ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 54 : PALI ROMAN Vibhanga.A. (sammoha.)

                         10. Bojjhangavibhanga
                       1. Suttantabhajaniyavannana
     [466] Idani tadanantare bojjhangavibhange sattati gananaparicchedo.
Bojjhangati bodhiya, bodhissa va angati bojjhanga. Idam vuttam hoti:-
ya esa dhammasamaggi yaya lokuttaramaggakkhane uppajjamanaya
linudhaccapatitthanayuhanakamasukhattakilamathanuyogaucchedasassatabhinivesadinam anekesam
upaddavanam patipakkhabhutaya satidhammavicayaviriyapitipassaddhisamadhiupekkhasankhataya
dhammasamaggiya ariyasavako bujjhatiti katva bodhiti vuccati, bujjhati
kilesasantananiddaya utthahati, cattari va ariyasaccani pativijjhati, nibbanameva va
sacchikaroti, tassa dhammasamaggisankhataya bodhiya angatipi bojjhanga
jhanangamaggangadini viya. Yo panesa yathavuttappakaraya etaya dhammasamaggiya bujjhatiti
katva ariyasavako bodhiti vuccati, tassa bodhissa angatipi bojjhanga
senangarathangadayo viya. Tenahu atthakathacariya "bujjhanakassa puggalassa angati
va 1- bojjhanga"ti.
     Apica "bojjhangati kenatthena bojjhanga, bodhaya samvattantiti bojjhanga,
bujjhantiti bojjhanga, anubujjhantiti bojjhanga, patibujjhantiti bojjhanga,
sambujjhantiti bojjhanga"ti imina patisambhidanayenapi 2- bojjhangattho
veditabbo.
     Satisambojjhangotiadisu pasattho sundaro ca bojjhango sambojjhango,
satiyeva sambojjhango satisambojjhango. Tattha upatthanalakkhano satisambojjhango,
pavicayalakkhano dhammavicayasambojjhango, paggahalakkhano viriyasambojjhango,
pharanalakkhano pitisambojjhango, upasamalakkhano passaddhisambojjhango, avikkhepalakkhano
samadhisambojjhango, patisankhanalakkhano upekkhasambojjhango. Tesu "satinca
khvaham bhikkhave sabbatthikam vadami"ti 3- vacanato sabbesam sambojjhanganam
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam saddo na dissati   2 khu.pati. 31/579/488 (sya)  3 sam.Ma. 19/234/102
Upakarakatta satisambojjhango pathamam vutto. Tato param "so tatha sato viharanto
tam dhammam pannaya pavicinati"tiadina 1- nayena evam anukkameneva nikkhepapayojanam
paliyam agatameva.
     Kasma panete satteva vutta anuna anadhikati? linuddhaccapatipakkhato
Sabbatthikato ca. Ettha hi tayo bojjhanga linassa patipakkha. Yathaha "yasminca
kho bhikkhave samaye linam cittam hoti, kalo tasmim samaye dhammavicayasambojjhangassa
bhavanaya, kalo viriyasambojjhangassa bhavanaya, kalo pitisambojjhangassa
bhavanaya"ti. 2- Tayo uddhaccassa patipakkha. Yathaha "yasminca kho bhikkhave
samaye uddhatam cittam hoti, kalo tasmim samaye passaddhisambojjhangassa
bhavanaya, kalo samadhisambojjhangassa bhavanaya, kalo upekkhasambojjhangassa
bhavanaya"ti. 3- Eko panettha lonadhupanam viya sabbabyanjanesu sabbakammikaamacco
viya ca sabbesu rajakiccesu sabbabojjhangesu icchitabbato sabbatthiko. Yathaha
"satinca khvaham bhikkhave sabbatthikam vadami"ti. "sabbatthakan"tipi pali, dvinnampi
sabbattha icchitabbanti attho. Evam linuddhaccapatipakkhato sabbatthikato ca satteva
vuttati veditabba.
     [467] Idani nesam ekasmimyevarammane attano attano kiccavasena
nanakaranam 4- dassetum tattha katamo satisambojjhangotiadi araddham. Tattha
idha bhikkhuti imasmim sasane bhikkhu. Satima hotiti pannaya pannava yasena
yasava dhanena dhanava viya satiya satima hoti, satisampannoti attho. Paramenati
uttamena. Tanhi paramatthasaccassa nibbanassa ceva maggasaccassa ca anulomato
paramannama hoti uttamam settham. Satinepakkenati nepakkam vuccati panna,
satiya ceva nepakkena cati attho.
@Footnote: 1 Ma.u. 14/150/133      2 sam.Ma. 19/234/100
@3 sam.Ma. 19/234/101      4 cha.Ma. nanakaranam
     Kasma pana imasmim satibhajaniye panna sangahitati? satiya
balavabhavadipanattham. Sati hi pannaya saddhimpi uppajjati vinapi, pannaya saddhim
uppajjamana balavati hoti, vina uppajjamana dubbala. Tenassa
balavabhavadipanattham panna gahita. 1- Yatha hi dvisu disasu dve rajamahamatta
tittheyyum. Tesu eko rajaputtam gahetva titthati, 2- eko attano dhammataya
ekakova. Tesu rajaputtam gahetva thito attanopi tejena rajaputtassapi tejena tejava
hoti, attano dhammataya thito na tena samatejo hoti, evameva rajaputtam
gahetva thitamahamacco 3- viya pannaya saddhim uppanna sati, attano dhammataya
thito viya vina pannaya uppanna. Tattha yatha rajaputtam gahetva thito
attanopi tejena rajaputtassapi tejena tejava hoti, evam pannaya saddhim uppanna
sati balavati hoti. Yatha attano dhammataya thito na tena samatejo hoti,
evam vina pannaya uppanna dubbala hotiti balavabhavadipanattham panna
gahitati.
     Cirakatampiti attano va parassa va kayena cirakatam vattam va kasinamandalam
va kasinaparikammam va. Cirabhasitampiti attana va parena va vacaya cirabhasitam
bahukampi vattasise thatva dhammakatham va kammatthanavinicchayam va, vimuttayatanasise
va thatva dhammakathameva. Sarita hotiti tam kayavinnattim vacivinnattinca
samutthapetva pavattaarupadhammakotthasam "evam uppajjitva evam niruddho"ti sarita
hoti. Anussaritati punappunam sarita. Ayam vuccati satisambojjhangoti ayam evam
uppanna sesabojjhangasamutthapika vipassanasampayutta sati satisambojjhango nama
kathiyati.
     So tatha sato viharantoti so bhikkhu tenakarena uppannaya satiya
sato hutva viharanto. Tam dhammanti tam cirakatam cirabhasitam hettha vuttappakaradhammam.
@Footnote: 1 cha.Ma. sangahita        2 cha.Ma. tittheyya
@3 Si. thito mahamatto, cha.Ma. thitamahamatto
Pannaya vicinatiti pannaya aniccam dukkham anattati vicinati. Pavicinatiti aniccam
dukkham anattati tattha pannam carapento pavicinati. Parivimamsam apajjatiti olokanam
gavesanam apajjati. Ayam vuccatiti idam vuttappakaram bojjhangasamutthapakam
vipassanananam dhammavicayasambojjhango nama vuccati.
     Tassa tam dhammanti tassa bhikkhuno tam hettha vuttappakaradhammam. Araddham
hotiti paripunnam hoti paggahitam. Asallinanti araddhattayeva asallinam. Ayam
vuccatiti idam bojjhangasamutthapakam vipassanasampayuttam viriyam viriyasambojjhango
nama vuccati.
     Niramisati kamamisalokamisavattamisanam abhavena niramisa parisuddha. Ayam
vuccatiti ayam bojjhangasamutthapika vipassanasampayutta piti pitisambojjhango
nama vuccati.
     Pitimanassati pitisampayuttacittassa. Kayopi passambhatiti khandhattayasankhato
namakayo kilesadarathapatipassaddhiya passambhati. Cittampiti vinnanakkhandhopi tatheva
passambhati. Ayam vuccatiti ayam bojjhangasamutthapika vipassanasampayutta passaddhi
passaddhisambojjhango nama vuccati.
     Passaddhakayassa sukhinoti passaddhakayataya uppannasukhena sukhitassa.
Samadhiyatiti samma adhiyati, niccalam hutva arammane thapiyati, appanappattam viya
hoti. Ayam vuccatiti ayam bojjhangasamutthapika vipassanasampayutta cittekaggata
samadhisambojjhango nama vuccati.
     Tatha samahitanti tena appanappattena viya samadhina samahitam. Sadhukam
ajjhupekkhita hotiti sutthu ajjhupekkhita hoti. Tesam dhammanam pahanavaddhane 1-
abyavato 2- hutva ajjhupekkhati. Ayam vuccatiti ayam channam bojjhanganam
anosakkanaanativattanabhavasadhako majjhattakaro upekkhasambojjhango nama vuccati.
@Footnote: 1 cha.Ma. hapanavaddhane    2 Ma. avavato
     Ettavata kim kathitam nama hoti? apubbam acarimam ekacittakkhane
nanarasalakkhana pubbabhagavipassana bojjhanga kathita hontiti.
                            Pathamo nayo.
     [468-469] Idani yena pariyayena satta bojjhanga cuddasa honti,
tassa pakasanattham dutiyanayam dassento puna satta bojjhangatiadimaha.
Tatrayam anupubbapadavannana:- ajjhattam dhammesu satiti ajjhattike sankhare
parigganhantassa uppanna sati. Bahiddha dhammesu satiti bahiddha sankhare
parigganhantassa uppanna sati. Yadapiti yapi. Tadapiti sapi. Abhinnayati
abhinneyyadhamme abhijananatthaya. Sambodhayati sambodhi vuccati maggo,
maggatthayati attho. Nibbanayati vanam vuccati tanha, sa tattha natthiti
nibbanam, tadatthaya, asankhataya amatadhatuya sacchikiriyatthaya samvattatiti attho.
Dhammavicayasambojjhangepi eseva nayo.
     Kayikam viriyanti cankamam adhitthahantassa uppannaviriyam. Cetasikam viriyanti
na tavaham imam pallankam bhindissami, yava me na anupadaya asavehi cittam
vimuccissatiti evam kayappayogam vina uppannaviriyam. Kayapassaddhiti tinnam
khandhanam darathapassaddhi. Cittapassaddhiti vinnanakkhandhassa darathapassaddhi.
Upekkhasambojjhange satisambojjhangasadisova vinicchayo. Imasmim naye satta
bojjhanga lokiyalokuttaramissaka kathita.
     Poranakatthera pana ettakena pakatam na hotiti vibhajitva dassesum.
Etesu hi ajjhattadhammesu sati pavicayo upekkhati ime tayo attano
khandharammanatta lokiyava honti, tatha maggam appattam kayikaviriyam. Avitakkaavicara
pana pitisamadhayo lokuttara honti, sesa lokiyalokuttaramissakati.
     Tattha ajjhattam tava dhammesu satipavicayaupekkha ajjhattarammana,
lokuttara pana bahiddharammanati tesam lokuttarabhavo ma yujjittha. Cankamappayogena
nibbattaviriyampi lokiyanti vadanto na kilamati. Avitakkaavicara ca 1- pitisamadhayo
kada lokuttarava hontiti? kamavacare tava pitisambojjhango labbhati,
avitakkaavicara piti na labbhati. Rupavacare avitakkavicara piti labbhati,
pitisambojjhango pana na labbhati. Arupavacare sabbena sabbam na labbhati.
Ettha pana alabbhamanakam upadaya labbhamanakapi patikkhitata. Evamayam avitakkavicaro
pitisambojjhango kamavacaratopi nikkhanto rupavacaratopi arupavacaratopiti
nibbattitalokuttaroyevati kathito.
     Tatha kamavacare samadhisambojjhango labbhati, avitakkavicaro ca 1- samadhi
na labbhati. Rupavacararupavacaresu avitakkavicaro samadhi labbhati, samadhisambojjhango
pana na labbhati. Ettha pana alabbhamanakam upadaya labbhamanakopi patikkhitto.
Evamayam avitakkavicaro samadhi kamavacaratopi nikkhanto rupavacaratopi
arupavacaratopiti nibbattitalokuttaroyevati kathitoti. 2-
     Apica lokiyam gahetva lokuttaro katabbo, lokuttaram gahetva lokiyo
katabbo. Ajjhattadhammesu hi satipavicayaupekkhanam lokuttarabhavanakalopi atthi.
Tatridam suttam:- "ajjhattavimokkham khvaham avuso sabbaupadanakkhayam vadami,
evamassime asava nanusenti"ti 3- imina suttena lokuttara honti. Yada
pana cankamappayogena nibbatte kayikaviriye avupasanteyeva vipassana maggena
ghatiyati, tada tam lokuttaram hoti. Ye pana thera "kasinajjhane anapanajjhane
brahmaviharajjhane ca bojjhango uddharanto na varetabbo"ti vadanti, tesam
vade avitakkavicara pitisamadhisambojjhanga lokiya hontiti.
                             Dutiyanayo.
@Footnote: 1 cha.Ma. pana              2 cha.Ma. kathito         3 sam.ni. 16/32/52
     [470-471] Idani bojjhanganam bhavanavasena pavattam tatiyanayam
dassento puna satta bojjhangatiadimaha. Tatthapi ayam anupubbapadavannana:-
bhavetiti vaddheti, attano santane punappunam janeti abhinibbatteti.
Vivekanissitanti viveke nissitam. Vivekoti vivittata. So cayam tadangaviveko
vikkhambhanasamucchedapatipassaddhinissaranavivekoti pancavidho. Tattha tadangaviveko nama
vipassana. Vikkhambhanaviveko nama attha samapattiyo. Samucchedaviveko nama maggo.
Patipassaddhiviveko nama phalam. Nissaranaviveko nama sabbanimittanissatam nibbanam.
Evametasmim pancavidhe viveke nissitam vivekanissitanti tadangavivekanissitam
samucchedavivekanissitam nissaranavivekanissitanca satisambojjhangam bhavetiti ayamattho
veditabbo.
     Tatha hi ayam satisambojjhangabhavananuyogamanuyutto yogi vipassanakkhane
kiccato tadangavivekanissitam ajjhasayato nissaranavivekanissitam maggakale pana
kiccato samucchedavivekanissitam arammanato nissaranavivekanissitam satisambojjhangam
bhaveti. Pancavidhavivekanissitampiti eke. Te hi na kevalam balavavipassanamagga-
phalakkhanesueva bojjhange 1- uddharanti, vipassanapadakakasinajjhana-
anapanasubhabrahmaviharajjhanesupi uddharanti, na ca patisiddha atthakathacariyehi.
Tasma tesam matena etesam jhananam pavattikkhane kiccatoeva vikkhambhanavivekanissitam.
Yatha ca vipassanakkhane "ajjhasayato nissaranavivekanissitan"ti vuttam,
evam "patipassaddhivivekanissitampi bhaveti"ti vattum vattati. Eseva nayo
viraganissitadisu. Vivekatthaeva hi viragadayo.
     Kevalancettha 2- vossaggo duvidho pariccagavossaggo ca pakkhandanavossaggo
cati. Tattha pariccagavossaggoti vipassanakkhane ca tadangavasena maggakkhane ca
samucchedavasena kilesappahanam. Pakkhandanavossaggoti vipassanakkhane tanninnabhavena,
@Footnote: 1 cha.Ma. bojjhangam                  2 cha.Ma. kevalanhettha
Maggakkhane pana arammanakaranena nibbanapakkhandanam. Tadubhayampi imasmim
lokiyalokuttaramissake atthavannananaye vattati. Tatha hi ayam satisambojjhango
yathavuttena pakarena kilese pariccajati, nibbananca pakkhandati.
     Vossaggaparinaminti imina pana sakalena vacanena vossaggattham parinamantam 1-
parinatanca, paripaccantam paripakkancati idam vuttam hoti. Ayanhi
bojjhangabhavanamanuytto bhikkhu yatha satisambojjhango kilesapariccagavossaggattham
nibbanapakkhandanavossaggatthanca paripaccati, yatha ca paripakko hoti, tatha nam bhavetiti.
Esa nayo sesabojjhangesupi. Imasmimpi naye lokiyalokuttaramissaka bojjhanga
kathitati.
                     Suttantabhajaniyavannana nitthita.
                            ---------



             The Pali Atthakatha in Roman Book 54 page 332-339. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=54&A=7871&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=54&A=7871&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=35&i=542              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=35&A=7181              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=35&A=6185              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=35&A=6185              Contents of The Tipitaka Volume 35 http://84000.org/tipitaka/read/?index_35

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]