ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 55 : PALI ROMAN Panca.A. (paramatthadi.)

                           3. Ayatanayamaka
                      1. Pannattiuddesavaravannana
     [1-9] Idani mulayamake desiteyeva kusaladidhamme ayatanavasenapi
sanganhitva khandhayamakanantaram desitassa ayatanayamakassa vannana hoti.
Tattha khandhayamake vuttanayeneva palivavatthanam veditabbam. Yatheva hi tattha
pannattivaro pavattivaro parinnavaroti tayo mahavara honti, tatha idhapi.
Vacanatthopi nesam tattha vuttanayeneva veditabbo. Idhapi ca pannattivaro
uddesaniddesavasena dvidha vavatthito, itare niddesavaseneva. Tattha "dvadasa-
yatanani"ti padam adim katva yava "nayatana na mano"ti, tava pannattivarassa
uddesavaro veditabbo. Tattha dvadasayatananiti ayam yamakavasena pucchitabbanam
ayatananam uddeso. Cakkhayatanam .pe. Dhammayatananti tesanneva pabhedato
namavavatthanam. Yamakavasena pucchasukhatthancettha pathamam patipatiya ajjhattarupayatanani
vuttani, paccha bahirarupayatanani, pariyosane manayatanadhammayatanani.
     Yatha pana hettha khandhavasena, evamidha imesam ayatananam vasena padasodhanavaro
padasodhanamulacakkavaro suddhayatanavaro suddhayatanamulacakkavaroti cattarova nayavara
honti. Ekeko cettha anulomapatilomavasena duvidhoyeva. Tesam attho tattha
vuttanayeneva veditabbo. Yatha pana khandhayamake padasodhanavarassa anulomavare
"rupam rupakkhandho, rupakkhandho rupan"tiadini panca yamakani, tatha idha "cakkhu
cakkhayatanam, cakkhayatanam cakkhu"tiadini dvadasa, patilomavarepi "na cakkhu na
cakkhayatanam, na cakkhayatanam na cakkhu"tiadini dvadasa. Padasodhanamulacakkavarassa
panettha anulomavare ekekayatanamulakani ekadasekadasa katva dvattimsasatam
yamakani, patilomavarepi dvattimsasatameva. Suddhayatanavarassapi anulomavare
Dvadasa, patilomavare dvadasa. Suddhayatanamulacakkavarassapi anulomavare
ekekayatanamulakani ekadasekadasa katva dvattimsasatam yamakani, patilomavarepi
dvattimsasatamevati evamidha chasattatadhikehi pancahi yamakasatehi dvipannasadhikehi
ekadasahi pucchasatehi caturadhikehi tevisaya atthasatehi ca patimandito
pannattivarassa uddesavaro veditabbo.
                    Pannattiuddesavaravannana nitthita.
                         ---------------
                      1. Pannattiniddesavaravannana
     [10-17] Niddesavare panassa hettha khandhayamakassa pannattivaraniddese
vuttanayeneva attho gahetabbo 1- annatra visesa. Tatrayam viseso:- dibbacakkhuti
dutiyavijjananam. Pannacakkhuti tatiyavijjananam. Dibbasotanti dutiyaabhinnananam.
Tanhasotanti tanhava. Avaseso kayoti namakayo rupakayo hatthikayo
assakayoti evamadi. Avasesam rupanti rupayatanato sesam bhutupadarupanceva
piyarupasatarupanca. Silagandhotiadini vayanatthena siladinamyeva namani. Attharasoti-
adinipi sadumadhuratthena atthadinanneva namani. Avaseso dhammoti pariyattidhammadi-
anekappabhedoti ayamettha viseso.
                    Pannattiniddesavaravannana nitthita.
                          -------------
                         2. Pavattivaravannana
     [18-21] Idhapi ca pavattivarassa uppadavaradisu tisu antaravaresu
ekekasmim chaleva kalabheda, tesam ekekasmim kale puggalavaradayo tayo vara,
te sabbepi anulomapatilomanayavasena duvidhava honti. Tattha paccuppannakale
@Footnote: 1 cha.Ma. veditabbo
Puggalavarassa anulomanaye yatha khandhayamake rupakkhandhamulakani cattari, vedanak-
khandhamulakani tini, sannakkhandhamulakani dve, sankharakkhandhamulakam ekanti
aggahitaggahanena dasa yamakani honti, evam "yassa cakkhvayatanam uppajjati
tassa sotayatanam uppajjati, yassa va pana sotayatanam uppajjati tassa
cakkhvayatanam uppajjati. Yassa cakkhvayatanam uppajjati tassa ghanayatanam
jivhayatanam kayayatanam rupayatanam saddayatanam gandhayatanam rasayatanam photthabbayatanam
manayatanam dhammayatanam uppajjati, yassa va pana dhammayatanam uppajjati tassa
cakkhvayatanam uppajjati"ti evam cakkhvayatanamulakani ekadasa. "yassa sotayatanam
uppajjati tassa ghanayatanam uppajjati"tiadina nayena sotayatanamulakani dasa,
ghanayatanamulakani nava, jivhayatanamulakani attha, kayayatanamulakani satta,
rupayatanamulakani cha, saddayatanamulakani panca, gandhayatanamulakani cattari,
rasayatanamulakani  tini, photthabbayatanamulakani dve, manayatanamulakam ekanti
aggahitaggahanena chasatthiyamakani honti.
     Tattha cakkhvayatanamulakesu ekadasasu "yassa cakkhvayatanam uppajjati
tassa sotayatanam ghanayatanam rupayatanam manayatanam dhammayatanam uppajjati"ti
imani panceva vissajjitani. Tesu pathamam vissajjitabbam tava vissajjitam. Dutiyam
kincapi pathamena sadisavissajjanam, cakkhusotayatananam pavattitthane pana
ghanayatanassa na ekantena pavattito "katham nu kho etam vissajjetabban"ti
vimatinivaranattham vissajjitam. Rupayatanamanayatanadhammayatanehi saddhim tini yamakani
asadisavissajjanatta vissajjitani. Sesesu jivhayatanakayayatanehi tava saddhim dve
yamakani purimehi dvihi saddhim sadisavissajjanani. Saddayatanassa patisandhikkhane
anuppattito tena saddhim yamakassa vissajjanameva natthi. Gandharasaphotthabba-
yatanehipi saddhim tini yamakani purimehi dvihi saddhim 1- sadisavissajjananeva
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam saddo na dissati
Hontiti tantiya lahubhavattham sankhittani. Sotayatanamulakesu yam labbhati, tam
purimehi sadisavissajjanamevati ekampi palim narulham. Ghanayatanamulakesu
rupayatanena saddhim ekam manayatanadhammayatanehi saddhim dveti tini yamakani
palim arulhani, sesani ghanayatanayamakena saddhim 1- sadisavissajjanatta
narulhani. Tatha jivhayatanakayayatanamulakani rupayatanamulakesu manayatana-
dhammayatanehi saddhim dveyeva vissajjitani. Gandharasaphotthabbehi pana saddhim tini
rupayatanamanayatanehi saddhim sadisavissajjanani. Yatheva hettha 2- "sarupakanam
acittakanan"tiadi vuttam, tatha idhapi "sarupakanam agandhakanam arasakanam
aphotthabbakanan"ti yojana veditabba. Gandhadini cettha ayatanabhutaneva
adhippetani, tasma "sarupakanam sagandhayatananan"ti ayatanavasenettha attho
datthabbo.
     Saddayatanamulakani atthabhavato palim narulhaneva. Gandharasaphotthabba-
mulakani cattari tini dve ca hetthimehi saddhim 1- sadisavissajjanatta palim
narulhani. Manayatanamulakam vissajjitamevati evametani paccuppannakale
puggalavarassa anulomanaye katipayayamakavissajjaneneva chasatthiyamakani vissajjitani
nama hontiti veditabbani. Yatha ca puggalavare, evam okasavarepi
puggalokasavarepi chasatthiti paccuppannakale tisu varesu anulomanaye
atthanavutisatayamakani honti. Yatha ca anulomanaye, evam patilomanayepiti
sabbanipi paccuppannakale channavutadhikani tini yamakasatani honti. Tesu
dvenavutadhikani satta pucchasatani caturasityadhikani ca pannarasa atthasatani
hontiti veditabbani. Evam sesesupi pancasu kalabhedesuti sabbanipi
chasattatadhikani tevisatiyamakasatani, tato diguna puccha, tato diguna atthati
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam saddo na dissati    2 cha.Ma. hettha
Idamettha uppadavare palivavatthanam. Nirodhavarauppadanirodhavaresupi eseva
nayoti sabbasmimpi pavattivare atthavisani ekasattatiyamakasatani, tato diguna
puccha, tato diguna attha veditabba. Pali pana manayatanam dhammayatananca
ekasadisam, nanam natthi. Upari pana "vare sankhepo hoti"tiadini vatva tattha
tattha sankhitta. Tasma yam tattha tattha sankhittam, tam sabbam asammuyhantehi
sallakkhetabbam.
     Atthavinicchaye panettha idam nayamukham:- sacakkhukanam asotakananti apaye
jatibadhiram opapatikam sandhaya vuttam. So hi sacakkhuko asotako hutva
upapajjati. Yathaha "kamadhatuya upapattikkhane kassaci aparani dasayatanani
patubhavanti, opapatikanam petanam opapatikanam asuranam opapatikanam
tiracchanagatanam opapatikanam nerayikanam jaccabadhiranam upapattikkhane
dasayatanani patubhavanti cakkhvayatanam rupaghanagandhajivharasakayaphotthabbayatanam
manayatanam dhammayatanan"ti. Sacakkhukanam sasotakananti sugatiduggatisu
paripunnayatane ca opapatike rupibrahmano ca sandhaya vuttam. Te hi sacakkhuka
sasotaka hutva upapajjanti. Yathaha "kamadhatuya upapattikkhane kassaci
ekadasayatanani patubhavanti, kamavacaranam devanam pathamakappikanam manussanam
opapatikanam petanam opapatikanam asuranam opapatikanam tiracchanagatanam
opapatikanam nerayikanam paripunnayatananam. Rupadhatuya upapattikkhane
pancayatanani patubhavanti cakkhvayatanam rupasotamanayatanam dhammayatanan"ti.
     Aghanakananti brahmaparisajjadayo sandhaya vuttam. Te hi sacakkhuka
aghanaka hutva upapajjanti. Kamadhatuya pana aghanako opapatiko natthi.
Yadi bhaveyya, "kassaci attha ayatanani patubhavanti"ti vadeyya. Yo gabbhaseyyako
pana aghanako siya, so "sacakkhukanan"ti vacanato idha anadhippeto. Sacakkhukanam
Saghanakananti jaccabadhirampi paripunnayatanampi opapatikam sandhaya vuttam.
Saghanakanam acakkhukananti jaccandhampi jaccabadhirampi opapatikam sandhaya vuttam.
Saghanakanam sacakkhukananti paripunnayatanameva opapatikam sandhaya vuttam.
     Sarupakanam acakkhukananti ettha jaccandhajaccabadhiraopapatikesu annataropi
gabbhaseyyakopi labbhatiyeva. Sacittakanam acakkhukananti ettha hettha vuttehi
jaccandhadihi tihi saddhim arupinopi labbhanti. Acakkhukananti ettha purimapade
vuttehi catuhi saddhim asannasattapi labbhanti. Sarupakanam aghanakananti ettha
gabbhaseyyaka ca asannasatta ca sesarupibrahmano ca labbhanti. Sacittakanam
aghanakananti ettha gabbhaseyyaka ca ruparupibrahmano ca labbhanti. Acittakanam
arupakananti padesu pana ekavokaracatuvokarasattava labbhantiti imina nayena
sabbesu puggalavaresu puggalavibhago veditabbo.
     [22-254] Okasavare yattha cakkhayatananti rupibrahmaloke 1- pucchati,
teneva amantati vuttam. Tasminhi tale niyamato tani ayatanani patisandhiyam
uppajjanti. Idamettha nayamukham, imina nayamukhena sakalepi pavattivare attho
veditabbo. Parinnavaro khandhayamake vuttanayoyevati.
                       Pavattivaravannana nitthita.
                      Ayatanayamakavannana samatta.
                         --------------



             The Pali Atthakatha in Roman Book 55 page 349-354. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=55&A=7852&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=55&A=7852&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=36&i=405              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=36&A=1712              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=36&A=1874              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=36&A=1874              Contents of The Tipitaka Volume 36 http://84000.org/tipitaka/read/?index_36

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]