ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 54 : PALI ROMAN Vibhanga.A. (sammoha.)

                           Niddesavannana
       [509] Idani yathanikkhittam matikam patipatiya bhajetva dassetum idhati
imissa ditthiyatiadi araddham. Tattha imissa ditthiyatiadihi dasahi padehi
sikkhattayasankhatam sabbannubuddhasasanameva kathitam. Tanhi buddhena bhagavata ditthatta
Ditthiti vuccati. Tasseva khamanavasena khanti, ruccanavasena ruci, gahanavasena adayo,
sabhavatthena dhammo, sikkhitabbatthena vinayo, tadubhayenapi dhammavinayo, pavuttavasena
pavacanam, setthacariyatthena brahmacariyam, anusitthidanavasena satthusasananti vuccati.
Tasma imissa ditthiyatiadisu imissa buddhaditthiya imissa buddhakhantiya
imissa buddharuciya imasmim buddhaadaye imasmim buddhadhamme imasmim
buddhavinaye.
              "ye kho tvam gotami dhamme janeyyasi `ime dhamma
         saragaya samvattanti no viragaya, samyogaya samvattanti no
         visamyogaya, acayaya samvattanti no apacayaya, 1- upadanaya
         samvattanti no patinissaggiya, 1- mahicchataya samvattanti no
         appicchataya, asantutthiya samvattanti no santutthiya, sanganikaya
         samvattanti no pavivekaya, kosajjaya samvattanti no viriyarambhaya,
         dubbharataya samvattanti no subharataya'ti. Ekamsena gotami dhareyyasi
         `neso dhammo, neso vinayo, netam satthusasanan'ti. Ye ca kho
         tvam gotami dhamme janeyyasi `ime dhamma viragaya samvattanti
         no saragaya .pe. Subharataya samvattanti no dubbharataya'ti.
         Ekamsena hi gotami dhareyyasi `eso dhammo, eso vinayo,
         etam satthusasanan"ti 2-
evam vutte imasmim buddhadhammavinaye imasmim buddhapavacane imasmim
buddhabrahmacariye imasmim buddhasatthusasaneti evamattho veditabbo.
     Apicetam sikkhattayasankhatam sakalasasanam bhagavata ditthatta sammaditthipaccayatta
sammaditthipubbangamatta ca ditthi. Bhagavato khamanavasena khanti. Ruccanavasena ruci.
Gahanavasena adayo. Attano karakam apayesu apatamanam dharetiti dhammo. Sova
@Footnote: 1-1 paliyam ime patha na dissanti
@2 vinaYu. 7/406/239, an. atthaka. 23/143/288 (sya)
Sankilesapakkham vinetiti vinayo. Dhammo ca so vinayo cati dhammavinayo. Kusaladhammehi
va akusaladhammanam esa vinayoti dhammavinayo. Teneva vuttam:- "ye ca kho tvam
gotami dhamme janeyyasi ime dhamma viragaya samvattanti no saragaya .pe.
Ekamsena gotami dhareyyasi eso dhammo, eso vinayo, etam satthusasanan"ti. 1-
     Dhammena va vinayo na dandadihiti dhammavinayo. Vuttampi cetam:-
            "dandeneke damayanti       ankusehi kasahi ca
             adandena asatthena        nago danto mahesina"ti. 2-
     Tatha
            "dhammena niyamananam ka     usuya vijanatan"ti. 3-
     Dhammaya va vinayo dhammavinayo. Anavajjadhammattham hesa vinayo, na
bhavabhogamisattham. Tenaha bhagava "nayidam bhikkhave brahmacariyam vussati janakuhanatthan"ti 4-
vittharo. Punnattheropi aha "anupadaparinibbanattham kho avuso bhagavati
brahmacariyam vussati"ti. 5- Visittham va nayatiti vinayo. Dhammato vinayo dhammavinayo.
Samsaradhammato hi sokadidhammato va esa visittham nibbanam nayati. Dhammassa va
vinayo, na titthakarananti dhammavinayo, dhammabhuto hi bhagava, tasseva vinayo.
Yasma va dhammayeva abhinneyya parinneyya pahatabba bhavetabba
sacchikatabba ca, tasma esa dhammesu vinayo, na sattesu na jivesu cati
dhammavinayo. Satthasabyanjanatadihi annesam vacanato padhanam vacananti pavacanam.
Pavacanameva pavacanam. Sabbacariyahi visitthacariyabhavena brahmacariyam. Devamanussanam
satthubhutassa bhagavato sasananti satthusasanam. Satthubhutam va sasanantipi satthusasanam.
"so vo mamaccayena sattha"ti 6- hi dhammavinayova satthati vuttoti
evametesam padanam attho veditabbo.
@Footnote: 1 vinaYu. 7/406/239, an. atthaka. 23/143/288 (sya)
@2 vinaYu. 7/342/135, Ma.Ma. 13/352/337               3 vinaYu. 4/63/56
@4 an. catukka. 21/25/30      5 Ma.mu. 12/259/221     6 di.Ma. 10/216/134
     Yasma pana imasmimyeva sasane sabbappakarajjhananibbattako bhikkhu dissati,
na annattha, 1- tasma tattha tattha "imissa"ti ca "imasmin"ti ca ayam niyamo katoti
veditabboti. Ayam "idha"ti matikapadaniddesassa attho.
     [510] Bhikkhuniddese samannayati pannattiya, voharenati attho.
Samannayaeva hi ekacco bhikkhuti pannayati. Tatha hi nimantanadimhi bhikkhusu
ganiyamanesu samanerepi gahetva "satam bhikkhu sahassam bhikkhu"ti vadanti.
Patinnayati attano patijananena. Patinnayapi hi ekacco bhikkhuti pannayati.
Tassa "ko ettha avusoti. Aham avuso bhikkhu"ti evamadisu 2- sambhavo
datthabbo. Ayam pana anandattherena vuttatta dhammika patinna. Rattibhage
pana dussilapi patipatham agacchanta "ko ettha"ti vutte adhammikaya patinnaya
abhutatthaya "mayam bhikkhu"ti vadanti.
     Bhikkhatiti yacati. Yo hi koci bhikkhati bhikkham esati gavesati, so tam
labhatu va ma va, athakho bhikkhatiti bhikkhu. Bhikkhakoti byannena padam vaddhitam,
bhikkhanadhammataya bhikkhuti attho. Bhikkhacariyam ajjhupagatoti buddhadihi ajjhupagatam
bhikkhacariyam ajjhupagatatta bhikkhacariyam ajjhupagato nama. Yo hi koci appam va
mahantam va bhogakkhandham pahaya agarasma anagariyam pabbajito kasigorakkhadihi
jivitakappanam hitva lingasampaticchaneneva bhikkhacariyam ajjhupagatoti bhikkhu.
Parapatibaddhajivikatta va viharamajjhe kajabhattam bhunjamanopi bhikkhacariyam
ajjhupagatoti bhikkhu. Pindiyalopabhojanam nissaya pabbajjaya ussahajatatta
va bhikkhacariyam ajjhupagatoti bhikkhu.
     Agghaphassavannabhedena bhinnam patam dharetiti bhinnapatadharo. Tattha
satthakacchedanena agghabhedo veditabbo. Sahassagghanakopi hi pato satthakena
khandakhandikam chinno bhinnaggho hoti purimagghato upaddhampi na agghati.
@Footnote: 1 cha.Ma. annatra       2 an. dasaka. 24/96/158
Suttasamsibbanena phassabhedo veditabbo. Sukhasamphassopi hi pato suttehi
samsibbito bhinnaphasso hoti, kharasamphassatam papunati. Sucimaladihi vannabhedo
veditabbo. Suparisuddhopi hi pato sucikammato patthaya sucimalena
hatthasedamalajallikadihi avasane rajanakappakaranehi ca bhinnavanno hoti, pakativannam vijahati.
Evam tihakarehi bhinnapatadharanato bhinnapatadharoti bhikkhu. Gihivatthavisabhaganam va
kasavanam dharanamatteneva bhinnapatadharoti bhikkhu.
     Bhindati papake akusale dhammeti bhikkhu. Sotapattimaggena panca kilese
bhindatiti bhikkhu. Sakadagamimaggena cattaro, anagamimaggena cattaro,
arahattamaggena attha kilese bhindatiti bhikkhu. Ettavata cattaro maggattha dassita.
Bhinnattati imina pana cattaro phalattha. Sotapanno hi sotapattimaggena
panca kilese bhinditva thito, sakadagami sakadagamimaggena cattaro, anagami
anagamimaggena cattaro, araha arahattamaggena attha kilese bhinditva thito.
Evamayam catubbidho phalattho bhinnatta papakanam akusalanam dhammanam bhikkhu nama.
     Odhiso kilesanam pahanati ettha dve odhi maggodhi ca kilesodhi ca.
Odhi nama sima mariyada. Tattha sotapanno maggodhina odhiso kilesanam
pahana bhikkhu. Tassa hi catusu maggesu ekeneva odhina kilesa pahina, na
sakalena maggacatukkena. Sakadagamianagamisupi eseva nayo. Sotapanno ca
kilesodhinapi odhiso kilesanam pahana bhikkhu. Tassa hi pahatabbakilesesu
odhinava kilesa pahina, na sabbena sabbam. Araha pana anodhisova kilesanam
pahana bhikkhu. Tassa hi maggacatukkena anodhinava kilesa pahina, na ekaya
maggasimaya. Pahatabbakilesesu ca anodhisova kilesa pahina. Ekapi hi kilesasima
thita nama natthi. Evam so ubhayathapi anodhiso kilesanam pahana bhikkhu.
     Sekkhoti puthujjanakalyanakena saddhim satta ariya tisso sikkha sikkhantiti
sekkha. Tesu yo koci sekkho bhikkhuti veditabbo. Na sikkhatiti asekkho.
Sekkhadhamme atikkamma aggaphale thito tato uttarim sikkhitabbabhavato khinasavo
asekkhoti vuccati. Avaseso puthujjanabhikkhu tisso sikkha neva sikkhati, na
sikkhitva thitoti nevasekkhanasekkhoti veditabbo.
      Silaggam samadhiggam pannaggam vimuttagganti idamaggam patva thitatta aggo
bhikkhu nama. Bhadroti apapako. Kalyanaputhujjanadayo hi yava araha, tava
bhadrena silena samadhina pannaya vimuttiya vimuttinanadassanena ca samannagatatta
bhadro bhikkhuti sankhyam gacchanti. Mando bhikkhuti pasanno bhikkhu, sappimando
viya anavilo vippasannotyattho. Saroti  tehiyeva silasaradihi samannagatatta
silasamannagamena nilo pato viya saro bhikkhuti veditabbo, vigatakilesapheggubhavato
va khinasavova saroti veditabbo.
     Ettha 1- ca bhindati papake akusale dhammeti bhikkhu, odhiso kilesanam
pahana bhikkhu, sekkho bhikkhu"ti imesu tisu thanesu satta sekkha kathita.
"bhinnatta papakanam akusalanam dhammananti bhikkhu, anodhiso kilesanam pahana
bhikkhu, asekkho bhikkhu, aggo bhikkhu, mando bhikkhu"ti imesu pancasu thanesu
khinasavova kathito. "nevasekkhanasekkho"ti ettha puthujjanova kathito. Sesesu
thanesu puthujjanakalyanako satta sekkha khinasavoti ime sabbepi kathita.
     Evam samannadihi bhikkhum dassetva idani upasampadavasena dassetum
samaggena samghenatiadimaha. Tattha samaggena samghenati sabbantimena paricchedena
pancavaggakaraniye kamme yavatika bhikkhu kammappatta, tesam agatatta chandarahanam
chandassa ahatatta sammukhibhutananca appatikkosanato ekasmim kamme samaggabhavam
@Footnote: 1 cha.Ma. tattha
Upagatena. Natticatutthenati tihi anusavanahi ekaya ca nattiya katabbena.
Kammenati dhammikena vinayakammena. Akuppenati vatthunattianusavanasimaparisasampatti-
sampannatta akopetabbatam appatikkositabbatam upagatena. Thanarahenati
karanarahena satthusasanarahena.
     Upasampanno nama uparibhavam samapanno, pattoti attho. Bhikkhubhavo hi
uparibhavo. Tancesa yathavuttena kammena samapannatta upasampannoti vuccati.
Etena ya ima ehibhikkhuupasampada saranagamanaupasampada ovadapatiggahana-
upasampada panhabyakaranaupasampada garudhammapatiggahanaupasampada dutena upasampada
atthavacika upasampada natticatutthakammaupasampadati attha upasampada vutta,
tasam natticatutthakammaupasampada dutena upasampada atthavacika upasampadati
ima tisasova thavara, sesa buddhe dharamaneyeva ahesum. Tasu upasampadasu
imasmim thane ayam natticatutthakammaupasampadava adhippeta.
     [511] Patimokkhasamvaraniddese patimokkhanti sikkhapadasilam. Tanhi yo
nam pati rakkhati, tam mokkheti mocayati apayikadihi dukkhehi, tasma patimokkhanti
vuttam. Silam patitthatiadini tasseva vevacanani. Tattha silanti kamancetam saha
kammavacapariyosanena ijjhanakassa patimokkhassa vevacanam, evam santepi dhammato
etam silam nama panatipatadihi va viramantassa vattapatipattim ma purentassa
cetanadayo dhamma veditabba. Vuttanhetam patisambhidayam "kim silanti cetana silam,
cetasikam silam, samvaro silam, avitikkamo silan"ti. 1-
     Tattha cetana silam nama panatipatadihi va viramantassa vattapatipattim
va purentassa cetana, cetasikam silam nama panatipatadihi viramantassa virati.
Apica cetana silam nama panatipatadini pajahantassa satta kammapathacetana,
@Footnote: 1 khu.pati. 31/89/64 (sya)
Cetasikam silam nama "abhijjham pahaya vigatabhijjhena cetasa viharati"tiadina
nayena samyuttamahavagge vutta anabhijjhaabyapadasammaditthidhamma. Samvaro silanti
ettha pancavidhena samvaro veditabbo patimokkhasamvaro satisamvaro nanasamvaro
khantisamvaro viriyasamvaroti. Tassa nanakaranam visuddhimagge 1- vuttam. Avitikkamo
silanti samadinnasilassa kayikavacasiko avitikkamo. Ettha ca samvarasilam
avitikkamasilanti idameva nippariyayato silam, cetana silam cetasikam silanti pariyayato
silanti veditabbam.
     Yasma pana patimokkhasamvarasilena bhikkhu sasane patitthati nama, tasma
tam patitthati vuttam. Patitthahati va ettha bhikkhu, kusaladhammaeva va ettha
patitthahantiti patittha. Ayamattho:-
           "sile patitthaya naro sapanno     cittam pannanca bhavayam
            atapi nipako bhikkhu           so imam vijataye jatan"ti 2- ca
     "patittha maharaja silam sabbesam kusalanam dhammanan"ti ca "sile
patitthitassa kho maharaja sabbe kusala dhamma na parihayanti"ti ca adisuttavasena
veditabbo.
     Tadetam pubbuppattiatthena adi. Vuttampi cetam:-
              "tasmatiha tvam uttiya adimeva visodhehi kusalesu
         dhammesu. Ko cadi kusalanam dhammanam, silanca suvisuddham ditthi
         ca ujuka"ti. 3-
     Yatha hi nagaravaddhaki nagaram mapetukamo pathamam nagaratthanam sodheti,
tato aparabhage vithicatukkasinghatakadiparicchedena vibhajitva nagaram mapeti, evameva
@Footnote: 1 visuddhi. 1/8 silaniddesa             2 sam.sa. 15/23/16
@3 sam.Ma. 19/382/144
Yogavacaro aditova silam visodheti, tato aparabhage samathavipassanamaggaphalanibbanani
sacchikaroti. Yatha va pana rajako pathamam tihi kharehi vattham dhovitva parisuddhe
vatthe yathicchitam 1- rangajatam upaneti. Yatha va pana cheko cittakaro rupam
likhitukamo aditova bhittiparikammam karoti, tato aparabhage rupam samutthapeti,
evameva yogavacaro aditova silam visodhetva aparabhage samathavipassanadayo
dhamme sacchikaroti, tasma silam "adi"ti vuttam.
     Tadetam caranasarikkhakataya 2- caranam. Caranati hi pada vuccanti, yatha hi
chinnacaranassa purisassa disam gamanabhisankharo na jayati, paripunnapadasseva
jayati, evameva yassa silam bhinnam hoti khandam aparipunnam, tassa nibbanagamanaya
nanagamanam na sampajjati. Yassa pana tam abhinnam hoti akhandam paripunnam,
tassa nibbanagamanaya nanagamanam sampajjati. Tasma silam "caranan"ti vuttam.
     Tadetam samyamanavasena sannamo, samvaranavasena samvaro, ubhayenapi silasannamo
ceva silasamvaro ca kathito. Vacanattho panettha samyameti vitikkamavipphandanam puggalam
va samyameti vitikkamavasena tassa vipphanditum na detiti sannamo. Vitikkamassa
pavesanadvaram samvarati pidahatiti samvaro. Mokkhanti 2- uttamam mukhabhutam va. Yatha hi
sattanam catubbidho aharo mukhena pavisitva angamangani pharati, evam yoginopi
catubhumikam kusalam silamukhena pavisitva atthasiddhim sampadeti. Tena vuttam
"mokkhan"ti. Pamukhena 4- sadhuti pamokkham, pubbangamam settham padhananti attho.
Kusalanam dhammanam samapattiyati cutabhumikakusalanam patilabhatthaya pamokkham pubbangamam
settham padhananti veditabbam.
     Kayiko avitikkamoti tividham kayasucaritam. Vacasikoti catubbidham vacisucaritam.
Kayikavacasikoti tadubhayam. Imina ajivatthamakasilam pariyadaya dasseti. Samvutoti
@Footnote: 1 cha.Ma. yadicchakam   2 cha.Ma......sarikkhataya   3 ka. mukhanti   4 cha.Ma. pamukhe
Pihito, samvutindriyo pihitindriyoti attho. Yatha hi samvutadvaram geham "samvutam
geham pihitam gehan"ti vuccati, evamidha samvutindriyo "samvuto"ti vutto.
Patimokkhasamvarenati patimokkhena ca samvarena ca, patimokkhasankhatena va
samvarena. Upetotiadini vuttatthaneva.
     [512] Iriyatitiadihi sattahipi padehi patimokkhasamvarasile thitassa bhikkhuno
iriyapathaviharo kathito.
     [513] Acaragocaraniddese kincapi bhagava samanacaram samanagocaram
kathetukamo "acaragocarasampannoti atthi acaro, atthi anacaro"ti padam
uddhari. Yatha pana maggakusalo puriso maggam acikkhanto  "vamam munca dakkhinam
ganha"ti pathamam muncitabbam sabhayamaggam uppathamaggam acikkhati, paccha gahetabbam
khemamaggam ujumaggam, evameva maggakusalapurisasadiso dhammaraja pathamam pahatabbam
buddhapatikuttham anacaram acikkhitva paccha acaram acikkhitukamo "tattha katamo
anacaro"tiadimaha. Purisena hi acikkhitamaggo sampajjeyya va na va,
tathagatena acikkhitamaggo apannako indena vissattham vajiram viya avirajjhanako
nibbananagaramyeva samosarati. Tena vuttam "puriso maggakusaloti kho tissa
tathagatassetam adhivacanam arahato sammasambuddhassa"ti. 1-
     Yasma va sasisam nahanena pahinasedamalajallikassa purisassa malagandha-
vilepanadivibhusanavidhanam viya pahinapapadhammassa kalyanadhammasamayogo sampannarupo
hoti, tasma sedamalajallikam viya pahatabbam pathamam anacaram acikkhitva
pahinasedamalajallikassa malagandhavilepanadivibhusanavidhanam viya paccha acaram
acikkhitukamopi tattha katamo anacarotyadimaha. Tattha kayiko vitikkamoti
tividham kayaduccaritam. Vacasiko vitikkamoti catubbidham vaciduccaritam. Kayikavacasiko
vitikkamoti tadubhayam. Evam ajivatthamakasilasseva vitikkamam dassesi.
@Footnote: 1 sam.kha. 17/84/87
     Yasma pana na kevalam kayavacahiyeva anacaram acarati, manasapi acaratieva.
Tasma tam dassetum "sabbampi dussilyam anacaro"ti vuttam. Tattha ekacciyam 1-
anacaram vibhajitva dassento idhekacco veludanenatiadimaha. Tattha veludanenati
paccayahetukena veludanena. Vihare utthitanhi arannato va aharitva
rakkhitagopitam velum "evam me paccayam dassanti"ti upatthakanam datum na vattati.
Evanhi jivitam kappento anesanaya micchajivena jivati. So ditthe ceva 2-
dhamme garaham papunati, samparaye ca apayaparipurako hoti. Attano puggalikavelum
kulasangahatthaya dadam 3- kuladusakadukkatamapajjati, parapuggalikam theyyacittena dadamano
bhandagghena karetabbo. Samghikepi eseva nayo. Sace pana tam issaravataya
deti, garubhandavissajjanamapajjati.
     Kataro pana velu garubhandam hoti, kataro na hotiti. Yo tava aropimo
sayam jato, so samghena paricchinnatthaneyeva garubhandam, tato param na garubhandam.
Ropitatthane sabbena sabbam garubhandam. So pana pamanena paricchinno
telanalippamanopi garubhandam, na tato hettha. Yassa pana bhikkhuno telanaliya
va kattaradandena va attho, tena phatikammam katva gahetabbo. Phatikammam
tadagghanakam va atirekam va vattati, onakam 4- na vattati. Hatthakammampi udakaharanamattam
va appaharitakaranamattam va na vattati, tam 5- thavaram katum vattati. Tasma
pokkharanito va pamsum uddharitva sopanam va attharapetva visamatthanam va
samam katva gahetum vattati. Phatikammam akatva gahito tattha vasanteneva
paribhunjitabbo, pakkamantena samghikam katva thapetva gantabbam. Asatiya gahetva
gatena yattha gato sarati, tato paccaharitabbo. Sace antara bhayam hoti,
sampattavihare thapetva gantabbam.
@Footnote: 1 Ma. ekaccassa            2 cha.Ma. dittheva       3 cha.Ma. dadanto
@4 Si. omakam, cha.Ma. unakam     5 cha.Ma. ayam patho na dissati
     Manussa viharam gantva velum yacanti, bhikkhu samghikoti datum na visahanti,
manussa punappunam yacanti va tajjenti va, tada bhikkhuhi "dandakammam katva
ganhatha"ti vattum vattati. Veludanam nama na hoti. Sace te dandakammatthaya
vasipharasuadini va khadaniyabhojaniyam va denti, gahetum na vattati. Vinayatthakathayam
pana "daddhageha manussa ganhitva gacchanta na varetabba"ti vuttam.
     Sace samghassa velugumbe veludusika uppajjanti, tam akottapentanam 1-
velu nassati, kim katabbanti. Bhikkhacare manussanam acikkhitabbam. Sace kottetum
na icchanti, samabhagam labhissathati vattabba. Na icchantiyeva, dve kotthase
labhissathati vattabba. Evampi anicchantesu natthenattho natthi, tumhakam gane 2-
sati dandakammam karissatha, kottetva ganhathati vattabba. Veludanam nama na
hoti. Velugumbe aggimhi utthitepi udakena vuyhamanavelusupi eseva nayo.
Rukkhesupi ayameva kathamaggo. Rukkho pana sucidandakappamano garubhandam hoti.
Samghike rukkhe kottapetva samgham anapucchitvapi samghikam avasam katum labbhati.
Vacanapathacchedanattham pana apucchitvava katabbo.
     Puggalikam katum labbhati na labbhatiti? na labbhati. Hatthakammasisena pana
Ekasmim gehe mancatthanamattam labbhati. Tisu gehesu ekam geham labhati. Sace
dabbasambhara puggalika honti, bhumi samghika, ekam geham katva samabhagam labhati.
Dvisu gehesu ekam geham labhati. Samghikarukkhe samghikam avasam badhente samgham
anapuccha haretum vattati na vattatiti? vattati, vacanapathacchedanattham pana
apucchitvava haretabbo. Sace rukkham nissaya samghassa mahanto labho hoti, na
haretabbo. Puggalikarukkhe samghikam avasam badhente rukkhasamikassa acikkhitabbam.
Sace haritum na icchati, chedapetva haretabbo. Rukkham me dethati codentassa
@Footnote: 1 cha.Ma. akottapentanam              2 cha.Ma. khane
Rukkham agghapetva mulam databbam. Samghike rukkhe puggalikavasam puggalike ca
puggalikavasam badhentepi eseva nayo. Valliyampi ayameva kathamaggo. Valli
pana yattha vikkayati, dullabha hoti, tattha garubhandam. Sa ca kho upaddhabahuppamanato
patthaya, tato hettha vallikhandam garubhandam na hoti.
     Pattadanadisupi pattadanenati paccayahetukena pattadanenatiadi sabbam
veludane vuttanayeneva veditabbam. Garubhandataya panettha ayam vinicchayo.
Pattampi hi yattha vikkayati, ganthikadayo ganthapalivedhanadinam 1- atthaya ganhanti,
tadise dullabhatthaneyeva garubhandam hotieva. Esa tava
kimsukapattakannapilandhanatalapattadisu vinicchayo.
     Talapannampi imasmimyeva thane kathetabbam. Talapannampi hi sayam jate
talavane samghena paricchinnatthaneyeva garubhandam, na tato param. Ropimatalesu
sabbampi garubhandam. Tassa pamanam hetthimakotiya atthangulappamanopi rittapotthako.
Tinampi ettheva pakkhipitva kathetabbam. Yattha pana tinam natthi, tattha
munjapalalanalikerapannadihipi chadenti, tasma tanipi tineneva sangahitani.
Iti munjapalaladisu yankinci mutthippamanam tinam nalikerapannadisu ca
ekapannampi samghassa dinnam va tatthajatakam va bahiarame samghassa tinavatthumhi
jatatinam va rakkhitagopitam garubhandam hoti. Tam pana samghakamme ca cetiyakamme ca
kate atirekam puggalikakamme datum 2- vattati. Hettha vuttavelumhipi eseva
nayo.
     Pupphadane "ettakesu rukkhesu pupphani vissajjetva yagubhattavatte
upanentu, ettakesu senasanapatisankharanesu upanentu"ti evam niyamitatthaneeva
pupphani garubhandani honti. Paratire samanera pupphani ocinitva rasim
karonti. Pancangasamannagato pupphabhajako bhikkhusamgham ganetva kotthase karoti,
@Footnote: 1 cha.Ma. gandhikadayo gandhapalivethanadinam      2 cha.Ma. katum
So sampattaparisaya samgham anapucchitvava datum labhati, asammatena pana apucchitvava
databbam. Bhikkhu pana kassa pupphani datum labhati, kassa datum na labhatiti.
Matapitunam geham haritvapi gehato pakkosapetvapi "vatthupujam karotha"ti datum
labhati, pilandhanatthaya datum na labhati, sesanatinam pana haritva na databbam,
pakkosapetva "pujam karotha"ti databbam. Sesajanassa pujanatthanam sampattassa
apaccasimsantena databbam. Pupphadanam nama na hoti. Vihare bahuni pupphani
pupphanti. Bhikkhuna pindaya carantena manusse disva "vihare bahuni pupphani
pujetha"ti vattabbam. Vacanamatte doso natthi. Manussa khadaniyabhojaniyam adaya
agamissantiti cittena pana na vattabbam. Sace vadati, khadaniyabhojaniyam
na paribhunjitabbam, manussa attano dhammataya vihare pupphani atthiti pucchitva
"asukadivase viharam agamissama, samaneranam pupphani ocinitum ma detha"ti
vadanti. Bhikkhu samaneranam kathetum pamuttha. Samanerehi pupphani ocinitva
thapitani. Manussa bhikkhu upasankamitva "bhante mayam tumhakam asukadivaseyeva
arocayimha, `samaneranam pupphani ocinitum ma detha'ti. Kasma na varayittha"ti.
"sati me pamuttha, pupphani ocinitamattaneva, 1- na tava puja kata"ti
vattabbam. "ganhatha pujetha"ti na vattabbam. Sace vadati, amisam na paribhunjitabbam.
       Aparo bhikkhu samaneranam acikkhati "asukagamavasino pupphani ma
ocinitthati ahamsu"ti. Manussapi amisam aharitva danam datva vadanti
"amhakam manussa na bahuka, samanere 2- amhehi saha pupphani ocinitum
anapetha"ti. "samanerehi bhikkha laddha, ye bhikkhacaram na gacchanti, te
sayameva janissanti upasaka"ti vattabbam. Ettakam nayam labhitva samanere
putte va bhatike va katva pupphani ocinapetum doso natthi, pupphadanam
nama na hoti.
@Footnote: 1 cha.Ma. ocita....         2 Ma. samanerehi
     Phaladane phalampi puppham viya niyamitameva garubhandam hoti. Vihare bahukamhi
phalaphale sati aphasuka manussa agantva yacanti. Bhikkhu "samghikan"ti datum
na ussahanti. Manussa vippatisarino akkosanti paribhasanti. Tattha kim
katabbanti. Phalehi va rukkhehi va paricchinditva katika katabba "asuke
ca asuke ca rukkhe 1- ettakani phalani ganhanta ettakesu va rukkhesu
phalani ganhanta na varetabba"ti. Cora pana issara va balakkarena
ganhanta na varetabba. Kuddha hi te sakalaviharampi naseyyum. Adinavo
pana kathetabboti.
     Sinanadane sinanacunnani kottitani na garubhandani. Akottito
rukkhatacova garubhandam. Cunnam pana agilanassa rajananipakkam vattati. Gilanassa
yankinci cunnam vattatiyeva. Mattikapi ettheva pakkhipitva kathetabba. Mattikapi
hi 2- yattha dullabha hoti, tattheva garubhandam. Sapi hetthimakotiya
timsapalagulapindappamanava, tato hettha na garubhandanti.
     Dantakatthadane dantakattham acchinnakameva garubhandam. Yesam samaneranam
samghato dantakatthavaro papunati, te attano acariyupajjhayanam patiyekkam
datum na labhanti. Yehi pana ettakani dantakatthani aharitabbaniti
paricchinditva varam gahitani, te atirekani acariyupajjhayanam datum labhanti. Ekena
bhikkhuna dantakatthamalakato bahuni dantakatthani na gahetabbani. Devasikam
ekekameva gahetabbam patiyekkam vasantenapi bhikkhusamgham ganayitva yattakani
attano papunanti, tattakaneva gahetva gantabbam. Antara agantukesu va
agatesu disam va pakkamantena aharitva gahitatthaneyeva thapetabbani.
     Catukamyatayatiadisu catukamyata vuccati attanam dasam viya nicatthane
thapetva parassa khalitavacanampi santhapetva piyakamataya paggayhavacanam. Muggasupatayati 3-
muggasupasamanaya saccalikena jivitakappanatayetam adhivacanam. Yatha hi muggasupe
@Footnote: 1 cha.Ma. asukesu ca rukkhesu    2 cha.Ma. ayam saddo na dissati
@3 cha.Ma. mugasupyatati
Paccante bahu mugga pakam gacchanti, thoka na gacchanti, evameva saccalikena
jivitakappake puggale bahu alikam hoti, appakam saccam. Yatha va muggasupassa
appavisanatthanam nama natthi, evameva saccalikavuttino puggalassa appavitthavaca
nama natthi. Singhatakam viya icchiticchitadharaya patitthati. Tenassa sa musavadita
muggasupatati vutta. Paribhatyatati paribhatakammabhavo. Paribhatassa hi kammam
paribhatyam, tassa bhavo paribhatyata. Alankarakaranadihi darakakilapanassetam
adhivacanam.
     Janghapesanikanti gamantaradesantaradisu tesam tesam gihinam sasanapatisasanaharanam.
Idanhi janghapesanikam nama attano matapitunam, ye cassa matapitaro
upatthahanti, tesam sasanam gahetva katthaci gamanavasena vattati. Cetiyassa va
samghassa va attano va kammam karontanam vaddhakinampi sasanam haritum vattati.
Manussa "danam dassama, pujam karissama, bhikkhusamghassa acikkhatha"ti vadanti.
"asukattherassa nama detha"ti pindapatam va bhesajjam va civaram va denti,
"vihare pujam karotha"ti malagandhavilepanadini va dhajapatakadini va niyyadenti,
sabbam haritum vattati, janghapesanikam nama na hoti. Sesanam sasanam gahetva
gacchantassa padavare padavare doso.
     Annatarannatarenati etesam va veludanadinam annatarannatarena vejjakammam
bhandagarikakammam pindapatipindakammam samghuppadacetiyuppadaupatthapanakammanti
evarupanam va micchajivena jivitakappanakakammanam yena kenaci. Buddhapatikutthenati
buddhehi garahitena patisiddhena. Ayam vuccatiti ayam sabbopi anacaro nama
kathiyati. Acaraniddeso vuttapatipakkhanayeneva veditabbo.
     [514] Gocaraniddesepi pathamam agocarassa vacane karanam hettha
vuttanayeneva veditabbam. Ettha ca gocaroti pindapatadinam atthaya upasankamitum
Yuttatthanam gocaro, ayuttatthanam agocaro. Vesiya gocaro assati vesiyagocaro, 1-
mittasanthavavasena upasankamitatthananti attho. Tattha vesiya nama rupupajiviniyo
yena kenacideva sulabhajjhacaratamittasanthavasinehavasena upasankamanto vesiyagocaro 1-
nama hoti. Tasma evam upasankamitum na vattati. Kimkarana? arakkhavipattito.
Evam upasankamantassa hi ciram rakkhitagopitopi samanadhammo katipaheneva nassati.
Sacepi na nassati, garaham labhati. Dakkhinavasena pana upasankamantena satim
upatthapetva upasankamitabbam. Vidhava vuccanti matapatika va pavutthapatika va.
Thullakumariyoti mahallika anivitthakumariyo. 2- Pandakati lokamisanissitakathabahula
ussannakilesa avupasantaparilaha napumsaka. Tesam sabbesampi upasankamane
adinavo vuttanayeneva veditabbo. Bhikkhunisupi eseva nayo. Apica bhikkhu nama
ussannabrahmacariya honti, tatha bhikkhuniyo. Te annamannam santhavavasena
katipaheneva rakkhitagopitam samanadhammam nasenti. Gilanapucchakena pana gantum
vattati. Bhikkhuna pupphani labhitva pujanatthayapi ovadadanatthayapi gantum
vattatiyeva.
     Panagaranti suragaram. 3- Tam brahmacariyantarayakarehi surasondehi
avivittam hoti. Tattha tehi saddhim sahasondavasena upasankamitum na vattati.
Brahmacariyantarayo hoti. Samsattho viharati rajuhitiadisu rajanoti abhisitta
va hontu anabhisitta va, ye rajjamanusasanti. Rajamahamattati rajunam
issariyasadisaya mahatiya issariyamattaya samannagata. Titthiyati viparitadassana
bahiraparibbajaka. Titthiyasavakati bhattivasena tesam paccayadayaka, etehi saddhim
samsaggajato hotiti attho.
     Ananulomikena samsaggenati ananulomikasamsaggo nama tissannam sikkhanam
ananulomo paccanikasamsaggo, yena brahmacariyantarayam pannattivitikkamam
@Footnote: 1 ka. vesiyagocaro      2 Ma. anividdhakumariyo
@3 cha.Ma. surapanagharam
Sallekhaparihaninca papunati. Seyyathidam? rajarajamahamattehi saddhim sahasokita
sahanandita samanasukhadukkhata 1- uppannesu kiccakaraniyesu attanava yogam apajjanata,
titthiyatitthiyasavakehi saddhim ekacchandarucisamacarata ekacchandarucisamacarabhavavaho
va sinehabahumanasanthavo. Tattha rajarajamahamattehi saddhim samsaggo
brahmacariyantarayam karoti. Itarehi tesam laddhiggahanam. Tesam pana vadam bhinditva
attano laddhim ganhapetum samatthena upasankamitum vattati.
     Idani aparenapi pariyayena agocaram dassetum yani va pana tani
kulanitiadimaraddham. Tattha assaddhaniti buddhadisu saddhavirahitani. Buddho
sabbannu, dhammo niyyaniko, samgho supatipannoti na saddahanti. Appasannaniti
cittam pasannam anavilam katum na sakkonti. Akkosakaparibhasakaniti akkosakani
ceva paribhasakani ca, "corosi, balosi, mulhosi, otthosi, gonosi, gadrabhosi,
apayikosi, nerayikosi, tiracchanagatosi, natthi tuyham sugati, duggatiyeva
patikankha"ti evam dasahi akkosavatthuhi akkosanti, "hotu idani tam paharissama
bandhissama vadhissama"ti evam bhayadassanena paribhasanti vatyattho. 2- Anatthakamaniti
attham na icchanti, anatthameva icchanti. Ahitakamaniti ahitameva icchanti, hitam
na icchanti. Aphasukakamaniti phasukam na icchanti. Aphasukameva icchanti.
Ayogakkhemakamaniti catuhi yogehi khemam nibbhayam na icchanti, sabhayameva icchanti.
Bhikkhunanti ettha samanerapi sangaham gacchanti. Bhikkhuninanti ettha
sikkhamanasamaneriyopi. Sabbesampi hi bhagavantam uddissa pabbajitananceva saranagatananca
catunnampi parisanam tani anatthakamaniyeva. Tatharupani kulaniti evarupani
khattiyakuladini kulani. Sevatiti nissaya jivati. Bhajatiti upasankamati. Payirupasatiti
punappunam upasankamati. Ayam vuccatiti ayam vesiyadigocarassa vesiyadiko
@Footnote: 1 cha.Ma. samasukhadukkhata        2 cha.Ma. cati attho
Rajadisamsatthassa rajadiko assaddhakuladisevakassa assaddhakuladiko cati tippakaropi
ayuttagocaro agocaroti veditabbo.
     Tassa imina pariyayena agocarata veditabba. Vesiyadiko tava
pancakamagunanissayato agocaroti veditabbo. Yathaha "ko ca bhikkhave bhikkhuno
agocaro paravisayo, yadidam panca kamaguna"ti. 1- Rajadiko jhananuyogassa
anupanissayato labhasakkarasanicakkanipphotanaditthivipattihetuto 2- ca,
assaddhakuladiko saddhahanicittasantosavahanato agocaroti.
     Gocaraniddese na vesiyagocarotiadini vuttapatipakkhavasena veditabbani.
Opanabhutanitiadisu pana opanabhutaniti udapanabhutani bhikkhusamghassa catumahapathe
khatapokkharani viya yathasukham ogahanakkhamani cittamahamattassa gehasadisani. Tassa
kira gehe kalatthambho yuttoyeva. Gharadvaram sampattanam bhikkhunam paccayavekallam
nama natthi. Ekadivasam bhesajjavattameva 3- satthi kahapanani nikkhamanti.
Kasavapajjotaniti bhikkhubhikkhunihi nivatthaparutanam kasavanamyeva pabhaya ekobhasani
bhutapalasetthikulasadisani. Isivatapativataniti geham pavisantanam nikkhamantananca
bhikkhubhikkhunisankhatanam isinam civaravatena ceva samminjanapasaranadijanitasariravatena
ca pativatani pavayitani viniddhutakibbisani va.
     [515] Anumattesu vajjesu bhayadassavitaniddese anumattaniti
anuppamana. Vajjati dosa. Yani tani vajjaniti yani tani garahitabbatthena
vajjani. Appamattakaniti parittamattakani khuddakappamanani. Oramattakaniti
parittatopi orimappamanatta oramattakani. Lahusaniti lahukani. Lahusammataniti
lahuti sammatani. Sannamakaraniyaniti sannamena kattabbapatikammani. Samvarakaraniyaniti
samvarena 4- katabbani samvarena kattabbapatikammani. Cittuppadakaraniyaniti
@Footnote: 1 sam.Ma. 19/372/128    2 cha.Ma.....nipphadanato ditthivipattihetuto ca
@3 Si. bhesajjamattameva     4 Ma. samvarantena
Cittuppadamattena kattabbapatikammani. Manasikarapatibaddhaniti manasa avajjitamatteneva
kattabbapatikammani. Kani pana taniti. Divaviharavasi 1- sumatthero tava aha
"anapattigamaniyani cittuppadamattakani, yani na puna evarupam karissamiti
manasa avajjitamatteneva sujjhanti. Adhitthanavikammam nametam kathitan"ti.
Antevasiko panassa tipitakaculanagatthero panaha "idam patimokkhasamvarasilasseva
bhajaniyam, tasma sabbalahukam dukkatadubbhasitam idha vajjanti veditabbam.
Vutthanavikammannametam kathitan"ti. Iti imesuti evampakaresu imesu.
Vajjadassaviti vajjato dosato dassanasilo. Bhayadassaviti catubbidhassa bhayassa karanatta
bhayato dassanasilo. Adinavadassaviti idha nindavahanato ayatim dukkhavipakato
uparigunanam antarayakaranato vippatisarajananato ca etena nanappakarena adinavato
dassanasilo.
     Nissaranadassaviti yam tattha nissaranam, tassa dassanasilo. Kim panettha
nissarananti. Acariyattheravade tava "anapattigamaniyataya sati adhitthanavikammam
nissaranan"ti kathitam. Antevasikattheravade tava "apattigamaniyataya sati
vutthanavikammam nissaranan"ti kathitam.
     Tattha tatharupo bhikkhu anumattani vajjani vajjato bhayato passati nama,
tam dassetum ayam nayo kathito. Paramanu nama, anu nama, tajjari nama, ratharenu
nama, likkha nama, uka nama, dhannamaso nama, angulam nama, vidatthi nama,
ratanam nama, yatthi nama, usabham nama, gavutam nama, yojanam nama. Tattha
paramanu nama akasakotthasiko mamsacakkhussa apatham nagacchati, dibbacakkhusseva
agacchati. Anu nama bhitticchiddatalacchiddehi pavitthasuriyarasmisu vattavatti 2-
hutva paribbhamanto pannayati. Tajjari nama gopathamanussapathacakkapathesu
@Footnote: 1 Ma. dibbaviharavasi              2 cha.Ma. vatti vatti
Chijjitva ubhosu passesu uggantva titthati. Ratharenu nama tattha tattheva
alliyati. Likkhadayo pakataeva. Etesu pana chattimsa paramanu 1- ekassa anuno
pamanam. Chattimsa anu ekaya tajjariya pamanam. Chattimsa tajjariyo eko
ratharenu. Chattimsa ratharenu eka likkha. Satta likkha eka uka. Satta uka
eko dhannamaso. Satta dhannamasa 2- ekangulam. Tenangulena dvadasangulani
vidatthi. Dve vidatthiyo ratanam. Satta ratanani yatthi. Taya yatthiya visati yatthiyo
usabham. Asiti usabhani gavutam. Cattari gavutani yojanam. Tena yojanena
atthasatthiyojanasatasahassubbedho sinerupabbataraja. Yo bhikkhu anumattam vajjam
atthasatthiyojanasatasahassubbedhasinerupabbatasadisam katva datthum sakkoti, ayam bhikkhu
anumattani vajjani bhayato passati nama. Yopi bhikkhu sabbalahukam
dukkatadubbhasitamattam pathamaparajikasadisam katva datthum sakkoti, ayam anumattani
vajjani vajjato bhayato passati namati veditabbo.
     [516] Samadaya sikkhati sikkhapadesuti padaniddese bhikkhusikkhati bhikkhuhi
sikkhitabbasikkha. Sa bhikkhunihi sadharanapi asadharanapi bhikkhusikkhaeva nama.
Bhikkhunisikkhati bhikkhunihi sikkhitabbasikkha. Sapi bhikkhuhi sadharanapi
asadharanapi bhikkhunisikkhaeva nama. Samanerasikkhamanasamanerinam sikkhapi ettheva
pavittha. Upasakasikkhati upasakehi sikkhitabbasikkha. Sa pancasiladasasilavasena
vattati. Upasikasikkhati upasikahi sikkhitabbasikkha. Sapi pancasiladasasilavasena
vattati. Tattha bhikkhubhikkhuninam sikkha yava arahattamagga vattati. Upasakaupasikanam
sikkha yava anagamimagga. Tatrayam bhikkhu attana sikkhitabbasikkhapadesueva
sikkhati, sesasikkha pana atthuddharavasena sikkhapadassa atthadassanattham 3- vutta.
Iti imasu sikkhasuti evampakarasu etasu sikkhasu. Sabbena sabbanti sabbena
@Footnote: 1 cha.Ma. paramanavo      2 cha.Ma. sattadhannamasappamanam
@3 cha.Ma. sikkhapadassa atthassa dassanattham, Si. sikkhasaddassa atthadassanattham
Sikkhasamadanena sabbam sikkham. Sabbatha sabbanti sabbena sikkhitabbakarena sabbam
sikkham. Asesam nissesanti sesabhavato asesam, satisammohena 1- bhinnassapi
sikkhapadassa puna pakatikakaranato nissesam. Samadaya vattatiti samadiyitva gahetva
vattati. Tena vuccatiti yena karanena etam sabbam sikkhapadam sabbena sikkhitabbakarena
samadiyitva sikkhati pureti, tena vuccati "samadaya sikkhati sikkhapadesu"ti.
     [517-518] Indriyesu guttadvaro bhojane mattannuti padadvayaniddese
kanhapakkhassa pathamavacane payojanam acaraniddese vuttanayeneva veditabbam. Tattha
katama indriyesu aguttadvaratatiadisu pana yam vattabbam, tam sabbam
nikkhepakandavannanayam vuttameva.
     [519] Jagariyanuyoganiddese pubbarattapararattanti ettha
addharattasankhataya rattiya pubbe pubbarattam. Imina pathamayamanceva pacchabhattanca
ganhati. Rattiya paccha apararattam. Imina pacchimayamanceva purebhattanca ganhati.
Majjhimayamo panassa bhikkhuno niddakilamathavinodanokasoti na gahito.
Jagariyanuyoganti jagariyassa asupanabhavassa anuyogam. Anuyutto hotiti tam
anuyogasankhatam asevanam bhavanam anuyutto hoti payutto. 2- Niddese 3- panassa idha
bhikkhu divasanti pubbanho majjhanho sayanhoti tayopi divasakotthasa gahita.
Cankamena nisajjayati sakalampi divasam iminapi iriyapathadvayeneva viharanto
cittassa avaranato avaraniyehi dhammehi pancahipi nivaranehi sabbakusaladhammehi
va cittam parisodheti. Tehi dhammehi visodheti parimoceti. Thanam panettha kincapi
na gahitam, cankamanisajjasannissitam pana katva gahetabbameva. Pathamayamanti
sakalasmimpi pathamayame. Majjhimayamanti rattindivassa chatthakotthasasankhate 4-
majjhimayame.
@Footnote: 1 cha.Ma. satisammosena          2 cha.Ma. sampayutto
@3 abhi. 35/519/300          4 cha.Ma. chakotthasasankhate
     Sihaseyyanti ettha kamabhogiseyya petaseyya sihaseyya tathagataseyyati
catasso seyya. Tattha "yebhuyyena bhikkhave kamabhogi satta vamena 1- passena
senti"ti ayam kamabhogiseyya. Tesu hi yebhuyyena dakkhinapassena sayano nama
natthi. "yebhuyyena bhikkhave peta uttana senti"ti ayam petaseyya.
Appamamsalohitatta hi atthisanghatajatita ekena passena sayitum na sakkonti,
uttanava senti. "siho bhikkhave migaraja dakkhinena passena seyyam kappeti
.pe. Attamano hoti"ti 2- ayam sihaseyya. Tejussadatta hi siho migaraja
dve purimapade ekasmim thane dve pacchimapade ekasmim thane thapetva nanguttham
antarasatthimhi pakkhipitva purimapadapacchimapadanangutthanam thitokasam sallakkhetva
dvinnam purimapadanam matthake sisam thapetva sayati, divasampi sayitva pabujjhamano
na uttasanto pabujjhati, sisam pana ukkhipitva purimapadadinam thitokasam sallakkheti.
Sace kinci thanam vijahitva thitam hoti, nayidam tuyham jatiya na surabhavassa
anurupanti anattamano hutva tattheva sayati, na gocaraya pakkamati. Avijahitva
thite pana tuyham jatiya ca surabhavassa ca anurupamidanti hatthatuttho utthaya
sihavijambhitam vijambhitva kesarabharam vidhunitva tikkhattum sihanadam naditva gocaraya
pakkamati. Catutthajjhanaseyya pana tathagataseyyati vuccati. Tasu idha sihaseyya
agata. Ayanhi tejussadairiyapathatta uttamaseyya nama.
     Pade padanti dakkhinapade vamapadam. Accadhayati atiadhaya
isakam atikkamma thapetva. Gopphakena hi gopphake januna va janumhi
sanghattiyamane abhinham vedana uppajjati, cittam ekaggam na hoti, seyya
aphasuka hoti. Yatha pana na sanghatteti, evam atikkamma thapite vedana
na uppajjati, cittam ekaggam hoti, seyya phasuka hoti. Tena vuttam "pade
@Footnote: 1 cha.Ma. kamabhogi vamena           2 an. catukka. 21/246/272
Padam accadhaya"ti. Sato sampajanoti satiya ceva sampajanapannaya ca
samannagato hutva. Imina supariggahakam satisampajannam kathitam. Utthanasannam
manasikaritvati "asukavelaya nama utthahissami"ti evam utthanavelaparicchedakam
utthanasannam citte thapetva. Evam katva nippanno hi yathaparicchinnakaleyeva
utthatum yutto.
     [520-521] Sataccam nepakkanti sattam pavattayitabbato sataccasankhatam
viriyanceva paripakagatatta nepakkasankhatam pannanca yutto anuyutto
pavattayamanoyeva jagariyanuyogam anuyutto viharatiti attho. Ettha ca viriyam
lokiyalokuttaramissakam kathitam, pannapi viriyagatikaeva. Viriye lokiyamhi lokiya,
lokuttare lokuttarati attho.
     [522] Bodhipakkhikanam 1- dhammananti catusaccabodhisankhatassa maggannanassa
pakkhe bhavanam dhammanam. Ettavata sabbepi sattatimsa bodhipakkhiyadhamme samuhato
gahetva lokiyayapi bhavanaya ekarammane ekato pavattanasamatthe bojjhangeyeva
dassento satta bojjhangatiadimaha. Te lokiyalokuttaramissakava kathitati
veditabba. Sesamettha hettha vuttanayatta uttanatthameva.
     [523] Abhikkantetiadiniddese abhikkante patikkanteti ettha tava
abhikkantam vuccati purato gamanam. Patikkantanti nivattanam. Tadubhayampi catusu
iriyapathesu labbhati. Gamane tava purato kayam abhiharanto abhikkamati nama.
Patinivattanto 2- patikkamati nama. Thanepi thitakova kayam purato onamanto 3-
abhikkamati nama. Pacchato apanamento patikkamati nama. Nisajjayapi nisinnakova
asanassa purimaangabhimukho samsaranto abhikkamati nama. Pacchimaangappadesam
paccosaranto 4- patikkamati nama. Nipajjayapi eseva nayo.
@Footnote: 1 ka. bodhipakkhiyanam         2 cha.Ma. patinivattento
@3 cha.Ma. onamento       4 cha.Ma. paccasamsaranto
     Sampajanakari hotiti sampajannena sabbakiccakari, sampajannassaseva va
kari. So hi abhikkantadisu sampajannam karoteva, na katthaci sampajnnavirahito
hoti. Tam pana sampajannam yasma satisampayuttameva hoti, tenassa niddese
"sato sampajano abhikkamati, sato sampajano patikkamati"ti vuttam.
     Ayanhi abhikkamanto patikkamanto va na mutthassati asampajano hoti,
satiya pana samannagato pannaya ca sampajanoyeva abhikkamati ceva patikkamati
ca. Sabbesu abhikkamadisu catubbidham sampajannam otareti. Catubbidhanhi sampajannam
satthakasampajannam sappayasampajannam gocarasampajannam asammohasampajannanti.
Tattha abhikkamanacitte uppanne cittavaseneva agantva "kinnu kho 1- me ettha
gatena, attho atthi natthi"ti atthanattham pariggahetva atthaparigganhanam
satthakasampajannam. Tattha ca atthoti cetiyadassanabodhidassanasamghadassanathera-
dassanaasubhadassanadivasena dhammato vuddhi. Cetiyam va bodhim va disvapi hi
buddharammanam pitim samghadassanena samgharammanam pitim uppadetva tadeva khayato 2-
sammasanto arahattam papunati. There disva tesam ovade patitthaya asubham
disva tattha pathamam jhanam uppadetva tadeva khayato 2- sammasanto arahattam
papunati. Tasma etesam dassanam sattham. Keci pana "amisatopi vuddhi
atthoyeva, tam nissaya brahmacariyanuggahaya patipannatta"ti vadanti.
     Gamane pana 3- sappayasappayam pariggahetva sappayaparigganhanam
sappayasampajannam. Seyyathidam? cetiyadassanam tava sattham. Sace pana cetiyassa
mahatiya pujaya dvadasayojanantare 4- parisa sannipatanti, attano vibhavanurupam
itthiyopi purisapi alankatapatiyatta cittakammarupakani viya sancaranti. Tattha cassa
itthe arammane lobho, anitthe patigho, asamapekkhane moho uppajjati,
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam saddo na dissati          2 cha.Ma. khayavayato
@3 cha.Ma. tasmim pana gamane             4 cha.Ma. dasadvadasa.....
Kayasamsaggapattim va apajjati, jivitabrahamcariyanam va antarayo hoti. Evam
tam thanam asappayam hoti, vuttappakaraantarayabhave sappayam. Bodhidassanepi
eseva nayo. Samghadassanampi sattham. Sace pana antogame mahamandapam karetva
sabbarattim dhammassavanam karontesu manussesu vuttappakareneva janasannipato
ceva antarayo ca hoti. Evam tam thanam asappayam hoti, antarayabhave sappayam
hoti. Mahaparisaparivaranam theranam dassanepi eseva nayo.
     Asubhadassanampi sattham, tadatthadipanatthanca idam vatthu:- eko kira
daharabhikkhu samaneram gahetva dantakatthatthaya gato, samanero magga okkamitva
purato gacchanto asubham disva pathamam jhanam nibbattetva tadeva padakam katva
sankhare sammasanto tini phalani sacchikatva uparimaggatthaya kammatthanam
pariggahetva atthasi. Daharo tam apassanto "samanera"ti pakkosi. So "maya
pabbajitadivasato patthaya bhikkhuna saddhim dve katha nama na kathitapubba,
annasmim divase uparivisesam nibbattessami"ti cintetva "kim bhante"ti
pativacanam adasi. "ehi"ti ca vutto ekavacaneneva agantva "bhante imina
tava maggena gantva maya thitokase muhuttam puratthabhimukho thatva oloketha"ti
aha. So tatha katva tena pattavisesameva papuni. Evam ekam asubham dvinnam
jananam atthaya jatam. Evam satthampi panetam purisassa matugamasubham asappayam,
matugamassa ca purisasubham. Sabhagameva sappayanti evam sappayaparigganhanam
sappayasampajannam nama.
     Evam pariggahitasatthasappayassa pana atthatimsaya kammatthanesu attano
caritaruciyam 1- kammatthanasankhatam gocaram uggahetva bhikkhacaragocare tam gahetvava
gamanam gocarasampajannam nama, tassa vibhavanattham idam catukkam veditabbam:-
@Footnote: 1 cha.Ma. cittaruciyam
     Idhekacco bhikkhu harati, na paccaharati, ekacco na harati, paccaharati,
ekacco pana neva harati, na paccaharati, ekacco harati ca paccaharati ca.
Tattha yo bhikkhu divasam cankamena nisajjaya avaraniyehi dhammehi cittam
parisodhetva tatha rattiya pathamayamamajjhimayame seyyam kappetva pacchimayamepi
nisajjacankamehi vitinametva pageva cetiyanganabodhiyanganavattam katva bodhirukkhe
udakam asincitva paniyam paribhojaniyam paccupatthapetva acariyupajjhayavattadini
sabbani khandhakavattani samadaya vattati. So sariraparikammam katva senasanam pavisitva
dve tayo pallanke usumam gahapento kammatthanamanuyunjitva bhikkhacaravelaya
utthahitva kammatthanasiseneva pattacivaramadaya senasanato nikkhamitva kammatthanam
manasikarontova cetiyanganam gantva sace buddhanussatikammatthanam hoti, tam
avissajjetvava cetiyanganam pavisati. Annam ce kammatthanam hoti, sopanamule
thatva hatthena gahitabhandam viya tam thapetva buddharammanam pitim gahetva
cetiyanganam aruyha mahantam cetiyam ce, tikkhattum padakkhinam katva catusu thanesu
vanditabbam, khuddakam ce, tatheva padakkhinam katva atthasu thanesu vanditabbam.
Cetiyam vanditva bodhiyanganam pattenapi buddhassa bhagavato sammukha viya nipaccakaram
dassetva bodhi vanditabba.
     So evam cetiyanca bodhinca vanditva patisamitatthanam gantva patisamitam
bhandakam hatthena ganhanto viya nikkhittakammatthanam gahetva gamasamipe
kammatthanasiseneva civaram parupitva gamam pindaya pavisati. Atha nam manussa disva
"ayyo no agato"ti paccuggantva pattam gahetva asanasalaya va gehe
va nisidapetva yagum datva yava bhattam na nitthati, tava pade dhovitva
telena makkhetva purato nisiditva panham va pucchanti, dhammam va sotukama
honti. Sacepi na kathapenti, janasangahattham dhammakatha nama katabbayevati
Atthakathacariya vadanti. Dhammakatha hi kammatthanavinimutta nama natthi. Tasma
kammatthanasiseneva aharam paribhunjitva anumodanam vatva nivattantehipi 1-
manussehi anugatova gamato nikkhamitva tattha te nivattetva maggam patipajjati.
     Atha nam puretaram nikkhamitva bahigame katabhattakiccava samaneradaharabhikkhu
disva paccuggantva pattacivaramassa ganhanti. Poranakabhikkhu kira "amhakam
upajjhayo amhakam acariyo"ti na mukham oloketva vattam karonti,
sampattaparicchedeneva karonti. Te tam pucchanti "bhante ete manussa tumhakam kim
honti, matipakkhato sambandha pitipakkhato"ti. Kim disva pucchathati. Tumhesu
etesam pemam bahumananti. "avuso yam matapituhipi dukkaram, tam ete amhakam
karonti, pattacivarampi no etesam santakameva, etesam anubhavena neva bhaye
bhayam na chatake chatakam janama, edisa nama amhakam upakarino natthi"ti
tesam gune kathento gacchati. Ayam vuccati harati na paccaharatiti.
     Yassa pana pageva vuttappakaram vattapatipattim 2- karontassa kammajatejo
pajjalati, anupadinnakam muncitva upadinnakam ganhati, sarirato seda muccanti,
kammatthanam vithim narohati, so pageva pattacivaramadaya vegasava cetiyam vanditva
gorupanam nikkhamanavelayameva gamam yagubhikkhaya pavisitva yagum labhitva asanasalam
gantva pivati, athassa dvattikkhattum ajjhoharanamatteneva kammajatejodhatu
upadinnakam muncitva anupadinnakam ganhati, ghatasatena nhato viya
tejodhatuparilahanibbanam patva kammatthanasisena yagum paribhunjitva pattanca mukhanca
dhovitva antarabhatte kammatthanam manasikatva avasesatthane pindaya caritva
kammatthanasisena aharam paribhunjitva tato patthaya pokhanupokham 3- upatthahamanam
kammatthanam gahetvava agacchati. Ayam vuccati na harati paccaharatiti. Edisa ca
@Footnote: 1 cha.Ma. nivattiyamanehipi     2 Si. vattapativattam      3 cha.Ma. ponkhanuponkham
Bhikkhu yagum pivitva vipassanam arabhitva buddhasasane arahattam patta nama
gananapatham vitivatta. Sihaladipeyeva tesu tesu gamesu asanasalaya na tam
asanam atthi, yattha yagum pivitva arahattam patta bhikkhu natthiti.
     Yo pana 1- pamadavihari hoti, nikkhittadhuro sabbavattani bhinditva
pancavidhacetokhilavinibandhabaddhacitto viharanto "kammatthanam nama atthi"tipi sannam
akatva gamam pindaya pavisitva ananulomikena gihisamsaggena samsattho caritva
ca bhunjitva ca tuccho nikkhamati. Ayam vuccati neva harati na paccaharatiti.
     Yo panayam "harati ca paccaharati ca"ti vutto, so gatapaccagatikavattavasena
veditabbo:- atthakama hi kulaputta sasane pabbajitva dasapi visampi
timsampi cattalisampi pannasampi satampi ekato vasanta katikavattam katva
viharanti "avuso tumhe na inatta, na bhayatta, na ajivikapakata pabbajita,
dukkha muccitukama panettha pabbajita. Tasma gamane uppannakilesam gamaneyeva
nigganhatha. Thane, nisajjaya, sayane uppannakilesam sayaneyeva nigganhatha"ti.
     Te evam katikavattam katva bhikkhacaram gacchanta addhausabhausabhaaddhagavuta-
gavutantaresu pasana honti, taya sannaya kammatthanam manasikarontava
gacchanti. Sace kassaci gamane kileso uppajjati, tattheva nam nigganhati. Tatha
asakkonto titthati, athassa pacchato agacchantopi titthati. So "ayam bhikkhu
tuyham uppannavitakkam janati, ananucchavikam te etan"ti attanam paticodetva
vipassanam vaddhetva ariyabhumim okkamati. Tatha asakkonto nisidati, athassa
pacchato agacchantopi nisidatiti soeva nayo. Ariyabhumim okkamitum asakkontopi tam
kilesam vikkhambhetva kammatthanam manasikarontova gacchati. Na kammatthanavippayuttena
cittena padam uddharati. Uddharati ce, patinivattitva purimapadesanneva
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam saddo na dissati
Eti alindakavasi mahapussadevatthero viya. So kira ekunavisati vassani
gatapaccagatavattam purentoeva vihasi. Manussapi sudam 1- antaramagge kasanta
ca vapanta ca maddanta ca kammani karonta theram tatha gacchantam disva
"ayam thero punappunam nivattitva gacchati, kinnu kho maggamulho, udahu kinci
pamuttho"ti samullapanti. So tam anadiyitva kammatthanayuttacitteneva samanadhammam
karonto visativassabbhantare arahattam papuni. Arahattappattadivase cassa
cankamanakotiyam adhivattha devata angulihi dipam ujjaletva atthasi. Cattaropi
maharajano sakko ca devanamindo brahma ca sahampati upatthanam agamimsu.
Tanca obhasam disva vanavasi mahatissatthero tam dutiyadivase pucchi "rattibhage
ayasmato santike obhaso ahosi, kim so obhaso"ti. Thero vikkhepam karonto
"obhaso nama dipobhasopi hoti maniobhasopi"ti evamadimaha. Tato
"paticchadetha tumhe"ti nibaddho "ama"ti patijanitva arocesi.
     Kalavallimandapavasi mahanagatthero viya ca. Sopi kira gatapaccagatavattam
purento pathamam tava bhagavato mahapadhanam pujessamiti satta vassani thanacankamameva
adhitthasi, puna solasa vassani gatapaccagatavattam puretva arahattam papuni.
So kammatthanayutteneva cittena padam uddharanto vippayuttena cittena uddhate
pade patinivattento gamasamipam gantva "gavi nu kho pabbajito nu kho"ti
asankaniyapadese thatva civaram parupitva kacchakarandato 2- udakena pattam dhovitva
udakagandusam karoti. Kimkarana? ma me bhikkham datum va vanditum va agacchante 3-
manusse "dighayuka hotha"ti vacanamattenapi kammatthanavikkhepo ahositi.
"ajja bhante katimi"ti divasam va bhikkhugananam va panham va pucchito pana udakam
gilitva aroceti. Sace divasadipucchaka na honti, nikkhamanavelaya gamadvare
nitthuhitvava 4- yati.
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam saddo na dissati         2 cha. kacchakantarato
@3 cha.Ma. agate                  5 cha.Ma. nitthubhitvava
     Galambutitthavihare 1- vassupagata pannasa bhikkhu viya ca. Te kira
asalhapunnamaya katikavattam akamsu "arahattam appatvava annamannam nalapissama"ti.
Gamanca pindaya pavisanta udakagandusam katva pavisimsu. Divasadisu pucchitesu
vuttanayena patipajjimsu. Tattha manussa nitthuhanatthanam disva janimsu "ajjeko
agato, ajja dve"ti. Evanca cintesum "kinnu kho ete amheheva saddhim
na sallapanti udahu annamannampi, yadi annamannam na sallapanti, addha
vivadajata bhavissanti. Etha ne annamannam khamapessama"ti sabbe viharam
gantva pannasaya bhikkhusu dvepi bhikkhu ekokase naddasamsu. Tato yo tesu
cakkhuma puriso, so aha "na bho kalahakarakanam vasanokaso idiso hoti,
susammattham cetiyanganabodhiyanganam, sunikkhitta sammajjaniyo, supatitthitam 2-
paniyaparibhojaniyan"ti. Te tatova nivatta. Tepi bhikkhu antotemaseyeva arahattam
patva mahapavaranaya visuddhipavaranam pavaresum.
     Evam kalavallimandapavasi mahanagatthero viya galambutitthavihare vassupagata
bhikkhu viya ca kammatthanayutteneva cittena padam uddharanto gamasamipam gantva
udakagandusam katva vithiyo sallakkhetva yattha surasondadhuttadayo kalahakaraka
candahatthiassadayo va natthi. Tam vithim patipajjati. Tattha pindaya caranto na
turitaturito viya javena gacchati. Na hi javanapindapatikadhutangam nama kinci atthi.
Visamabhumibhagappattam pana udakasakatam viya niccalo hutva gacchati. Antaragharam 3-
pavittho ca datukamam va adatukamam va sallakkhetum tadanurupam kalam agamento
bhikkham gahetva antogame va bahigame va viharameva va agantva yathaphasuke
patirupe okase nisiditva kammatthanam manasikaronto ahare patikulasannam
upatthapetva akkhabbhanjanavanalepanaputtamamsupamavasena paccavekkhanto
@Footnote: 1 cha.Ma. kalamba.... evamuparipi      2 cha.Ma. supatthapitam       3 cha.Ma. anugharam
Atthangasamannagatam aharam ahareti, neva davaya na madaya na mandanaya na vibhusanaya
.pe. Phasuviharo cati. Bhuttavi ca udakakiccam katva muhuttam bhattakilamatham
patipassambhetva yatha purebhattam, evam pacchabhattam purimayamam pacchimayamanca
kammatthanameva manasikaroti. Ayam vuccati harati ca paccaharati cati.
     Imam pana haranapaccaharanasankhatam gatapaccagatavattam purento yadi
upanissayasampanno hoti, pathamavayeeva arahattam papunati. No ce pathamavaye
papunati, atha majjhimavaye papunati. No ce majjhimavaye papunati, atha
pacchimavaye papunati. No ce pacchimavaye papunati, atha maranasamaye papunati.
No ce maranasamaye papunati, atha devaputto hutva papunati. No ce devaputto
hutva papunati, anuppanne buddhe nibbatto paccekabodhim sacchikaroti. No
ce paccekabodhim sacchikaroti, atha buddhanam sammukhibhave khippabhinno va hoti,
seyyathapi thero bahiyo daruciriyo, mahapanno va seyyathapi thero sariputto,
mahiddhiko va seyyathapi thero mahamoggallano, dhutangadharo va seyyathapi
thero mahakassapo, dibbacakkhuko va seyyathapi thero anuruddho, vinayadharo va
seyyathapi thero upali, dhammakathiko va seyyathapi thero punno mantaniputto,
aranniko va seyyathapi thero revato, bahussuto va seyyathapi thero
anando, sikkhakamo va seyyathapi thero rahulo buddhaputtoti. Iti imasmim
catukke yvayam harati ca paccaharati ca, tassa gocarasampajannam sikhappattam hoti.
     Abhikkamadisu pana asammuyhanam asammohasampajannam, tam evam veditabbam:-
idha bhikkhu abhikkamanto va patikkamanto va yatha andhabalaputhujjana abhikkamadisu
"atta abhikkamati, attana abhikkamo nibbattito"ti va "aham abhikkamami,
maya abhikkamo nibbattito"ti va sammuyhanti, tatha asammuyhanto "abhikkamami"ti
citte uppajjamane teneva cittena saddhim cittasamutthana vayodhatu vinnattim
Janayamana uppajjati. Iti cittakiriyavayodhatuvippharavasena ayam kayasammato
atthisanghato abhikkamati, tassevam abhikkamato ekekapaduddharane pathavidhatu
apodhatuti dve dhatuyo omatta honti manda, itara dve adhimatta honti
balavatiyo. Tatha atiharanavitiharanesu. Vossajjane tejodhatu vayodhatuti dve
dhatuyo omatta honti manda, itara dve adhimatta honti balavatiyo. Tatha
sannikkhepanasannirumbhanesu. 1- Tattha uddharane pavatta ruparupadhamma atiharanam
na papunanti, tatha atiharane pavatta vitiharanam, vitiharane pavatta vossajjanam,
vossajjane pavatta sannikkhepanam, sannikkhepane pavatta sannirumbhanam 2- na
papunanti. Tattha tattheva pabbapabbam sandhisandhi odhiodhi hutva tattakapale
pakkhittam tilam viya tatatatayanta 3- bhijjanti. Tattha ko eko abhikkamati, kassa
va ekassa abhikkamanam. Paramatthato hi dhatunamyeva gamanam, dhatunam thanam, dhatunam
nisajja, dhatunam sayanam. Tasmim tasminhi kotthase saddhim rupehi.
           Annam uppajjati 4- cittam      annam cittam nirujjhati
           avicimanusambandho            nadisotova pavattatiti.
     Evam abhikkamadisu asammuyhanam asammohasampajannam namati. Nitthito
abhikkante patikkante sampajanakari hotiti padassattho.
     Alokite vilokiteti ettha pana alokitam nama purato pekkhanam.
Vilokitam nama anudisa pekkhanam. Annanipi hettha upari pacchato pekkhanavasena
olokitaullokitapalokitani nama honti, tani idha na gahitani. Saruppavasena
pana imaneva dve gahitani, imina va mukhena sabbanipi tani gahitanevati.
     Tattha alokessamiti citte uppanne cittavaseneva anoloketva
atthaparigganhanam satthakasampajannam, tam ayasmantam nandam kayasakkhim katva veditabbam.
Vuttanhetam bhagavata:-
@Footnote: 1 cha.Ma. sannikkhepanasannirujjhanesu        2 cha.Ma. sannirujjhanam
@3 cha.Ma. patapatayanta                4 cha.Ma. uppajjate
              "sace bhikkhave nandassa puratthima disa aloketabba
         hoti, sabbancetaso 1- samannaharitva nando puratthimam disam
         aloketi `evam me puratthimam disam alokayato nabhijjhadomanassa
         papaka akusala dhamma anvassavissanti'ti. Itiha satthakasampajano
         hoti. Sace bhikkhave nandassa pacchima disa, uttara
         disa, dakkhina disa, uddham, adho, anudisa aloketabba
         hoti, sabbancetaso 1- samannaharitva nando anudisam anuviloketi
         `evam me anudisam anuvilokayato .pe. Sampajano hoti"ti. 2-
     Apica idhapi pubbe vuttacetiyadassanadivaseneva satthakata ca sappayata
ca veditabba.
     Kammatthanassa pana avijahanameva gocarasampajannam. Tasma
khandhadhatuayatanakammatthanikehi attano kammatthanavaseneva kasinadikammatthanikehi va pana
kammatthanasiseneva alokanavilokanam katabbam.
     Abbhantare atta nama alokita 3- va vilokita 4- va natthi,
alokessamiti pana citte uppajjamane teneva cittena saddhim cittasamutthana
vayodhatu vinnattim janayamana uppajjati. Iti cittakiriyavayodhatuvippharavasena
hetthimam akkhidalam adho sidati, uparimam uddham langheti, koci yantakena vivaranto
nama natthi, tato cakkhuvinnanam dassanakiccam sadhentam uppajjatiti evam pajananam
panettha asammohasampajannam nama.
     Apica mulaparinnaagantukatavakalikabhavavasena panettha asammohasampajannam
veditabbam. Mulaparinnavasena tava:-
@Footnote: 1 cha.Ma. sabbam cetasa       2 an.atthaka. 23/99/168-9 (sya)
@3 cha.Ma. aloketa        4 cha.Ma. viloketa
              Bhavangamavajjananceva     dassanam sampaticchanam
              santiranam votthabbanam      javanam bhavati sattamam.
     Tattha bhavangam upapattibhavassa angakiccam sadhayamanam pavattati, tam avattetva
kiriyamanodhatu avajjanakiccam sadhayamana, tannirodha cakkhuvinnanam dassanakiccam
sadhayamanam, tannirodha vipakamanodhatu sampaticchannakiccam sadhayamana, tannirodha
vipakamanovinnanadhatu santiranakiccam sadhayamana, tannirodha kiriyamanovinnanadhatu
votthabbanakiccam sadhayamana, tannirodha sattakkhattum javanam javati. Tattha
pathamajavanepi "ayam itthi, ayam puriso"ti rajjanadussanamuyhanavasena alokitavilokitam
na hoti. Dutiyajavanepi .pe. Sattamajavanepi. Etesu pana yuddhamandale yodhesu
viya hetthupariyavasena bhijjitva patitesu "ayam itthi, ayam puriso"ti rajjanadivasena
alokitavilokitam hoti. Evantavettha mulaparinnavasena asammohasampajannam
veditabbam.
     Cakkhudvare pana rupe apathagate bhavangacalanato uddham sakasakakiccanipphadanavasena
avajjanadisu uppajjitva niruddhesu avasane javanam uppajjati, tam pubbe
uppannanam avajjanadinam gehabhute cakkhudvare agantukapuriso viya hoti. Tassa yatha
paragehe kinci yacitum pavitthassa agantukapurisassa gehasamikesupi tunhimasinesu
anakaranam na yuttam, evam avajjanadinam gehabhute cakkhudvare avajjanadisupi
arajjantesu adussantesu amuyhantesu ca rajjanadussanamuyhanam ayuttanti evam
agantukabhavavasena asammohasampajannam veditabbam.
     Yani panetani cakkhudvare votthabbanapariyosanani cittani uppajjanti,
tani saddhim sampayuttadhammehi tattha tattheva bhijjanti, annamannam na passantiti
ittarani tavakalikani honti. Tattha yatha ekasmim ghare sabbesu manusakesu
matesu avasesassa ekakassa tamkhanamyeva maranadhammassa na yutta naccagitadisu
Abhirati nama, evameva ekadvare sasampayuttesu avajjanadisu tattha tattheva
matesu avasesassa tamkhanamyeva maranadhammassa javanassapi rajjanadussanamuyhanavasena
abhirati nama na yuttati. Evam tavakalikabhavavasena asammohasampajannam
veditabbam.
     Apica khandhayatanadhatupaccayapaccavekkhanavasenapetam veditabbam. Ettha hi
cakkhu ceva rupani ca rupakkhandho, dassanam vinnanakkhandho, tamsampayutta vedana
vedanakkhandho, sanna sannakkhandho, phassadiko 1- sankharakkhandho. Evametesam
pancannam khandhanam samavaye alokanavilokanam pannayati. Tattha ko eko
aloketi, ko viloketi.
     Tatha cakkhu cakkhvayatanam, rupam rupayatanam, dassanam manayatanam, vedanadayo
tamsampayutta dhamma dhammayatanam. Evametesam catunnam ayatananam samavaye
alokanavilokanam pannayati. Tattha ko eko aloketi, ko viloketi.
     Tatha cakkhu cakkhudhatu, rupam rupadhatu, dassanam cakkhuvinnanadhatu, tamsampayutta
vedanadayo dhamma dhammadhatu. Evametasam catunnam dhatunam samavaye alokanavilokanam
pannayati. Tattha ko eko aloketi, ko viloketi.
     Tatha cakkhu nissayapaccayo, rupam arammanapaccayo, avajjanam
anantarasamanantaranantarupanissayanatthivigatapaccayo, aloko upanissayapaccayo, vedanadayo
sahajatadipaccaya. Evametesam paccayanam samavaye alokanavilokanam
pannayati. Tattha ko eko aloketi, ko viloketiti evamettha
khandhayatanadhatupaccayapaccavekkhanavasenapi asammohasampajannam veditabbam.
     Samminjite pasariteti pabbanam samminjanapasarane. Tattha cittavaseneva
samminjanapasaranam akatva hatthapadanam samminjanapasaranapaccaya atthanattham
@Footnote: 1 cha.Ma. phassadika
Parigganhitva 1- tattha atthaparigganhanam satthakasampajannam. Tattha hatthapade
aticiram samminjitva va pasaretvaeva va thitassa khane khane vedana
uppajjanti, cittam ekaggatam na labhati, kammatthanam paripatati, visesam nadhigacchati.
Kale samminjantassa kale pasarentassa pana ta vedana nuppajjanti,
cittam ekaggam hoti, kammatthanam phatim gacchati, visesamadhigacchatiti evam
atthanatthaparigganhanam veditabbam.
     Atthe pana satipi sappayasappayam parigganhitva 1- sappayaparigganhanam
sappayasampajannam.
     Tatrayam nayo:- mahacetiyangane kira daharabhikkhu sajjhayam ganhanti,
tesam pitthipasse daharabhikkhuniyo dhammam sunanti. Tatreko daharo hattham pasarento
kayasamsaggam patva teneva karanena gihi jato. Aparo bhikkhu padam pasarento
aggimhi pasaresi, atthim ahacca pado jhayi. Aparo bhikkhu vammike pasaresi,
so asivisena dattho. Aparo bhikkhu civarakutidandake pasaresi, tam manisappo
damsi. Tasma evarupe asappaye apasaretva sappaye pasaretabbam. Idamettha
sappayasampajannam.
     Gocarasampajannam pana mahatheravatthuna dipetabbam:- mahathero kira
divatthane nisinno antevasikehi saddhim kathayamano sahasa hattham samminjitva
puna yathathane thapetva sanikam samminjesi, tam antevasika pucchimsu "kasma
bhante sahasa hattham samminjitva puna yathathane thapetva sanikam samminjatha"ti. 2-
"yato patthayaham 3- avuso kammatthanam manasikatum araddho, na me kammatthanam
muncitva hattho samminjitapubbo, idani pana me tumhehi saddhim kathayamanena
kammatthanam muncitva samminjito, tasma puna yathathane thapetva samminjesin"ti.
@Footnote: 1 cha.Ma. pariggahetva  2 cha.Ma. saminjitthati    3 cha.Ma. patthaya maya
"sadhu bhante bhikkhuna nama evarupena bhavitabban"ti evametthapi
kammatthanavijahanameva gocarasampajannanti veditabbam.
     Abbhantare atta nama koci samminjanto va pasarento va natthi,
vuttappakaracittakiriyavayodhatuvippharena pana suttakaddhanavasena daruyantassa
hatthapadacalanam viya samminjanapasaranam hotiti evam parijananam panettha
asammohasampajannanti veditabbam.
     Sanghatipattacivaradharaneti ettha sanghaticivaranam nivasanaparupanavasena
pattassa bhikkhapatiggahanadivasena paribhogo dharanam nama. Tattha sanghaticivaradharane
tava nivasetva parupitva ca pindaya carato "amisalabho sitassa
patighataya"tiadina nayena bhagavata vuttappakaroyeva ca attho attho nama.
Tassa vasena satthakasampajannam veditabbam.
     Unhapakatikassa pana dubbalassa ca civaram sukhumam sappayam, sitalukassa
ghanam dupattam. Viparitam asappayam. Yassa kassaci jinnam asappayameva. Aggaladidanena
hissa tam palibodhakaram hoti. Tatha pattunnadukuladibhedam coranam lobhaniyacivaram.
Tadisanhi aranne ekakassa nivasantarayakaram jivitantarayakaram vapi 1- hoti.
Nippariyayena pana yam nimittakammadimicchajivavasena uppannam, yancassa sevamanassa
akusala dhamma abhivaddhanti, kusala dhamma parihayanti, tam asappayam. Viparitam
sappayam. Tassa vasenettha sappayasampajannam kammatthanavijahanavaseneva ca
gocarasampajannam veditabbam.
     Abbhantare atta nama koci civaram parupanto natthi, vuttappakaracitta-
kiriyavayodhatuvipphareneva pana civaraparupanam hoti. Tattha civarampi acetanam,
kayopi acetano. Civaram na janati "maya kayo parupito"ti. Kayopi na
@Footnote: 1 cha.Ma. capi
Janati "aham civarena parupito"ti. Dhatuyova dhatusamuham paticchadenti patapilotikaya
potthakarupapaticchadane viya. Tasma neva sundaram civaram labhitva somanassam katabbam,
nasundaram labhitva domanassam. Nagavammikacetiyarukkhadisu hi keci
malagandhadhupavatthadihi sakkaram karonti, keci guthamuttakaddamadandasatthappaharadihi
asakkaram. Na tena 1- nagavammikarukkhadayo somanassam va domanassam va karonti,
evameva neva sundaram civaram labhitva somanassam katabbam, nasundaram labhitva
domanassanti evam pavattapatisankhanavasenettha asammohasampajannam veditabbam.
     Pattadharanepi pattam sahasava aggahetva "imam gahetva pindaya
caramano bhikkham labhissami"ti evam pattaggahanapaccaya patilabhitabbaatthavasena
satthakasampajannam veditabbam. Kisadubbalasarirassa pana garupatto asappayo, yassa
kassaci catupancaganthikahato dubbisodhaniyo asappayova. Duddhotapatto hi na
vattati, tam dhovantasseva cassa palibodho hoti. Manivannapatto pana lobhaniyova
civare vuttanayeneva asappayo. Nimittakammadivasena pana laddho, yancassa
sevamanassa akusala dhamma abhivaddhanti, kusala dhamma parihayanti, ayam
ekantasappayova, viparito sappayo. Tassa vasenettha sappayasampajannam
kammatthanavijahanavaseneva gocarasampajannam veditabbam.
     Abbhantare atta nama koci pattam ganhanto natthi, vuttappakaracittakiriya-
vayodhatuvippharavaseneva pana pattaggahanam nama hoti. Tattha pattopi
acetano, hatthapi acetana. Patto na janati "aham hatthehi gahito"ti. Hatthapi
na jananti "patto amhehi gahito"ti. Dhatuyova dhatusamuham ganhanti sandasena
aggivannapattaggahane viyati evam pavattapatisankhanavasenettha
asammohasampajannam veditabbam.
@Footnote: 1 cha.Ma. tehi
     Apica yatha chinnahatthapade vanamukhehi paggharitapubbalohitakimikule
nilamakkhikasamparikinne anathasalayam anathamanusse disva dayaluka purisa tesam
vanabandhapatacolakani ceva kapaladihi ca bhesajjani upanamenti. Tattha colakanipi
kesanci sanhani kesanci thulani papunanti. Bhesajjakapalakanipi kesanci
susanthanani kesanci dussanthanani papunanti. Na te tattha sumana
va honti dummana va. Vanapaticchadanamatteneva hi colakena
bhesajjapatiggahanamatteneva ca kapalakena tesam attho, evameva yo bhikkhu vanacolakam
viya civaram bhesajjakapalakam viya ca pattam kapale bhesajjamiva ca patte laddhabhikkham
sallakkheti, ayam sanghatipattacivaradharane asammohasampajannena uttamasampajanakariti
veditabbo.
     Asitadisu asiteti pindapatadibhojane. Piteti yaguadipane. Khayiteti
pitthakhajjakadikhadane. Sayiteti madhuphanitadisayane. Tattha "neva davaya"tiadina
nayena vutto atthavidhopi attho attho nama. Tassa vasena satthakasampajannam
veditabbam.
     Lukhapanitatittakamadhuradisu pana yena bhojanena yassa aphasu hoti, tam
tassa asappayam. Yam pana nimittakammadivasena patiladdham, yancassa bhunjato akusala
dhamma abhivaddhanti, kusala dhamma parihayanti, tam ekantam asappayameva. Viparitam
sappayam. Tassa vasenettha sappayasampajannam kammatthanavijahanavaseneva ca
gocarasampajannam veditabbam.
     Abbhantare atta nama koci bhunjako natthi, vuttappakaracittakiriyavayodhatu-
vipphareneva pana pattapatiggahanam nama hoti. Cittakiriyavayodhatuvipphareneva
hatthassa patte otaranam nama hoti. Cittakiriyavayodhatuvipphareneva alopakaranam
alopauddharanam mukhavivarananca hoti. Na koci kuncikaya, na yantakena hanukatthini 1-
@Footnote: 1 cha.Ma. hanukatthim
Vivarati, cittakiriyavayodhatuvipphareneva alopassa mukhe thapanam uparidantanam
musalakiccasadhanam hetthadantanam udukkhalakiccasadhanam jivhaya hatthakiccasadhananca
hoti. Iti nam tattha aggajivhaya tanukakhelo mulajivhaya bahalakhelo makkheti, tam
hetthadantaudukkhale jivhahatthaparivattitam khelaudakatemitam
uparidantamusalasancunnitam koci katacchuna va dabbiya va anto pavesento nama
natthi, vayodhatuyava pavisati. Pavittham pavittham koci palalasantharam 1- katva dharento
nama natthi, vayodhatuvaseneva titthati. Thitam thitam koci uddhanam katva aggim jaletva
pacanto nama natthi, tejodhatuyava paccati. Pakkam pakkam koci dandakena va
yatthiya va bahi niharako nama natthi, vayodhatuyeva niharati. Iti vayodhatu
atiharati ca vitiharati ca dhareti ca parivatteti ca sancunneti ca visoseti ca
niharati ca. Pathavidhatu dhareti ca parivatteti ca sancunneti ca visoseti ca
niharati ca. Apodhatu senheti 2- ca allattanca anupaleti. Tejodhatu
antopavittham paripaceti. Akasadhatu anjaso hoti. Vinnanadhatu tattha tattha
sammapayogamanvaya abhujatiti evam pavattapatisankhanavasenettha asammohasampajannam
veditabbam.
     Apica gamanato pariyesanato paribhogato asayato nidhanato aparipakkato
paripakkato phalato nissandato sammakkhanatoti evam dasavidhapatikulabhavapaccavekkhanatopettha
asammohasampajannam veditabbam. Vittharakatha panettha visuddhimagge
aharapatikulasannaniddesato gahetabba.
     Uccarapassavakammeti uccarassa ca passavassa ca karane. Tattha pakkakale
uccarapassavam akarontassa sakalasarirato seda muccanti, akkhini bhamanti, cittam
na ekaggam hoti, anne ca roga uppajjanti. Karontassa pana sabbantam na
hotiti ayamettha attho. Tassa vasena satthakasampajannam veditabbam.
@Footnote: 1 cha.Ma. palalasantharam     2 cha.Ma. sineheti
     Atthane uccarapassavam karontassa pana apatti hoti, ayaso vaddhati,
jivitantarayo hoti. Patirupe thane karontassa sabbantam na hotiti idamettha
sappayam. Tassa vasena sappayasampajannam kammatthanavijahanavaseneva ca
gocarasampajannam veditabbam.
     Abbhantare atta nama koci uccarapassavakammam karonto natthi,
cittakiriyavayodhatuvipphareneva pana uccarapassavakammam hoti. Yatha pana pakke
gande gandabhedena pubbalohitam akamataya nikkhamati, yatha ca atibharita
udakabhajana udakam akamataya nikkhamati, evam pakkasayamuttavatthisu sannicita
uccarapassava vayuvegasamuppilita akamatayapi nikkhamanti. So panayam evam
nikkhamanto uccarapassavo neva tassa bhikkhuno attano hoti na parassa,
kevalam pana sariranissandova hoti. Yathakim? yatha udakakumbhato 1- puranaudakam
chaddentassa neva tam attano hoti na paresam, kevalam patijagganamattameva hoti,
evanti evam pavattapatisankhanavasenettha asammohasampajannam veditabbam.
     Gatadisu gateti gamane. Thiteti thane. Nisinneti nisajjaya. Sutteti sayane.
Tattha abhikkantadisu vuttanayeneva sampajanakarita veditabba.
     Ayampanettha aparopi nayo:- eko hi bhikkhu gacchanto annam
cintento annam vitakkento gacchati, eko kammatthanam avissajjetvava
gacchati, tatha eko bhikkhu titthanto, nisidanto, sayanto annam cintento
annam vitakkento sayati, eko kammatthanam avissajjetvava sayati.
     Ettakena pana na pakatam hotiti cankamena dipayimsu. Yo hi bhikkhu
cankamanam otaritva cankamanakotiyam thito parigganhati, pacinacankamanakotiyam pavatta
ruparupadhamma pacchimacankamanakotim appatva ettheva niruddha, pacchimacankamanakotiyam
@Footnote: 1 cha.Ma. udakatumbato
Pavattapi pacinacankamanakotim appatva ettheva niruddha, cankamanavemajjhe pavatta
ubho kotiyo appatva ettheva niruddha, cankamane pavatta ruparupadhamma thanam
appatva ettheva niruddha, thane pavatta nisajjam, nisajjaya pavatta sayanam
appatva ettheva niruddhati evam parigganhanto parigganhantoyeva cittam 1-
bhavangam otareti, utthahanto kammatthanam gahetvava utthati. Ayam bhikkhu gatadisu
sampajanakari nama hotiti.
     Evam pana sutte kammatthanam avibhutam hoti, kammatthanam avibhutam na
katabbam, tasma yo bhikkhu yava sakkoti, tava cankamitva thatva nisiditva
sayamano evam pariggahetva sayati, "kayo acetano manco acetano. Kayo
na janati `aham mance sayito'ti mancopi na janati `mayi kayo sayito'ti.
Acetano kayo acetane mance sayito"ti evam parigganhanto parigganhantoyeva
cittam bhavangam otareti, pabujjhamano kammatthanam gahetvava pabujjhatiti. 2- Ayam
sutte sampajanakari nama hotiti.
     Jagariteti jagarane. Tattha kiriyamayapavattassa appavattiya sati jagaritam
nama na hoti, kiriyamayapavattavalanje pavattante jagaritam nama hotiti
parigganhanto bhikkhu jagarite sampajanakari nama hoti. Apica rattindivam cha
kotthase katva panca kotthase jaggantopi jagarite sampajanakari nama
hoti.
     Bhasiteti kathane. Tattha upadayarupassa saddayatanassa appavatte sati
bhasitam nama na hoti, tasmim pavattante hotiti pariggahako bhikkhu bhasite
sampajanakari nama hoti. Vimuttayatanasisena dhammam desentopi dvattimsa
tiracchanakatha pahaya dasakathavatthunissitam katham kathentopi bhasite sampajanakari
nama hoti.
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati       2 cha.Ma. pabujjhati
     Tunhibhaveti akathane. Tattha upadayarupassa saddayatanassa pavattiyam sati
tunhibhavo nama natthi, appavattiyam hotiti pariggahako bhikkhu tunhibhave
sampajanakari nama hoti. Atthatimsarammanesu cittaruciyam kammatthanam gahetva
nisinnopi dutiyajjhanam samapannopi tunhibhave sampajanakariyeva nama hoti.
     Ettha ca eko iriyapatho dvisu thanesu agato. So hettha
abhikkante patikkanteti ettha bhikkhacaragamam gacchato ca agacchato ca
addhanagamanavasena kathito. Gate thite nisinneti ettha vihare
cunnikapaduddharairiyapathavasena kathitoti veditabbo.
     [524] Tattha katama satitiadi sabbam uttanatthameva.
     [526] So vivittanti imina kim dasseti? etassa bhikkhuno upasanatthanam
Yogapatham sappayasenasanam dasseti. Yassa hi abbhantare ettaka guna atthi,
tassa anucchaviko arannavaso. Yassa panete natthi, tassa ananucchaviko.
Evarupassa hi arannavaso kalamakkataacchataracchadipimigadinam atavivasasadiso hoti.
Kasma? icchaya thatva pavitthatta. Tassa hi arannavasamulako koci attho
Natthi, arannavasanceva arannake ca duseti, sasane appasadam uppadeti.
Yassa pana abbhantare ettaka guna atthi, tasseva so anucchaviko. So hi
arannavasam nissaya vipassanam patthapetva arahattam ganhitva parinibbati,
sakalaarannavasam upasobheti, arannakanam 1- sisam dhovati, sakalasasanam pasareti.
Tasma sattha evarupassa bhikkhuno upasanatthanam yogapatham sappayasenasanam
dassento so vivittam senasanam bhajatitiadimaha. Tattha vivittanti sunnam
appasaddam appanigghosam. Etameva hi attham dassetum tanca anakinnantiadi
vuttam. Tattha anakinnanti asankinnam asambadham. Tattha yassa senasanassa samanta
@Footnote: 1 cha.Ma. arannikanam
Gavutampi addhayojanampi pabbatagahanam vanagahanam nadigahanam hoti, na koci
avelaya upasankamitum sakkoti, idam santikepi anakinnam nama. Yam pana
addhayojanikam va yojanikam va hoti, idam duratayaeva anakinnam nama hoti.
     [527] Seti ceva asati ca etthati senasanam. Tassa pabhedam dassetum
manco pithantiadi vuttam. Tattha mancoti cattaro manca masarako bundikabaddho
kulirapadako ahaccapadakoti, tatha pitham. Bhisiti panca bhisiyo unnabhisi colabhisi
vakabhisi tinabhisi pannabhisiti. Bimbohananti sisupadhanam 1- vuttam. Tam vittharato
vidatthicaturangulam vattati, dighato mancavittharappamanam. Viharoti samanta pariharapatham
antoyeva rattitthanadivatthanani dassetva katasenasanam. Addhayogoti
supannavankageham. Pasadoti dve kannikani gahetva kato dighapasado. Attoti
patirajadipatibahanattham itthakahi kato bahalabhittiko catupancabhumiko patissayaviseso.
Maloti bhojanasalasadiso mandalamalo. Vinayatthakathayam pana ekakutasangahito
caturassapasadoti vuttam. Lenanti pabbatam khanitva va pabbharassa appahonakatthane
kuttam utthapetva va katasenasanam. Guhati bhumidari va yattha
rattindivam dipam laddhum vattati, pabbataguha va bhumiguha va. Rukkhamulanti rukkhassa
hettha parikkhittam va aparikkhittam va. Velugumboti velugaccho. Yattha va
pana bhikkhu patikkamantiti thapetva va etani mancadini yattha bhikkhu sannipatanti,
yam tesam sannipatarahatthanam, sabbametam senasanam.
     [528] Bhajatiti upeti. Sambhajatiti tattha abhirativasena anukkanthito
sutthu upeti. Sevatiti nivasanavasena sevati. Nisevatiti anukkanthamano sannissito
hutva sevati. Samsevatiti senasanavattam sampadento samma sevati.
     [529] Idani yam tam vivittanti vuttam, tassa pabhedam dassetum arannam
rukkhamulantiadimaraddham. Ettha 2- arannanti vinayapariyayena tava "thapetva
@Footnote: 1 Ma. sisappamanam     2. cha.Ma. tattha
Gamanca gamupacaranca avasesam arannan"ti 1- agatam. Suttantapariyayena
arannikabhikkhum sandhaya "arannakam nama senasanam pancadhanusatikam pacchiman"ti 2- agatam.
Vinayasuttanta pana ubhopi pariyayadesana nama, abhidhammo nippariyayadesana. 3-
Abhidhammapariyayena arannam dassetum nikkhamitva bahi indakhilati vuttam, indakhilato
bahi nikkhamitvati attho.
     [530] Rukkhamuladinam pakatiya ca suvinneyyabhavato rukkhamulamyeva
rukkhamulantiadi vuttam. Apicettha rukkhamulanti yankinci sandhacchayam 4-
vivittam rukakhamulam. Pabbatanti selam. Tattha hi udakasondisu udakakiccam katva sitaya
rukkhacchayaya nisinnassa nanadisasu khayamanasupi sitena vatena bijiyamanassa cittam
ekaggam hoti. Kandaranti kam vuccati udakam, kena daritam udakena bhinnam
pabbatappadesam. Yam "nitumban"tipi "nadikunjan"tipi vadanti. Tattha hi rajatapattasadisa
valika honti, matthake manivitanam viya vanagahanam manikkhandhasadisam udakam sandati,
evarupam kandaram oruyha paniyam pivitva gattani sitam katva valikam ussapetva
pamsukulacivaram pannapetva nisinnassa samanadhammam karoto cittam ekaggam hoti.
Giriguhanti dvinnam pabbatanamantaram, ekasmimyeva va umangasadisam mahavivaram.
Susanalakkhanam visuddhimagge 5- vuttam.
     [531] Vanapatthanti gamantam atikkamitva manussanam anupacaratthanam,
yattha na kasanti na vapanti. Tenevassa niddese "vanapatthanti duranametam
senasananam adhivacanan"tiadi vuttam. Yasma va rukkhamuladisu idamevekam bhajetva
dassitam, tasma tassa 6- nikkhepapatipatiya niddesam akatva sabbapariyante
niddeso katoti veditabbo. Abbhokasanti acchannam. Akankhamano panettha
civarakutim katva vasati. Palalapunjanti palalarasi. Mahapalalapunjato hi palalam
@Footnote: 1 vinaYu. 1/92/61   2 vinaYu. 2/573/376        3 cha.Ma. nippariyayadesanati
@4 cha.Ma. sitacchayam    5 visuddhi. 1/95 dhutanganiddesa  6 cha.Ma. tasmassa
Nikkaddhitva pabbharalenasadise alaye karonti. Gacchagumbadinampi upari palalam
pakkhipitva hettha nisinna samanadhammam karonti. Tam sandhayetam vuttam.
Vanapatthaniddese salomahamsananti yattha pavitthassa lomahamso uppajjati, evarupanam
bhimsanakasenasananam. 1- Pariyantananti durabhavena pariyante thitanam. Na
manussupacarananti kasanavapanavasena manussehi upacaritabbam vanantam atikkamitva
thitanam. Durabhisambhavananti aladdhavivekassadehi abhibhuyya vasitum na sakkuneyyanam.
     [532] Appasaddadiniddese appasaddanti vacanasaddena appasaddam.
     [533] Appanigghosanti nagaranigghosasaddena appanigghosam. Yasma pana
ubhayampetam saddatthena ekam, tasmassa niddese "yadeva tam appasaddam, tadeva
tam appanigghosan"ti vuttam. Vijanavatanti anusancaranajanassa sariravatena virahitam.
"vijanavadan"tipi patho, antojanavadena virahitanti attho. Yasma pana yam
appanigghosam, tadeva janasancaranena ca janavadena ca virahitam hoti, tasmassa
niddese "yadeva tam appanigghosam, tadeva tam vijanavatan"ti vuttam.
Manussarahasseyyakanti manussanam rahassakiriyatthaniyam. Yasma pana tam janasancaranarahitam
hoti. Tenassa niddese "yadeva tam vijanavatam, tadeva tam manussarahasseyyakan"ti
vuttam. Patisallanasaruppanti vivekanurupam. Yasma pana tam niyameneva
manussarahasseyyakam hoti, tasmassa niddese "yadeva tam manussarahasseyyakam, tadeva
tam patisallanasaruppan"ti vuttam.
     [534] Arannagatadiniddese arannam vuttameva. Tatha rukkhamulam. Avasesam
pana sabbampi senasanam sunnagarena sangahitam.
     [535] Pallankam abhujitvati samantato urubaddhasanam bandhitva. Ujum
kayam panidhayati uparimam sariram ujukam 2- thapetva attharasa pitthikantake kotiya
@Footnote: 1 cha.Ma. bhisanakasenasananam            2 cha.Ma. ujum
Kotim patipadetva. Evanhi nisinnassa cammamamsanaharuni na panamanti. Athassa
ya tesam panamanapaccaya khane khane vedana uppajjeyyum, ta nuppajjanti.
Tasu na uppajjamanasu cittam ekaggam hoti, kammatthanam na paripatati, vuddhim
phatim upagacchati.
     [536] Ujuko hoti kayo thito panihitoti idampi hi imamevattham
sandhaya vuttam.
     [537] Parimukham satim upatthapetvati kammatthanabhimukham satim thapayitva,
mukhasamipe va katvati attho. Teneva vuttam "ayam sati upatthita hoti supatthita
nasikagge va mukhanimitte va"ti. Mukhanimittanti cettha uttarotthassa
vemajjhappadeso datthabbo, yattha nasikavato patihannati. Athava pariti pariggahattho.
Mukhanti niyyanattho. Satiti upatthanattho. Tena vuccati "parimukham satin"ti. Evam
patisambhidayam 1- vuttanayenapettha attho datthabbo. Tatrayam sankhepo
"pariggahitaniyyanam satim katva"ti.
     [538] Abhijjhaniddeso uttanatthoyeva. Ayam panettha sankhepavannana:-
abhijjham loke pahayati lujjanapalujjanatthena pancupadanakkhandha loko,
tasma pancasu upadanakkhandhesu ragam pahaya kamacchandam vikkhambhetvati
ayametthattho.
     [539] Vigatabhijjhenati vikkhambhanavasena pahinatta vigatabhijjhena, na
cakkhuvinnanasadisenati attho.
     [541] Abhijjhaya cittam parisodhetiti abhijjhato cittam parimoceti, 2-
yatha nam sa muncati ceva, muncitva ca na puna ganhati, evam karotiti attho.
Niddesapadesu panassa asevanto sodheti, bhavento visodheti, bahulikaronto
parisodhetiti evamattho veditabbo. Mocetitiadisupi eseva nayo.
@Footnote: 1 khu.pati. 31/388/264 (sya)        2 cha.Ma. parisodheti
     [542-543] Byapadapadosam pahayatiadinampi iminava nayena 1-
attho veditabbo. Byapajjati imina cittam putikummasadayo viya pakatibhavam 2-
jahatiti byapado. Vikarappattiya padussati param va paduseti vinasetiti padoso.
Ubhayametam kodhassevadhivacanam. Teneva vuttam "yo byapado so padoso. Yo
padoso so byapado"ti. Yasma cesa sabbasangahikavasena niddittho, tasma
"sabbapanabhutahitanukampi"ti avatva "abyapannacitto"ti ettakameva vuttam.
     [546] Thinam cittagelannam, middham cetasikagelannam, thinanca middhanca
thinamiddham. Santa hontiti ime dvepi dhamma nirodhasantataya santa hontiti. 3-
Idam sandhayettha vacanabhedo kato.
     [549] Alokasanniti rattimpi divapi ditthaalokasanjananasamatthaya
vigatanivaranaya parisuddhaya sannaya samannagato.
     [550] Sato sampajanoti satiya ca nanena ca samannagato. Idam
ubhayam alokasannaya upakarakatta vuttam.
     [553] Vigatathinamiddhataya pana alokasannaya niddesapadesu cattattatiadini
annamannavevacananeva. Tattha cattattati cattakarana. Sesapadesupi
eseva nayo. Cattattati idampanettha sakabhavapariccajanavasena vuttam. Vantattati
idam puna anadiyanabhavadassanavasena. Muttattati idam santatito vinimocanavasena.
Pahinattati idam muttassapi katthaci thanabhavavasena. Patinissatthattati idam
pubbe adinnapubbassa nissaggadassanavasena. Patimuncato va nissatthatta
bhavanavasena 4- abhibhuyya nissatthattati attho. Pahinapatinissatthattati yatha
vikkhambhanavaseneva pahanam hoti, punappunam santatim na ajjharuhati, tatha
@Footnote: 1 Ma. upayena        2 cha.Ma. pakatim
@3 cha.Ma. honti        4 cha.Ma. bhavanabalena
Patinissatthattati. Aloka hotiti sappabha hoti. Niravaranatthena vivata.
Nirupakilesatthena parisuddha. Pabhassaratthena pariyodata.
     [556] Uddhaccakukkuccanti ettha uddhatakaro uddhaccam. Arammane
anicchayataya vatthujjhacaro kukkuccam. Idhapi "santa honti"ti purimanayeneva
vacanabhedo veditabbo.
     [558] Tinnavicikicchoti vicikiccham taritva atikkamitva thito.
Niddesepissa tinnoti idam vicikicchaya animuggabhavadassanavasena vuttam.
Uttinnoti idam tassa atikkamadassanavasena. Nittinnoti idam bhavanavasena 1-
abhibhuyya upaddave tinnabhavadassanavasena. Paragatoti 2- nibbicikicchabhavasankhatam
vicikicchaparam gato. Paramanuppattoti tadeva param bhavananuyogena pattoti.
Evamassa patipattiya saphalatam dasseti.
     [559] Akathamkathiti "kathamidam kathamidan"ti evam pavattaya kathamkathaya virahito.
Kusalesu dhammesuti anavajjadhammesu. Na kankhatiti "ime nu kho kusala"ti kankham na
uppadeti. Na vicikicchatiti te dhamme sabhavato vinicchetum na kicchati na kilamati.
Akathamkathi hotiti "katham nu kho ime kusala"ti kathamkathaya rahito hoti. Nikkathamkatho
vigatakathamkathoti 3- tasseva vevacanam. Vacanattho panettha kathamkathato nikkhantoti
nikkathamkatho. Vigata kathamkatha assati vigatakathamkatho.
     [562] Upakkileseti upakkilesabhute. Te hi cittam upagantva kilissanti.
Tasma upakkilesati vuccanti.
     [563] Pannaya dubbalikaraneti yasma ime nivarana uppajjamana
anuppannaya lokiyalokuttaraya pannaya uppajjitum na denti, uppanna api
attha samapattiyo panca va abhinnayo upacchinditva patenti, tasma
@Footnote: 1 cha.Ma. bhavanabalena   2 cha.Ma. parangatoti      3 cha.Ma. nikkathamkathi vikathamkathoti
"pannaya dubbalikarana"ti vuccanti. "anuppanna ceva panna na uppajjati,
uppanna ca panna nirujjhati"ti idampi hi imamevattham sandhaya vuttam. Sesamettha
sabbam hettha tattha tattha pakasitatta uttanatthameva.
     [564] Vivicceva kamehitiadisupi niddesesu yam vattabbam siya, tam
hettha cittuppadakande 1- rupavacaraniddese idheva ca tattha tattha vuttameva.
Kevalanhi dutiyatatiyacatutthajjhananiddesesupi yatha tani jhanani hettha "tivangikam
jhanam hoti, duvangikam jhanam hoti"ti vuttani, evam avatva "ajjhattam
sampasadanan"tiadivacanato pariyayena sampasadadihi saddhim tani angani gahetva
"jhananti sampasado pitisukham cittassa ekaggata"tiadina nayena tam tam jhanam
nidditthanti ayamettha viseso.
     [588] Yantam ariya acikkhantiti padaniddese pana kincapi "acikkhanti
desenti"tiadini sabbaneva annamannavevacanani, evam santepi "upekkhako
satima sukhavihari"tiadiuddesavasena acikkhanti, niddesavasena desenti,
patiniddesavasena pannapenti, tena tena pakarena attham thapetva patthapenti, tassa
tassa atthassa karanam dassenta vivaranti, byanjanavibhagam dassenta vibhajanti,
nikkujjitabhavam gambhirabhavanca niharitva sotunam nanassa patittham janayanta
uttanim karonti, sabbehipi imehi akarehi sotunam annanandhakaram vidhamenta
pakasentiti evamattho datthabbo.
     Samatikkamaniddesepi tattha tattha tehi tehi dhammehi vutthitatta atikkanto,
uparibhumipattiya vitikkanto. Tato aparihanibhavena samatikkantoti evamattho
datthabbo.
                     Suttantabhajaniyavannana nitthita.
                          -------------
@Footnote: 1 sangani. A. 1/160/215



             The Pali Atthakatha in Roman Book 54 page 348-398. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=54&A=8253&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=54&A=8253&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=35&i=600              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=35&A=7871              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=35&A=6666              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=35&A=6666              Contents of The Tipitaka Volume 35 http://84000.org/tipitaka/read/?index_35

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]