ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 55 : PALI ROMAN Panca.A. (paramatthadi.)

                   1. Kusalattika  1. Paticcavaravannana
                    1. Paccayanuloma  1. Vibhangavara
     [53] Idani ya eta pannattivare kusalattikam nissaya hetupaccayadivasena
ekunapannasam adim katva nayamattam dassentena apparimana puccha
dassita, tattha kusalakusaladinam sahuppattiya abhavato ya puccha "kusalam dhammam
paticca akusalo dhammo uppajjati hetupaccaya"ti evam vissajjanam na labhanti,
ta pahaya ya vissajjanam labhanti, tayeva vissajjetum ayam kusalam dhammam paticca
kusalo dhammo uppajjati hetupaccayatiadina nayena paticcavarassa niddesavaro
araddho.
     Tattha siya:- sace ima hetupaccayadivasena ekunapannasam puccha sabbaso
vissajjanam na labhanti, atha kasma dassita. Nanu ya labhanti, tayeva dassetabbati.
Ama dassetabba siyum, tatha dassiyamana pana sabbesu tikadukapatthanadisu
ekekasmim tike duke dukatike tikaduke tikatike dukaduke ca sankhepam akatva
dassetabbayeva bhaveyyum. Kasma? yasma ya kusalattike labbhanti, 1- na
tayeva vedanattikadisu. Dhammanulomapaccaniye ca tikapatthane vitakkattikapitittikanam
vissajjane sabbapeta vissajjanam labhanti, tasma ukkatthaparicchedena ekekasmim
tike yattakahi pucchahi bhavitabbam, sabba kusalattike dassita. Evam dassitasu
hi ya tattha vissajjanam na labhanti, ta pahaya, ya labhanti, ta vuccamana
sakka sukhena vijanitunti sukhena vijananattham sabbapi kusalattike dassita. Ya
panettha vissajjanam na labhanti, ta pahaya, ya labhanti, tayeva vissajjitati
veditabba.
@Footnote: 1 cha.Ma. labhanti
     Tattha kusalam dhammam paticcati catubhumikakusaladhammesu vedanakkhandhadibhedam ekam
dhammam paticca patigantva sahuppattisankhatena sadisabhavena patva, tena saddhim ekato
uppattibhavam 1- upagantvati attho. Kusalo dhammoti catubhumikakusaladhammesuyeva
sannakkhandhadibhedo eko dhammo. Uppajjatiti uppadato yava nirodhagamana
uddham pajjati, nibbattatitipi attho. Attanam labhati, uppadadayo tayopi khane
papunatiti vuttam hoti. Hetupaccayati kusalahetuna hetupaccayabhavam sadhentena.
     Evam "uppajjeyya"ti  pucchaya "uppajjati"ti vissajjanam vatva idani
yam dhammam paticca yo dhammo uppajjati, tam dhammam khandhavasena dassetum kusalam
ekam khandhantiadimaha. Tattha ekanti vedanadisu catusu yankinci ekam khandham.
Tayo khandhati yo yo paccayabhavena gahito, tam tam thapetva avasesa tayo
khandha. Tayo khandheti vedanadisu yo eko khandho uppajjatiti gahito, tam
thapetva sese tayo. Dve khandheti vedanasannadukadisu chasu dukesu ye keci
dve khandhe paticca. Dve khandhati ye ye paccayabhavena gahita, te te thapetva
avasesa dve khandha kusalahetuna hetupaccayabhavam sadhentena uppajjantiti
attho.
     Yasma pana eko khandho ekasseva dvinnamyeva va dve va pana
ekasseva paccaya nama natthi, tasma "ekam khandham paticca eko khandho, ekam
khandham paticca dve khandha, dve khandhe paticca eko khandho"ti na vuttam.
Kusalam dhammam paticca abyakato dhammo uppajjatitiadisupi vuttanayeneva attho
veditabbo. Cittasamutthanam rupanti idam paticcatthassa sahajatatthatta yam kusalena
sahajatanceva hetupaccayanca labhati, tam dassetum vuttam. Paratopi evarupesu thanesu
ayameva nayo.
@Footnote: 1 Si.,Ma. pavattibhavam
     Vipakabyakatam kiriyabyakatanti ettha hetupaccayabhavato ahetukam rupena saddhim
anuppattito arupavipakanca na gahetabbanti. Patisandhikkhaneti katattarupasankhatassa
abyakatassa abyakatam paticca uppattidassanattham vuttam. Vipakabyakatanti tasmim
khane vijjamanabyakatavasena vuttam. 1- Khandhe paticca vatthunti idam katatta-
rupaggahanena vatthumhi gahitepi khandhe paticca vatthuno uppattidassanattham vuttam.
Vatthum paticca khandhati vatthum paticca khandhanam uppattidassanattham vuttam. 1-
     Ekam mahabhutantiadi rupabyakatam paticca rupabyakatassa uppattidassanattham
vuttam. Ekam khandhantiadisu vuttanayeneva panettha atthayojana veditabba. Evam
rupabyakatanti bhute paticca bhutanam uppattim vatva idani bhute paticca
upadarupanam uppattim dassetum mahabhute paticca cittasamutthanantiadi vuttam.
Evam sante upadarupanti ettakameva vattabbam, itaradvayam kasma vuttanti?
Mahabhute 2- paticca uppattidassanattham. Yanhi hettha "cittasamutthananca rupam
katatta ca rupan"ti dassitam, tam na kevalam khandheyeva paticca uppajjati, mahabhutepi pana
paticca uppajjatiti dassanattham idam vuttanti veditabbam. Tattha cittasamutthanam
pavatteyeva, katattarupam patisandhiyampi. Upadarupanti tasseva ubhayassa visesanam.
     Kusale khandhe ca mahabhute ca paticcati ettha cittasamutthanava mahabhuta
gahita. Cittasamutthanam rupanti ettha pana bhutarupampi upadarupampi gahitam. "ekam
mahabhutam paticca tayo mahabhuta"tiadina nayena hi bhutarupampi khandhe ca mahabhute
ca paticca uppajjati. Mahabhute paticca upadarupanti vuttanayena upadarupampi.
Akusalanca abyakatancati panhavissajjanesupi eseva nayo. Evam hetupaccaye
naveva puccha vissajjita. Etayeva hi ettha labbhanti, sesa cattalisam 3-
@Footnote: 1-1 cha.Ma. khandhe paticca vatthu, vatthum paticca khandhati idam katattarupaggahanena
@vatthumhi gahitepi vatthum paticca khandhanam uppattidassanattham vuttam
@2 cha.Ma. mahabhutepi       3 cha.Ma. cattalisa
Moghapucchati na vissajjita. Imina nayena 1- arammanapaccayadisupi
pucchavissajjananam attho veditabbo. Tattha tattha pana vicaretabbayuttameva
vicarayissami. 2-
     [54] Arammanapaccaye tava rupassa arammanapaccayavasena anuppattito
tasu navasu rupamissaka pahaya tissova puccha vissajjita. Teneva karanena
"vatthum paticca khandha"ti vatva "khandhe paticca vatthu"ti na vuttam. Na hi tam
arammanapaccayena uppajjati.
     [55] Adhipatipaccaye vipakabyakatanti lokuttarameva sandhaya vuttam.
Tenevettha "patisandhikkhane"ti na gahitam. Sesam hetupaccayasadisameva.
     [56] Anantarasamanantaresupi rupam na labbhatiti arammanapaccaye viya
tissova puccha.
     [57] Sahajatapaccaye patisandhikkhaneti pancavokare patisandhivasena vuttam.
Hettha pana paccayavibhange "okkantikkhane"ti agatam. Tampi imina saddhim atthato
ekam, byanjanamattameva hettha nananti. Apica "tinnam  sannipata gabbhassavakkanti
hoti"ti 3- vacanato okkantiti pancavokarapatisandhiyavetam namam. Patisandhiti
sabbabhavasadharanam, idha pana "katatta ca rupan"tiadivacanato pancavokara-
patisandhiyeva adhippeta. Sa hi rupassapi paccayabhavanceva paccayuppannabhavanca
sanganhati, tasma paripunnavissajjana hotiti gahita. Bahiram ekam mahabhutanti
anindriyabaddhesu pathavipasanadisu mahabhutam sandhaya vuttam. Paccayavibhangavarasminhi
cattaro mahabhutati ajjhattikanca bahiranca ekato katva gahitam. Sankhepadesana
hi sa. Ayampana vittharadesana, tasma sabbam vibhajitva dassento "bahiram
ekam mahabhutan"tiadimaha. Asannasattanam ekam mahabhutam paticcati
@Footnote: 1 cha.Ma. upayena    2 cha.Ma. vicarayissama   3 Ma.mu. 12/408/364
Dvisantatisamutthanabhutavasena vuttam. Mahabhute paticca katattarupanti idampana
kammasamutthanavasena vuttam. Upadarupanti idam 1- utusamutthanavaseneva.
     [58] Annamannapaccaye khandhe paticca vatthu, vatthum paticca khandhati
catunnampi khandhanam ekato vatthuna annamannapaccayatam dassetum vuttam.
     [59] Nissayapaccaye yasma paticcattho nama sahajatattho, tasma ya
hettha paccayavibhangavare cakkhvayatanadinam nissayapaccayata dassita, sa na
gahita. Cakkhvayatanadini hi purejatani paccaya honti, idha pana sahajatameva
labbhati. Teneva vuttam "nissayapaccayo sahajatapaccayasadiso"ti.
     [60] Upanissayapaccaye rupassa upanissayapaccayabhava tineva vissajjanani
labbhanti, tena vuttam "arammanapaccayasadisan"ti. Tattha kincapi na sabbe
kusalakusalabyakata arammanupanissayam labhanti, ye pana labhanti, tesam vasenetam
vuttanti veditabbam.
     [61] Purejatapaccaye vatthum purejatapaccayati vatthum paticca vatthuna
purejatapaccayatam sadhentena uppajjantiti attho. Vipakabyakatam ekam khandhanti
ettha yam vipakabyakatassa vatthu okkantikkhane sahajatapaccayo hoti, tam
purejatapaccayabhajaniyatta idha na gahetabbam. Yepi kusaladayo aruppe purejatapaccayam
na labhanti, tepi purejatapaccayabhajaniyatoyeva idha na gahetabba. Arammanam
pana niyamato purejatapaccayabhavam na labhati. Rupayatanadini hi cakkhuvinnanadinamyeva
purejatapaccayatam sadhenti, manovinnanadhatuya atitanagatanipi arammanani 2-
hontiyeva. Tasma idha na gahita. 3- Khandhavasena hi ayam desana, na
vinnanadhatuvasena. "vipakabyakatam ekam khandhan"ti desanaya ca sabbapi
vinnanadhatuyo gahita, na cakkhuvinnanadhatuadayoevati.
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati    2 cha.Ma. arammanam  3 cha.Ma. na gahitam
     Pacchajato kusalakusalanam paccayo na hoti, abyakatassapi upatthambhakova
na janako, tasma "uppajjati pacchajatapaccaya"ti evam vattabbo ekadhammopi
natthiti pacchajatapaccayavasena vissajjanam  na katam.
     [62] Asevanapaccaye kamam sabba kiriya asevanapaccayam na labhanti,
labbhamanavasena pana "kiriyabyakatan"ti vuttam. Tasma javanakiriyavettha gahitati
veditabba.
     [63] Kammapaccaye kusalakusalesu ekakkhaniko kammapaccayo veditabbo,
tatha kiriyabyakate. Vipakabyakate pana nanakkhanikopi, tatha patisandhikkhane
mahabhutanam. Cittasamutthananam pana ekakkhanikova. Katattarupanam nanakkhanikova,
tatha asannasattarupanam. Katattarupam panettha jivitindriyam. Sesam na ekantato
kammasamutthanatta upadarupanti vuttam. Evam santepi idha kammasamutthanameva
adhippetam.
     [64] Vipakapaccaye kusalakusalam kiriyanca na labbhatiti abyakatavaseneva
vissajjanam katam. Cittasamutthananti vipakacittasamutthanameva. Katattarupanti
yathalabhavasena indriyarupanca vatthurupanca. Upadarupanti tadavasesam tasmim samaye
vijjamanakam upadarupam.
     [65] Aharapaccaye sabbesam kusaladinam khandhanam cittasamutthanarupassa
ca arupassa ca 1- arupaharavasena uppatti veditabba, tatha patisandhikkhane
mahabhutanam. Cittasamutthananti bhavangadicittasamutthanam. Aharasamutthananti
kabalinkaraharasamutthanam. Cittasamutthananti kusalakusalacittasamutthanameva.
Paccayavibhangavare aharapatipatiya pathamam kabalinkaraharo dassito, idha pana
kusalam dhammanti pucchavasena pathamam arupahara dassitati veditabba.
@Footnote: 1 cha.Ma. arupassa cati patho na dissati
     [66] Indriyapaccayepi 1- paccayavibhange indriyapatipatiya pathamam
cakkhundriyadini dassitani, idha pana kusaladipucchavasena pathamam arupindriyanam
paccayata dassita. Tattha kusaladisu yathalabhavasena arupindriya gahetabba.
Asannasattanam bhutarupesupi jivitindriyanti.
     [67] Jhanamaggapaccayesu hetupaccayasadisameva vissajjanam, tenevettha
"hetupaccayasadisan"ti vuttam.
     [68] Sampayuttapaccaye vissajjanam arammanapaccayagatikam, tenevettha
"arammanapaccayasadisan"ti vuttam.
     [69] Vippayuttapaccaye vatthum vippayuttapaccayati vatthum paticca vippayutta-
paccaya, vatthuna vippayuttapaccayatam sadhentena uppajjantiti attho. Khandhe
vippayuttapaccayati khandhe paticca vippayuttapaccaya, khandhehi vippayuttapaccayatam
sadhentehi uppajjatiti attho. Khandha vatthum vippayuttapaccayati vatthum paticca
khandha vippayuttapaccaya, vatthuna vippayuttapaccayatam sadhentena uppajjantiti
attho. Cittasamutthanarupam khandhe vippayuttapaccayati khandhe paticca vippayutta-
paccaya, cittasamutthanam rupam khandhehi vippayuttapaccayatam sadhentehi uppajjatiti
attho. Sesavissajjanesupi vatthum vippayuttapaccayatiadisupi vuttanayeneva attho
veditabbo. Vipakabyakate cettha vatthuggahanena cakkhvadini sanganhitabbani. Ekam
mahabhutantiadi rupabyakatassa paccayabhavam dassetum vuttam. Cittasamutthananti
abyakatacittasamutthanampi kusalakusalacittasamutthanampi.
     [70] Atthipaccaye sabbam sahajatapaccayagatikam. Tenevettha "sahajatapaccayasadisan"ti
vuttam.
@Footnote: 1 cha.Ma. indriyapaccaye
     [71-72] Natthivigata arammanapaccayagatika, avigatam sahajatagatikam.
Tenevettha "sahajatapaccayasadisan"ti 1- vuttam. Ime tevisati paccayati sankhipitva
dassitanam vasenetam vuttam. Vittharetabbati ya puccha vissajjanam labhanti, tasam
vasena vittharetabba. Ayam hetupaccayam adim katva ekamulake paccayanulome
paticcavarassa  kusalattikassa vissajjane atthavannana.
                          ------------
                    1. Paccayanuloma 2. Sankhyavara
     [73] Idani ye ettha hetupaccayadisu ekekasmim paccaye vissajjanavara
laddha, te gananavasena dassetum hetuya navatiadi araddham. Tattha hetuya
navati hetupaccaye nava pucchavissajjanavara honti. Seyyathidam:- kusalena kusalam,
kusalena abyakatam, kusalena kusalabyakatam, akusalena akusalam, akusalena abyakatam,
akusalena akusalabyakatam, abyakatena abyakatam, kusalabyakatena abyakatam,
akusalabyakatena abyakatanti.
     Arammane tiniti kusalena kusalam, akusalena akusalam, abyakatena abyakatam.
Adhipatiya navati hetuya vuttasadisava. Dvadasasu hi paccayesu nava navati vuttam.
Sabbesupi pucchavissajjanani hetupaccayasadisaneva. Vibhange pana atthi viseso.
Dasasu paccayesu tini tiniti vuttam. Sabbesupi pucchavissajjanani arammana-
sadisaneva. Vibhange pana atthi viseso. Annamannapaccayasminhi abyakatapadassa
vissajjane rupampi labbhati, tatha purejatapaccaye. Asevanapaccaye vipakani ceva
vithicittani ca na labbhanti. Vipake ekanti abyakatena 2- abyakatameva. Evamettha
sankhepato nava tini ekanti tividhova varaparicchedo. Vittharato dvadasa navaka, dasa
@Footnote: 1 cha.Ma. arammanapaccayasadisam, sahajatapaccayasadisanti  2 cha.Ma. ayam patho na dissati
Tika, ekam ekakanti sabbesupi tevisatiya paccayesu ekunacattalisadhikam varasatam
hoti ekunacattalisadhikanca pucchasatam. Ekunacattalisadhikam pucchavissajjana-
satantipi tasseva namam.
     [74] Evam hetupaccayadike ekamulake gananam dassetva ito paresu
dumulakadisu vittharadesanam sankhipitva ekamulake dassitaya desanaya
labbhamanaganananneva adaya varaparicchedam dassetum dumulake tava hetupaccaya
arammane tinitiadimaha. Tatridam lakkhanam:- bahugananopi paccayo abahugananena saddhim
yutto tena samanaganano hoti. Tena vuttam "hetupaccaya arammane tini"ti.
Hetarammanaduke arammane vuttani tineva vissajjanani labbhantiti attho.
Samanaganano pana samanagananena saddhim yutto apparihinagananova hoti. Tena
vuttam "hetupaccaya adhipatiya nava"ti. Hetadhipatiduke naveva vissajjanani
labbhantiti attho. Vipake ekanti hetuvipakaduke vipake vuttam ekameva
vissajjanam labbhatiti evam tava dumulake varaparicchedo veditabbo.
     [75] Timulakadisupi idameva lakkhanam. Tenevaha hetupaccaya arammanapaccaya
adhipatiya tiniti. Hetarammanadhipatittike arammane vuttani tineva
vissajjanani labbhantiti attho. Evam sabbattha nayo netabbo.
     [76-79] Dvadasamulake pana vipakapaccayo na labbhati, tasma asevanapaccaya
kamme tiniti vatva vipakam aparamasitvava ahare tinitiadi 1- vuttam.
Terasamulakadisupi eseva nayo. Te pana sankhipitva tevisatimulakovettha dassito.
So duvidho hoti sasevano va savipako va. Tattha pathamam sasevano dassito.
So tineva vissajjanani labhati. Tena vuttam "asevanapaccaya avigate tini"ti.
@Footnote: 1 cha.Ma. adi-saddo na dissati
Savipako pana asevanam na labhati, tasma tam pahaya vipakavasena gananaya
dassanattham anantarayeva "hetupaccaya .pe. Vipakapaccaya ahare ekan"ti
ekam nayam dassetva paccha tevisatimulaka dassita. 1- Etesu pana dvisu
tevisatimulakesu kincapi ekasmim vipakapaccayo natthi, ekasmim asevanapaccayo,
pacchajatapaccayo pana ubhayatthapi. Rulhisaddena panete tevisatimulakatveva
veditabba. Tesu sasevane asevanassa vasena sabbattha tineva vissajjanani,
savipake vipakapaccayassa vasena ekamevati ayam hetupaccayam adim katva
ekamulakadisu ganana.
     Yampanetam hetumulakanantaram "arammane thitena sabbattha tineva panha"ti
vuttam, tam arammanam 2- adim katva ekamulakepi dumulakadisupi sabbattha arammanapade
ceva arammanena saddhim sesapaccayayojanasu ca yattha navahi bhavitabbam, tattha
tayova panha hontiti dassanattham vuttam. Vipakapade pana vipakapadena saddhim
sesapaccayayojanasu ca ekova panho hoti. 3- Iti yam hettha "bahugananopi
paccayo abahugananena saddhim yutto tena samanaganano hoti"ti vuttam, 4- tam
suvuttamevati. 5-
     [80-85] Idani ye arammanadinam paccayanam vasena ekamulakadayo
dassetabba, tesu ekamulako tava hetuekamulakeneva sadisoti ekasmimpi
paccayena dassito. Arammanapaccayavasena pana dumulake gananam dassetum arammanapaccaya
hetuya tini, adhipatiya tini .pe. Avigate tiniti vuttam. Ettha ca
"arammanapaccaya adhipatiya tini .pe. Avigate tini"ti vattabbe ye
hetupaccayadayo paccaya bahuganana, tesam unataragananehi samanagananehi ca saddhim
@Footnote: 1 cha.Ma. tevisatimulakova dassito   2 cha.Ma. arammanapaccayam
@3 cha.Ma. hotiti     4 cha.Ma. avocumha   5 cha.Ma. iti-saddo na dissati
Samsandane ya ganana labbhanti, ta 1- dassetum arammanapaccayassa purimabhage
thitampi hetupaccayam pacchimabhage thapetva "arammanapaccaya hetuya tini"ti vuttam.
Tenetam avikaroti:- arammanapaccayo yena yena bahutaragananena va samanagananena
va paccayena saddhim dukatikadibhedam gacchati, sabbattha tineva panhavissajjanani
veditabbani. Vipakapaccayena pana saddhim samsandane ekameva labbhati, tam
vipakapaccayadikaya gananaya avibhavissatiti idha na dassitam. Ya cesa dumulake
ganana dassita, timulakadisupi esava gananati arammanapaccayavasena timulakadayo
na vittharita.
     Idani adhipatipaccayadivasena dumulakadisu gananam dassetum adhipatipaccaya
hetuya navatiadi vuttam. Tatthapi vuttanayeneva paccayaniddeso 2- veditabbo.
Yatha ca adhipatipaccaya hetuya nava, evam sesesupi hetuna samanagananasu
naveva. Iti yo 3- paccayo adimhi titthati, tena saddhim samanaganananam samsandane
adimhi thitassa vasena ganana hoti, tena pana saddhim unataraganananam samsandane
unataraganananamyeva vasena ganana hotiti veditabbo. Yatha ca arammanapaccayavasena,
evam adhipatipaccayavasenapi tato paresam anantaradinam vasenapi timulakadayo
na vittharita. Tasma dumulake dassitagananavaseneva sabbattha sadhetabba.
Teneva vuttam "ekekam paccayam mulam 4- katuna sajjhayamaggena ganetabba"ti.
                      Paccayanulomavannana nitthita.
                          ------------



             The Pali Atthakatha in Roman Book 55 page 472-482. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=55&A=10653&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=55&A=10653&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=36&i=532              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=36&A=2734              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=36&A=2771              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=36&A=2771              Contents of The Tipitaka Volume 36 http://84000.org/tipitaka/read/?index_36

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]