ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 55 : PALI ROMAN Panca.A. (paramatthadi.)

                          2. Niddesavannana
                        1. Ekakaniddesavannana
     [1] Idani yathathapitam matikam adito patthaya vibhajitva dassetum katamo
ca puggalo samayavimuttotiadimaha. Tattha idhati imasmim sattaloke. Ekacco
puggaloti eko puggalo. Kalena kalanti ettha bhummavasena attho veditabbo,
ekekasmim kaleti vuttam hoti. Samayena samayanti idam purimasseva vevacanam. Attha
vimokkheti rupavacararupavacara attha samapattiyo. Tasanhi paccanikadhammehi
vimuccanato vimokkhoti namam. Kayenati  vimokkhasahajatena namakayena. Phusitva
viharatiti patilabhitva iriyati. Katamasmim panesa kale vimokkhe phusitva viharatiti?
samapattim samapajjitukamassa hi kalo nama atthi, akalo nama atthi. Tattha
patova sarirapatijagganakalo vattakaranakalo ca samapajjanassa akalo nama.
Sarirampana patijaggitva vattam katva vasanatthanam pavisitva nisinnassa yava
pindaya gamanakalo nagacchati, etasmim antare samapajjanassa kalo nama.
     Pindaya gamanakalam pana sallakkhetva nikkhantassa cetiyavandanakalo
bhikkhusamghaparivutassa vitakkamalake thanakalo pindaya gamanakalo game caranakalo
asanasalaya yagupivanakalo 1- vattakaranakaloti ayampi samapajjanassa akalo
nama. Asanasalaya pana vivitte okase sati yava bhattakalo nagacchati,
etasmimpi antare samapajjanassa kalo nama. Bhattam pana bhunjanakalo
viharagamanakalo pattacivarapatisamanakalo divavattakaranakalo paripucchadanakaloti
ayampi samapajjanassa akalo nama. Yo akalo, sveva asamayo, tam sabbampi
thapetva avasese kale avasese samaye 2- vuttappakare attha vimokkhe
@Footnote: 1 cha.Ma. yagupanakalo   2 cha.Ma. avasese kale kale samaye samaye
Sahajatanamakayena patilabhitva viharanto "idhekacco puggalo .pe. Viharati"ti
vuccati.
     Apicesa saphassakehi sahajatanamadhammehi sahajatadhamme phusetiyeva 1- nama,
upacarena appanam phusetiyeva nama, purimaya appanaya aparam appanam phusetiyeva.
Yena hi saddhim ye dhamma sahajata, tena te patiladdha nama honti. Phassenapi
phutthayeva nama honti. Upacarampi appanaya patilabhakaranameva. Tatha purima
appana aparaappanaya. Tatrassa evam sahajatehi sahajatanam phusana veditabba:-
pathamajjhananhi vitakkadihi pancangikam. Tasmim thapetva tani angani sesa
atirekapannasadhamma cattaro khandha nama honti. Tena namakayena pathamajjhana-
samapattivimokkham phusitva patilabhitva viharati. Dutiyajjhanam pitisukhacittekaggatahi
tivangikam. Tatiyajjhanam sukhacittekaggatahi duvangikam. Catutthajjhanam upekkha-
cittekaggatahi duvangikam. Tatha akasanancayatanam .pe. Nevasannanasannayatananca.
Tattha thapetva tani angani sesa atirekapannasadhamma cattaro khandha nama
honti. Tena namakayena nevasannanasannayatanasamapattivimokkham phusitva
patilabhitva viharati.
     Pannaya cassa disvati vipassanapannaya sankharagatam, maggapannaya
catusaccadhamme passitva. Ekacce asava parikkhina hontiti upaddhupaddha
pathamamaggadivajjha asava parikkhina honti. Ayam vuccati puggalo samayavimuttoti
ettha atthasamapattilabhi puthujjano 2- tena namakayena phusitva viharatiti vattum
vattati. Paliyam pana "ekacce asava parikkhina"ti vuttam. Puthujjanassa ca khina
asava nama natthi, tasma so na gahito. Atthasamapattilabhi khinasavopi tena
namakayena phusitva viharatiti vattum vattati. Tassa pana aparikkhina asava
@Footnote: 1 cha.Ma. phusatiyeva   2 Ma. atthasamapattilabhim puthujjanam
Nama natthi, tasma so na gahito. Samayavimuttoti pana tinnam sotapanna-
sakadagamianagaminamyevetam namanti veditabbam.
     [2] Asamayavimuttoti niddese pana 1- purimasadisam vuttanayeneva veditabbam.
Asamayavimuttoti panettha sukkhavipassakakhinasavassetam namam. Sukkhavipassaka pana
sotapannasakadagamianagamino atthasamapattilabhino ca khinasava puthujjana ca
imasmim duke na labbhanti, dukamuttakapuggala nama honti, tasma sattha attano
buddhasubuddhataya hettha gahite ca aggahite ca sankaddhitva saddhim pitthivattakehi
tantim aropento sabbepi ariyapuggalatiadimaha. Tattha ariye vimokkheti
kilesehi arakatta ariyeti sankhyam 2- gate lokuttaravimokkhe. Idam vuttam hoti:-
bahirananhi atthannam samapattinam samapajjantassa samayopi atthi asamayopi
atthi. Maggavimokkhena vimuccanassa samayo va asamayo va natthi. Yassa saddha
balavati, vipassana ca araddha, tassa gacchantassa titthantassa nisidantassa
nipajjantassa khadantassa bhunjantassa maggaphalapativedho nama na hotiti natthi.
Iti maggavimokkhena vimuccanassa samayo va asamayo va natthiti hettha gahite
ca aggahite ca sankaddhitva imam pitthivattakam tantim aropesi dhammaraja.
Samapattilabhi puthujjano imayapi tantiya aggahitova. Tam bhajapiyamano pana
samapattivikkhambhitanam kilesanam vasena samayavimuttabhavam bhajeyya.
     [3] Kuppadhammadiniddesesu 3- yassa adhigato samapattidhammo kuppati
nassatiti 4- so kuppadhammo. Rupasahagatananti rupanimittasankhatena rupena
sahagatanam, tena saddhim pavattanam na vina ruparammananam catunnam rupavacaraj-
jhanananti attho. Arupasahagatananti rupato annam na rupanti arupam, arupena
sahagatanam, tena saddhim pavattanam na vina aruparammananam catunnam
@Footnote: 1 cha.Ma. asamayavimuttaniddese  2 cha.Ma. sankham
@3 cha.Ma. kuppadhammakuppadhammaniddese  4 cha.Ma. nassati
Arupavacarajjhanananti attho. Na nikamalabhiti pancahakarehi acinnavasitaya
icchitakarena aladdhatta na nikamalabhi, appagunasamapattikoti attho. Na
akicchalabhiti kicchalabhi dukkhalabhi. Yo agamanamhi kilese vikkhambhento, upacaram
papento, appanam papento, cittamanjusam labhanto dukkhena kicchena sasankharena
sappayogena kilamanto tam sampadam papunitum sakkoti, so na akicchalabhi nama.
Na akasiralabhiti avipulalabhi, samapattim appetva addhanam pharitum na sakkoti,
ekam dve cittavare vattetva sahasava vutthatiti attho.
     Yatthicchakanti yasmim okase samapattim appetva nisiditum icchati.
Yadicchakanti kasinajjhanam va anapanajjhanam va brahmaviharajjhanam va
asubhajjhanam vati yam yam samapattim appetva nisiditum icchati. Yavaticchakanti
addhanaparicchedena yattakam kalam icchati. Idam vuttam hoti:- yattha yattha yam
yam samapattim yattakam addhanam samapajjitumpi vutthatumpi icchati, tattha tattha
tam tam samapattim tattakam addhanam samapajjitumpi vutthatumpi na sakkoti. Candam
va suriyam va ulloketva "imasmim cande va suriye va ettakam thanam gate
vutthahissami"ti paricchinditva jhanam samapanno yathaparicchedena vutthatum na
sakkoti, antarava vutthati samapattiya appagunatayati.
     Pamadamagammati pamadam paticca. Ayam vuccatiti ayameva tividho 1- puggalo
kuppadhammoti vuccati. Idampana atthasamapattilabhino puthujjanassa sotapannassa
sakadagaminoti tinnam puggalanam namam, etesanhi samadhiparipanthika
vipassanaparipanthika 2- ca dhamma na suvikkhambhita na suvikkhalita, tena tesam
samapatti nassati parihayati. Sa ca kho neva silabhedena napattivitikkamena.
Nagarikapokkhadhammo 3- panesa appamattakenapi kiccakaraniyena va vattabhedamattakena
va nassati.
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam evamvidho  2 cha.Ma. vipassanaparibandhaka, Si. vipassanaparipanthaka
@3 cha.Ma. na garukamokkhadhammo
     Tatridam vatthum:- eko kira thero samapattim valanjeti, tasmim pindaya
gamam pavitthe daraka parivene kilitva pakkamimsu. Thero agantva "parivenam
sammajjitabban"ti cintetva asammajjitva viharam pavisitva "samapattim
appessami"ti nisidi. So appetum asakkonto "kinnu kho avaranan"ti silam
avajjento appamattakampi vitikkamam adisva "vattabhedo nu kho atthi"ti
olokento parivenassa asammajjanabhavam 1- natva sammajjitva pavisitva
nisidanto samapattim appentova nisidi.
     [4] Akuppadhammaniddeso vuttappatipakkhavaseneva veditabbo. Akuppadhammoti
idampana atthasamapattilabhino anagamissa ceva khinasavassa cati dvinnam
puggalanam namam. Tesanhi samadhiparipanthika vipassanaparipanthika ca dhamma
suvikkhambhita suvikkhalita. Tena tesam *- bhassasanganikaramatadikiccena va annena
va yena kenaci attano anurupena pamadena vitinamentanampi samapatti
na kuppati na nassati. Sukkhavipassaka pana sotapannasakadagamianagamikhinasava
imasmim duke na labbhanti, dukamuttakapuggala nama honti, tasma sattha
attano buddhasubuddhataya hettha gahite ca aggahite ca sankaddhitva
imasmimpi duke saddhim pitthivattakehi tantim aropento sabbepi ariyapuggalati-
adimaha. Atthannanhi samapattinam kuppanam nassanam bhaveyya, lokuttaradhammassa
pana sakim patividdhassa kuppanam nassanam nama natthi, tam sandhayetam vuttam.
     [5] Parihanadhammaparihanadhammaniddesapi kuppadhammakuppadhammaniddesavaseneva
veditabba. Kevalanhi idha puggalassa pamadam paticca dhammanam parihanampi
aparihanampi gahitanti idam pariyayadesanamattameva nanam. Sesam sabbattha
tadisameva.
@Footnote: 1 cha.Ma. asamatthabhavam    * bhassanti saddam karonti etthati bhassoti yojana
     [7] Cetanabhabbaniddese cetanabhabboti cetanaya aparihanim apajjitum
bhabbo. Sace anusancetetiti sace samapajjati. Samapattinhi samapajjanto
anusanceteti nama, so na parihayati, itaro parihayati.
     [8] Anurakkhanabhabbaniddese anurakkhanabhabboti anurakkhanaya aparihanim
apajjitum bhabbo. Sace anurakkhatiti sace anupakare dhamme pahaya upakaradhamme
sevanto samapajjati. Evanhi patipajjanto anurakkhati nama, so na
parihayati, itaro parihayati.
     Ime dvepi samapattim thapetum thavaram katum patibala, cetanabhabbato
pana anurakkhanabhabbova balavataro. Cetanabhabbo hi upakaranupakare dhamme
na janati, ajananto upakaradhamme nudati niharati, anupakaradhamme sevati,
so te sevanto samapattito parihayati. Anurakkhanabhabbo pana upakaranupakare
dhamme janati, jananto anupakaradhamme nudati niharati, upakaradhamme sevati,
so te sevanto samapattito na parihayati.
     Yatha hi dve khettapala eko pandurogena sarogo akkhamo sitadinam,
eko arogo sitadinam saho. Sarogo hettha kutim na otarati, rattarakkham
divarakkham vijahati, tassa diva suvakapotamoradayo 1- khettam otaritva salisisam
khadanti, rattim migasukaradayo pavisitva khalam tacchitam viya tacchetva 2- gacchanti.
So attano pamattakarana puna bijamattampi na labhati. Itaro rattarakkham
divarakkham na vijahati, so attano appamattakarana ekakarisato cattaripi
atthapi sakatani labhati.
     Tattha sarogakhettapalo viya cetanabhabbo, arogo viya anurakkhanabhabbo
datthabbo. Sarogassa attano pamadena puna bijamattassapi alabhanam viya
@Footnote: 1 cha.Ma. sukamoradayo, Si. suvamoradayo  2 cha.Ma. chetva
Cetanabhabbassa upakaranupakaradhamme ajanitva upakare pahaya anupakare
sevantassa samapattiya parihanam, itarassa attano appamadena ekakarisamattato
catuatthasakatauddharanam viya anurakkhanabhabbassa upakaranupakaradhamme janitva
anupakare pahaya upakare sevantassa samapattiya aparihanam veditabbam, evam
cetanabhabbato anurakkhanabhabbova samapattim thavaram katum balavataroti veditabbo.
     [9] Puthujjananiddese tini sannojananiti ditthisannojanasilabbataparamasa-
sannojanavicikicchasannojanani. Etani  hi phalakkhane pahinani nama
honti. Ayampana phalakkhanepi na hotiti dasseti. Tesam dhammananti tesam
sannojanadhammanam. Maggakkhanasminhi tesam pahanaya patipanno nama hoti.
Ayampana maggakkhanepi na hoti. Ettavata vissatthakammatthano thulabalaputhujjanova
idha kathitoti veditabbo.
     [10] Gotrabhuniddese yesam dhammananti yesam  gotrabhunanena saddhim
uppannanam paropannasakusaladhammanam. Ariyadhammassati lokuttaramaggassa. Avakkanti
hotiti okkanti nibbatti patubhavo hoti. Ayam vuccatiti ayam nibbanarammanena
nanena sabbam puthujjanasankham puthujjanagottam puthujjanamandalam puthujjanapannattim
atikkamitva ariyasankham ariyagottam ariyamandalam ariyapannattim okkamanato
gotrabhupuggalo nama vuccati.
     [11] Bhayuparataniddese bhayena uparatoti bhayuparato. Satta hi 1- sekkha
puthujjana ca bhayitva papato oramanti, papam na karonti. Tattha puthujjana
duggatibhayam vattabhayam kilesabhayam upavadabhayanti cattari bhayani bhayanti. Tesu
bhayitabbatthena duggatieva bhayam duggatibhayam. Sesesupi eseva nayo. Tattha
puthujjano "sace tvam papam karissasi, cattaro apaya mukham vivaritva
@Footnote: 1 cha.Ma. sattapi
Thitacchataajagarasadisa, tesu dukkham anubhavanto katham bhavissasi"ti duggatibhayam bhayitva
papam na karoti. Anamataggam pana samsaravattamyeva vattabhayam nama. Sabbampi
akusalam kilesabhayam nama. Garaha pana upavadabhayam nama. Tanipi bhayitva
puthujjano papam na karoti. Sotapannasakadagamianagamino pana tayo sekkha
duggatim atitatta sesani tini bhayani bhayitva papam na karonti. Maggatthakasekkha
agamanavasena va asamucchinnabhayatta va bhayuparata nama honti. Khinasavo
imesu catusubhayesu ekampi na bhayati. So hi sabbaso samucchinnabhayo, tasma
abhayuparatoti vuccati. Kimpana so upavadampi na bhayatiti. Na bhayati, upavadam
pana rakkhatiti vattum vattati donuppalavapigame khinasavatthero viya.
     [12] Abhabbagamananiddese sammattaniyamagamanassa abhabboti abhabbagamano.
Kammavaranenati pancavidhena anantariyakammena. Kilesavaranenati
niyatamicchaditthiya. Vipakavaranenati ahetukaduhetukapatisandhiya. Assaddhati
buddhadhammasamghesu saddharahita. Acchandikati kattukamyatakusalacchandarahita. Te
thapetva jambudipam itaradipattayavasino veditabba. Tesu hi manussa acchandikabhavam
pavittha nama. Duppannati bhavangapannarahita. Abhabbati appatiladdhamagga-
phalupanissaya. Niyamanti magganiyamam sammattaniyamam. Okkamitunti etam
kusalesu dhammesu sammattasankhatam niyamam okkamitum pavisitum, tattha patitthatum
abhabba.
     [13] Bhabbagamananiddeso vuttappatipakkhanayena veditabbo. Evamimasmim
duke ye ca puggala pancanantarika, ye ca niyatamicchaditthika, yehi ca
ahetukaduhetukapatisandhiyo 1- gahita, ye ca buddhadinam na saddahanti, yesanca
@Footnote: 1 cha.Ma.....patisandhi
Kattukamyatachando natthi, ye ca aparipunnabhavangapanna, yesanca maggaphalanam
upanissayo natthi, te sabbepi sammattaniyamam okkamitum abhabba, viparita
bhabbati vutta.
     [14] Niyataniyataniddese anantarikati anantariyakammasamangino. Miccha-
ditthikati niyatamicchaditthisamangino. Sabbepi hete nirayassa atthaya niyatatta
niyata nama. Attha pana ariyapuggala sammabhavaya uparuparimaggaphalatthaya ceva
anupadaparinibbanatthaya ca niyatatta niyata nama. Avasesa pana puggala
anibaddhagatika. Yatha "akase khittadando pathaviyam patanto aggena va
majjhena va mulena va patissati"ti na nayati, evameva  "asukagatiya nama
nibbattissanti"ti niyamabhava aniyata namati veditabba. Ya pana uttarakurukanam
niyatagatikata vutta, na sa niyatadhammavasena. Micchattasammattaniyatadhammayeva hi
niyata nama, tesanca vasenayam puggalaniyamo kathitoti.
     [15] Patipannakaniddese maggasamanginoti maggatthakapuggala. Te hi
phalatthaya patipannatta patipannaka nama. Phalasamanginoti phalapatilabhasamangitaya
phalasamangino. Phalapatilabhato patthaya hi te phalasamapattim asamapannapi phale
thitayeva nama.
     [16] Samasisiniddese apubbam acarimanti apure apaccha, ekappaharenevati
attho. Pariyadananti parikkhayo. Ayam vuccatiti ayam puggalo samasisi nama
vuccati. So panesa tividho hoti iriyapathasamasisi rogasamasisi jivitasamasisiti.
Tattha yo cankamantova vipassanam patthapetva arahattam patva cankamantova
parinibbati 1- padumatthero viya, thitakova vipassanam patthapetva arahattam patva
@Footnote: 1 Si. parinibbayati
Thitakova parinibbati kotapabbataviharavasi tissatthero viya. Nisinnova vipassanam
patthapetva arahattam patva nisinnova parinibbati. Nipannova vipassanam
patthapetva arahattam patva nipannova parinibbati, ayam iriyapathasamasisiti
nama.
     Yo pana ekam rogam patva antorogeyeva vipassanam patthapetva
arahattam patva teneva rogena parinibbati, ayam rogasamasisi nama.
     Kataro jivitasamasisi nama?  "sisanti terasa sisani. Palibodhasisanca
Tanha, bandhanasisanca 1- mano, paramasasisanca ditthi, vikkhepasisanca uddhaccam,
kilesasisanca 2- avijja, adhimokkhasisanca saddha, paggahasisanca viriyam, upatthana-
sisanca sati, avikkhepasisanca samadhi, dassanasisanca panna, pavattasisanca
jivitindriyam, gocarasisanca vimokkho, sankharasisanca nirodho"ti. 3- Tattha
kilesasisam avijjam arahattamaggo pariyadiyati. Pavattasisam jivitindriyam cuticittam
pariyadiyati. Avijjapariyadayakam cittam jivitindriyam pariyadatum na sakkoti.
Jivitindriyapariyadayakam cittam avijjam pariyadatum na sakkoti. Avijjapariyadayakam
cittam annam, jivitindriyapariyadayakam cittam annam. Yassa cetam sisadvayam samam
pariyadanam gacchati, so jivitasamasisi nama.
     Kathamidam samam hotiti. Varasamataya. Yasminhi vare maggavutthanam hoti.
Sotapattimagge panca paccavekkhanani,  sakadagamimagge panca, anagamimagge
panca, arahattamagge cattariti ekunavisatiya paccavekkhananane patitthaya bhavangam
otaritva 4- parinibbayati. Imaya varasamataya idam ubhayasisapariyadanampi 5- samam
hoti nama. Tenayam puggalo  "jivitasamasisi"ti vuccati. Ayameva ca idhadhippeto.
@Footnote: 1 cha.Ma. vinibandhanasisanca  2 cha.Ma. samkilesasisanca  3 khu.pati. 31/232/150 (sya)
@4 bhavangam otaritva parinibbayatotipi patho atthiti yojana
@5 cha.Ma. ubhayasisapariyadanam
     [17] Thitakappiniddese thito kappoti thitakappo, thitakappo assa
atthiti thitakappi, kappam thapetum samatthoti attho. Uddayhanavela assati
jhayanakalo bhaveyya. Neva tavati yava esa maggasamangipuggalo sotapattiphalam
na sacchikaroti, neva tava kappo jhayeyya, jhayamanopi ajjhayitvava
tittheyya. Kappavinaso hi nama mahavikaro mahapayogo kotisatasahassa-
cakkavalassa jhayanavasena mahalokavinaso. Ayampi evam mahavinaso tittheyya
vati vadati, sasane pana dharamane ayam kappavinaso nama natthi. Kappavinase
sasanam natthi. Gatakotike hi kale kappavinaso nama hoti. Evam santepi
sattha antarayabhavam dipetum idam karanam ahari  "idampi bhaveyya, maggasamangino
pana phalassa antarayo na sakka katun"ti. Ayampana puggalo kappam
thapentopi 1- kittakam kalam thapeyyati. Yasmim vare maggavutthanam hoti, atha
bhavangam avajjentam 2- manodvaravajjanam uppajjati, tato tini anulomani ekam
gotrabhucittam ekam maggacittam dve phalacittani panca paccavekkhananananiti
ettakam kalam thapeyya. Imampana attham bahiraya agantukupamayapi evam dipayimsu.
Sace hi sotapattimaggasamangissa matthakupari yojanikam ekaghanaselam tivattaya
rajjuya bandhitva olambeyya, ekasmim vatte chinne dvihi olambeyya,
dvisu chinnesu ekena olambetheva. 3- Tasmimpi chinne abbhakutam viya akase
tittheyya. Na tveva tassa puggalassa magganantarassa 4- antarayam kareyyati.
Ayampana dipana paritta. Purimava mahanta. Na kevalam pana sotapattimaggatthova
kappam thapeti, itare maggasamanginopi thapentiyeva. Tena bhagava hettha
gahitanca aggahitanca sabbam sankaddhitva saddhim pitthivattakapuggalehi imam
tantim aropesi  "sabbepi maggasamangino puggala thitakappino"ti.
@Footnote: 1 cha.Ma. thapento          2 cha.Ma. avattentam
@3 cha.Ma. olambeyyeva      4 cha.Ma. magganantaraphalassa
     [18] Ariyaniddese kilesehi arakatta ariya. Sadevakena lokena
araniyatta ariya, ariyattho nama parisuddhatthoti parisuddhattapi ariya. Sesa
aparisuddhataya anariya.
     [19] Sekkhaniddese maggasamangino maggakkhane phalasamangino ca phalakkhane
adhisilasikkhadika tissopi sikkha sikkhantiyevati sekkha. Arahata pana arahatta-
phalakkhane tisso sikkha sikkhita, puna tassa sikkhanakiccam natthiti asekkha.
Iti satta ariya sikkhantiti sekkha. Khinasava annassa santike siladinam
sikkhitatta sikkhitasekkha nama. Buddhapaccekabuddha sayambhutataya asikkhitasekkha
nama. Sesa puggala neva sikkhanti na sikkhitati nevasekkhanasekkha nama. 1-
     [20] Tevijjaniddese pathamam pubbenivasadibbacakkhunanani nibbattetva
paccha arahattam pattopi pathamam arahattam patva paccha pubbenivasadibbacakkhu-
nanani nibbattakopi 2- tevijjoyeva nama. Suttantakatha pana pariyayadesana,
abhidhammakatha nippariyayadesanati imasmim thane agamaniyameva dhuram, tasma pathamam
dve vijja nibbattetva paccha arahattam pattova idhadhippeto. Chalabhinnepi
eseva nayo.
     [22] Sammasambuddhaniddese pubbe ananussutesuti pacchimabhave sacca-
pativedhato pubbe annassa kassaci santike assutapubbesu. Tato purimapurimesu
pana bhavesu sabbannubodhisatta buddhasasane pabbajitva tini pitakani
uggahetva gatapaccagatavattam aruyha kammatthanam anulomagotrabhum ahacca
thapenti, tasma pacchimabhavasmimyeva anacariyakabhavam sandhayetam vuttam. Tatha 3- hi
tathagato puritaparamitta annassa santike samam ananussutesu sankhatadhammesu 4-
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam saddo na dissati   2 cha.Ma....nananibbattakopi
@3 cha.Ma. tada              4 cha.Ma. sankhatasankhatadhammesu
"idam dukkham .pe. Ayam dukkhanirodhagaminipatipada"ti attapaccakkhena nanena
samam 1- cattari saccani abhisambujjhati.
     Tatthati tasmim 2- catusaccasambodhisankhate arahattamagge. Sabbannutam
papunati balesu ca vasibhavanti sabbannutanane ceva 3- balesu ca cinnavasibhavam
papunati. Buddhananhi sabbannutananassa ceva dasabalananassa ca adhigamanato
patthaya 4- annam katabbam nama natthi. Yatha pana ubhatosujatassa khattiyakumarassa
abhisekappattito patthaya "idam namissariyam anagatan"ti na vattabbam, sabbam agatameva
hoti, evameva buddhanam arahattamaggassa agamanato patthaya "ayannama guno
na agato na patividdho na paccakkho"ti na vattabbo, sabbepi sabbannuguna
agata patividdha paccakkhakatava honti. Ayam vuccatiti ayam evam parami-
puranasiddhanubhavena ariyamaggena patividdhasabbannuguno puggalo sammasambuddhoti
vuccati.
     [23] Paccekabuddhaniddesepi pubbe ananussutesuti padassa 5- pubbe
vuttanayeneva attho veditabbo. Paccekabuddho hi pacchimabhave anacariyako
attukkamsikananeneva patividdhasacco sabbannutanane ceva 3- balesu ca cinnavasibhavam
na papunati.
     [24] Ubhatobhagavimuttaniddese attha vimokkhe kayena phusitva viharatiti
attha samapattiyo sahajatanamakayena patilabhitva viharati. Pannaya cassa
disvati vipassanapannaya sankharagatam, maggapannaya cattari saccani passitva
cattaropi asava khina honti. Ayam vuccatiti ayam evarupo puggalo
ubhatobhagavimutto namati vuccati. Ayanhi dvihi bhagehi dve vare vimuttoti
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati   2 cha.Ma. tattha cati tasminca
@3 cha.Ma. sabbannutannananceva   4 Ma. adhigamatthaya   5 cha.Ma. pade
Ubhatobhagavimutto. Tatrayam theravado:- tipitakaculanagatthero tava aha
"samapattiya vikkhambhanavimokkhena, maggena samucchedavimokkhena vimuttoti
ubhatobhagehi dve vare vimutto"ti. Tipitakamahadhammarakkhitatthero "namanissitako
eso"ti vatva:-
                "acci yatha vatavegena khittam 1- (upasivati bhagava)
                 attham paleti na upeti sankham
                 evam muni namakaya vimutto
                 attham paleti na upeti sankhan"ti 2-
vatva suttam aharitva  "namakayato ca rupakayato ca vimuttatta 3-
ubhatobhagavimutto"ti aha. Tipitakaculabhayatthero panaha "samapattiya vikkhambhana-
vimokkhena ekavaram vimutto, maggena samucchedavimokkhena ekavaram vimuttoti
ubhatobhagavimutto"ti. Ime pana tayopi thera pandita, tinnampi vade
karanam dissatiti tinnampi vadam tantim katva thapayimsu.
     Sankhepato pana arupasamapattiya rupakayato vimutto maggena namakayato vimuttoti
ubhohi bhagehi vimuttatta ubhatobhagavimutto. So catunnam arupasamapattinam
ekekato vutthaya sankhare sammasitva arahattappattanam catunnam nirodha
vutthaya arahattappattassa anagamino ca vasena pancavidho hoti. Tattha purima cattaro
samapattisisam nirodham na samapajjantiti pariyayena ubhatobhagavimutta nama.
Atthasamapattilabhi anagami tam samapajjitva tato vutthaya vipassanam vaddhetva
arahattam pattoti nippariyayena ubhatobhagavimuttasettho nama. Nanu ca arupa-
vacarajjhanampi upekkhacittekaggatahi duvangikam rupacavaracatutthajjhanampi, tasma
@Footnote: 1 cha.Ma. khitta  2 khu.su. 25/1081/539    3 cha.Ma. suvimuttatta
Tampi padatthanam katva arahattappattena ubhatobhagavimuttena bhavitabbanti.
Na bhavitabbam. Kasma? rupakayato avimuttatta. Tanhi kilesakayatova vimuttam,
Na rupakayato, tasma tato vutthaya arahattappatto ubhatobhagavimutto nama na
hoti. Arupavacarampana namakayato ca vimuttam rupakayato cati tadeva padakam
katva arahattappatto ubhatobhagavimutto nama 1- hotiti veditabbo.
     [25] Pannavimuttaniddese pannaya vimuttoti pannavimutto. So
sukkhavipassako catuhi jhanehi vutthaya arahattappatta cattaro cati pancavidho
hoti. Etesu hi ekopi atthavimokkhalabhi na hoti. Teneva na heva kho attha
vimokkhetiadimaha. Arupavacarajjhanesu pana ekasmim sati ubhatobhagavimuttoyeva
nama hotiti.
     [26] Kayasakkhiniddese ekacce asavati hetthimamaggattayavajjha. Ayam
vuccatiti ayam evarupo puggalo kayasakkhiti vuccati. So hi phutthantam sacchikarotiti
kayasakkhi. Jhanapphalam 2- pathamam phusati paccha nirodhanibbanam sacchikarotitipi kayasakkhi.
So sotapattiphalattham adim katva yava arahattamaggattha chabbidho hotiti.
     [27] Ditthippattaniddese idam dukkhanti idam dukkham, ettakam dukkham,
na ito uddham dukkham. Dukkhasamudayadisupi eseva nayo. Yathabhutam pajanatiti
thapetva tanham pancupadanakkhandhe "dukkhe saccan"ti yathavasarasato pajanati.
Tanha pana dukkham samudeti 3- janeti nibbatteti pabhaveti, tato tam dukkham
samudeti, tasma nam "ayam dukkhasamudayo"ti yathabhutam pajanati. Yasma pana idam
dukkhanca samudayo ca nibbanam patva nirujjhanti vupasamanti appavattim gacchanti,
tasma nam "ayam dukkhanirodho"ti yathabhutam pajanati. Ariyo pana atthangiko
maggo tam dukkham nirodham gacchati, tena tam "ayam dukkhanirodhagaminipatipada"ti
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam saddo na dissati   2 cha.Ma. jhanaphassam  3 cha.Ma. ayam patho na dissati
Yathabhutam pajanati. Ettavata nanakkhane saccavavatthanam dassitam hoti. 1- Idani
ekakkhane dassetum tathagatappaveditatiadimaha. Tattha tathagatappaveditati
mahabodhimande nisiditva tathagatena patividdha vidita pakatam kata. 2- Dhammati
catusaccadhamma. Vodittha hontiti sutthu dittha honti. Vocaritati sutthu
carita, 3- tesu anena panna sutthu carapita hotiti attho. Ayam vuccatiti
ayam evarupo puggalo ditthippattoti vuccati. Ayanhi ditthantam pattoti
ditthippatto. "dukkha sankhara, sukho nirodho"ti nanam hoti dittham viditam
sacchikatam phusitam 4- pannayati ditthippatto. Ayampi kayasakkhi viya chabbidhova hoti.
     [28] Saddhavimuttaniddese no ca kho yatha ditthippattassati yatha ditthip-
pattassa asava parikkhina, na evam saddhavimuttassati attho. Kimpana nesam
kilesappahane nanattam atthiti? natthi. Atha kasma saddhavimutto ditthippattam
na papunatiti. Agamaniyananattena, ditthippatto hi agamanamhi kilese
vikkhambhento appadukkhena appakasirena akilamantova vikkhambhetum sakkoti,
saddhavimutto pana dukkhena kasirena kilamanto hutva vikkhambhetum sakkoti, tasma
ditthippattam na papunati. Apica nesam pannayapi nanattam atthiyeva. Ditthip-
pattassa hi upari tinnam magganam vipassanananam tikkham suram pasannam hutva vahati,
saddhavimuttassa vipassanananam no tikkham suram pasannam hutva vahati, tasma so
ditthippattam na papunati.
     Yatha hi dvisu tarunesu sippam dassentesu ekassa hatthe tikhino asi
ekassa kuntho, tikhinena asina kadali chijjamana saddam na karoti, kunthena
asina chijjamana "katakata"ti saddam karoti. Tattha tikhinena asina saddam
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati     2 cha.Ma. pakatikata
@3 cha.Ma. sucarita              4 cha.Ma. passitam
Akarontiyaeva kadaliya chedanam viya ditthippattassa tinnam magganam vipassana-
nanassa tikhinasuravippasannabhavo, kunthena asina saddam karontiyapi kadaliya
chedanam viya saddhavimuttassa tinnam magganam vipassanananassa atikhinasurappasanna-
bhavo veditabbo. Imam pana nayam "no"ti patikkhipitva agamaniyananatteneva
saddhavimutto ditthippattam na papunatiti sannitthanam katam.
      Agamatthakathasu pana vuttam "etesu hi saddhavimuttassa pubbabhagamaggakkhane
saddahantassa viya okappentassa viya adhimuccantassa viya ca kilesakkhayo hoti,
ditthippattassa pubbabhagamaggakkhane kilesacchedakananam adandham tikhinam suram hutva
vahati, tasma yatha nama atikhinena 1- asina kadalim chindantassa chinnatthanam
na mattham hoti, asi na sigham vahati, saddo suyyati, balavataro vayamo katabbo
hoti. Evarupa saddhavimuttassa pubbabhagamaggabhavana. Yatha pana tikhinanissitena 2-
asina kadalim chindantassa chinnatthanam mattham hoti, asi sigham vahati, saddo
na suyyati, balavavayamakiccam na hoti. Evarupa ditthippattassa pubbabhagamaggabhavana
veditabba"ti. Ayam vuccatiti ayam evarupo puggalo saddhavimuttoti vuccati.
Ayanhi saddahanto vimuttoti saddhavimutto. Ayampi kayasakkhi viya chabbidhova hoti.
     [29] Dhammanusariniddese patipannassati imina sotapattimaggattho
dassito. Adhimattanti balavam. Pannam vahetiti pannavahi. Panna imam puggalam
vahatiti pannavahitipi vuttam hoti. Pannapubbangamanti pannam purecarikam katva.
Ayam vuccatiti ayam evarupo puggalo dhammanusariti vuccati. So hi pannasankhatena
dhammena sarati anussaratiti dhammanusari. Sotapattimaggatthassetam 3- namam. Phale
pana patte ditthippatto nama hoti.
@Footnote: 1 Ma. natitikhinena    2 cha.Ma. sunisiteneva  3 cha.Ma. sotapattimaggatthassevetam
     [30] Saddhanusariniddese saddham vahetiti saddhavahi. Saddha imam puggalam
vahatiti saddhavahitipi vuttameva. Saddhapubbangamanti saddham purecarikam katva.
Ayam vuccatiti ayam evarupo puggalo saddhanusariti vuccati. So hi saddhaya sarati
anussaratiti saddhanusari. Sotapattimaggatthassetam namam. Phale pana patte
saddhavimutto nama hoti. Lokuttaradhammanhi nibbattentanam dve dhurani nama,
dve abhinivesa nama, dve sisani nama. Tattha saddhadhuram pannadhuranti dve
dhurani nama. Eko pana bhikkhu samathabhinivesavasena 1- abhinivisati, eko
vipassanabhinivesavasenati 2- ime dve abhinivesa nama. Eko ca matthakam papunanto
ubhatobhagavimutto hoti, eko pannavimuttoti imani dve sisani nama. Ye
keci hi lokuttaradhammam nibbattenti, sabbe te ime dve dhamme dhuram katva
imesu dvisu thanesu abhinivisitva imehi dvihi sisehi 3- vimuccanti. Tesu
yo bhikkhu atthasamapattilabhi pannam dhuram katva samathavasena abhinivittho annataram
arupasamapattim padatthanam katva vipassanam patthapetva arahattam papunati, so
sotapattimaggakkhane dhammanusari nama, parato pana chasu thanesu kayasakkhi
nama, arahattaphale patte ubhatobhagavimutto nama.
     Aparo pannameva dhuram katva vipassanavasena abhinivittho suddhasankhare
va rupavacarajjhanesu va annataram sammasitva arahattam papunati, ayampi
sotapattimaggakkhaneyeva dhammanusari nama, parato pana chasu thanesu ditthippatto
nama, arahatte patte pannavimutto nama. Idha dve namani apubbani, tani
purimehi saddhim panca honti. Aparo atthasamapattilabhi saddham dhuram katva
samapattivasena 4- abhinivittho annataram arupasamapattim padatthanam katva vipassanam
@Footnote: 1 cha.Ma. samathabhinivesena      2 cha.Ma. vipassanabhinivesenati
@3 cha.Ma. thanehi            4 cha.Ma. samadhivasena
Patthapetva arahattam papunati, ayam sotapattimaggakkhane saddhanusari nama,
parato chasu thanesu kayasakkhiyeva nama, arahatte patte ubhatobhagavimuttoyeva
nama. Idha ekameva namam apubbam, tena saddhim purimani panca cha honti.
Aparo saddhameva dhuram katva vipassanavasena abhinivittho suddhasankhare va
rupavacarajjhanesu va annataram sammasitva arahattam papunati, ayampi
sotapattimaggakkhane saddhanusari nama, parato chasu thanesu saddhavimutto nama,
arahatte patte pannavimutto nama. Idhapi ekameva namam apubbam, tena
saddhim purimani cha satta honti. Ime satta puggala loke aggadakkhineyya
nama honti. 1-
     [31] Sattakkhattuparamaniddese sattakkhattunti satta vare. Sattakkhattuparama
bhavupapatti attabhavaggahanam assa, tato param atthamam bhavam nadiyatiti sattakkhattuparamo.
Sotapanno hotiti ettha sototi ariyamaggo. Tena samannagato sotapanno
nama. Yathaha:-
         "soto sototi hidam sariputta vuccati, katamo nu kho
       sariputta sototi. Ayameva hi bhante ariyo atthangiko maggo
       soto. Seyyathidam, sammaditthi .pe. Sammasamadhiti. Sotapanno
       sotapannoti hidam sariputta vuccati, katamo nu kho sariputta
       sotapannoti. Yo hi bhante imina ariyena atthangikena
       maggena samannagato, ayam vuccati sotapanno, svayam ayasma
       evamnamo evamgotto iti va"ti. 2-
     Evam maggakkhanepi sotapanno nama hoti. Idha pana maggena phalassa
namam dinnanti phalakkhane sotapanno adhippeto.
@Footnote: 1 cha.Ma. namati   2 sam.Ma. 19/1001/300
     Avinipatadhammoti vinipatasankhatam apayam upapattivasena agamanabhavo. 1-
Niyatoti magganiyamena niyato. Sambodhiparayanoti bujjhanakabhavaparayano. So
hi patiladdhamaggena bujjhatiti  sambodhiparayano, upari tihi maggehi avassam
bujjhissatiti va sambodhiparayano. Deve ca manusse cati devalokanca
manussalokanca. Sandhavitva samsaritvati  patisandhivasena aparaparam gantva.
Dukkhassantam karotiti vattadukkhassa pariyantam parivatumam karoti. Ayam vuccatiti ayam
evarupo puggalo sattakkhattuparamo nama vuccati. Ayampana kalena devalokassa,
kalena manussalokassa vasena missakabhavena kathitoti veditabbo.
     [32] Kolamkolaniddese kulato kulam gacchatiti kolamkolo. Sotapatti-
phalasacchikiriyato hi patthaya nice kule upapatti nama natthi, mahabhogakulesuyeva
nibbattatiti attho. Dve va tini va kulaniti devamanussavasena dve va
tayo va bhave. Iti ayampi missakabhaveneva kathito, desanamattameva cetam "dve
va tini va"ti. Yava chatthabhava samsaranto pana kolamkolova hoti, 2- vattadukkhassa
pariyantam parivatumam karoti. 2-
     [33] Ekabijiniddese khandhabijam nama kathitam. Yassa hi sotapannassa
ekamyeva khandhabijam atthi, ekam attabhavaggahanam, so ekabiji nama. Manusakam
bhavanti idam panettha desanamattameva, devabhavam nibbattetitipi  pana vattum
vattatiyeva. Bhagavata gahitanamavaseneva cetani etesam namani. Ettakanhi 3-
thanam gato sattakkhattuparamo nama hoti, ettakam kolamkolo, ettakam ekabijiti
bhagavata etesam namam gahitam. Niyamato pana ayam sattakkhattuparamo, ayam kolamkolo,
ayam ekabijiti natthi.
@Footnote: 1 cha.Ma. anagamanasabhavo, Si. anagamanabhavo
@2-2 cha.Ma. ime patha na dissanti  3 cha.Ma. hi-saddo na dissati
     Ko pana tesam etam pabhedam niyametiti? keci tava thera "pubbahetu
niyameti"ti vadanti. Keci "pathamamaggo ", keci "upari tayo magga ", keci "tinnam
magganam vipassana"ti. Tattha "pubbahetu niyameti"ti  vade "pathamamaggassa
upanissayo kato nama hoti. Upari tayo magga nirupanissaya uppanna"ti
vacanam apajjati. "pathamamaggo niyameti"ti vade upari tinnam magganam
niratthakata apajjati. "upari tayo magga niyamenti"ti  vade  "pathamamagge
anuppanneyeva upari tayo magga uppanna"ti  apajjati. "tinnam magganam
vipassana niyameti"ti  vado pana yujjati. Sace hi upari tinnam magganam
vipassana balavati hoti, ekabiji nama hoti, tato mandataraya kolamkolo,
tato mandataraya sattakkhattuparamoti.
     Ekacco hi sotapanno vattajjhasayo hoti vattabhirato, punappunam
vattasmimyeva vicarati sandissati, anathapindikasetthi visakha upasika
cularathamaharathadevaputta anekavanno devaputto sakko devaraja nagadatto
devaputtoti ime hi ettaka jana vattajjhasaya vattabhirata adito
patthaya 1- chasu devalokesu nibbatta devesuyeva sodhetva 1- akanitthe thatva
parinibbayissanti, ime idha na gahita. Na kevalancime, yopi manussesuyeva
sattakkhattum samsaritva arahattam papunati, yopi devaloke nibbatto devesuyeva
sattakkhattum aparaparam samsaritva arahattam papunati, imepi idha na gahita.
Missakabhavavaseneva panettha sattakkhattuparamakolamkola manussakabhavanibbattakoyeva
ca ekabiji gahitoti veditabbo. Tattha ekeko dukkhapatipadadivasena
catubbidhabhavam apajjati. Saddhadhureneva cattaro sattakkhattuparama, cattaro
kolamkola, cattaro ekabijinoti dvadasa honti. Sace pannaya sakka
@Footnote: 1-1 cha.Ma. cha devaloke sodhetva
Nibbattetum, "aham lokuttaradhammam nibbattessami"ti evam pannam dhuram katva
sattakkhattuparamadibhavam pattapi patipadavasena dvadasevati ime catuvisati
sotapanna ihatthakanijjhanikavaseneva imasmim thane kathitati veditabba.
     [34] Sakadagaminiddese patisandhivasena sakim agacchatiti sakadagami.
Sakidevati ekavaramyeva. Imam lokam agantvati imina pancasu sakadagamisu
cattaro vajjetva ekova gahito. Ekacco hi idha sakadagamiphalam patva
idheva parinibbayati, ekacco idha patva devaloke parinibbayati, ekacco
devaloke patva tattheva parinibbayati, ekacco devaloke patva idhupapajjitva
parinibbayati. Ime cattaropi idha na gahita. Yo pana idha patva devaloke
yavatayukam vasitva puna idhupapajjitva parinibbayati, ayam ekova idha gahitoti
veditabbo. Sesamettha yam vattabbam siya, tam sabbam hettha dhammasangahatthakathaya 1-
lokuttarakusalaniddese vuttameva. Imassa pana sakadagamino ekabijina saddhim
kim nanakarananti. Ekabijissa ekava patisandhi, sakadagamissa dve patisandhiyo.
Idam tesam nanakarananti.
     [35] Anagaminiddese orambhagiyanam sannojanananti oram vuccati
kamadhatu. Yassa imani panca bandhanani appahinani honti, so bhavagge
nibbattopi gilitabaliso maccho viya dighasuttakena pade baddhakako viya ca 2- tehi
bandhanehi akaddhiyamano kamadhatuyameva patatiti 3- panca bandhanani orambhagiyaniti
vuccanti, hetthabhagiyani hetthakotthasikaniti attho. Parikkhayati tesam
bandhananam parikkhayena. Opapatikoti upapatayoniko. Iminassa gabbhaseyya
patikkhitta honti. Tattha parinibbayiti tattha sudadhavasadevaloke 4- parinibbayita.
@Footnote: 1 sangani.A. 1/361/296     2 cha.Ma. ayam saddo na dissati
@3 cha.Ma. pavattatiti           4 cha.Ma. suddhavasaloke
Anavattidhammo tasma lokati patisandhiggahanavasena tasma loka idha
anavattanasabhavo. Buddhadassanatheradassanadhammassavananam panatthayassa agamanam
anivaritam. Ayam vuccatiti ayam evamvidho puggalo patisandhivasena puna anagamanato
anagami nama vuccati.
     [36] Antaraparinibbayiniddese upapannam va samanantarati upapanna-
samanantara va hutva. Appattam va vemajjham ayuppamananti ayuppamanam
vemajjham appattam va hutva ariyamaggam sanjanetiti attho. Vasaddavikappato
pana vemajjham pattantipi attho veditabbo. Evam tayo antaraparinibbayino
siddha honti. Uparitthimanam sannojanananti upari pancannam uddhambhagiyanam
sannojananam atthannam va kilesanam. Pahanayati etesam pajahanatthaya maggam
sanjaneti. Ayam vuccatiti ayam evarupo puggalo ayuvemajjhassa antarayeva
parinibbayanato antaraparinibbayiti vuccati.
     [37] Upahaccaparinibbayiniddese atikkamitva vemajjham ayuppamananti
ayuppamanam vemajjham atikkamitva. Upahacca va kalakiriyanti upagantva
kalakiriyam, ayukkhayassa asannam 1- thatvati attho. Ayam vuccatiti ayam evarupo
puggalo avihesu tava kappasahassappamanassa ayuno pancakappasatasankhatam
vemajjham atikkamitva chatthe va kappasate sattamatthamanavamanam va annatarasmim
dasameyeva va kappasate thatva arahattam patva kilesaparinibbanena parinibbayanato
upahaccaparinibbayiti vuccati.
     [38] Asankharasasankharaparinibbayiniddesesu asankharena appadukkhena
adhimattappayogam akatvava kilesaparinibbanena parinibbanadhammoti
@Footnote: 1 cha.Ma. asanne
Asankharaparinibbayi. Sasankharena dukkhena kasirena adhimattappayogam katvava kilesa-
parinibbanena parinibbanadhammoti sasankharaparinibbayi.
     [40] Uddhamsotaniddese uddhamvahibhavena uddhamassa tanhasotam vattasotam
vati uddhamsoto. Uddham va gantva patilabhitabbato uddhamassa maggasotanti
uddhamsoto. Akanittham gacchatiti akanitthagami. Aviha cuto atappam gacchatitiadisu
avihe kappasahassam vasanto arahattam pattum asakkunitva atappam gacchati. Tatrapi
dve kappasahassani vasanto arahattam pattum asakkunitva sudassam gacchati.
Tatrapi cattari kappasahassani vasanto arahattam pattum asakkunitva sudassim
gacchati. Tatrapi attha kappasahassani vasanto arahattam pattum asakkunitva
akanittham gacchati, tattha vasanto ariyamaggam sanjanetiti attho.
     Imesampana anagaminam pabhedajananattham uddhamsotoakanitthagaminam catukkam
veditabbam:- tattha yo avihato patthaya cattaro devaloke sodhetva
akanittham gantva parinibbayati, ayam uddhamsotoakanitthagami nama. Yo pana
hettha tayo devaloke sodhetva sudassidevaloke thatva parinibbayati, ayam
uddhamsoto na akanitthagami nama. Yo pana ito akanitthameva gantva
parinibbayati, ayam na uddhamsoto akanitthagami nama. Yo pana hettha catusu
devalokesu tattha tattheva parinibbayati, ayam na uddhamsoto na akanitthagami
namati evamete atthacattalisam anagamino honti.
     Katham? avihesu 1- tava tayo antaraparinibbayino, eko upahacca-
parinibbayi, eko uddhamsoto, te asankharaparinibbayino panca, sasankhara-
parinibbayino pancati dasa honti. Tatha atappasudassasudassisuti cattaro
@Footnote: 1 cha.Ma. avihe
Dasaka cattalisam, akanitthe pana uddhamsoto natthi, tayo pana
antaraparinibbayino, eko upahaccaparinibbayi, te asankharaparinibbayino
cattaro, sasankharaparinibbayino cattaroti attha. Evam atthacattalisam honti.
     Te sabbepi ayapappatikopamaya 1- dipita:- divasam santattanampi hi
arakantakapipphalikanakhacchedananam ayomukhe hannamane pappatika uppajjitvava
parinibbayati, 2- evarupo pathamo antaraparinibbayi veditabbo. Kasma?
uppannasamanantarava kilesaparinibbayanato. 3- Tato mahantatare ayomukhe
hannamane pappatika akasam ullanghitva parinibbayati, 2- evarupo dutiyo
antaraparinibbayi veditabbo. 4- Kasma? vemajjham appatva parinibbayanato. Tato
mahantatare ayomukhe hannamane pappatika akasam ullanghitva nivattamana
pathaviyam anupahaccatala hutva parinibbayati, evarupo tatiyo antaraparinibbayi
veditabbo. 4- Kasma? vemajjham patva anupahacca parinibbayanato. Tato mahantatare
ayomukhe hannamane pappatika akasam ullanghitva pathaviyam patitva upahaccatala
hutva parinibbayati, 2- evarupo upahaccaparinibbayi veditabbo. Kasma?
kalakiriyam upagantva ayugatim khepetva parinibbayanato. Tato mahantatare
ayomukhe hannamane pappatika paritte tinakatthe patitva tam parittam tinakattham
jhapetva parinibbayati, 2- evarupo asankharaparinibbayi veditabbo. Kasma?
appayogena lahusaya gatiya parinibbayanato. Tato mahantatare ayomukhe hannamane
pappatika vipule tinakatthapunje patitva tam vipulam tinakatthapunjam jhapetva
parinibbayati, 2- evarupo sasankharaparinibbayi veditabbo. Kasma? sappayogena
alahusaya gatiya parinibbayanato. Apara mahantesu tinakatthapunjesu patati,
@Footnote: 1 cha.Ma. papatikopamaya                    2 cha.Ma. nibbayati
@3 cha.Ma. kilesaparinibbanena parinibbayanato     4 cha.Ma. datthabbo
Tattha mahantesu tinakatthapunjesu jhayamanesu vitaccitangaro va jala va
uppajjitva 1- kammarasalam jhapetva gamanigamanagararattham jhapetva samuddantam
patva parinibbayati, 2- evarupo uddhamsoto akanitthagami datthabbo. Kasma?
anekabhavabijavippharam phussa phussa byantikatva parinibbayanato. Yasma pana
arakantakadibhedam khuddakampi mahantampi ayokapalameva, tasma sutte sabbavaresu
ayokapalantveva vuttam. 3- Yathaha:-
            idha bhikkhave bhikkhu evam patipanno hoti "no cassa,
       no ca me siya, na bhavissati, na me bhavissati, yadatthi yam bhutam, tam
       pajahami"ti upekkham patilabhati. So bhave na rajjati, sambhave na
       sajjati. 4- Atthuttari padam santam sammappannaya passati. Tanca
       khvassa padam na sabbena sabbam sacchikatam hoti, tassa na sabbena
       sabbam mananusayo pahino hoti, na sabbena sabbam bhavaraganusayo
       pahino hoti, na sabbena sabbam avijjanusayo pahino hoti.
       So pancannam orambhagiyanam sannojananam parikkhaya antaraparinibbayi
       hoti. Seyyathapi bhikkhave divasasantatte 5- ayokapale
       hannamane pappatika nibbattitva nibbayeyya, evameva kho
       bhikkhave bhikkhu evam patipanno hoti no cassa .pe.
       Antaraparinibbayi hoti.
             Idha pana bhikkhave bhikkhu evam patipanno hoti no
       cassa .pe. Antaraparinibbayi hoti. Seyyathapi bhikkhave
       divasasantatte ayokapale hannamane pappatika nibbattitva
@Footnote: 1 cha.Ma. uppatitva  2 cha.Ma. nibbayati   3 an.sattaka.23/52/71 (sya)
@4 cha.Ma. na rajjati   5 cha.Ma. divasam santatte
       Uppatitva nibbayeyya, evameva kho bhikkhave bhikkhu evam patipanno
       hoti no cassa .pe. Antaraparinibbayi hoti.
             Idha pana bhikkhave bhikkhu evam patipanno hoti no cassa
       .pe. Antaraparinibbayi hoti. Seyyathapi bhikkhave divasasantatte
       ayokapale hannamane pappatika nibbattitva uppatitva
       anupahaccatalam nibbayeyya, evameva kho bhikkhave bhikkhu evam
       patipanno hoti no cassa .pe. Antaraparinibbayi hoti.
             Idha pana bhikkhave bhikkhu evam patipanno hoti no cassa
       .pe. Upahaccaparinibbayi hoti. Seyyathapi bhikkhave divasasantatte
       ayokapale hannamane pappatika nibbattitva uppatitva
       upahaccatalam nibbayeyya, evameva kho bhikkhave bhikkhu evam patipanno
       hoti no cassa .pe. Upahaccaparinibbayi hoti.
             Idha pana bhikkhave bhikkhu evam patipanno hoti no cassa
       .pe. Parikkhaya asankharaparinibbayi hoti. Seyyathapi bhikkhave
       divasasantatte ayokapale hannamane pappatika nibbattitva
       uppatitva paritte tinapunaje va katthapunje va nipateyya,
       sa tattha aggimpi janeyya, dhumampi janeyya, aggimpi janetva
       dhumampi janetva tameva parittam tinapunjam va katthapunjam va
       pariyadiyitva anahara nibbayeyya, evameva kho bhikkhave bhikkhu
       evam patipanno hoti no cassa .pe. Parikkhaya
       asankharaparinibbayi hoti.
             Idha pana bhikkhave bhikkhu evam patipanno hoti no cassa
       .pe. Sasankharaparinibbayi hoti. Seyyathapi bhikkhave
       Divasasantatte ayokapale hannamane pappatika nibbattitva
       uppatitva vipule tinapunje va katthapunje va nipateyya, sa
       tattha aggimpi janeyya .pe. Tameva vipulam tinapunjam va katthapunjam
       va pariyadiyitva anahara nibbayeyya, evameva kho bhikkhave
       bhikkhu evam patipanno hoti no cassa .pe. Sasankharaparinibbayi
       hoti.
             Idha pana bhikkhave bhikkhu evam patipanno hoti no cassa
       .pe. Parikkhaya uddhamsoto hoti akanitthagami. Seyyathapi
       bhikkhave divasasantatte ayokapale hannamane pappatika
       nibbattitva uppatitva mahante tinapunje va katthapunje va
       nipateyya, sa tattha aggimpi janeyya .pe. Tameva mahantam
       tinapunjam va katthapunjam va pariyadiyitva gacchampi daheyya, 1-
       dayampi 1- daheyya, gacchampi dahitva dayampi dahitva haritantam
       va 2- selantam va udakantam va ramaniyam va bhumibhagam agamma
       anahara nibbayeyya, evameva kho bhikkhave bhikkhu evam patipanno
       hoti no cassa .pe. Parikkhaya uddhamsoto hoti akanitthagamiti.
     [41-44] Sotapattiphalasacchikiriyaya patipannadiniddesa uttanatthava.
Ayam vuccati puggalo arahati ettha  pana dvadasa arahanto veditabba. Katham?
Tayo hi vimokkha sunnato animitto appanihitoti. Tattha sunnatavimokkhena
vimutto khinasavo patipadavasena catubbidho hoti, tatha animittaappanihita-
vimokkhehiti evam dvadasa arahanto veditabba. Iti ime dvadasa arahanto viya
dvadaseva sakadagamino, catuvisati sotapanna, atthacattalisam anagaminoti
@Footnote: 1 cha.Ma. dayampiti vanampiti yojana  2 cha.Ma. haritantam va pathantam va
Ettaka puggala ito muccitva bahiddha nuppajjanti, imasmimyeva
sabbannubuddhasasane uppajjantiti.
                      Ekakaniddesavannana nitthita.
                           -----------



             The Pali Atthakatha in Roman Book 55 page 35-63. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=55&A=729&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=55&A=729&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=36&i=532              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=36&A=2734              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=36&A=2771              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=36&A=2771              Contents of The Tipitaka Volume 36 http://84000.org/tipitaka/read/?index_36

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]