavo.
Sannabhavadayo pana tadantogadhaeva. Iti ditthupadanam sappabhedanam santogadhanam
tinnampi kamaruparupabhavanam paccayo hoti.
     Aparo "ayam atta nama kamavacarasampattibhave va ruparupabhavanam va
annatarasmim sukhi hoti, vigataparilaho hoti"ti attavadupadanena tadupagam
kammam karoti. Tassa tam kammam kammabhavo, tadabhinibbatta khandha upapattibhavo.
Sannabhavadayo pana tadantogadhaeva. Iti attavadupadanam sappabhedanam
santogadhanam tinnam bhavanam paccayo hoti.
     Aparo "idam silabbatam nama kamavacarasampattibhave va ruparupabhavanam
va annatarasmim purentassa sukham paripurim gacchati"ti silabbatupadanavasena
tadupagam kammam karoti. Tassa tam kammam kammabhavo, tadabhinibbatta khandha upapattibhavo.
Sannabhavadayo pana tadantogadhaeva. Iti silabbatupadanam 1- sappabhedanam
santogadhanam tinnam bhavanam paccayo hotiti evamettha yam yassa paccayo hoti,
tatopi vinnatabbo vinicchayo.
     Kim panettha kassa bhavassa katham paccayo hotiti ce.
          Ruparupabhavanam           upanissayapaccayo upadanam
          sahajatadihipi tam         kamabhavassati vinneyyam.
     Ruparupabhavananhi kamabhavapariyapannassa ca kammabhave kusalakammasseva
upapattibhavassa cetam catubbidhampi upadanam upanissayapaccayena ekadha paccayo
hoti. Kamabhave attana sampayuttaakusalakammabhavassa sahajataannamannanissaya-
sampayuttaatthiavigatahetupaccayappabhedehi sahajatadihi paccayo hoti, vippayuttassa
pana upanissayapaccayenevati.
                     Upadanapaccaya bhavapadaniddeso.
                           ----------
                       Jatijaramaranadipadaniddesa
     [235] Bhavapaccaya jatiniddesadisu jatiadinam vinicchayo saccavibhange
vuttanayeneva veditabbo. Bhavoti panettha kammabhavova adhippeto. So hi jatiya
paccayo na upapattibhavo. So ca 2- pana kammapaccayaupanissayapaccayavasena dvidhava
paccayo hotiti.
@Footnote: 1 cha.Ma. silabbatupadanampi          2 cha.Ma. ca-saddo na dissati
     Tattha siya:- katham panetam janitabbam "bhavo jatiya paccayo"ti ce.
Bahirapaccayasamattepi hinapanitatadivisesadassanato. Bahirananhi
janakajanettisukkasonitaharadinam paccayanam samattepi sattanam yamakanampi satam
hinapanitatadiviseso dissati. So ca na ahetuko sabbada ca sabbesanca abhavato,
na ca 1- kammabhavato annahetuko tadabhinibbattakasattanam ajjhattasantane annassa karanassa
abhavatoti kammabhavahetukova. Kammanhi sattanam hinapanitatadivisesahetu. Tenaha
bhagava "kammam satte vibhajati yadidam hinappanitataya"ti. 2- Tasma janitabbametam
"bhavo jatiya paccayo"ti.
     Yasma ca asati jatiya jaramaranam nama na hoti, sokadayo ca dhamma
na honti. Jatiya pana sati jaramarananceva jaramaranasankhatadukkhadhammaphutthassa
ca balassa jaramaranabhisambandha va tena tena dukkhadhammena phutthassa anabhisambandha
va sokadayo ca dhamma honti. Tasma ayam jati jaramaranassa ceva sokadinanca
paccayo hotiti veditabba. Sa pana upanissayakotiya ekadhava paccayo hotiti.
                     Bhavapaccaya jatiadipadaniddeso.
     [242] Evametassatiadinam attho uddesavare vuttanayeneva veditabbo.
Sangatiadini samudayavevacananeva.
     Yasma panettha sokadayo avasane vutta, tasma ya sa avijja
"avijjapaccaya sankhara"ti evametassa bhavacakkassa adimhi vutta, sa
            sokadihi avijja         siddha bhavacakkamaviditadimidam
            karakavedakarahitam          dvadasavidhasunnatasunnam.
     Satatam samitam pavattatiti veditabbam. Katham panettha sokadihi avijja siddha,
kathamidam bhavacakkam aviditadi, katham karakavedakarahitam, katham dvadasavidhasunnatasunnanti
ce. Ettha hi sokadukkhadomanassupayasa avijjaya aviyogino, paridevo ca
@Footnote: 1 cha.Ma. ca-saddo na dissati           2 Ma.u. 14/289/262
Namamulhassati tesu tava siddhesu siddhava hoti avijja. Apica "asavasamudaya
avijjasamudayo"ti hi vuttam, asavasamudaya cete sokadayo honti. Katham?
vatthukamaviyoge tava soko kamasavasamudaya 1- hoti. Yathaha:-
           "tassa ce kamayamanassa      chandajatassa jantuno
            te kama parihayanti       sallaviddhova ruppati"ti. 2-
     Yathaha 3- "kamato jayati soko"ti. 4- Sabbepi cete ditthasavasamudaya
honti. Yathaha "tassa aham rupam mama rupanti pariyutthatthayino tam rupam viparinamati
annatha hoti. Tassa rupaviparinamannathabhava uppajjanti sokaparidevadukkha-
domanassupayasa"ti. 5- Yatha ca ditthasavasamudaya, evam bhavasavasamudayapi. Yathaha
"yepi te bhikkhave deva dighayuka vannavanto sukhabahula uccesu vimanesu
ciratthitika, 6- tepi tathagatassa dhammadesanam sutva yebhuyyena bhayam samvegam santasam
apajjanti"ti. 7- Panca pubbanimittani disva maranabhayena santajjitanam devanam
viyati. Yatha ca bhavasavasamudaya, evam avijjasavasamudayapi. Yathaha "sa kho so
bhikkhave balo tividham dittheva dhamme dukkham domanassam patisamvedeti"ti. 8-
     Iti yasma asavasamudaya ete dhamma 9- honti, tasma ete sijjhamana
avijjahetubhute 10- asave sadhenti. Asavesu ca siddhesu paccayabhave bhavato
avijjapi siddhava hotiti. Evam tavettha sokadihi avijja siddha hotiti
veditabba.
     Yasma pana evam paccayabhave bhavato avijjaya siddhaya puna avijjapaccaya
sankhara, sankharapaccaya vinnananti evam hetuphalaparamparaya pariyosanam
natthi, tasma tam hetuphalasambandhavasena pavattam dvadasangam bhavacakkam aviditaditi
siddham hoti.
@Footnote: 1 cha.Ma. kamasavasamudayo    2 khu.su. 25/774/486      3 cha.Ma. yatha caha
@4 khu.dha. 25/215/54      5 sam.kha. 17/1/3     6 ka. ciram dighamaddhanam titthanti
@7 sam.kha. 17/78/70, an. catukka. 21/33/38   8 Ma.u. 14/246/214
@9 cha.Ma. ayam patho na dissati              10 cha.Ma. avijjaya hetubhute
     Evam sati "avijjapaccaya sankhara"ti idam adimattakathanam virujjhatiti ce.
Nayidam adimattakathanam, padhanadhammakathanam panetam. Tinnanhi vattanam avijja
padhana. Avijjaggahanena hi avasesam kilesavattanca kammadini ca balam
palivethenti sappasiraggahanena sesam sappasariram viya baham. Avijjasamucchede pana
kate tehi vimokkho hoti sappasiracchede kate palivethitabahavimokkho viya.
Yathaha "avijjayatveva asesaviraganirodha sankharanirodho"tiadi. 1- Iti yam
ganhato bandho muncato ca vimokkho 2- hoti, tassa padhanadhammassa kathanamidam,
na adimattakathananti evamidam bhavacakkam aviditaditi veditabbam. Tayidam yasma
avijjadihi karanehi sankharadinam pavatti, tasma tato annena "brahma
mahabrahma settho sajjita"ti evam parikappitena brahmadina va samsarassa
karakena "so kho pana me ayam atta vado vadeyyo"ti evam parikappitena
attana va sukhadukkhanam vedakena rahitam. Iti karakavedakarahitanti veditabbam.
     Yasma panettha avijja udayabbayadhammakatta dhuvabhavena sankilitthatta
sankilesikatta ca subhabhavena udayabbayapatipilitatta sukhabhavena
paccayayattavuttikatta 3- vasavattanabhutena attabhavena ca sunna. Tatha sankharadinipi
angani. Yasma va avijja na atta, na attano, na attani, na attavati, tatha
sankharadinipi angani. Tasma dvadasavidhasunnatasunnamidam bhavacakkanti veditabbam.
     Evanca viditva puna:-
          tassa avijjatanha        mulamatitadayo tayo kala
          dve attha dveeva ca     sarupato tesu angani.
     Tassa kho panetassa bhavacakkassa avijja tanha cati dve dhamma
mulanti veditabba. Tadetam pubbantaharanato avijjamulam vedanavasanam,
aparantasandhanato 4- tanhamulam jaramaranavasananti duvidham hoti. Tattha purimam
@Footnote: 1 vinaYu. 4/3/3, sam.ni. 16/1/2     2 cha.Ma. mokkho
@3 cha.Ma.....vuttitta              4 cha.Ma. aparantasantanato
Ditthicaritavasena vuttam, pacchimam tanhacaritavasena. Ditthicaritananhi avijja
tanhacaritananca 1- tanha samsaranayika. Ucchedaditthisamugghataya va pathamam
phaluppattiya hetunam anupacchedappakasanato, sassataditthisamugghataya dutiyam
uppannanam jaramaranappakasanato, gabbhaseyyakavasena va purimam anupubbapavattidipanato,
opapatikavasena pacchimam sahuppattidipanato.
     Atitapaccuppannanagata cassa tayo kala. Tesu paliyam sarupato
agatavasena avijja sankhara cati dve angani atitakalani, vinnanadini
bhavavasanani attha paccuppannakalani, jati ceva jaramarananca dve
anagatakalaniti veditabbani. Puna:-
          hetuphalahetupubbaka-         tisandhicatubhedasangahancetam
          visatiakararam            tivattamanavatthitam bhamati.
Itipi veditabbam. Tattha sankharananca patisandhivinnanassa ca antara eko
hetuphalasandhi nama, vedanaya ca tanhaya ca antara eko phalahetusandhi
nama, bhavassa ca jatiya ca antara eko hetuphalasandhiti evamidam
hetuphalahetupubbakatisandhiti veditabbam. Sandhinam adipariyosanavavatthita panassa
cattaro sangaha honti. Seyyathidam? avijjasankhara eko sangaho,
vinnananamarupasalayatanaphassavedana dutiyo, tanhupadanabhava tatiyo, jatijaramaranam
catutthoti evamidam catubhedasangahanti veditabbam. Tattha
          atite hetavo panca        idani phalapancakam
          idani hetavo panca        ayatim phalapancakanti
etehi pana visatiya akarehi arehi visatiakararanti veditabbam. Tattha
atite hetavo pancati avijja sankhara cati ime tava dve vuttaeva.
Yasma pana avidva paritassati, paritasito upadiyati, tassa upadanapaccaya
bhavo. Tasma tanhupadanabhavapi gahita honti. Tenaha "purimakammabhavasmim moho
@Footnote: 1 cha.Ma. ca-saddo na dissati
Avijja, ayuhana sankhara, nikanti tanha, upagamanam upadanam, cetana bhavo,
iti 1- ime panca dhamma purimakammabhavasmim idha patisandhiya paccaya"ti. 2-
     Tattha purimakammabhavasminti purime kammabhave, atitajatiyam kammabhave kariyamaneti
attho. Moho avijjati yo tada dukkhadisu moho, yena mulho kammam karoti,
sa avijja. Ayuhana sankharati tam kammam karoto ya purimacetana, 3- yatha
danam dassamiti cittam uppadetva masampi samvaccharampi danupakaranani sajjentassa
uppanna purimacetanayo. Patiggahakanam pana hatthe dakkhinam patitthapayato
cetana bhavoti vuccati. Ekavajjanesu va chasu javanesu cetana ayuhanasankhara
nama, sattama cetana bhavo. Ya kaci va pana cetana bhavo, tamsampayutta
ayuhanasankhara nama. Nikanti tanhati ya kammam karontassa tassa phale
upapattibhave nikamana patthana, sa tanha nama. Upagamanam upadananti yam
kammam bhavassa paccayabhutam "idam katva asukasmim nama thane kame sevissami
ucchijjissami"tiadina nayena pavattam upagamanam gahanam paramasanam, idam upadanam
nama. Cetana bhavoti ayuhanavasane pavattacetana 4- bhavoti evamattho veditabbo.
     Idani phalapancakanti vinnanadi vedanavasanam paliyam agatameva. Yathaha
"idha patisandhi vinnanam, okkanti namarupam, pasado ayatanam, phuttho phasso,
vedayitam vedana, ime panca dhamma idhupapattibhavasmim pure katassa kammassa
paccaya"ti. 5- Tattha patisandhi vinnananti yam bhavantarapatisandhanavasena uppannatta
patisandhiti vuttam, 6- tam vinnanam. Okkanti namarupanti ya gabbhe
ruparupadhammanam okkanti agantva pavisanam viya, idam namarupam. Pasado ayatananti
idam cakkhvadipancayatanavasena vuttam. Phuttho phassoti yo arammanam phuttho phusanto
uppanno, ayam phasso. Vedayitam vedanati yam patisandhivinnanena va
salayatanapaccayena va phassena sahuppannam vipakavedayitam, sa vedanati evamattho
veditabbo.
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam saddo natthi      2 khu.pati. 31/98/75      3 cha.Ma. purimacetanayo
@4 cha.Ma. vuttacetana         5 khu.pati. 31/98/75 (sya)   6 cha.Ma. vuccati
     Idani hetavo pancati tanhadayo paliyam agatava tanhupadanabhava.
Bhave pana gahite tassa pubbabhaga tamsampayutta va sankhara gahitava honti,
tanhupadanaggahanena ca tamsampayutta yaya va mulho kammam karoti, sa
avijja gahitava hotiti evam panca. Tenaha "idha paripakkatta ayatananam
moho avijja, ayuhana sankhara, nikanti tanha, upagamanam upadanam, cetana
bhavo, ime panca dhamma idha kammabhavasmim ayatim patisandhiya paccaya"ti. 1- Tattha
idha paripakkatta ayatanananti paripakkayatanassa kammakaranakale sammoho
dassito. Sesam uttanameva.
     Ayatim phalapancakanti vinnanadini panca, tani jatiggahanena vuttani.
Jaramaranam pana tesamyeva jaramaranam. Tenaha "ayatim patisandhi vinnanam,
okkanti namarupam, pasado ayatanam, phuttho phasso, vedayitam vedana, ime
panca dhamma ayatim upapattibhavasmim idha katassa kammassa paccaya"ti. 1- Evamidam
visatiakararam hoti.
     Tattha purimabhavasmim panca kammasambhara, etarahi panca vipakadhamma.
Etarahi panca kammasambhara, anagate panca vipakadhammati dasa dhamma kammam,
dasa vipakoti dvisu thanesu kammam kammam nama, dvisu thanesu vipako
vipako namati sabbampetam bhavacakkam paccayakaravattam kammanceva kammavipako
ca. Tatha dvisu thanesu kammam kammasankhepo, dvisu thanesu vipako vipakasankhepoti
sabbampetam kammasankhepo ceva vipakasankhepo ca. Dvisu thanesu kammam
kammavattam, dvisu thanesu vipako vipakavattanti sabbampetam kammavattanceva
vipakavattanca. Tatha dvisu thanesu kammam kammabhavo, dvisu thanesu vipako
vipakabhavoti sabbampetam kammabhavo ceva vipakabhavo ca. Dvisu thanesu kammam
kammapavattam, dvisu vipako vipakapavattanti sabbampetam kammapavattanceva
vipakapavattanca.
@Footnote: 1 khu.pati. 31/98/75 (sya)
Tatha dvisu thanesu kammam kammasantati, dvisu vipako vipakasantatiti sabbampetam
kammasantati ceva vipakasantati ca. Dvisu pana 1- thanesu kammam kiriya nama,
dvisu vipako kiriyaphalam namati sabbampetam kiriya ceva kiriyaphalancati.
                   Evam samuppannamidam sahetukam
                   dukkham aniccam calamittaraddhuvam
                   dhammehi dhamma pabhavanti hetuso
                   na hettha attava parova vijjati.
           Dhamma dhamme sanjanenti        hetusambharapaccaya
           hetunanca nirodhaya            dhammo buddhena desito
           hetusu uparuddhesu             chinnam vattam na vattati.
           Evam dukkhantakiriyaya           brahmacariyidha vijjati
           satte ca nupalabbhante          nevucchedo na sassatam.
     Tivattamanavatthitam bhamatiti ettha pana sankharabhava kammavattam,
avijjatanhupadanani kilesavattam, vinnananamarupasalayatanaphassavedana vipakavattanti
imehi tihi vattehi tivattamidam bhavacakkam yava kilesavattam na upacchijjati, tava
anupacchinnapaccayatta anavatthitam punappunam parivattanato bhamatiyevati veditabbam.
     Tayidamevam bhamamanam:-
           saccappabhavato kicca           varana upamahi ca
           gambhiranayabheda ca             vinnatabbam yatharaham.
     Tattha yasma kusalakusalakammam avisesena samudayasaccanti saccavibhange vuttam,
tasma avijjapaccaya sankharati avijjaya sankhara dutiyasaccappabhavam dutiyasaccam,
sankharehi vinnanam dutiyasaccappabhavam pathamasaccam. Vinnanadihi namarupadini
vipakavedanapariyosanani pathamasaccappabhavam pathamasaccam, vedanaya tanha
@Footnote: 2 cha.Ma. ayam saddo na dissati
Pathamasaccappabhavam dutiyasaccam, tanhaya upadanam dutiyasaccappabhavam dutiyasaccam,
upadanato bhavo dutiyasaccappabhavam pathamadutiyasaccadvayam. Bhavato jati dutiyasaccappabhavam
pathamasaccam, jatiya jaramaranam pathamasaccappabhavam pathamasaccanti evantavidam saccappabhavato
vinnatabbam yatharaham.
     Yasma panettha avijja vatthusu ca satte sammoheti, paccayo ca hoti
sankharanam patubhavaya. Tatha sankhara sankhatanca abhisankharonti, paccaya ca honti
vinnanassa. Vinnanampi vatthunca pativijanati, paccayo ca hoti namarupassa
namarupampi annamannanca upatthambheti, paccayo ca hoti salayatanassa.
Salayatanampi savisaye ca pavattati, 1- paccayo ca hoti phassassa. Phassopi arammananca
phusati, paccayo ca hoti vedanaya. Vedanapi arammanarasanca anubhavati, paccayo
ca hoti tanhaya. Tanhapi rajjaniye ca dhamme rajjati, paccayo ca hoti
upadanassa. Upadanampi upadaniye ca dhamme upadiyati, paccayo ca hoti bhavassa.
Bhavopi nanagatisu ca vikkhipati, paccayo hoti jatiya. Jatipi khandhe ca janeti, tesam
abhinibbattibhavena pavattatta paccayo ca hoti jaramaranassa. Jaramaranampi
khandhanam pakabhedabhavanca adhititthati, paccayo ca hoti bhavantarapatubhavaya,
sokadinam adhitthanatta. Tasma sabbapadesu dvidha pavattakiccatopi idam
vinnatabbam yatharaham.
     Yasma cettha "avijjapaccaya sankhara"ti idam karakadassananivaranam,
"sankharapaccaya vinnanan"ti attasankantidassananivaranam, vinnanapaccaya
namarupan"ti attatiparikappitavatthubhedadassanato ghanasannanivaranam, "namarupapaccaya
salayatanan"tiadisu "atta passati .pe. Vijanati phusati vediyati 2- ganhiyati
upadiyati bhavati jayati jiyati miyati"ti evamadidassananivaranam. Tasma
micchadassananivaranatopetam bhavacakkam nivaranato vinanatabbam yatharaham.
@Footnote: 1 cha.Ma. vattati    2 cha.Ma. vedayati
     Yasma panettha salakkhanasamannalakkhanavasena dhammanam adassanato andho
viya avijja, andhassa upakkhalanam viya avijjapaccaya sankhara, upakkhalitassa
patanam viya sankharapaccaya vinnanam, patitassa gandapatubhavo viya vinnanapaccaya
namarupam, gandabhedapilaka viya namarupapaccaya salayatanam, gandapilakaghattanam
viya salayatanapaccaya phasso, ghattanadukkham viya phassapaccaya vedana, dukkhassa
patikarabhilaso viya vedanapaccaya tanha, patikarabhilasena asappayaggahanam
viya tanhapaccaya upadanam, upadinnaasappayalepanam viya upadanapaccaya bhavo,
asappayalepanena gandavikarapatubhavo viya bhavapaccaya jati, gandavikarato
gandabhedo viya jatipaccaya jaramaranam.
     Yasma va panettha avijja appatipattimicchapatipattibhavena satte
abhibhavati patalam viya akkhini, tadabhibhuto ca balo ponobbhavikehi sankharehi
attanam vetheti kosakarakimi viya kosappadesehi. Sankharapariggahitam vinnanam
gatisu patittham labhati parinayakapariggahito viya rajakumaro rajje. Upapattinimittam
parikappanato vinnanam patisandhiyam anekappakaram namarupam abhinibbatteti mayakaro
viya mayam. Namarupe patitthitam salayatanam vuddhim virulhim vepullam papunati
subhumiyam patitthito vanappagumbo viya. Ayatanaghattanato phasso jayati
aranisahitabhimaddanato 1- aggi viya. Phassena phutthassa vedana patubhavati aggina
phutthassa daho viya. Vedayamanassa tanha vaddhati lonudakam pivato pipasa viya. Tasito
bhavesu abhilasam karoti pipasito viya paniye. Tadassupadanam upadanena bhavam
upadiyati amisalobhena maccho balisam viya. Bhave sati jati hoti bije sati
ankuro viya. Jatassa avassam jaramaranam uppannassa rukkhassa patanam viya. Tasma
evam upamahipetam bhavacakkam vinnatabbam yatharaham.
@Footnote: 1 cha.Ma. aranisahitabhimanthanato
     Yasma ca pana 1- bhagavata atthatopi dhammatopi desanatopi pativedhatopi
gambhirabhavam sandhaya "gambhiro cayam ananda paticcasamuppado gambhiravabhaso
ca"ti 2- vuttam, tasma gambhirabhedatopetam bhavacakkam vinnatabbam yatharaham.
     Tattha yasma na jatito jaramaranam na hoti, na ca jatim vina annato
hoti. Itthanca jatito samudagacchatiti evam jatipaccayasamudagatatthassa
duravabodhaniyato jaramaranassa jatipaccayasambhutasamudagatattho gambhiro. Tatha jatiya
bhavapaccaya .pe. Sankharanam avijjapaccayasambhutasamudagatattho gambhiro. Tasma idam
bhavacakkam atthato gambhiranti 3- ayantavettha atthagambhirata. Hetuphalanhi atthoti
vuccati. Yathaha "hetuphale nanam atthapatisambhida"ti. 4-
     Yasma pana yenakarena yadavattha ca avijja tesam tesam sankharanam
paccayo hoti, tassa duravabodhaniyato avijjaya sankharanam paccayattho gambhiro.
Tatha sankharanam .pe. Jatiya jaramaranassa paccayattho gambhiro. Tasma idam
bhavacakkam dhammagambhiranti ayamettha dhammagambhirata. Hetuno hi dhammoti namam.
Yathaha "hetumhi nanam dhammapatisambhida"ti. 4-
     Yasma ca tassa 5- tena tena karanena tatha tatha pavattetabbatta
desanapi gambhira, na tattha sabbannutannanato annam nanam patittham labhati.
Tatha hetam katthaci sutte anulomato, katthaci patilomato, katthaci anulomapatilomato,
katthaci vemajjhato patthaya anulomato va patilomato va. Katthaci tisandhicatusankhepam,
katthaci dvisandhitisankhepam, katthaci ekasandhidvisankhepam desitam. Tasma idam
bhavacakkam desanagambhiranti ayam desanagambhirata.
     Yasma panettha yo avijjadinam sabhavo, yena patividdhena avijjadayo
dhamma salakkhanato patividdha honti, so duppariyogahatta gambhiro. Tasma idam
@Footnote: 1 cha.Ma. pana-saddo na dissati     2 di.Ma. 10/95/49, sam.ni. 16/60/89
@3 cha.Ma. atthagambhiranti          4 abhi. 35/720/360       5 cha.Ma. cassa
Bhavacakkam pativedhagambhiram. Tatha hettha avijjaya annanadassanasaccasappativedhattho
gambhiro, sankharanam abhisankharanayuhanasaragaviragattho, vinnanassa sunnata-
abyaparaasankantipatisandhipatubhavattho, namarupassa ekuppadavinibbhoga-
vinibbhoganamanaruppanattho, salayatanassa adhipatilokadvarakhettavisayavisayibhavattho, phassassa
phusanasanghattanasangatisannipatattho, vedanaya arammanarasanubhavanasukhadukkhamajjhatta-
bhavanijjivavedayitattho, tanhaya abhinanditajjhosanasaritalatanaditanhasamudda-
duppuranattho, upadanassa adanaggahanabhinivesaparamasaduratikkamattho, bhavassa
ayuhanabhisankharanayonigatithitinivasesu khipanattho, jatiya jatisanjatiokkanti-
nibbattipatubhavattho, jaramaranassa khayavayabhedaviparinamattho gambhiroti ayamettha
pativedhagambhirata.
     Yasma panettha ekattanayo nanattanayo abyaparanayo evamdhammatanayoti
cattaro atthanaya honti, tasma nayabhedatopetam bhavacakkam vinnatabbam yatharaham.
Tattha avijjapaccaya sankhara, sankharapaccaya vinnananti evam bijassa
ankuradibhavena rukkhabhavuppatti 1- viya santananupacchedo ekattanayo nama, yam
samma passanto hetuphalasambandhena pavattamanassa santanassa anupacchedavabodhato
ucchedaditthim pajahati, miccha passanto hetuphalasambandhena pavattamanassa
santananupacchedassa ekattaggahanato sassataditthim upadiyati.
     Avijjadinam pana yathasakalakkhanavavatthanam nanattanayo nama. Yam samma
passanto navanavanam uppadadassanato sassataditthim pajahati, miccha passanto
ekasantanapatitassa bhinnasantanasseva nanattaggahanato ucchedaditthim upadiyati.
     Avijjaya sankhara maya uppadetabba, sankharanam va vinnanam amhehiti
evamadibyaparabhavo abyaparanayo nama, yam samma passanto karakassa
@Footnote: 1 cha.Ma. rukkhabhavappatti
Abhavavabodhato attaditthim pajahati, miccha passanto yo asatipi byapare
avijjadinam sabhavaniyamasiddho hetubhavo, tassa aggahanato akiriyaditthim upadiyati.
     Avijjadihi pana karanehi sankharadinamyeva sambhavo khiradihi dadhiadinam
viya, na annesanti ayam evamdhammatanayo nama, yam samma passanto paccayanurupato
phalavabodhato ahetukaditthinca akiriyaditthinca pajahati, miccha passanto paccayanurupam
phalappavattim aggahetva yato kutoci yassa kassaci asambhavaggahanato ahetukaditthinceva
niyatavadanca upadiyatiti evamidam bhavacakkam:-
          saccappabhavato kicca         varana upamahi ca
          gambhiranayabheda ca           vinnatabbam yatharaham.
     Idanhi gambhirato agadham nananayaggahanato duratiyanam 1- nanasina
samadhipavarasilayam sunisitena:-
                     bhavacakkamapadaletva
                     asanivicakkamiva niccanimmathanam
                     samsarabhayamatito
                     na koci supinantarepyatthi.
     Vuttampi cetam bhagavata "gambhiro cayam ananda paticcasamuppado gambhiravabhaso
ca, etassa ananda dhammassa annana 2- ananubodha 3- appativedha
evamayam paja tantakulakajata guliganthikajata 4- munjapabbajabhuta apayam duggatim
vinipatam samsaram nativattati"ti. 5- Tasma attano va paresam va hitaya sukhaya
patipanno avasesakiccani pahaya:-
            gambhire paccayakarap-       pabhede idha pandito
            yatha gadham labhetheva         anuyunje sada satoti.
                     Suttantabhajaniyavannana nitthita.
                           -----------
@Footnote: 1 cha.Ma. durabhiyanam          2 cha.Ma. ayam patho na dissati        3 cha.Ma. ananubodho
@4 cha.Ma. kulaganthikajata      5 di.Ma. 10/95/49, sam.ni. 16/60/89



             The Pali Atthakatha in Roman Book 54 page 140-214. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=54&A=3266&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=54&A=3266&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=35&i=255              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=35&A=3732              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=35&A=3683              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=35&A=3683              Contents of The Tipitaka Volume 35 http://84000.org/tipitaka/read/?index_35

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]