บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ |
1. Kusalattika 1. Paticcavaravannana 1. Paccayanuloma 1. Vibhangavara [53] Idani ya eta pannattivare kusalattikam nissaya hetupaccayadivasena ekunapannasam adim katva nayamattam dassentena apparimana puccha dassita, tattha kusalakusaladinam sahuppattiya abhavato ya puccha "kusalam dhammam paticca akusalo dhammo uppajjati hetupaccaya"ti evam vissajjanam na labhanti, ta pahaya ya vissajjanam labhanti, tayeva vissajjetum ayam kusalam dhammam paticca kusalo dhammo uppajjati hetupaccayatiadina nayena paticcavarassa niddesavaro araddho. Tattha siya:- sace ima hetupaccayadivasena ekunapannasam puccha sabbaso vissajjanam na labhanti, atha kasma dassita. Nanu ya labhanti, tayeva dassetabbati. Ama dassetabba siyum, tatha dassiyamana pana sabbesu tikadukapatthanadisu ekekasmim tike duke dukatike tikaduke tikatike dukaduke ca sankhepam akatva dassetabbayeva bhaveyyum. Kasma? yasma ya kusalattike labbhanti, 1- na tayeva vedanattikadisu. Dhammanulomapaccaniye ca tikapatthane vitakkattikapitittikanam vissajjane sabbapeta vissajjanam labhanti, tasma ukkatthaparicchedena ekekasmim tike yattakahi pucchahi bhavitabbam, sabba kusalattike dassita. Evam dassitasu hi ya tattha vissajjanam na labhanti, ta pahaya, ya labhanti, ta vuccamana sakka sukhena vijanitunti sukhena vijananattham sabbapi kusalattike dassita. Ya panettha vissajjanam na labhanti, ta pahaya, ya labhanti, tayeva vissajjitati veditabba. @Footnote: 1 cha.Ma. labhanti Tattha kusalam dhammam paticcati catubhumikakusaladhammesu vedanakkhandhadibhedam ekam dhammam paticca patigantva sahuppattisankhatena sadisabhavena patva, tena saddhim ekato uppattibhavam 1- upagantvati attho. Kusalo dhammoti catubhumikakusaladhammesuyeva sannakkhandhadibhedo eko dhammo. Uppajjatiti uppadato yava nirodhagamana uddham pajjati, nibbattatitipi attho. Attanam labhati, uppadadayo tayopi khane papunatiti vuttam hoti. Hetupaccayati kusalahetuna hetupaccayabhavam sadhentena. Evam "uppajjeyya"ti pucchaya "uppajjati"ti vissajjanam vatva idani yam dhammam paticca yo dhammo uppajjati, tam dhammam khandhavasena dassetum kusalam ekam khandhantiadimaha. Tattha ekanti vedanadisu catusu yankinci ekam khandham. Tayo khandhati yo yo paccayabhavena gahito, tam tam thapetva avasesa tayo khandha. Tayo khandheti vedanadisu yo eko khandho uppajjatiti gahito, tam thapetva sese tayo. Dve khandheti vedanasannadukadisu chasu dukesu ye keci dve khandhe paticca. Dve khandhati ye ye paccayabhavena gahita, te te thapetva avasesa dve khandha kusalahetuna hetupaccayabhavam sadhentena uppajjantiti attho. Yasma pana eko khandho ekasseva dvinnamyeva va dve va pana ekasseva paccaya nama natthi, tasma "ekam khandham paticca eko khandho, ekam khandham paticca dve khandha, dve khandhe paticca eko khandho"ti na vuttam. Kusalam dhammam paticca abyakato dhammo uppajjatitiadisupi vuttanayeneva attho veditabbo. Cittasamutthanam rupanti idam paticcatthassa sahajatatthatta yam kusalena sahajatanceva hetupaccayanca labhati, tam dassetum vuttam. Paratopi evarupesu thanesu ayameva nayo. @Footnote: 1 Si.,Ma. pavattibhavam Vipakabyakatam kiriyabyakatanti ettha hetupaccayabhavato ahetukam rupena saddhim anuppattito arupavipakanca na gahetabbanti. Patisandhikkhaneti katattarupasankhatassa abyakatassa abyakatam paticca uppattidassanattham vuttam. Vipakabyakatanti tasmim khane vijjamanabyakatavasena vuttam. 1- Khandhe paticca vatthunti idam katatta- rupaggahanena vatthumhi gahitepi khandhe paticca vatthuno uppattidassanattham vuttam. Vatthum paticca khandhati vatthum paticca khandhanam uppattidassanattham vuttam. 1- Ekam mahabhutantiadi rupabyakatam paticca rupabyakatassa uppattidassanattham vuttam. Ekam khandhantiadisu vuttanayeneva panettha atthayojana veditabba. Evam rupabyakatanti bhute paticca bhutanam uppattim vatva idani bhute paticca upadarupanam uppattim dassetum mahabhute paticca cittasamutthanantiadi vuttam. Evam sante upadarupanti ettakameva vattabbam, itaradvayam kasma vuttanti? Mahabhute 2- paticca uppattidassanattham. Yanhi hettha "cittasamutthananca rupam katatta ca rupan"ti dassitam, tam na kevalam khandheyeva paticca uppajjati, mahabhutepi pana paticca uppajjatiti dassanattham idam vuttanti veditabbam. Tattha cittasamutthanam pavatteyeva, katattarupam patisandhiyampi. Upadarupanti tasseva ubhayassa visesanam. Kusale khandhe ca mahabhute ca paticcati ettha cittasamutthanava mahabhuta gahita. Cittasamutthanam rupanti ettha pana bhutarupampi upadarupampi gahitam. "ekam mahabhutam paticca tayo mahabhuta"tiadina nayena hi bhutarupampi khandhe ca mahabhute ca paticca uppajjati. Mahabhute paticca upadarupanti vuttanayena upadarupampi. Akusalanca abyakatancati panhavissajjanesupi eseva nayo. Evam hetupaccaye naveva puccha vissajjita. Etayeva hi ettha labbhanti, sesa cattalisam 3- @Footnote: 1-1 cha.Ma. khandhe paticca vatthu, vatthum paticca khandhati idam katattarupaggahanena @vatthumhi gahitepi vatthum paticca khandhanam uppattidassanattham vuttam @2 cha.Ma. mahabhutepi 3 cha.Ma. cattalisa Moghapucchati na vissajjita. Imina nayena 1- arammanapaccayadisupi pucchavissajjananam attho veditabbo. Tattha tattha pana vicaretabbayuttameva vicarayissami. 2- [54] Arammanapaccaye tava rupassa arammanapaccayavasena anuppattito tasu navasu rupamissaka pahaya tissova puccha vissajjita. Teneva karanena "vatthum paticca khandha"ti vatva "khandhe paticca vatthu"ti na vuttam. Na hi tam arammanapaccayena uppajjati. [55] Adhipatipaccaye vipakabyakatanti lokuttarameva sandhaya vuttam. Tenevettha "patisandhikkhane"ti na gahitam. Sesam hetupaccayasadisameva. [56] Anantarasamanantaresupi rupam na labbhatiti arammanapaccaye viya tissova puccha. [57] Sahajatapaccaye patisandhikkhaneti pancavokare patisandhivasena vuttam. Hettha pana paccayavibhange "okkantikkhane"ti agatam. Tampi imina saddhim atthato ekam, byanjanamattameva hettha nananti. Apica "tinnam sannipata gabbhassavakkanti hoti"ti 3- vacanato okkantiti pancavokarapatisandhiyavetam namam. Patisandhiti sabbabhavasadharanam, idha pana "katatta ca rupan"tiadivacanato pancavokara- patisandhiyeva adhippeta. Sa hi rupassapi paccayabhavanceva paccayuppannabhavanca sanganhati, tasma paripunnavissajjana hotiti gahita. Bahiram ekam mahabhutanti anindriyabaddhesu pathavipasanadisu mahabhutam sandhaya vuttam. Paccayavibhangavarasminhi cattaro mahabhutati ajjhattikanca bahiranca ekato katva gahitam. Sankhepadesana hi sa. Ayampana vittharadesana, tasma sabbam vibhajitva dassento "bahiram ekam mahabhutan"tiadimaha. Asannasattanam ekam mahabhutam paticcati @Footnote: 1 cha.Ma. upayena 2 cha.Ma. vicarayissama 3 Ma.mu. 12/408/364 Dvisantatisamutthanabhutavasena vuttam. Mahabhute paticca katattarupanti idampana kammasamutthanavasena vuttam. Upadarupanti idam 1- utusamutthanavaseneva. [58] Annamannapaccaye khandhe paticca vatthu, vatthum paticca khandhati catunnampi khandhanam ekato vatthuna annamannapaccayatam dassetum vuttam. [59] Nissayapaccaye yasma paticcattho nama sahajatattho, tasma ya hettha paccayavibhangavare cakkhvayatanadinam nissayapaccayata dassita, sa na gahita. Cakkhvayatanadini hi purejatani paccaya honti, idha pana sahajatameva labbhati. Teneva vuttam "nissayapaccayo sahajatapaccayasadiso"ti. [60] Upanissayapaccaye rupassa upanissayapaccayabhava tineva vissajjanani labbhanti, tena vuttam "arammanapaccayasadisan"ti. Tattha kincapi na sabbe kusalakusalabyakata arammanupanissayam labhanti, ye pana labhanti, tesam vasenetam vuttanti veditabbam. [61] Purejatapaccaye vatthum purejatapaccayati vatthum paticca vatthuna purejatapaccayatam sadhentena uppajjantiti attho. Vipakabyakatam ekam khandhanti ettha yam vipakabyakatassa vatthu okkantikkhane sahajatapaccayo hoti, tam purejatapaccayabhajaniyatta idha na gahetabbam. Yepi kusaladayo aruppe purejatapaccayam na labhanti, tepi purejatapaccayabhajaniyatoyeva idha na gahetabba. Arammanam pana niyamato purejatapaccayabhavam na labhati. Rupayatanadini hi cakkhuvinnanadinamyeva purejatapaccayatam sadhenti, manovinnanadhatuya atitanagatanipi arammanani 2- hontiyeva. Tasma idha na gahita. 3- Khandhavasena hi ayam desana, na vinnanadhatuvasena. "vipakabyakatam ekam khandhan"ti desanaya ca sabbapi vinnanadhatuyo gahita, na cakkhuvinnanadhatuadayoevati. @Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati 2 cha.Ma. arammanam 3 cha.Ma. na gahitam Pacchajato kusalakusalanam paccayo na hoti, abyakatassapi upatthambhakova na janako, tasma "uppajjati pacchajatapaccaya"ti evam vattabbo ekadhammopi natthiti pacchajatapaccayavasena vissajjanam na katam. [62] Asevanapaccaye kamam sabba kiriya asevanapaccayam na labhanti, labbhamanavasena pana "kiriyabyakatan"ti vuttam. Tasma javanakiriyavettha gahitati veditabba. [63] Kammapaccaye kusalakusalesu ekakkhaniko kammapaccayo veditabbo, tatha kiriyabyakate. Vipakabyakate pana nanakkhanikopi, tatha patisandhikkhane mahabhutanam. Cittasamutthananam pana ekakkhanikova. Katattarupanam nanakkhanikova, tatha asannasattarupanam. Katattarupam panettha jivitindriyam. Sesam na ekantato kammasamutthanatta upadarupanti vuttam. Evam santepi idha kammasamutthanameva adhippetam. [64] Vipakapaccaye kusalakusalam kiriyanca na labbhatiti abyakatavaseneva vissajjanam katam. Cittasamutthananti vipakacittasamutthanameva. Katattarupanti yathalabhavasena indriyarupanca vatthurupanca. Upadarupanti tadavasesam tasmim samaye vijjamanakam upadarupam. [65] Aharapaccaye sabbesam kusaladinam khandhanam cittasamutthanarupassa ca arupassa ca 1- arupaharavasena uppatti veditabba, tatha patisandhikkhane mahabhutanam. Cittasamutthananti bhavangadicittasamutthanam. Aharasamutthananti kabalinkaraharasamutthanam. Cittasamutthananti kusalakusalacittasamutthanameva. Paccayavibhangavare aharapatipatiya pathamam kabalinkaraharo dassito, idha pana kusalam dhammanti pucchavasena pathamam arupahara dassitati veditabba. @Footnote: 1 cha.Ma. arupassa cati patho na dissati [66] Indriyapaccayepi 1- paccayavibhange indriyapatipatiya pathamam cakkhundriyadini dassitani, idha pana kusaladipucchavasena pathamam arupindriyanam paccayata dassita. Tattha kusaladisu yathalabhavasena arupindriya gahetabba. Asannasattanam bhutarupesupi jivitindriyanti. [67] Jhanamaggapaccayesu hetupaccayasadisameva vissajjanam, tenevettha "hetupaccayasadisan"ti vuttam. [68] Sampayuttapaccaye vissajjanam arammanapaccayagatikam, tenevettha "arammanapaccayasadisan"ti vuttam. [69] Vippayuttapaccaye vatthum vippayuttapaccayati vatthum paticca vippayutta- paccaya, vatthuna vippayuttapaccayatam sadhentena uppajjantiti attho. Khandhe vippayuttapaccayati khandhe paticca vippayuttapaccaya, khandhehi vippayuttapaccayatam sadhentehi uppajjatiti attho. Khandha vatthum vippayuttapaccayati vatthum paticca khandha vippayuttapaccaya, vatthuna vippayuttapaccayatam sadhentena uppajjantiti attho. Cittasamutthanarupam khandhe vippayuttapaccayati khandhe paticca vippayutta- paccaya, cittasamutthanam rupam khandhehi vippayuttapaccayatam sadhentehi uppajjatiti attho. Sesavissajjanesupi vatthum vippayuttapaccayatiadisupi vuttanayeneva attho veditabbo. Vipakabyakate cettha vatthuggahanena cakkhvadini sanganhitabbani. Ekam mahabhutantiadi rupabyakatassa paccayabhavam dassetum vuttam. Cittasamutthananti abyakatacittasamutthanampi kusalakusalacittasamutthanampi. [70] Atthipaccaye sabbam sahajatapaccayagatikam. Tenevettha "sahajatapaccayasadisan"ti vuttam. @Footnote: 1 cha.Ma. indriyapaccaye [71-72] Natthivigata arammanapaccayagatika, avigatam sahajatagatikam. Tenevettha "sahajatapaccayasadisan"ti 1- vuttam. Ime tevisati paccayati sankhipitva dassitanam vasenetam vuttam. Vittharetabbati ya puccha vissajjanam labhanti, tasam vasena vittharetabba. Ayam hetupaccayam adim katva ekamulake paccayanulome paticcavarassa kusalattikassa vissajjane atthavannana. ------------ 1. Paccayanuloma 2. Sankhyavara [73] Idani ye ettha hetupaccayadisu ekekasmim paccaye vissajjanavara laddha, te gananavasena dassetum hetuya navatiadi araddham. Tattha hetuya navati hetupaccaye nava pucchavissajjanavara honti. Seyyathidam:- kusalena kusalam, kusalena abyakatam, kusalena kusalabyakatam, akusalena akusalam, akusalena abyakatam, akusalena akusalabyakatam, abyakatena abyakatam, kusalabyakatena abyakatam, akusalabyakatena abyakatanti. Arammane tiniti kusalena kusalam, akusalena akusalam, abyakatena abyakatam. Adhipatiya navati hetuya vuttasadisava. Dvadasasu hi paccayesu nava navati vuttam. Sabbesupi pucchavissajjanani hetupaccayasadisaneva. Vibhange pana atthi viseso. Dasasu paccayesu tini tiniti vuttam. Sabbesupi pucchavissajjanani arammana- sadisaneva. Vibhange pana atthi viseso. Annamannapaccayasminhi abyakatapadassa vissajjane rupampi labbhati, tatha purejatapaccaye. Asevanapaccaye vipakani ceva vithicittani ca na labbhanti. Vipake ekanti abyakatena 2- abyakatameva. Evamettha sankhepato nava tini ekanti tividhova varaparicchedo. Vittharato dvadasa navaka, dasa @Footnote: 1 cha.Ma. arammanapaccayasadisam, sahajatapaccayasadisanti 2 cha.Ma. ayam patho na dissati Tika, ekam ekakanti sabbesupi tevisatiya paccayesu ekunacattalisadhikam varasatam hoti ekunacattalisadhikanca pucchasatam. Ekunacattalisadhikam pucchavissajjana- satantipi tasseva namam. [74] Evam hetupaccayadike ekamulake gananam dassetva ito paresu dumulakadisu vittharadesanam sankhipitva ekamulake dassitaya desanaya labbhamanaganananneva adaya varaparicchedam dassetum dumulake tava hetupaccaya arammane tinitiadimaha. Tatridam lakkhanam:- bahugananopi paccayo abahugananena saddhim yutto tena samanaganano hoti. Tena vuttam "hetupaccaya arammane tini"ti. Hetarammanaduke arammane vuttani tineva vissajjanani labbhantiti attho. Samanaganano pana samanagananena saddhim yutto apparihinagananova hoti. Tena vuttam "hetupaccaya adhipatiya nava"ti. Hetadhipatiduke naveva vissajjanani labbhantiti attho. Vipake ekanti hetuvipakaduke vipake vuttam ekameva vissajjanam labbhatiti evam tava dumulake varaparicchedo veditabbo. [75] Timulakadisupi idameva lakkhanam. Tenevaha hetupaccaya arammanapaccaya adhipatiya tiniti. Hetarammanadhipatittike arammane vuttani tineva vissajjanani labbhantiti attho. Evam sabbattha nayo netabbo. [76-79] Dvadasamulake pana vipakapaccayo na labbhati, tasma asevanapaccaya kamme tiniti vatva vipakam aparamasitvava ahare tinitiadi 1- vuttam. Terasamulakadisupi eseva nayo. Te pana sankhipitva tevisatimulakovettha dassito. So duvidho hoti sasevano va savipako va. Tattha pathamam sasevano dassito. So tineva vissajjanani labhati. Tena vuttam "asevanapaccaya avigate tini"ti. @Footnote: 1 cha.Ma. adi-saddo na dissati Savipako pana asevanam na labhati, tasma tam pahaya vipakavasena gananaya dassanattham anantarayeva "hetupaccaya .pe. Vipakapaccaya ahare ekan"ti ekam nayam dassetva paccha tevisatimulaka dassita. 1- Etesu pana dvisu tevisatimulakesu kincapi ekasmim vipakapaccayo natthi, ekasmim asevanapaccayo, pacchajatapaccayo pana ubhayatthapi. Rulhisaddena panete tevisatimulakatveva veditabba. Tesu sasevane asevanassa vasena sabbattha tineva vissajjanani, savipake vipakapaccayassa vasena ekamevati ayam hetupaccayam adim katva ekamulakadisu ganana. Yampanetam hetumulakanantaram "arammane thitena sabbattha tineva panha"ti vuttam, tam arammanam 2- adim katva ekamulakepi dumulakadisupi sabbattha arammanapade ceva arammanena saddhim sesapaccayayojanasu ca yattha navahi bhavitabbam, tattha tayova panha hontiti dassanattham vuttam. Vipakapade pana vipakapadena saddhim sesapaccayayojanasu ca ekova panho hoti. 3- Iti yam hettha "bahugananopi paccayo abahugananena saddhim yutto tena samanaganano hoti"ti vuttam, 4- tam suvuttamevati. 5- [80-85] Idani ye arammanadinam paccayanam vasena ekamulakadayo dassetabba, tesu ekamulako tava hetuekamulakeneva sadisoti ekasmimpi paccayena dassito. Arammanapaccayavasena pana dumulake gananam dassetum arammanapaccaya hetuya tini, adhipatiya tini .pe. Avigate tiniti vuttam. Ettha ca "arammanapaccaya adhipatiya tini .pe. Avigate tini"ti vattabbe ye hetupaccayadayo paccaya bahuganana, tesam unataragananehi samanagananehi ca saddhim @Footnote: 1 cha.Ma. tevisatimulakova dassito 2 cha.Ma. arammanapaccayam @3 cha.Ma. hotiti 4 cha.Ma. avocumha 5 cha.Ma. iti-saddo na dissati Samsandane ya ganana labbhanti, ta 1- dassetum arammanapaccayassa purimabhage thitampi hetupaccayam pacchimabhage thapetva "arammanapaccaya hetuya tini"ti vuttam. Tenetam avikaroti:- arammanapaccayo yena yena bahutaragananena va samanagananena va paccayena saddhim dukatikadibhedam gacchati, sabbattha tineva panhavissajjanani veditabbani. Vipakapaccayena pana saddhim samsandane ekameva labbhati, tam vipakapaccayadikaya gananaya avibhavissatiti idha na dassitam. Ya cesa dumulake ganana dassita, timulakadisupi esava gananati arammanapaccayavasena timulakadayo na vittharita. Idani adhipatipaccayadivasena dumulakadisu gananam dassetum adhipatipaccaya hetuya navatiadi vuttam. Tatthapi vuttanayeneva paccayaniddeso 2- veditabbo. Yatha ca adhipatipaccaya hetuya nava, evam sesesupi hetuna samanagananasu naveva. Iti yo 3- paccayo adimhi titthati, tena saddhim samanaganananam samsandane adimhi thitassa vasena ganana hoti, tena pana saddhim unataraganananam samsandane unataraganananamyeva vasena ganana hotiti veditabbo. Yatha ca arammanapaccayavasena, evam adhipatipaccayavasenapi tato paresam anantaradinam vasenapi timulakadayo na vittharita. Tasma dumulake dassitagananavaseneva sabbattha sadhetabba. Teneva vuttam "ekekam paccayam mulam 4- katuna sajjhayamaggena ganetabba"ti. Paccayanulomavannana nitthita. ------------The Pali Atthakatha in Roman Book 55 page 472-482. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=55&A=10653&modeTY=2 อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=55&A=10653&modeTY=2 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=36&i=532 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=36&A=2734 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=36&A=2771 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=36&A=2771 Contents of The Tipitaka Volume 36 http://84000.org/tipitaka/read/?index_36
|
บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]