ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 55 : PALI ROMAN Panca.A. (paramatthadi.)

                         3. Tikaniddesavannana
     [91] Tikaniddese dussiloti nissilo. Papadhammoti lamakadhammo.
Silavipattiya va dussilo, ditthivipattiya papadhammo. Kayavacisamvarabhedena va
dussilo, sesasamvarabhedena papadhammo. Asuddhappayogataya dussilo, asuddhasayataya
papadhammo. Kusalasilavirahena dussilo, akusalasilasamannagamena papadhammo. Asuciti
asucihi kayakammadihi samannagato. Sankassarasamacaroti sankaya parehi
saritabbasamacaro. Kincideva asaruppam disva "idam imina katam bhavissati"ti
evam parehi asankaniyasamacaro, attanoyeva va sankaya saritabbasamacaro,
sasankasamacaroti attho. Tassa hi divatthanadisu sannipatitva kincideva
mantayante bhikkhu disva "ime ekato hutva mantenti, kacci nu kho maya
katam kammam janitva mantenti"ti evam sasankasamacaro hoti.
     Paticchannakammantoti paticchadetabbayuttakena papakammena samannagato.
Assamano samanapatinnoti assamano hutvava samanapatirupakataya "samano ahan"ti
evampatinno. Abrahmacari brahmacaripatinnoti anne brahmacarino sunivatthe
suparute subhakapattadhare 1- gamanigamajanapadarajadhanisu pindaya caritva jivitam
kappente disva sayampi tadisena akarena tatha patipajjanato "aham
brahmacari"ti patinnam dento viya hoti. "aham bhikkhu"ti vatva uposathaggadini
pavisanto pana brahmacaripatinno hotiyeva. Tatha samghikam labham ganhanto.
Antoputiti putina kammena anto anupavittho, niggunataya va gunasaravirahitatta
antoputi. Avassutoti ragadihi tinto. Kasambujatoti sanjataragadikacavaro.
Athava kasambu vuccati tintakunapagatam sakataudakam imasminca sasane dussilo nama
jigucchaniyatta tintakunapakasataudakasadiso. Tasma kasambu viya jatoti kasambujato.
@Footnote: 1 cha.Ma. sumbhakapattadhare
     Tassa na evam hotiti kasma na hoti? yattha patitthitena sakka
bhaveyya arahattam laddhum, tassa patitthaya bhinnatta. Yatha hi candalakumarassa
"asuko nama khattiyakumaro rajje abhisitto"ti sutvapi yasmim kule pacchajata
abhisekam papunanti, tasmim kule apacchajatatta na evam hoti "kudassu
namahampi so khattiyakumaro viya abhisekam papuneyyan"ti, evameva dussilassa
"asuko nama bhikkhu arahattam patto"ti sutvapi yasmim sile patitthitena
arahattam pattabbam, tassa abhavato "kudassu namahampi so silava viya arahattam
papuneyyan"ti na evam hoti. Ayam vuccatiti ayam evarupo puggalo arahattasaya
abhava nirasoti vuccati.
     [92] Tassa evam hotiti kasma hoti? yasmim sile 1- patitthitena
Sakka bhaveyya arahattam papunitum, tassa patitthaya thiratta. Yatha hi sujatassa
kumarassa 2- "asuko nama khattiyakumaro rajje abhisitto"ti sutvava yasmim kule
pacchajata abhisekam papunanti, tasmim pacchajatatta 3- evam hoti "kudassu
namahampi so kumaro viya abhisekam papuneyyan"ti, evameva silavato "asuko
nama bhikkhu arahattam patto"ti sutvava yasmim sile patitthitena arahattam
pattabbam, tassa patitthaya thiratta "kudassu namahampi so bhikkhu viya
arahattam papuneyyan"ti evam hoti. Ayam vuccatiti ayam evarupo puggalo
asamso nama vuccati. So hi arahattam asamsati patthetiti asamso.
     [93] Ya hissa pubbe avimuttassati ya tassa khinasavassa pubbe
arahattavimuttiya avimuttassa vimuttasa 4- ahosi, sa patipassaddha, tasma na
evam hoti. Yatha hi abhisittassa khattiyassa "asuko nama khattiyakumaro rajje
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati   2 cha.Ma. khattiyakumarassa
@3 cha.Ma. paccajatassa        4 Si.,Ma. vimuttiyasa
Abhisitto"ti sutva ekassa ranno dvinnam rajjabhisekanam dvinnam setacchattanam
abhava na evam hoti "kudassu namahampi so kumaro viya abhisekam
papuneyyan"ti, evameva khinasavassa "asuko nama bhikkhu arahattam patto"ti
sutva dvinnam arahattanam abhava "kudassu namahampi so bhikkhu viya
arahattam papuneyyan"ti na evam hoti. Ayam vuccatiti ayam evarupo puggalo
arahattasaya vigatatta vigatasoti vuccati.
     [94] Gilanupamaniddese yaya upamaya te gilanupamati vuccanti,
tam tava upamam dassetum tayo gilanatiadi vuttam. Tattha sappayaniti hitani
vuddhikarani. Patirupanti anucchavikam. Neva vutthati tamha abadhati imina
atekicchena vatapamaradina rogena samannagato nitthappatto gilano kathito.
Vutthati tamha abadhati imina khipitakacchutilakapupphakajaradibhedo 1- appamattako
abadho kathito.
     Labhanto sappayani bhojanani no alabhantoti imina pana yesam
patijagganena phasukam hoti, sabbepi te abadha kathita. Ettha ca patirupo
upatthako nama gilanupatthakaangehi samannagato pandito dakkho analaso
veditabbo.
     Gilanupatthako anunnatoti bhikkhusamghena databboti anunnato.
Tasminhi gilane attano dhammataya yapetum asakkonte bhikkhusamghena tassa
bhikkhuno eko bhikkhu ca samanero ca "imam patijaggatha"ti apaloketva
databba. Yava pana te tam patijagganti, tava gilanassa ca tesanca dvinnam
yenattho, sabbam bhikkhusamghasseva bharo. Annepi gilana upatthatabbati itarepi
dve gilana upatthatabba. Kimkarana? yopi hi nitthappattagilano, so
@Footnote: 1 cha.....tinapupphakajaradippabhedo, Si.,Ma.....tilapupphakajaradipabhedo
Anupatthiyamano "sace mam patijaggeyyum, phasukam me bhaveyya, na kho pana mam
patijagganti"ti manopadosam katva apaye nibbatteyya, patijaggiyamanassa panassa 1-
evam hoti "bhikkhusamghena yam kattabbam, tam sabbam katam, mayham pana kammavipako
idiso"ti. So bhikkhusamghe mettacittam 2- paccupatthapetva sagge nibbattati. Yo
pana appamattakena byadhina samannagato labhantopi alabhantopi vutthatiyeva,
tassa vinapi bhesajjena vupasamanakabyadhi bhesajje kate khippataram vupasamati,
tato so buddhavacanam va ugganhitum samanadhammam va katum sakkhissati, imina
karanena "annepi gilana upatthatabba"ti vuttam.
     Neva okkamatiti neva pavisati. Niyamam kusalesu dhammesu sammattanti
kusalesu dhammesu magganiyamasankhatam sammattam. Imina padaparamo puggalo kathito.
Dutiyavarena ugghatitannu gahito sasane nalakattherasadiso buddhantare ekavaram
paccekabuddhanam santike ovadam labhitva patividdhapaccekabodhinano ca. Tatiyavarena
vipacitannu 3- puggalo kathito. Neyyo pana tannissitova hoti.
     Dhammadesana anunnatati masassa attha vare dhammadesana 4- anunnata.
Annesampi dhammo desetabboti itaresampi dhammo kathetabbo. Kimkarana?
Padaparamassa hi imasmim attabhave dhammam pativijjhitum asakkontassapi anagate
paccayo bhavissati. Yo pana tathagatassa rupadassanam labhantopi alabhantopi,
dhammavinayanca savanaya labhantopi alabhantopi dhammam abhisameti, so alabhanto na
tava abhisameti, labhanto pana khippameva abhisamessatiti imina karanena tesam
dhammo desetabbo. Tatiyassa pana punappunam desetabbova. Kayasakkhiditthippatta-
saddhavimutta hettha kathitayeva.
@Footnote: 1 cha.Ma. pana           2 cha.Ma. mettam
@3 cha.Ma. vipancitannu      4 cha.Ma. dhammakatha
     [98] Guthabhaniadisu sabhaggatoti sabhayam thito. Parisaggatoti gamaparisaya
thito. Natimajjhagatoti dayadanam majjhe thito. Pugamajjhagatoti seninam majjhe
thito. Rajakulamajjhagatoti rajakulassa majjhe mahavinicchaye thito. Abhinitoti
pucchanatthaya nito. Sakkhiputthoti sakkhim katva pucchito. Ehambho purisati
alapanametam. Attahetu va parahetu vati attano va parassa va hatthapadadihetu
va dhanahetu va. Amisakincikkhahetu vati ettha amisanti labho adhippeto.
Kincikkhanti yam va tam va appamattakam, antamaso  tittiravattakasappipindanavanita-
pindadiappamattassapi lancassa hetuti attho. Sampajanamusa bhasita
hotiti janantoyeva musavadam katta hoti. Ayam vuccatiti ayam evarupo
puggalo guthasadisavacanatta guthabhaniti vuccati. Yatha hi guthannama mahajanassa
anittham hoti akantam, evameva imassa puggalassa vacanam devamanussanam anittham
hoti akantam.
     [99] Ayam vuccatiti ayam evarupo puggalo pupphasadisavacanatta pupphabhaniti
vuccati. Yatha hi phullani vassikani va adhimuttakani 1- va mahajanassa itthani
kantani honti, evameva imassa puggalassa vacanam devamanussanam ittham hoti
kantam.
     [100] Nelati elam vuccati doso, nassa elanti nela, niddosati
attho, nelango setapacchadoti 2- ettha vuttanelam viya. Kannasukhati
byanjanamadhurataya kannanam sukha, sucihi vijjhanam viya kannasulam na janetiti
attho. 3- Atthamadhurataya sakalasarire kopam ajanetva pemam janetiti pemaniya.
Hadayam gacchati, appatihannamana sukhena cittam pavisatiti hadayangama. Gunaparipunnataya
pure bhavati pori, pure samvaddhanari viya sukumaratipi pori, purassa
esatipi pori, nagaravasinam kathati attho. Nagaravasino hi yuttakatha honti,
@Footnote: 1 cha.Ma. atimuttakani  2 khu.u. 25/65/206  3 cha.Ma. kannasulam na janeti
Pitimattam pitati, matimattam matati, bhatimattam bhatati vadanti. Evarupapi 1-
katha bahujanassa kanta hotiti bahujanakanta. Bahujanassa kantabhaveneva bahuno
janassa manapa cittavuddhikarati bahujanamanapa. Ayam vuccatiti ayam evarupo
puggalo madhubhaniti vuccati. "mudubhani"tipi patho, ubhayatthapi madhuravacanoti
attho. Yatha hi catumadhurannama madhuram panitam, evameva imassa puggalassa vacanam
devamanussanam madhuram hoti.
     [101] Arukupamacittadisu abhisajjatiti laggati. Kuppatiti kodhavasena 2-
kuppati. Byapajjatiti pakatibhavam jahati, putiko hoti. Patitthiyatiti thinabhavam
thaddhabhavanca apajjati. Kopanti dubbalakopam. Dosanti dusanavasena tato
balavataram. Appaccayanti atutthakaram domanassam. Duttharukoti puranavano.
Katthenati dandakakotiya. Kathalayati kapalena. Asavam detiti aparaparam
savati. Puranavano hi attano dhammatayaeva pubbam lohitam yusanti imani tini savati.
Ghattito pana tani adhikataram savati. Evameva khoti ettha idam opammasamsandanam:-
duttharuko viya hi kodhano puggalo, tassa attano dhammataya savanam viya
kodhanassapi attano dhammataya uddhumatakassa viya candikatassa caranam, katthena va
kathalaya va ghattanam viya appamattakampi vacanam, bhiyyoso mattaya savanam viya "madisam
nama esa evam vadasi"ti bhiyyoso mattaya uddhumayanabhavo datthabbo. Ayam vuccatiti
ayam evarupo puggalo arukupamacittoti vuccati, puranavanasadisacittoti attho.
     [102] Rattandhakaratimisayati rattim cakkhuvinnanuppattinivaranena andhabhava-
karane bahalatame. Vijjantarikayati vijjappavattikkhane. 3- Idhapi idam
opammasamsandanam:- cakkhuma puriso viya hi yogavacaro datthabbo, andhakaram
viya sotapattimaggavajjha  kilesa, vijjusancaranam viya sotapattimaggananassa
@Footnote: 1 cha.Ma. evarupi     2 cha.Ma. kopavasena      3 cha.Ma. vijjuppattikkhane
Uppattikalo, vijjantarikaya cakkhumato purisassa samanta rupadassanam viya
sotapattimaggakkhane nibbanadassanam, puna andhakaravattharanam viya sakadagami-
maggavajjha kilesa, puna vijjusancaranam viya sakadagamimaggananassa uppado,
vijjantarikaya cakkhumato purisassa samanta rupadassanam viya sakadagamimaggakkhane
nibbanadassanam, puna andhakaravattharanam viya anagamimaggavajjha kilesa, puna
vijjusancaranam viya anagamimaggananassa uppado, vijjantarikaya cakkhumato purisassa
samanta rupadassanam viya anagamimaggakkhane nibbanadassanam veditabbam. Ayam vuccatiti
ayam evarupo puggalo vijjupamacittoti vuccati, ittarakalobhasena 1-
vijjusadisacittoti attho.
     [103] Vajirupamacittatayapi idam opammasamsandanam:- vajiram viya hi arahatta-
maggananam datthabbam, maniganthipasanaganthi viya arahattamaggavajjha kilesa,
vajirassa maniganthim va pasanaganthim va vinivijjhitva agamanabhavassa natthibhavo
viya arahattamaggananena acchejjanam kilesanam natthibhavo, vajirena nibbiddhavedhassa
puna aparipuranam 2- viya arahattamaggena chinnanam kilesanam pana anuppado
datthabbo. Ayam vuccatiti ayam evarupo puggalo vajirupamacittoti vuccati, kilesanam
samugghatakaranasamatthataya 3- vajirena sadisacittoti attho.
     [104] Andhadisu tatharupam cakkhum na hotiti tathajatikam tathasabhavam
pannacakkhu na hoti. Phatim kareyyati phitam vaddhitam kareyya. Savajjanavajjeti
sadosaniddose. Hinappaniteti anadhimuttame 4- kanhasukkasappatibhageti
kanhasukkayeva annamannam patibahanato patipakkhavasena sappatibhagati vuccanti.
Ayampanettha sankhepo:- kusale dhamme "kusala dhamma"ti yena pannacakkhuna
janeyya, akusale dhamme "akusala dhamma"ti, savajjadisu eseva nayo.
@Footnote: 1 ittara-iti padam nihina-iti padassa vevavacanam   2 cha. apatipuranam
@3 cha.Ma. mulaghatakarana.....              4 cha.Ma. adhamuttame
Kanhasukkasappatibhagesu pana kanhadhamme "sukkasappatibhaga"ti, sukkadhamme "kanha-
sappatibhaga"ti yena pannacakkhuna janeyya, tatharupampissa cakkhu na hotiti. Imina
nayena sesavaresupi 1- attho veditabbo. Ayam vuccatiti ayam evarupo puggalo
ditthadhammikabhogasamharanapannacakkhuno ca samparayikatthasodhanapannacakkhuno ca abhava
andhoti vuccati. Dutiyo ditthadhammikabhogasamharanapannacakkhuno bhava, samparayikattha-
sodhanapannacakkhuno pana abhava ekacakkhuti vuccati. Tatiyo dvinnampi bhava
dvicakkhuti vuccati.
     [107] Avakujjapannadisu dhammam desentiti "upasako dhammassavanatthaya
agato"ti attano kammam pahaya dhammam desenti. Adikalyananti adimhi
kalyanam bhaddakam anavajjam niddosam katva desenti. Sesapadesupi eseva nayo.
Ettha pana aditi pubbapatthapana. Majjhanti kathavemajjham. Pariyosananti
sannitthanam. Itissa dhammam kathenta pubbapatthapanepi kalyanam bhaddakam anavajjameva
katva kathenti, vemajjhepi pariyosanepi. Ettha ca atthi desanaya adimajjha-
pariyosanani, atthi sasanassa. Tattha desanaya tava catuppadikaya gathaya
pathamapadam adi, dve padani majjham, avasanapadam pariyosanam. Ekanusandhikassa
suttassa nidanam adi, anusandhi majjham, idamavocati appana pariyosanam
anekanusandhikassa pathamo anusandhi adi, tato param eko va aneka va
majjham, pacchimo pariyosanam. Ayam tava desanaya nayo.
     Sasanassa pana silam adi, samadhi majjham, vipassana pariyosanam. Samadhi
va adi, vipassana majjham, maggo pariyosanam. Vipassana va adi, maggo
majjham, phalam pariyosanam. Maggo va adi, phalam majjham, nibbanam pariyosanam.
Dve dve va kariyamane silasamadhayo adi, vipassanamagga 2- majjham, phalanibbanani
@Footnote: 1 cha.Ma. sesatthanesupi   2 Si. vipassanamaggo
Pariyosanam. Satthanti satthakam katva desenti. Sabyanjananti akkharaparipurim katva
desenti. Kevalaparipunnanti sakalaparipunnam anunam katva desenti. Parisuddhanti
parisuddham nijjatam nigganthim katva desenti. Brahmacariyam pakasentiti evam
desenta ca setthacariyabhutam sikkhattayasangahitam ariyam atthangikam maggam pakasenti.
Neva adim manasi karotiti neva pubbapatthapanam manasi karoti. Kumbhoti ghato.
Nikkujjoti adhomukho thapito. Evamevati ettha kumbho nikkujjo viya avakujjapanno
puggalo datthabbo, udakasincanakalo viya dhammadesanaya laddhakalo, udakassa
vivattanakalo viya tasmim asane nisinnassa uggahetum asamatthakalo, udakassa
asanthanakalo viya utthahitva asallakkhanakalo veditabbo. Ayam vuccatiti ayam
evarupo puggalo avakujjapannoti vuccati, adhomukhapannoti attho.
     [108] Akinnaniti pakkhittani. Satisammosa pakireyyati mutthassatitaya
vikireyya. Evamevati ettha ucchango viya ucchangapanno puggalo datthabbo,
nanakhajjakani viya nanappakaram buddhavacanam, ucchange nanakhajjakani khadantassa
nisinnakalo viya tasmim asane nisinnassa uggahanakalo, vutthahantassa
satisammosa vikiranakalo viya tasma asana vutthaya gacchantassa asallakkhanakalo
veditabbo. Ayam vuccatiti ayam evarupo puggalo ucchangapannoti vuccati,
ucchangasadisapannoti attho.
     [109] Ukkujjoti uparimukho thapito. Santhatiti patitthahati. Evameva khoti
ettha uparimukho thapito kumbho viya puthupanno puggalo datthabbo, udakassa
asittakalo viya desanaya laddhakalo, udakassa santhanakalo viya tattha
nisinnassa uggahanakalo, no vivattanakalo viya utthaya gacchantassa
sallakkhanakalo veditabbo. Ayam vuccatiti ayam evarupo puggalo puthupannoti
vuccati, vittharikapannoti attho.
     [110] Avitaragadisu yatha sotapannasakadagamino, evam puthujjanopi
pancasu kamagunesu tisu ca bhavesu avitarago. Adabbataya pana na gahito. Yatha
hi cheko vaddhaki dabbasambharattham vanam pavittho na adito patthaya sampatta-
sampattarukkhe chindati. Ye panassa dabbasambharupaga honti, teyeva chindati,
evamidhapi bhagavata dabbajatika ariyasavakava 1- gahita. Puthujjano pana adabbataya
na gahitoti veditabbo. Kamesu vitaragoti pancasu kamagunesu vitarago.
Bhavesu avitaragoti ruparupabhavesu avitarago.
     [113] Pasanalekhupamadisu anusetiti appahinataya anuseti. Na khippam
lujjatiti na antara nassati, kapputthaneneva nassati. Evamevati evam tassapi
puggalassa kodho na antara punadivase va aparadivase va nibbayati, 2-
addhaniyo pana hoti, maraneneva nibbayatiti attho. Ayam vuccatiti ayam evarupo
puggalo pasanalekha viya kujjhanabhavena ciratthitikato pasanalekhupamoti vuccati.
     [114] So ca khvassa kodhoti so appamattakepi karane sahasa
kuddhassa kodho. Na ciranti aciram appahinataya anuseti. 3- Yatha pana pathaviyam
akaddhitva katalekha vatadihi khippam nassati, evamevassa 4- sahasa uppannopi
kodho khippameva nibbayatiti attho. Ayam vuccatiti ayam evarupo puggalo pathaviyam
lekha viya kujjhanabhavena aciratthitikato pathavilekhupamoti vuccati.
     [115] Agalhenati atigalhena mammacchedakena thaddhavacanena. Pharusenati
na sotasukhena. Amanapenati na cittasukhena. Samsandatiti ekibhavati. Sandhiyatiti
ghatiyati. 5- Sammodatiti nirantaro hoti. Athava samsandatiti cittakiriyadisu cittena
samodhanam gacchati, khirodakam viya ekibhavam upetiti attho. Sandhiyatiti thanagamanadisu
@Footnote: 1 cha.Ma. ariyava     2 cha.Ma. nibbati   3 Ma. nanuseti
@4 cha.Ma. evamassa    5 cha.Ma. ghatayati
Kayakiriyadisu kayena samodhanam gacchati, tilatandula viya missibhavam upetiti
attho. Sammodatiti uddesaparipucchadisu vacikiriyasu vacaya samodhanam gacchati,
vippavasagato piyasahayako viya piyatarabhavam upetiti attho. Apica kiccakaraniyesu
tehi saddhim aditova ekakiriyabhavam upagacchanto samsandati, yava majjha pavattanto
sandhiyati, yava pariyosana anivattanto sammodatiti veditabbo. Ayam vuccatiti
ayam evarupo puggalo udakalekha viya khippam samsandanato udakalekhupamoti vuccati.
     [116] Potthakupamesu yaya upamaya te potthakupamati vuccanti, tam tava
upamam dassetum tayo potthakatiadi vuttam. Tattha navoti navavayimo. Potthakoti
sanavakasatako. Dubbannoti vivanno. Dukkhasamphassoti kharasamphasso. Appagghoti
atibahum agghanto kahapanagghanako hoti. Majjhimoti paribhogamajjhimo. So hi
navabhavam atikkamitva jinnabhavam appatto majjhe paribhogakalepi dubbanno ca
dukkhasamphasso ca appagghoyeva ca hoti, atibahum agghanto addham agghati,
jinnakale pana addhamasakam va kakanikam va agghati. Ukkhaliparimajjananti
kalukkhaliparipunchanam.
     Navoti upasampadaya pancavassakalato hettha jatiya satthivassopi
navoyeva. Dubbannatayati sariravannenapi gunavannenapi dubbannataya. Dussilassa
hi parisamajjhe nisinnassa nittejataya sariravannopi na sampajjati, gunavanne
vattabbameva natthi. Ye kho panassati ye kho pana tassa upatthaka va
natimittadayo va etam puggalam sevanti. Tesantanti tesam puggalanam cha satthare
sevantanam micchaditthikanam viya devadattam sevantanam kokalikadinam viya ca tam
sevanam digharattam ahitaya dukkhaya hoti. Majjhimoti pancavassakalato patthaya
yava navavassakala majjhimo nama. Theroti dasavassakalato patthaya thero nama.
Evamahamsuti evam vadanti. Kim nu kho tuyhanti tuyham balassa bhanitena ko
Atthoti vuttam hoti. Tatharupanti tathajatitham tathasabhavam ukkhepaniyakammassa
karanabhutam.
     [117] Kasikavatthupamesu kasikavatthannama tayo kappasamsu gahetva
kantitasuttena vayitam sukhumavattham, tam navavayimam anaggham hoti, paribhogamajjhimam
visampi timsampi sahassani agghati, jinnakale pana atthapi dasapi sahassani
agghati.
     Tesantam hotiti tesam sammasambuddhadayo sevantanam viya tam sevanam digharattam
hitaya sukhaya hoti. Sammasambuddhanhi ekam nissaya yavajjakala muccanakasattanam
pamanam natthi. Tatha sariputtattheramahamoggallanatthere avasese ca asiti-
mahasavake nissaya saggam gatasattanam pamanam natthi. Yavajjakala tesam ditthanugatim
patipannasattanampi pamanam natthiyeva. Adheyyam gacchatiti tassa mahatherassa tam
atthanissitam vacanam yatha gandhakarandake kasikavattham adhatabbatam thapetabbatam
gacchati, evam uttamange sirasmim hadaye ca adhatabbatam thapetabbatampi gacchati.
Sesamettha hettha vuttanayanusareneva 1- veditabbam.
     [118] Suppameyyadisu sukhena pametabboti suppameyyo. Idhati imasmim
sattaloke. Uddhatoti uddhaccena samannagato. Unnaloti uggatanalo,
tucchamanam ukkhipitva thitoti attho. Capaloti pattamandanadina capallena
samannagato. Mukharoti mukhakharo. Vikinnavacoti asanketavacano. 2- Asamahitoti
cittekaggatarahito. Vibbhantacittoti bhantacitto bhantagavibhantamigisappatibhago.
Pakatindriyoti vivatindriyo. Ayam vuccatiti ayam evarupo puggalo
"suppameyyo"ti vuccati. Yatha hi parittassa udakassa sukhena pamanam gayhati,
evameva imehi agunangehi samannagatassa sukhena pamanam gayhati, tenesa
"suppameyyo"ti vutto.
@Footnote: 1 cha.Ma. vuttanusareneva   2 cha.Ma. asamyatavacano
     [119] Dukkhena pametabboti duppameyyo. Anuddhatadini vuttapatipakkhavasena
veditabbani. Ayam vuccatiti ayam evarupo puggalo "duppameyyo"ti  vuccati. Yatha
hi mahasamuddassa dukkhena pamanam gayhati, evameva imehi gunangehi samannagatassa
dukkhena pamanam gayhati, tadiso "anagami nu kho, khinasavo nu kho"ti
vattabbatam gacchati, tenesa "duppameyyo"ti vutto.
     [120] Na sakka pametunti appameyyo. Yatha hi akasassa na sakka
pamanam gahetum, evam khinasavassa. Tenesa "appameyyo"ti vutto.
     [121] Na sevitabbadisu na sevitabboti na upasankamitabbo. Na bhajitabboti
na alliyitabbo. Na payirupasitabboti na santike nisidanavasena punappunam
upasitabbo. Hino hoti silenatiadisu upadayupadaya hinata veditabba.
Yo hi panca silani rakkhati, so dasa silani rakkhantena na sevitabbo. Yo
pana dasa silani rakkhati, so catuparisuddhisilam rakkhantena na sevitabbo.
Annatra anuddaya 1- annatra anukampati thapetva anuddayanca anukampanca.
Attano atthayaeva hi evarupo puggalo na sevitabbo, anuddayanukampavasena
pana tam upasankamitum vattati.
     [122] Sadiso hotiti samano hoti. Silasamannagatanam satanti silena
samanabhavam gatanam santanam. Silakatha ca no bhavissatiti evam samanasilanam amhakam
silameva arabbha katha bhavissati. Sa ca no phasu bhavissatiti sa ca silakatha
amhakam phasuviharo sukhaviharo bhavissati. Sa ca no pavattini bhavissatiti sa ca
amhakam katha divasampi kathentanam pavattini bhavissati, na patihannissati. Dvisu
hi silavantesu ekena silassa vanne kathite itaro anumodati, tena tesam katha
phasu ceva hoti pavattini ca. Ekasmim pana dussile sati dussilassa silakatha
@Footnote: 1 ka. anudaya
Dukkathati neva silakatha hoti na phasu hoti na pavattini. Samadhipannakathasupi
eseva nayo. Dve hi samadhilabhino samadhikatham sappanna ca pannakatham kathenti 1-
rattim va divasam va atikkantampi na jananti.
     [123] Sakkatva garukatvati sakkaranca garukaranca karitva. Adhiko hotiti
atireko hoti. Silakkhandhanti silarasim. Paripuressamiti tam atirekasilam puggalam
nissaya attano aparipuram silarasim paripuram karissami. Tattha tattha pannaya
anuggahessamiti ettha silassa asappaye anupakaradhamme vajjetva sappaye
upakaradhamme sevanto tasmim tasmim thane silakkhandham pannaya anugganhati
nama. Samadhipannakkhandhesupi eseva nayo.
     [124] Jigucchitabbadisu jigucchitabboti gutham viya jigucchitabbo. Athakho
nanti athakho assa. Kittisaddoti kathasaddo. Evamevati ettha guthakupo viya
dussilyam datthabbam, guthakupe patitva thito dhamaniahi viya dussilapuggalo, guthakupato
uddhariyamanena tena ahina purisassa sariram arulhenati adatthabhavo viya
dussilyam 2- sevamanassapi tassa kiriyaya akaranabhavo, sariram guthena makkhetva
ahino gatakalo viya dussilyam sevamanassa papakittisaddaabbhuggamanakalo
veditabbo.
     [125] Tindukalatanti tindukarukkhaalatam. Bhiyyoso mattaya ciccitayatiti
tanhi jhayamanam pakatiyapi pappatikayo muncantam citicitayatiti 3- saddam karoti,
ghattitam pana adhimattam karotiti attho. Evamevati evameva kodhano attano
dhammatayapi uddhato candikato hutva carati, appamattakam pana vacanam vuttakale
"madisannama evam esa 4- vadati"ti atirekataram uddhato candikato hutva carati.
@Footnote: 1 cha. kathenta                  2 cha.Ma. dussilam
@3 cha.Ma. ciccitayati citicitati        4 cha.Ma. ayam patho na dissati
Guthakupoti guthapunnakupo gutharasiyeva va. Opammasamsandanam panettha purimanayeneva
veditabbam. Tasma evarupo puggalo ajjhupekkhitabbo na sevitabboti yasma
kodhano puggalo atiseviyamanopi atiupasankamiyamanopi kujjhatiyeva, "kim
imina"ti patikkamantopi kujjhatiyeva, tasma palasaggi 1- viya  ajjhupekkhitabbo na
sevitabbo. Kim vuttam hoti? yo hi palasaggim atiupasankamitva tappati, tassa
sariram jhayati. Yo atipatikkamitva tappati, tassa sitam na vupasamati. Anupasankamitva
apatikkamitva pana majjhattabhavena tappentassa sitam vupasamati, kayopi na
dayhati. Tasma palasaggi viya kodhano puggalo majjhattabhavena ajjhupekkhitabbo
na sevitabbo na bhajitabbo na payirupasitabbo.
     [126] Kalyanamittoti sucimitto. Kalyanasahayoti sucisahayo. Sahayoti
sahagami saddhicaro. Kalyanasampavankoti kalyanesu sucipuggalesu sampavanko,
tanninnatapponatappabbharamanasoti attho.
     [127] Silesu paripurakaritiadisu silesu paripurakarinoti ete ariyasavaka
yani tani maggabrahmacariyassa adibhutani adibrahmacariyakani parajikasankhatani
cattari mahasilasikkhapadani, tesam avitikkamanato yani khuddanukhuddakani
apajjanti, tehi ca vutthanato silesu yam kattabbam, tam paripuram samattam
karontiti "silesu paripurakarino"ti vuccanti. Samadhiparipanthikanampana 2- kamaraga-
byapadanam pannaparipanthikassa ca saccapaticchadakassa mohassa asamuhatatta
samadhinca pannanca bhaventapi samadhipannasu yam kattabbam, tam mattaso
pamanena padesamattameva karontiti samadhismim pannaya ca mattaso karinoti
vuccanti. Imina upayena itaresupi dvisu nayesu attho veditabbo.
@Footnote: 1 cha.Ma. palalaggi  2 cha.Ma. samadhiparibandhakanam, Si. samadhiparipanthakanam
Tatrayampi aparo suttantanayo:-
                "idha bhikkhave bhikkhu silesu paripurakari hoti, samadhismim
         mattasokari, pannaya mattasokari. So yani tani khuddanukhuddakani
         sikkhapadani, tani apajjatipi vutthatipi. Tam kissa
         hetu? na hi mettha bhikkhave abhabbata vutta. Yani ca kho
         tani sikkhapadani adibrahmacariyakani brahmacariyasaruppani,
         tattha 1- dhuvasilo ca hoti thitasilo ca, 1- samadaya sikkhati
         sikkhapadesu. So tinnam sannojananam parikkhaya sotapanno
         hoti avinipatadhammo niyato sambodhiparayano. Idha pana bhikkhave
         bhikkhu silesu paripurakari .pe. So tinnam sannojananam
         parikkhaya ragadosamohanam tanutta sakadagami hoti, sakideva
         imam lokam agantva dukkhassantam karoti. Idha pana bhikkhave
         bhikkhu silesu paripurakari hoti, samadhismim paripurakari, pannaya
         mattasokari. So yani tani .pe. Sikkhati sikkhapadesu. So
         pancannam orambhagiyanam sannojananam parikkhaya anagami hoti
         anavattidhammo tasma loka. Idha pana bhikkhave bhikkhu silesu
         paripurakari hoti, samadhismim paripurakari, pannaya paripurakari.
         So yani tani khuddanukhuddakani .pe. Sikkhati sikkhapadesu. So
         asavanam khaya .pe. Upasampajja viharati"ti. 2-
     [130] Sattharaniddese parinnam pannapetiti pahanam samatikkamam pannapeti.
Tatrati tesu tisu janesu. Tena datthabboti tena pannapanena so sattha
rupavacarasamapattiya labhiti datthabboti attho. Dutiyavarepi eseva nayo.
@Footnote: 1-1 Si. dhuvasili ca hoti thitasili ca   2 an. tik. 20/87/225
Sammasambuddho sattha tena datthabboti tena titthiyehi asadharanena pannapanena
ayam tatiyo sattha sabbannubuddho datthabbo. Titthiya hi kamanam parinnam
pannapenta rupabhavam vakkhanti, rupanam parinnam pannapenta arupabhavam vakkhanti,
vedananam parinnam pannapenta asannabhavam vakkhanti, samma pannapenta evam
pannapeyyum, no ca samma pannapetum sakkonti. Sammasambuddho pana kamanam
parinnam pahanam anagamimaggena pannapeti, rupavedananam parinnam pahanam
arahattamaggena pannapeti. Ime tayo sattharoti ime dve jana bahiraka,
eko sammasambuddhoti imasmim loke tayo sattharo nama.
     [131] Dutiye sattharaniddese ditthe ceva dhammeti imasmimyeva
attabhave. Attanam saccato thetato pannapetiti "atta nameko atthi nicco
dhuvo sassato"ti bhutato thirato pannapeti. Abhisamparayancati aparasmimpi 1-
attabhave evameva pannapeti. Sesamettha vuttanayeneva veditabbanti.
                       Tikaniddesavannana nitthita.
                           -----------



             The Pali Atthakatha in Roman Book 55 page 67-83. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=55&A=1461&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=55&A=1461&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=36&i=599              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=36&A=3225              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=36&A=3206              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=36&A=3206              Contents of The Tipitaka Volume 36 http://84000.org/tipitaka/read/?index_36

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]