ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 55 : PALI ROMAN Panca.A. (paramatthadi.)

                        4. Catukkaniddesavannana
     [132] Catukkaniddese asappurisoti lamakapuriso adhammapuriso. 2- Panam
atipatetiti panatipati. Adinnam adiyatiti adinnadayi. Kamesu miccha
caratiti kamesumicchacari. Musa vadatiti musavadi. Suramerayamajjapamade titthatiti
suramerayamajjapamadatthayi.
     [133] Panatipate samadapetiti yatha panam atipateti, tatha nam
tattha gahanam ganhapeti. Sesesupi eseva nayo. Ayam vuccatiti ayam evarupo
puggalo yasma sayam katena ca dussilyena samannagato, yanca samadapitena
@Footnote: 1 cha.Ma. aparasmim             2 cha.Ma. ayam patho na dissati
Katam, tato upaddhassa dayado, tasma asappurisena asappurisataroti vuccati.
Sappurisoti uttamapuriso.
     [135] Sappurisena sappurisataroti attanava katena susilyena samannagatatta
yanca samadapito karoti, tato upaddhassa dayadatta uttamapurisena
uttamapurisataro.
     [136] Papoti akusalakammapathasankhatena dasavidhena papena samannagato.
     [138] Kalyanoti kusalakammapathasankhatena dasavidhena kalyanadhammena
samannagato suddhako bhadrako. Sesamettha hettha vuttanayatta uttanatthameva.
     [140] Papadhammadisu papo dhammo assati papadhammo. Kalyano
dhammo assati kalyanadhammo. Sesamettha uttanatthameva.
     [144] Savajjadisu savajjoti sadoso. Savajjena kayakammenati
sadosena panatipatadina kayakammena. Itaresupi eseva nayo. Ayam vuccatiti
ayam evarupo puggalo tihi dvarehi ayuhanakammassa sadosatta guthakunapadibharito
padeso viya "savajjo"ti vuccati.
     [145] Savajjena bahulanti yassa savajjameva kayakammam bahulam 1- hoti
appam anavajjam, so "savajjena bahulam kayakammena samannagato appam
anavajjena"ti vuccati. Itaresu eseva nayo. Ko pana evarupo hotiti? yo
gamadhammataya va nigamadhammataya va kadaci karahaci uposatham samadiyati, silani
pureti. Ayam vuccatiti ayam evarupo puggalo tihi dvarehi ayuhanakammena 2-
savajjasseva bahulataya anavajjassa appataya vajjabahuloti vuccati.
     Yatha hi ekasmim padese dubbannani duggandhani pupphani rasikatanassu,
tesam upari taham taham adhimuttakavassikapataladini 3- patitani bhaveyyum, evarupo
@Footnote: 1 cha.Ma. bahu                2  cha.Ma. ayuhanakammesu
@3 cha.Ma......patalani
Ayam puggalo veditabbo. Yatha pana ekasmim padese adhimuttakavassikapataladini
rasikatanassu, tesam upari taham taham dubbannaduggandhani badarapupphadini
patitani bhaveyyum, evarupo tatiyo puggalo veditabbo. Catuttho pana tihi
dvarehi ayuhanakammassa niddosatta catumadhurabharitasuvannapati viya datthabbo.
Tesu pathamo andhabalaputhujjano. Dutiyo antarantara kusalakarako lokiyaputhujjano.
Tatiyo sotapanno. Sakadagamianagaminopi eteneva sangahita. Catuttho
khinasavo. So hi ekantena anavajjoyevati 1- ayam anguttaratthakathanayo.
     [148] Ugghatitannuadisu ugghatitannuti ettha ugghatitam nama nanugghatanam,
nanena 2- ugghatitamatteyeva janatiti attho. Saha udahatavelayati
udahare udahatamatteyeva. Dhammabhisamayoti catusaccadhammassa nanena saddhim
abhisamayo. Ayam vuccatiti "ayam cattaro satipatthana"tiadina nayena sankhittena
matikaya thapiyamanaya desananusarena nanam pesetva arahattam ganhitum samattho
puggalo "ugghatitannu"ti vuccati.
     [149] Vipacitam vittharitameva attham janatiti vipacitannu. Ayam vuccatiti ayam
sankhittena matikam thapetva vittharena atthe bhajiyamane arahattam papunitum
samattho puggalo "vipacitannu"ti vuccati.
     [150] Uddesadihi netabboti neyyo. Anupubbena dhammabhisamayo
hotiti anukkamena arahattappatti.
     [151] Byanjanapadameva paramam assati padaparamo. Na taya jatiya
dhammabhisamayo hotiti tena attabhavena jhanam va vipassanam va maggam va phalam
va nibbattetum na sakkotiti attho.
@Footnote: 1 cha.Ma. anavajjoyeva   2 cha. nane
     [152] Yuttapatibhanadisu patibhanam vuccati nanampi nanassa upatthita-
vacanampi, tam idhadhippetam. Atthayuttam karanayuttanca patibhanamassati yuttapatibhano.
Pucchitanantarameva sigham byakatum asamatthataya no muttam patibhanamassati no
muttapatibhano. Imina nayena sesa veditabba. Ettha pana pathamo kanci
kalam vimamsitva yuttameva pekkhati tipitakaculanagatthero viya. So kira panham
puttho pariggahetva yuttapayuttakaranameva katheti.
     Dutiyo pucchanantarameva yena va tena va vacanena patibahati.
Vimamsitvapi ca yuttam na pekkhati catunikayikapanditatissatthero viya. So kira panham
puttho panhapariyosanampi nagameti, yam va tam va kathetiyeva, vacanattham panassa
vimamsiyamanam katthaci na laggati.
     Tatiyo pucchasamakalameva yuttam pekkhati, tamkhananneva vacanam byakaroti
tipitakaculabhayatthero viya. So kira panham puttho sighameva katheti, yuttapayuttakarano
ca hoti.
     Catuttho panham puttho samano neva yuttam pekkhati, na yena va tena
va patibahitum sakkoti, tibbandhakaranimuggo viya hoti loludayitthero 1- viya.
     [156] Dhammakathikesu appanca bhasatiti sampattaparisaya thokameva katheti.
Asahitancati kathento ca pana na atthayuttam karanayuttam katheti. Parisa cassa
akusala hotiti sotum nisinnaparisa cassa yuttayuttam karanakaranam silitthasilittham
na janatiti attho. Evarupoti ayam evamjatiko baladhammakathiko evamjatikaya
balaparisaya dhammakathikotveva namam labhati. Imina nayena sabbattha attho
veditabbo. Ettha ca dveyeva jana sabhavadhammakathika, itare pana dhammakathikanam
antare pavitthatta evam vutta.
@Footnote: 1 cha.Ma. laludayitthero
     [157] Valahakupamesu valahakati megha. Gajjitati thanita. Tattha gajjitva
no vassanabhavo nama papako. Manussa hi yada devo gajjati, "suvutthika
bhavissati"ti bijani niharitva vapanti, atha deve avassante khette bijani
khetteyeva nassanti, gehe bijani geheyeva nassantiti dubbhikkham hoti. No
gajjitva vassanabhavopi papakova. Manussa hi "imasmim kale dubbutthika
bhavissati"ti ninnatthanesuyeva vappam karonti, atha devo vassitva bijani 1-
mahasamuddam papeti, dubbhikkhameva hoti. Gajjitva vassanabhavo pana bhadrako,
tada hi subhikkham hoti. No gajjitva no vassanabhavo ekantapapakova.
     Bhasita hoti no kattati "idani 2- ganthadhuram puressami"ti  va vipassanadhuram
puressami"ti va kathetiyeva, 2- na ca pana uddesam ganhati, na kammatthanam bhaveti.
     Katta hoti no bhasitati  3- "idani ganthadhuram va puressami"ti
"vipassanadhuram va puressami"ti na bhasati, 3- sampatte pana kale tamattham
sampadeti. Imina nayena itarepi veditabba. Sabbampanetam paccayadayakeneva
kathitam. Eko hi "asukadivase nama danam dassami"ti samgham nimanteti, sampatte
kale no karoti, ayam puggalo punnena parihayati, bhikkhusamghopi labhena parihayati.
Aparo samgham animantetvava sakkaram katva "bhikkhu anessami"ti na labhati,
sabbe annattha nimantita honti, ayampi punnena parihayati, samghopi tena
labhena parihayati. Aparopi pathamam samgham nimantetva paccha sakkaram katva danam
deti, ayam kiccakari hoti. Aparo neva samgham nimanteti, na danam deti, ayam
papapuggaloti veditabbo.
     [158] Musikupamesu gadham katta no vasitati attano asayam bilam kupam
khanati, no tattha vasati, kismincideva thane vasati, evam bilaradiamittavasam
@Footnote: 1 cha.Ma. sabbabijani  2-2 cha.Ma. ganthadhuram puressami vasadhuram puressamiti kathetiyeva
@3-3 cha.Ma. ganthadhuram va puressami vasadhuram vati na bhasati
Gacchati. "khatta"tipi patho. Vasita no gadham kattati sayam na khanati, parena
khate bile vasati, evam jivitam rakkhati. Tatiya dvepi karonti jivitam rakkhati.
Catuttha dvepi akaronti amittavasam gacchati. Imaya pana upamaya upamitesu
puggalesu pathamo yatha sa musika gadham khanati, evam navangasatthusasanam ugganhati.
Yatha pana sa tattha na vasati, kisamincideva thane vasanti amittavasam gacchati,
tatha ayampi pariyattivasena nanam pesetva catusaccadhammam na pativijjhati,
lokamisatthanesu evam 1- caranto maccumarakilesamaradevaputtamarasankhatanam amittanam
vasam gacchati. Dutiyo yatha sa musika gadham na khanati, evam navangasatthusasanam na
ugganhati. Yatha pana sa 2- parena khate bile vasanti jivitam rakkhati, evam
parassa katham sutva catusaccadhammam pativijjhitva tinnam maranam vasam atikkamati.
Imina nayena tatiyacatutthesupi opammasamsandanam veditabbam.
     [159] Ambupamesu amam pakkavanniti antoamam, bahipakkasadisam. Pakkam
amavanniti antopakkam, bahiamasadisam. Sesadvayesupi eseva nayo. Tattha yatha
ambe apakkabhavo amata hoti, evam puggalepi puthujjanabhavo amata, ariyabhavo
pakkata. Yatha ca tattha pakkasadisata pakkavannita, evam puggalepi ariyanam
abhikkamanadisadisata pakkavannitati imina nayena upamitapuggalesu opammasamsandanam
veditabbam.
     [160] Kumbhupamesu kumbhoti ghato. Tucchoti anto ritto. Pihitoti
pidahitva thapito. Puroti anto punno. Vivatoti vivaritva thapito. Upamitapuggalesu
panettha anto gunasaravirahito tuccho bahirasobhanataya pihito puggaloti 3-
veditabbo. Sesesupi eseva nayo.
@Footnote: 1 cha.Ma. lokamisatthanesuyeva  2 cha.Ma. ayam patho na dissati  3 cha.Ma. puggalo
     [161] Udakarahadupamesu udarahado tava janumattepi udake sati
pannarasasambhinnavannatta va bahalatta va udakassa apannayamanatalo uttano
gambhirobhaso nama hoti. Tiporisacatuporise pana udakepi sati acchatta
udakassa pannayamanatalo gambhiro uttanobhaso nama hoti. Ubhayakaranasabbhavato
pana itare dve veditabba. Puggalopi kilesussadabhavato gunagambhirataya
ca abhavato gunagambhiranam sadisehi abhikkamadihi yutto uttano gambhirobhaso
nama. Imina nayena sesapi veditabba.
     [162] Balibaddupamesu balibaddo tava yo attano goganam ghatteti
ubbejeti, paragogane pana sorato sukhasilo hoti, ayam sakagavacando no
paragavacando nama. Puggalopi attano parisam ghattento vijjhanto pharusena
samudacaranto, parisaya 1- pana soraccam nivatavuttitam apajjanto sakagavacando
hoti no paragavacando namati imina nayena sesapi veditabba.
Niddesavare panettha ubbejita hotiti ghattetva vijjhitva ubbegappattam
karotiyevati 2- atatho.
     [163] Asivisupamesu asiviso tava yassa visam asum agacchati, sigham
pharati, ghoram pana na hoti, cirakalam na pileti, ayam agataviso no ghoraviso.
Sesapadesupi eseva nayo. Puggalavibhajanam pana uttanatthameva.
     [164] Ananuvicca apariyogahetva avannarahassa vannam bhasita
hotitiadisu ananuviccati atulayitva aparigganhitva. Apariyogahetvati
pannaya gune anogahetva.
     [166] Bhutam tacchanti vijjamanato bhutam, aviparitato taccham. Kalenati
yuttapayuttakalena. Tatra kalannu hotiti yamidam kalenati vuttam, tatra yo
@Footnote: 1 cha.Ma. paraparisaya   2 cha.Ma. karoticceva
Puggalo kalannu hoti kalam janati tassa panhassa veyyakaranatthaya
"imasmim kale pucchitenapi maya na kathetabbo, 1- imasmim kale kathetabbo"ti,
ayam kalena bhanati nama. Upekkhako viharatiti majjhattabhutaya upekkhaya thito
hutva viharati. Sesam sabbattha uttanatthameva.
     [167] Utthanaphalupajivitiadisu yo utthanaviriyeneva divasam vitinametva
tassa nissandaphalamattam kincideva labhitva jivitam kappeti, tampana utthanam
agamma kinci punnaphalam na patilabhati, tam sandhaya yassa puggalassa utthahatotiadi
vuttam. Tatthupari 2- devati tato upari brahmakayikadayo deva. Tesanhi
utthanaviriyena kiccam nama natthi, punnaphalameva upajivanti. Punnavato cati
idam punnavante khattiyabrahmanamahasaladayo 3- ceva bhummadeve adim katva
nimmanaratipariyosane deve ca sandhaya vuttam. Sabbepi hete vayamaphalanceva
punnaphalanca anubhavanti. Nerayika pana neva utthanena ajivam uppadetum
sakkonti, napi tesam punnaphalena koci ajivo uppajjati.
     [168] Tamadisu "nice kule pacchajato"tiadikena tamena yuttoti
tamo. Kayaduccaritadihi puna nirayatamupagamanato tamaparayano. Nesadakuleti
migaluddakadinam kule. Venakuleti vilivakarakule. Rathakarakuleti cammakarakule.
Pukkusakuleti pupphachaddakakule. Kasiravuttiketi dukkhavuttike. Dubbannoti
pamsupisacako viya jhamakhanuvanno. Duddasikoti vijatamatuyapi amanapadassano.
Okotimakoti lakuntako. Kanoti ekakkhikano va ubhayakkhikano va. Kuniti
ekahatthakuni va ubhayahatthakuni va. Khanjoti ekapadakhanjo va ubhayapadakhanjo va.
Pakkhahatoti hatapakkho pithasappi. Padipeyyassati telakapalladino padipupakaranassa.
Evam puggalo tamo hoti tamaparayanoti ettha eko puggalo bahiddha
@Footnote: 1 cha.Ma. kathetabba  2 cha.Ma. tatupari  3 cha.Ma. khattiyabrahmanadayo
Alokam adisva matukucchismimyeva kalam katva apayesu nibbatto 1- sakalepi
kappe sarati, 2- sopi tamo tamaparayanova. So pana kuhakapuggalo bhaveyya,
kuhakassa hi evarupa nibbatti hotiti vuttam.
     Ettha ca nice kule pacchajato hoti candalakule vatiadihi
agamanavipatti ceva pubbuppannapaccayavipatti ca dassita, daliddetiadihi
paccayavipatti, 3- kasiravuttiketiadihi ajivupayavipatti, dubbannotiadihi
rupavipatati, bhavabadhotiadihi dukkhakaranasamayogo, na labhitiadihi sukhakaranavipatti
ceva upabhogavipatti ca, kayena duccaritantiadihi tamaparayanabhavassa karanasamayogo,
kayassa bhedatiadihi samparayikatamupagamo. Sukkapakkho vuttapatipakkhanayena
veditabbo.
     Apicettha tividhaya kulasampattiya pacchajatiadikena jotina yuttato
joti, alokabhutoti vuttam hoti. Kayasucaritadihi pana saggupapattijotibhavupagamanato
jotiparayano. Khattiyamahasalakule vatiadisu khattiyamahasalati khattiya mahasara
mahasarappatta khattiya. Yesanhi khattiyanam hetthimantena kotisatam nidhanagatam
hoti, tayo kahapanakumbha valanjanatthaya gehamajjhe rasim katva thapita
honti, te khattiyamahasala nama. Yesam brahmananam asitikotidhanam nihitam
hoti, diyaddho kahapanakumbho valanjanatthaya gehamajjhe rasim katva thapito
hoti, te brahmanamahasala nama. Yesam gahapatinam cattalisakotidhanam nihitam
hoti, kahapanakumbho valanjanatthaya gehamajjhe rasim katva thapito hoti, te
gahapatimahasala nama, tesam kuleti attho. Addheti issare. Nidhanagatadhanassa
mahantataya mahaddhane. Suvannarajatabhajanadinam upabhogabhandanam mahantataya
mahabhoge. Nidhanagatassa jataruparajatassa pahutataya pahutajataruparajate.
@Footnote: 1 cha.Ma. nibbattanto   2 cha.Ma. samsarati   3 cha.Ma. pavattipaccayavipatti
Vittupakaranassa tutthikaranassa pahutataya pahutavittupakarane. Godhanadinanca sattavidha-
dhannananca pahutataya pahutadhanadhanne. Abhirupoti sundararuPo. Dassaniyoti annam
kammam pahaya divasampi passitabbayutto. Pasadikoti dassaneneva cittappasadavaho.
Paramayati uttamaya. Vannapokkharatayati pokkharavannataya. Pokkharam vuccati
sariram, tassa vannasampattiyati attho. Samannagatoti upeto.
     [169] Onatonatadisu ditthadhammikaya va samparayikaya va sampattiya
virahito onato, nico lamakoti attho. Tabbipakkhato unnato, ucco
uggatoti attho. Sesamettha tamadisu vuttanayeneva veditabbam. Apica onatonatoti
idani nico, ayatimpi nicova bhavissati. Onatunnatoti idani nico, ayatim
ucco bhavissati. Unnatonatoti idani ucco, ayatim nico bhavissati.
Unnatunnatoti idani ucco, ayatimpi ucco bhavissati.
     [170] Rukkhupamesu rukkho tava pheggusaraparivaroti vanajetthakarukkho
sayam pheggu hoti, parivararukkha panassa sara honti. Imina nayena sesa
veditabba. Puggalesu pana silasaravirahena 1- phegguta silacarasamannagamena ca
sarata veditabba.
     [171] Rupappamanadisu sampattiyuttarupam pamanam karotiti rupappamano.
Tattha pasadam janetiti rupappasanno. Kittisaddabhutam ghosam pamanam karotiti
ghosappamano. Aroham vatiadisu pana arohanti uccattanam. Parinahanti
kisathulabhavapagatam parikkhepasampattim. Santhananti angapaccanganam digharassavattatadi-
yuttatthanesu tathabhavam. Paripurinti yathavuttappakaranam anunatam lakkhanaparipunna-
bhavam va. Paravannanayati parehi parammukha niccharitaya gunavannanaya.
Parathomanayati parehi thutivasena gathadiupanibandhanena vuttaya thomanaya. Parapasamsanayati
@Footnote: 1 cha.Ma. silasaravirahato
Parehi sammukha vuttaya pasamsaya. Paravannaharikayati paramparaya thutivasena parehi
pavattitaya vannaharanaya.
     [172] Civaralukhanti civarassa dubbannadibhavena lukhatam. Pattalukhanti
bhajanassa vannasanthanavatthuhi lukhatam. Senasanalukhanti natakadisampattivirahena
senasanassa lukhatam. Vividhanti acelakadibhavena anekappakaram. Dukkarakarikanti
sariratapanam.
     Aparo nayo:- imesu hi catusu puggalesu rupe pamanam gahetva
pasanno rupappamano nama, rupappasannoti tasseva atthavacanam. Ghose pamanam
gahetva pasanno ghosappamano nama. Civaralukhapattalukhesu pamanam gahetva
pasanno lukhappamano nama. Dhamme pamanam gahetva pasanno dhammappamano
nama. Itarani tesamyeva atthavacanani. Sabbasatte ca tayo kotthase katva
dve kotthasa rupappamana, eko na rupappamano. Panca kotthase katva
cattaro kotthasa ghosappamana, eko na ghosappamano. Dasa kotthase
katva nava kotthasa lukhappamana, eko na lukhappamano. Satasahassam kotthase
katva pana eko kotthasova dhammappamano, sesa na dhammappamanati 1- evamayam
catuppamano lokasannivaso.
     Etasmim catuppamane lokasannivase buddhesu appasanna manda,
pasannava bahukati. 1- Rupappamanassa hi buddharupato uttaripasadavaham rupam nama
natthi. Ghosappamanassa buddhanam kittighosato uttaripasadavaho ghoso nama
natthi. Lukhappamanassa kasikani vatthani maharahani kancanabhajanani tinnam
utunam anucchavike sabbasampattiyutte pasadavare pahaya pamsukulacivaraselamayapatta-
rukkhamuladisenasanasevino buddhassa bhagavato lukhato uttaripasadavaham annam
@Footnote: 1 cha.Ma. iti-saddo na dissati
Lukham nama natthi. Dhammappamanassa sadevake loke asadharanasiladigunassa
tathagatassa siladigunato uttaripasadavaho anno siladiguno nama natthi.
Iti bhagava imam catuppamanikam lokasannivasam mutthina gahetva viya thitoti.
     [173] Attahitaya patipannadisu silasampannoti silena sampanno
samannagato. Samadhisampannotiadisu eseva nayo. Ettha ca silam lokiyalokuttaram kathitam.
Tatha samadhipanna ca. Vimutti arahattaphalavimutti. Vimuttinanadassanam 1- ekunavisati-
vidham paccavekkhanananam. No parantiadisu pana 2- parapuggalam "tayapi silasampannena
bhavitum vattati"ti  vatva yatha silam samadiyati, evam na samadapeti na ganhapeti.
Eseva nayo sabbattha. Etesu pana catusu pathamo bahulattherasadiso 3- hoti,
dutiyo upanandasakyaputtasadiso, tatiyo sariputtamoggallanattherasadiso, catuttho
devadattasadisoti veditabbo.
     [174] Attantapadisu attanam tapati dukkhapetiti attantaPo. Attano
paritapananuyogam attaparitapananuyogam. Acelakoti niccelo naggo. Muttacaroti
visatthacaro, uccarakammadisu lokiyakulaputtacarena virahito thitakova 4- uccaram
passavam va karoti, khadati paribhunjati. 4-  Hatthavalekhanoti 5- hatthe pindamhi
nitthite jivhaya hattham avalekhati, uccaram va katva hatthasmimyeva dandakasanni
hutva hatthena avalekhatiti dasseti. Te kira dandakam sattoti pannapenti. Tasma
tesam patipadam purento evam karoti. Bhikkhagahanattham  "ehi bhaddante"ti vutto
na etiti naehibhaddantiko. "tenahi tittha bhaddante"ti vuttopi na titthatiti
natitthabhaddantiko. Tadubhayampi hetam titthiya "etassa vacanam katam bhavissati"ti na
karonti. Abhihatanti puretaram gahetva ahatabhikkham. Uddissa katanti "idam
@Footnote: 1 cha.Ma. nanadassanam     2 cha.Ma. ayam saddo na dissati     3 cha.Ma. vakkalittherasadiso
@4-4 cha.Ma. uccaram karoti, passavam karoti, khadati, bhunjati ca
@5 cha.Ma. hatthapalekhanoti
Tumhe uddissa katan"ti evam arocitabhikkham. Na nimantananti "asukannama kulam
va vithim va gamam va paviseyyatha"ti evam nimantitabhikkhampi na sadiyati, na
ganhati.
     Na kumbhimukhati kumbhito uddharitva diyyamanam bhikkham na ganhati. Na
kalopimukhati kalopiti ukkhali va pacchi va, tatopi na ganhati. Kasma?
kumbhikalopiyo katacchuna paharam labhantiti. Na elakamantaranti ummaram antaram
katva diyyamanam na ganhati. Kasma? ayam mam nissaya antarakaranam labhatiti.
Dandamusalesupi eseva nayo. Dvinnanti dvisu bhunjamanesu ekasmim utthaya
dente na ganhati. Kasma? kabalantarayo hotiti. Na gabbhiniyatiadisu pana
gabbhiniya kucchiyam darako kilamati. Payantiya darakassa khirantarayo hoti.
Purisantaragataya ratiantarayo hotiti na ganhati. Na sankittisuti sankittetva
katabhattesu. Dubbhikkhasamaye kira acelakasavaka acelakanam atthaya tato tato
tanduladini samadapetva bhattam pacanti, ukkatthacelako tato na patigganhati.
Na yattha sati yattha sunakho "pindam labhissami"ti upatthito hoti, tattha tassa
adatva ahatam na ganhati. Kasma? etassa pindantarayo hotiti.
     Sandasandacariniti samuhasamuhacarini. Sace hi acelakam disva "imassa bhikkham
dassama"ti manussaka bhattageham pavisanti, tesu ca pavisantesu kalopimukhadisu
nilina makkhika uppatitva sandasanda caranti, tato ahatam bhikkham na ganhati.
Kasma? mam nissaya makkhikanam gocarantarayo jatoti. Thusodakanti sabbasassa-
sambharehi katam sovirakam. Ettha ca surapanameva savajjam, ayampana etasmimpi
savajjasanni. Ekagarikoti yo ekasmimyeva gehe bhikkham labhitva nivattati.
Ekalopikoti yo ekeneva alopena yapeti. Dvagarikadisupi eseva nayo.
Ekissapi dattiyati ekaya dattiya. Datti nama eka khuddakapati hoti,
yattha aggabhikkham pakkhipitva thapenti.
     Ekahikanti ekadivasantarikam. Addhamasikanti addhamasantarikam. Pariyayabhatta-
bhojananti varabhattabhojanam, ekahavarena dvihavarena sattahavarena
addhamasavarenati evam divasavarena abhatabhattabhojanam. Sakabhakkhoti allasakabhakkho.
Samakabhakkhoti samakatandulabhakkho. Nivaradisu nivara nama tava aranne
sayanjata vihijati. Daddulanti cammakarehi cammam vilikhitva chadditakasatam. Hatam
vuccati silesopi sevalopi kanikaradirukkhaniyyasopi. Kananti kundakam. Acamoti
bhattaukkhalikaya laggo jhamodano, tam chadditatthane gahetva khadati.
"odanakanjiyan"tipi vadanti. Pinnakadayo pakataeva. Pavattaphalabhojiti patitaphalabhoji.
     Sananiti sanavakacelani. Masananiti missacelani. Chavadussaniti matasarirato
chadditavatthani, erakatinadini va ganthetva katanivasanani. Pamsukulaniti pathaviyam
chadditanantakani. Tiritaniti 1- rukkhatacavatthani. Ajinanti ajinamigacammam.
Ajinakkhipanati tadeva majjhe phalitam, sakhurantipi vadanti. Kusaciranti kusatinani
ganthetva katacirakam. Vakaciraphalakaciresupi eseva nayo. Kesakambalanti manussakesehi
katakambalam. Yam sandhaya vuttam "seyyathapi bhikkhave yani kanici tantavutanam vatthanam,
kesakambalo tesam *- patikuttho akkhayati"ti. 2- Valakambalanti assavaladihi
katakambalam. Ulukapakkhanti ulukapattani ganthetva katanivasanam. Ubbhatthakoti uddham
thitako.
     Ukkutikappadhanamanuyuttoti ukkutikaviriyam anuyutto, gacchantopi
ukkutikova hutva uppatitva uppatitva gacchati. Kantakapassayikoti ayakantake
va pakatikantake va bhumiyam kottetva tattha cammam attharitva thanacankamadini karoti.
@Footnote: 1 ka. giritakaniti    2 an. tika. 20/138/279
@* pali. patikittho
Seyyanti sayantopi tattheva seyyam kappeti. Sayam tatiyamassati sayatatiyakam. Pato,
majjhantike, sayanti divasassa tikkhattum papam pavahessamiti udakorohananuyogam
anuyutto viharati.
     [175] Param tapatiti parantaPo. Paresam paritapananuyogam paraparitapananuyogam.
Orabbhikadisu urabbha vuccanti elaka, urabbhe hanatiti orabbhiko.
Sukarikadisupi eseva nayo. Luddoti daruno kakkhalo. Macchaghatakoti macchabandho
kevatto. Bandhanagarikoti bandhanagaragopako. Kururakammantati darunakammanta.
     [176] Muddhabhisittoti 1- khattiyabhisekena muddhani abhisitto. Puratthimena
nagarassati nagarato puratthimadisaya. Santhagaranti yannasalam. Khurajinam nivasetvati
sakhuram ajinacammam nivasetva. Sappitelenati sappina ca telena ca. Thapetva hi
sappim avaseso yo koci sneho telanti vuccati. Kanduvamanoti nakhanam
chinnatta kanduvitabbakale tena kanduvamano. Anantarahitayati asanthataya.
Sarupavacchayati sadisavacchaya. Sace gavi seta hoti, vacchopi setakova, sace
kapila 2- va ratta va, vacchopi tadisovati evam sarupavacchaya. So evamahati
so raja evam vadeti. Vacchatarati tarunavacchakabhavam atikkanta balavavaccha.
Vacchatarisupi eseva nayo. Parihimsatthayati 3- parikkhepakaranatthaya ceva yannabhumiyam
attharanatthaya ca.
     [177] Dittheva dhammeti imasmimyeva attabhave. Nicchatoti chatam vuccati
tanha, sa assa natthiti nicchato. Sabbakilesanam nibbutatta nibbuto. Anto
tapanakilesanam abhava sitalo jatoti sitibhuto. Jhanamaggaphalanibbanasukhani
patisamvedetiti sukhapatisamvedi. Brahmabhutena attanati setthabhutena attana.
@Footnote: 1 cha.Ma. muddhavasittoti  2 cha.Ma. kabara   3 cha.Ma. barihisatthayati
     Imampana puggalam buddhuppadato patthaya dassetum idha tathagatotiadimaha,
tattha tathagatoti atthahi karanehi bhagava tathagato, tatha agatoti tathagato,
tatha gatoti tathagato, tathalakkhanam agatoti tathagato, tathadhamme yathavato
abhisambuddhoti tathagato, tathadassitaya tathagato, tathavaditaya tathagato, tathakaritaya
tathagato, abhibhavanatthena tathagatoti. Araham sammasambuddhotiadini visuddhimagge
vittharitaneva. Tam dhammanti tam vuttappakarasampadam dhammam. Sunati gahapati vati
kasma pathamam gahapatim niddisati? nihatamanatta ca ussannatta ca, yebhuyyena
hi khattiyakula pabbajita jatim nissaya manam karonti, brahmanakula pabbajita
mante nissaya manam karonti, hinajaccakula pabbajita attano avajjatitaya 1-
patitthatum na sakkonti. Gahapatidaraka pana kacchehi sedam muncantehi pitthiya
lonam pupphamanaya bhumim kasitva tadisassa manassa abhavato nihatamanadappa 2-
honti, te pabbajita 3- manam va dappam va akatva yathabalam buddhavacanam
uggahetva vipassanaya kammam karonta sakkonti arahatte patitthatum. Itarehi
ca kulehi nikkhamitva pabbajita nama na bahuka, gahapatikava bahuka. Iti
nihatamanatta ussannatta ca pathamam gahapatim niddisatiti.
     Annatarasmim vati itaresam va kulanam annatarasmim jato. 4- Tathagate
saddham patilabhatiti parisuddham dhammam sutva dhammassamimhi tathagate "sammasambuddho
vata so bhagava"ti  saddham patilabhati. Iti patisancikkhatiti evam paccavekkhati. Sambadho
gharavasoti sace hi satthihatthe ghare yojanasatantarepi va dve jayampatika
vasanti, tathapi nesam sakincanasapalibodhanatthena gharavaso sambadhova. Rajapathoti 5-
@Footnote: 1 cha.Ma. vijatitaya   2 Ma. nihatamanadabba  3 cha.Ma. pabbajitva
@4 cha.Ma. anataranasmim. paccajatoti patijato
@5 cha.Ma. rajopathoti. evamuparipi
Ragarajadinam utthanatthananti mahaatthakathayam vuttam. "agamanapatho"tipi vattum
vattati. Alagganatthena abbhokaso viyati abbhokaso. Pabbajito hi kutagara-
ratanapasade ca devavimanadisu ca supihitadvaravatapanesu supaticchannesu vasantopi
neva laggati na sajjati na bajjhati. Tena vuttam "abbhokaso pabbajja"ti.
     Apica sambadho gharavaso kusalakiriyaya yathasukham 1- okasabhavato. Rajapatho
asamvutasankaratthanam viya rajanam kilesarajanam sannipatatthanato. Abbhobhaso
pabbajja kusalakiriyaya yathasukham okasabhavato. 2- Nayidam sukaram .pe. Pabbajeyyanti
ettha ayam sankhepakatha:- yadetam sikkhattayabrahmacariyam ekampi divasam akhandam
katva carimakacittam papetabbataya ekantaparipunnam, ekadivasampi ca kilesamalena
amalinam katva carimakacittam papetabbataya ekantaparisuddham, sankhalikhitanti 3-
likhitasankhasadisam dhotasankhasappatibhagam caritabbam. Idam na sukaram agaram ajjhavasata
agaramajjhe vasantena ekantaparipunnam .pe. Caritum, yannunaham kese ca
massunca oharetva kasayarasapitataya kasayani brahmacariyam carantanam
anucchavikani vatthani acchadetva paridahetva agarasma anagariyam pabbajeyyanti.
Ettha ca yasma agarassa hitam kasivanijjadikammam agariyanti vuccati,
tanca pabbajjaya natthi, tasma pabbajja anagariyanti natabba,
tam anagariyam. Pabbajeyyanti patipajjeyyam. Appam vati sahassato hettha
bhogakkhandho appo nama hoti, sahassato patthaya maha. Abandhanatthena
natiyeva natiparivatto, so visatiya hettha appo nama hoti, visatiya
patthaya maha.
     [178] Bhikkhunam sikkhasajivasamapannoti ya bhikkhunam adhisilasankhata sikkha,
tanca yattha cete saha jivanti, ekajivika sabhagavuttino honti, tam bhagavata
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati  2 cha.Ma. obhasasabbhavato  3 cha.Ma. sankhalikhitam
Pannattasikkhapadasankhatam sajivam ca tattha sikkhanabhavena samapannoti bhikkhunam
sikkhasajivasamapanno. Samapannoti sikkham paripurento sajivanca avitikkamanto
hutva tadubhayam upagatoti attho. Panatipatam pahayatiadisu panatipatadikatha
hettha vittharitaeva. Pahayati imam panatipatacetanasankhatam dussilyam pajahitva.
Pativirato hotiti pahinakalato patthaya tato dussilyato orato viratova hoti.
Nihitadando nihitasatthoti parupaghatatthaya dandam va sattham va adaya
apavattanato nikkhittadando ceva nikkhittasattho cati attho. Ettha ca thapetva
dandam sabbampi avasesam upakaranam sattanam vihimsanabhavato 1- satthanti veditabbam.
Yampana bhikkhu kattaradandam va dantakatthavasim va pipphalikam va gahetva
vicaranti, na tam parupaghatatthaya. Tasma "nihitadanda nihitasattha"tveva sankhyam
gacchanti. Lajjiti papajigucchanalakkhanaya lajjaya samannagato. Dayapannoti dayam
mettacittatam apanno. Sabbapanabhutahitanukampiti sabbe panabhute hitena
anukampako, taya dayapannataya sabbesam panabhutanam hitacittakoti attho. Viharatiti
iriyati paleti.
     Dinnameva adiyatiti dinnadayi. Cittenapi dinnameva patikankhatiti
dinnapatikankhi. Thenetiti theno, na thenena athenena athenattayeva sucibhutena.
Attanati attabhavena. Athenam sucibhutam attabhavam katva viharatiti vuttam hoti.
     Abrahmacariyanti asetthacariyam. Brahmam settham acaram caratiti brahmacari.
Aracariti abrahmacariyato duracari. 2- Methunati ragapariyutthanavasena sadisatta
methunakati laddhavoharehi patisevitabbato methunati sankhyam gata asaddhamma.
Gamadhammati gamavasinam dhamma.
     Saccam vadatiti saccavadi. Saccena saccam sandahati ghattetiti saccasandho,
na antarantara musa vadatiti attho. Yo hi puriso kadaci musa vadati, kadaci
@Footnote: 1 cha.Ma. vinasanabhavato  2 cha.Ma. duracari
Saccam, tassa musavadena antaritatta saccam saccena na ghattiyati, tasma na
so saccasandho. Ayampana na tadiso, jivitahetupi musa avatva saccena saccam
sandahatiyevati saccasandho. Thetoti thiro, thitakathoti 1- attho. Eko hi puggalo
haliddirago viya thusarasimhi nikhatakhanuko viya assapitthe thapitakumbhandamiva ca
na thitakatho hoti, eko pasanalekha viya indakhilo viya ca thitakatho hoti,
asina sise chijjantepi 2- dve katha na katheti, ayam vuccati theto. Paccayikoti
patiyayitabbako, 3- saddhayikoti attho. Ekacco hi puggalo na paccayiko hoti,
"idam kena vuttam, asukena"ti  vutte "ma tassa vacanam saddahatha"ti vattabbatam
apajjati. Eko paccayiko hoti, "idam kena vuttam, asukena"ti vutte, "yadi
tena vuttam, idameva pamanam, idani upaparikkhitabbam natthi, evameva idan"ti
vattabbatam apajjati, ayam vuccati paccayiko. Avisamvadako lokassati taya
saccavaditaya lokam na visamvadetiti attho.
     Imesam bhedayati yesam ito sutvati vuttanam santike sutam, tesam bhedaya.
Bhinnanam va sandhatati dvinnam mittanam va samanupajjhayakadinam va kenacideva
karanena bhinnanam ekamekam upasankamitva "tumhakam idise kule jatanam evam
bahussutanam idam na yuttan"tiadini vatva sandhanam katta. Anuppadatati
sandhanam anuppadata, dve jane samagge disva "tumhakam evarupe kule jatanam
evarupehi gunehi samannagatanam anucchavikametan"tiadini vatva dalhikammam
kattati attho. Samaggesu 4- aramo assati samaggaramo, yattha samagga
natthi, tattha vasitumpi na gacchatiti 5- attho. "samaggaramo"tipi pali, ayameva
attho. Samaggaratoti samaggesu rato, te pahaya annatra gantumpi na icchatiti
attho. Samagge disvapi sutvapi nandatiti samagganandi. Samaggakaranim vacam bhasitati
@Footnote: 1 cha.Ma. thirakathoti  2 cha. chindantepi  3 Si. paccayayitabbako, cha.Ma. pattiyayitabbako
@4 cha.Ma. samaggo   5 cha.Ma. na icchatiti
Ya vaca satte samaggeyeva karoti, tam samaggigunaparidipakameva vacam bhasati, na
itaranti.
     Kalena vadatiti kalavadi, vattabbayuttakam kalam sallakkhetva vadatiti
attho. Bhutam tatham taccham sabhavameva vadatiti bhutavadi. Ditthadhammikasamparayikattha-
sannissitameva katva vadatiti atthavadi. Navalokuttaradhammasannissitam katva vadatiti
dhammavadi. Samvaravinayapahanavinayasannissitam katva vadatiti vinayavadi. Nidhanam
vuccati thapanokaso, nidhanamassa atthiti nidhanavati, hadaye nidhetabbayuttakam 1-
vacam bhasitati attho. Kalenati evarupim vacam bhasamanopi ca "aham nidhanavatim
vacam bhasissami"ti na akalena bhasati, yuttakalampana avekkhitvava 2- bhasatiti
attho. Sapadesanti saupamam, sakarananti attho. Pariyantavatinti paricchedam
dassetva yathassa paricchedo pannayati, evam bhasatiti attho. Atthasanhitanti
anekehipi nayehi vibhajantena pariyadatum asakkuneyyam atthasampannam. 3- Yam va
so atthavadi attham vadati, tena atthena samhitatta atthasanhitam vacam bhasati,
na annam nikkhipitva annam bhasatiti vuttam hoti.
     [179] Bijagamabhutagamasamarambhati mulabijam khandhabijam phalabijam 4- aggabijam
bijabijanti pancavidhassa bijagamassa ceva yassa kassaci nilatinarukkhadikassa
bhutagamassa ca samarambha, chedanapacanadibhavena 5- vikopana pativiratoti attho.
Ekabhattikoti patarasabhattam sayamasabhattanti dve bhattani, tesu patarasabhattam
antomajjhantikena paricchinnam, itaram majjhantikato 6- uddham antoarunena.
Tasma antomajjhantike dasakkhattum bhunjamanopi ekabhattikova hoti. Tam sandhaya
vuttam "ekabhattiko"ti. Rattim bhojanam 7- ratti, tato uparatoti rattuparato.
@Footnote: 1 cha.Ma. nidhatabbayuttakam                     2 cha.Ma. sallakkhetvava
@3 cha.Ma. asakkuneyyataya atthasampannam bhasati      4 cha.Ma. phalubijam
@5 cha.Ma. chedanabhedanapacanadibhavena             6 cha.Ma. majjhanhikato
@7  Si. rattibhojanam, cha.Ma. rattiya bhojanam
Atikkante majjhantike yava suriyatthangamana bhojanam vikalabhojanam nama, tato
viratatta virato vikalabhojana. Sasanassa ananulomatta visukam patanibhutam
dassananti visukadassanam. Attana naccananaccapanadivasena nacca ca gita ca
vadita ca antamaso mayuranaccanadivasenapi pavattanam naccadinam visukabhuta
dassana cati naccagitavaditavisukadassana. Naccadini hi attana payojetum va
parehi payojapetum va payuttani passitum va neva bhikkhunam na bhikkhuninam
vattati. 1- Maladisu malati yankinci puppham. Gandhanti yankinci gandhajatam.
Vilepananti chaviragakaranam. Tattha pilandhanto dhareti nama, unatthanam purento
mandeti nama, gandhavasena chaviragavasena ca sadiyanto vibhuseti nama. Thanam
vuccati karanam. Tasma yaya dussilyacetanaya tani maladharanadini mahajano
karoti, tato pativiratoti attho. Uccasayanam vuccati pamanatikkantam. Mahasayanam
akappiyattharanam, 2- tato pativiratoti attho. Jatarupanti suvannam. Rajatanti
kahapano, lohamasako jatumasako darumasakoti ye voharam gacchanti, tassa
ubhayassapi patiggahana pativirato, neva nam ugganhati na ugganhapeti, na
upanikkhittam sadiyatiti attho.
     Amakadhannapatiggahanati salivihiyavagodhumakanguvarakakudrusakasankhatassa satta-
vidhassapi amakadhannassa patiggahana. Na kevalanca etesam patiggahanameva,
amasanampi bhikkhunam na vattatiyeva. Amakamamsapatiggahanati ettha pana annatra
uddissa anunnata amakamacchamamsanam patiggahanameva bhikkhunam na vattati, no
amasanam. Itthikumaripatiggahanati ettha itthiti purisantaragata, itara kumarika
nama, tasam patiggahanampi amasanampi akappiyameva. Dasidasapatiggahanati
ettha dasidasavaseneva tesam patiggahanam na vattati. "kappiyakarakam dammi,
aramikam dammi"ti evam vutte pana vattati. Ajelakadisupi khettavatthupariyosanesu
@Footnote: 1 cha.Ma. vattanti   2 cha.Ma. akappiyasanthatam
Kappiyakappiyanayo vinayavasena upaparikkhitabbo. Tattha khettam nama yasmim
pubbannam ruhati. Vatthu nama yasmim aparannam ruhati. Yattha va ubhayam ruhati,
tam khettam. Tadatthaya katabhumibhago 1- vatthu. Khettavatthusisena cettha vapitalakadinipi
sangahitaneva.
     Duteyyam vuccati dutakammam, gihinam pahitam pannam va sasanam va gahetva
tattha tattha gamanam. Pahinagamanam vuccati paragharam 2- pesitassa khuddakagamanam. Anuyogo
nama tadubhayakaranam. Tasma duteyyapahinagamananam anuyogoti evamettha attho
veditabbo. 3- Kayavikkayati kaya ca vikkaya ca. Tulakutadisu kutanti vancanam.
Tattha tulakutam nama rupakutam angakutam gahanakutam paticchannakutanti catubbidham
hoti. Tattha rupakutam nama dve tula samanarupa katva ganhanto mahatiya
ganhati, dadanto khuddikaya deti. Angakutam nama ganhanto pacchabhage
hatthena tulam akkamati, dadanto pubbabhage. Gahanakutam nama ganhanto mule
rajjum ganhati, dadanto agge. Paticchannakutam nama tulam susiram katva anto
ayocunnam pakkhipitvava ganhanto tam pacchabhage karoti, dadanto aggabhage.
     Kamso vuccati suvannapati, taya vancanam kamsakutam. Katham? ekam suvannapatim
Katva anna dve tisso lohapatiyo suvannavanna karonti, tato janapadam
gantva kincideva addhakulam pavisitva "suvannabhajanani kinatha"ti vatva
agghe pucchite samagghataram datukama honti. Tato tehi "katham imesam suvannabhavo
janitabbo"ti vutte "vimamsitva ganhatha"ti suvannapatim pasane ghamsitva
sabbapatiyo datva gacchanti.
     Manakutam nama hadayabhedasikhabhedarajjubhedavasena tividham hoti. Tattha
hadayabhedo sappiteladiminanakale labbhati. Tani hi sayam 4- ganhanto hettha
@Footnote: 1 cha.Ma. akatabhumibhago   2 ghara gharam, su.vi. 1/10/76
@3 cha.Ma. datthabbo      4 cha.Ma. ayam saddo na dissati
Chiddena manena "sanikam asinca"ti vatva antobhajane bahum paggharapetva
ganhati, dadanto chiddam pidhaya sigham puretva deti. Sikhabhedo tilatanduladi-
minanakale labbhati. Tani hi sayam ganhanto sanikam sikham ussapetva
ganhati, dadanto vegena puretva sikham bhindanto 1- deti. Rajjubhedo
khettavatthuminanakale labbhati. Lancam alabhanta hi khettam amahantampi mahantam
katva minanti.
     Ukkotanadisu ukkotananti assamike samike katum lancaggahanam.
Vancananti tehi tehi upayehi paresam vancanam. Tatridamekam vatthu:- eko kira
luddako miganca migapotakanca gahetva agacchati, tameko dhutto "kim bho migo
agghati, kim migapotako"ti aha. "migo dve kahapane, migapotako ekan"ti
ca vutte kahapanam datva migapotakam gahetva thokam gantva nivatto "na
me bho migapotakena attho, migam me dehi"ti aha. Tenahi dve kahapane
dehiti. So aha "nanu te bho maya pathamam eko kahapano dinno"ti.
Ama dinnoti, imampi 2- migapotakam ganha, evam so ca kahapano ayanca
kahapanagghanako migapotakoti dve kahapana bhavissantiti. So "karanam vadati"ti
sallakkhetva migapotakam gahetva migam adasiti.
     Nikatiti yogavasena va mayavasena va apamangam pamanganti, amanim
maniti, asuvannam suvannanti katva patirupakena vancanam. Saciyogoti kutilayogo,
etesamyeva ukkotanadinametam namam. Tasma ukkotanasaciyogo vancanasaciyogo
nikatisaciyogoti evamettha attho veditabbo. 3- Keci annam dassetva annassa
parivattanam saciyogoti vadanti, tam pana vancaneneva sangahitam.
     Chedanadisu chedananti hatthacchedanadi. Vadhoti maranam. Bandhoti rajju-
bandhanadihi bandhanam. Viparamosoti himaviparamoso gumbaviparamosoti duvidho. Yanhi
@Footnote: 1 cha.Ma. chindanto  2 cha.Ma. idampi   3 cha.Ma. datthabbo
Himapatasamaye himena paticchanna hutva maggapatipannam janam musanti, ayam
himaviparamoso. Yam gumbadihi paticchanna musanti, ayam gumbaviparamoso.
Alopo vuccati gamanigamadinam vilopakaranam. Sahasakaroti sahasikakiriya, geham
pavisitva manussanam ure sattham thapetva icchitabhandaggahanam. Evametasma
chedanadisahasakara 1- pativirato hoti.
     [180] So santuttho hotiti so catusu paccayesu dvadasavidhena
itaritarapaccayasantosena samannagato hoti. Kayapariharikenati kayapariharanamattakena.
Kucchipariharikenati kucchipariharanamattakena. Samadayeva pakkamatiti atthavidham
bhikkhu parikkharamattakam sabbam gahetvava kayapatibaddham katvava gacchati, "mama
viharo parivenam upatthaka"ti 2- sango va bandho va na hoti. So jiya
muttasaro viya, yutha pakkanto mattahatthi viya icchiticchitam senasanam vanasandam
rukkhamulam vanapatham pabbharam paribhunjanto eko titthati, eko nisidati,
sabbiriyapathesu ekova adutiyo.
                  "catuddiso appatigho ca hoti
                   santussamano itaritarena
                   parissayanam sahita achambhi
                   eko care khaggavisanakappo"ti 3-
evam vannitakhaggavisanakappatam apajjati.
     Idani tamattham upamaya sadhento seyyathapitiadimaha. Tattha pakkhi
sakunoti pakkhayutto sakuno. Detiti uppatati. Ayampanettha sankhepattho:-
sakuna nama "asukasmim padese rukkho paripakkaphalo"ti natva nanadisahi
agantva nakhapakkhatundadihi tassa phalani vijjhanta vidhunanta 4- khadanti.
@Footnote: 1 cha.Ma. chedana .pe. sahasakara    2 cha.Ma. upatthakoti
@3 khu.su. 25/42/343             4 Si.,Ma. vitudanta
"idam ajjatanaya, idam svatanaya bhavissati"ti tesam na hoti. Phale pana khine
neva rukkhassa arakkham thapenti. Na tattha pattam va nakham va tundam va
thapenti. Athakho tasmim rukkhe anapekkho hutva, yo yam disabhagam icchati, so
tena sapattabharova uppatitva gacchati. Evameva ayam bhikkhu nissango nirapekkhoyeva
pakkamati. Tena vuttam "samadayeva pakkamati"ti. Ariyenati niddosena. Ajjhattanti
sake attabhave. Anavajjasukhanti niddosasukham.
     [181] So cakkhuna rupam disvati so imina ariyena silakkhandhena
samannagato bhikkhu cakkhuvinnanena rupam passitvati attho. Sesapadesupi yam
vattabbam siya, 1- tam sabbam hettha vuttameva. Abyasekasukhanti kilesehi
anavasittasukham. "avikinnasukhan"tipi vuttam. Indriyasamvarasukhanhi ditthadisu
ditthamattadivasena  pavattataya avikinnam hoti.
     [182] So abhikkante patikkanteti so manacchatthanam indriyanam
samvarena samannagato bhikkhu imesu abhikkantapatikkantadisu sattasu thanesu
satisampajannavasena sampajanakari hoti. Tattha yam vattabbam siya, tam jhanavibhange
vuttameva.
     So imina catiadina kim dasseti? arannavasassa paccayasampattim
Dasseti. Yassa hi ime cattaro paccaya natthi, tassa arannavaso na ijjhati.
Tiracchanagatehi va vanacarakehi va saddhim vattabbatam apajjati. Aranne adhivattha
devata "kim evarupassa papabhikkhuno arannavasena"ti bheravasaddam saventi,
hatthehi sisam paramasitva 2- palayanakaram karonti. "asuko nama bhikkhu arannam
pavisitva idancidanca papakammam akasi"ti ayaso pattharati. Yassa panete
cattaro paccaya atthi, tassa arannavaso ijjhati. So hi attano silam
paccavekkhanto kinci kalakam va tilakam va apassanto pitim uppadetva tam
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati   2 cha.Ma. paharitva
Khayato vayato sampassanto 1- ariyabhumim okkamati. Aranne adhivattha devata
attamana vannam bhasanti. Itissa udake pakkhittatelabindu viya yaso vittharito
hoti. Vivittantiadini hettha vuttatthaneva. So evam samahite citte .pe.
Yathakammupage satte pajanatiti ettake thane yam vattabbam siya, tam sabbam
visuddhimagge vuttameva.
     [185] Tatiyavijjaya so evam samahite citteti vipassanapadakam
catutthajjhanacittam veditabbam. Asavanam khayananayati arahattamaggananatthaya.
Arahattamaggo hi asavavinasanato asavanam khayoti vuccati, tatra cetam nanam
tattha pariyapannattati. Cittam abhininnametiti vipassanacittam abhiniharati. So idam
dukkhanti evamadisu "ettakam dukkham, na ito bhiyyo"ti sabbampi dukkhasaccam
sarasalakkhanapativedhena yathabhutam pajanati pativijjhati. Tassa ca dukkhassa nibbattikam
tanham "ayam dukkhasamudayo"ti, tadubhayampi yam thanam patva nirujjhati, tam tesam
appavattim nibbanam "ayam dukkhanirodho"ti, tassa ca sampapakam ariyamaggam ayam
"dukkhanirodhagaminipatipada"ti sarasalakkhanapativedhena yathabhutam pajanati, pativijjhatiti
evamattho veditabbo.
     Evam sarupato saccani dassetva idani kilesavasena pariyayato dassento
ime asavatiadimaha. Tassa evam janato evam passatoti tassa evam janantassa
evam passantassa, saha vipassanaya kotippattamattham katheti. 2- Kamasavati
kamasavato. Vimuccatiti imina maggakkhanam dasseti. Vimuttasminti imina phalakkhanam
dasseti. Maggakkhane hi cittam vimuccati, phalakkhane vimuttam hoti. Vimuttasmim
vimuttamiti nananti imina paccavekkhanananam dasseti. Khina jatitiadihi tassa
bhumim. Tena hi nanena so paccavekkhanto khina jatitiadini pajanati.
@Footnote: 1 cha.Ma. sammasanto  2 cha.Ma. kotippattam maggam katheti
Vusitanti vuttham parivuttham, katam caritam nitthitanti attho. Brahmacariyanti magga-
brahmacariyam. Puthujjanakalyanakena hi saddhim satta sekkha brahmacariyavasam vasanti nama,
khinasavo vutthavaso. Tasma so attano brahmacariyavasam paccavekkhanto vusitam
brahmacariyanti pajanati. Katam karaniyanti catusu saccesu catuhi maggehi parinna-
pahanasacchikiriyabhavanavasena solasavidhampi kiccam nitthapitanti attho. Puthujjana-
kalyanakadayo hi tam kiccam karonti, khinasavo katakaraniyo. Tasma so attano
karaniyam paccavekkhanto "katam karaniyan"ti pajanati. Naparam itthattayati idani
puna itthabhavaya, evam solasakiccabhavaya kilesakkhayaya va aparam 1- maggabhavanakiccam
natthiti pajanati.
     [186] Saragadisu appahinoti vikkhambhanappahanena va tadangappahanena
va samucchedappahanena va appahino.
     [187] Labhi hotitiadisu labhiti labhava patilabhitva thito. Ajjhattam
cetosamathassati niyakajjhattasankhate attano citte uppannassa cetosamathassa.
Adhipannadhammavipassanayati  adhipannasankhataya khandhadhammesu aniccadivasena
pavattaya vipassanaya. Rupasahagatananti rupanimittarammananam rupavacarasamapattinam.
Arupasahagatananti na rupanimittarammananam arupasamapattinam. Ettha ca pathamo
atthasamapattilabhi puthujjano, dutiyo sukkhavipassakaariyasavako, tatiyo
atthasamapattilabhi ariyasavako, catuttho lokiyaputhujjanoti 2- veditabbo.
     [188] Anusotagamiadisu anusotagamiti vattasotam anugato, vattasote
nimuggo puthujjano veditabbo. Patisotagamiti patisotagamano, anusotam agantva
patisotam gacchantassetam adhivacanam. Papanca kammam na karotiti pannattim
vitikkanto 3- na karoti. Sahapi dukkhena sahapi domanassenati kilesapariyutthane
sati uppannena dukkhadomanassena saddhimpi. Paripunnanti tissannam sikkhanam
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati  2 cha.Ma. lokiyamahajano  3 cha.Ma. pannattam vitikkamanto
Ekayapi anunam. Parisuddhanti nirupakkilesam. Brahmacariyanti setthacariyam. Imina
varena sotapannasakadagamino kathita. Kimpanete rudanta brahmacariyam carantiti?
ama, kilesarodanena rudanta caranti nama. Silasampanno puthujjanabhikkhupi
ettheva sangahito.
     Thitattoti thitasabhavo. Anagami hi kamaragabyapadehi akampaniyacittataya
ca tamha loka anavattidhammataya ca thitasabhavo nama. Tinnoti tanhasotam
otinno. 1- Paragatoti 2- nibbanaparam gato. Thale titthatiti arahattaphalasamapattithale
titthati. Cetovimuttinti phalasamadhim. Pannavimuttinti phalananam. Ayam vuccatiti ayam
khinasavo "tinno parangato thale titthati brahmano"ti vuccati. Bahitapapataya
hi esa brahmano nama.
     [189] Appassutadisu appakam sutam hotiti navange satthusasane kincideva
thokam sutam hoti. Na atthamannaya na dhammamannaya dhammanudhammapatipanno
hotiti atthakathanca palinca janitva lokuttaradhammassa anurupadhammam pubbabhagapatipadam
patipanno na hoti. Imina nayena sabbattha attho veditabbo.
     [190] Samanamacaladisu samanamacaloti samanaacalo, makaro padasandhikaro,
niccalasamano thirasamanoti attho. Ayam vuccatiti ayam sotapanno sasane
mulajataya saddhaya patitthitatta "samanamacalo"ti vuccati. Sakadagami pana
rajjanakilesassa atthitaya samanapadumoti vutto. Rattattho hi idha padumattho namati
vuttam. Anagami kamaragasankhatassa rajjanakilesassa natthitaya samanapundarikoti
vutto. Pandarattho hi idha pundarikattho namati vuttam. Khinasavo ca
thaddhabhavakaranam kilesanam abhavena samanesu samanasukhumalo namati vutto.
Appadukkhatthenapi cesa samanasukhumaloyevati.
                      Catukkaniddesavannana nitthita.
                         --------------
@Footnote: 1 cha.Ma. uttinno   2 cha.Ma. parangatoti



             The Pali Atthakatha in Roman Book 55 page 83-110. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=55&A=1845&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=55&A=1845&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=36&i=619              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=36&A=3659              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=36&A=3599              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=36&A=3599              Contents of The Tipitaka Volume 36 http://84000.org/tipitaka/read/?index_36

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]