ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 55 : PALI ROMAN Panca.A. (paramatthadi.)

                           7. Anusayayamaka
                    paricchedaparicchinnuddesavaravannana.
     [1] Idani tesanneva mulayamake desitanam kusaladidhammanam labbhamanavasena
ekadesam sanganhitva sankharayamakanantaram desitassa anusayayamakassa atthavannana
@Footnote: 1 cha.Ma. annani    2 cha.Ma. atthavinicchayo
Hoti. Tattha palivavatthanam tava veditabbam:- imasminhi anusayayamake khandhayamakadisu
viya desanam akatva annena nayena palidesana kata. Katham? pathamam tava
paricchedato uddesato uppattitthanatoti tihakarehi anusaye gahapetum
paricchedavaro paricchinnuddesavaro uppattitthanavaroti tayo vara desita.
Tato sattannam mahavaranam vasena anusaye yojetva yamakadesana kata. Tattha
satta anusayati ayam "satteva, na tato uddham, na hettha"ti gananaparicchedena
paricchinditva anusayanam desitatta paricchedavaro nama. Kamaraganusayo
.pe. Avijjanusayoti ayam paricchedavarena paricchinnanam dhammanam 1- namamattam
uddisitva "ime nama te"ti desitatta paricchinnuddesavaro nama. Kattha
kamaraganusayo anuseti .pe. Ettha avijjanusayo anusetiti ayam "imesu
nama varesu 2- ime anusaya anusenti"ti evam tesanneva uppattitthanassa
desitatta uppattitthanavaro nama.
     Yesampana sattannam mahavaranam vasena anusaye yojetva yamakadesana
kata, tesam imani namani:- anusayavaro sanusayavaro pajahanavaro parinnavaro
pahinavaro uppajjanavaro dhatuvaroti. Tesu pathamo anusayavaro, so anuloma-
patilomanayavasena duvidho hoti.
     Tattha anulomanaye "yassa anuseti, yattha anuseti, yassa yatthanuseti"ti
puggalokasatadubhayavasena tayo antaravara honti. Tesu pathame puggalavare "yassa
kamaraganusayo anuseti tassa patighanusayo anuseti, yassa va pana patighanusayo
anuseti tassa kamaraganusayo anuseti. Yassa kamaraganusayo anuseti tassa
mananusayo ditthanusayo vicikicchanusayo bhavaraganusayo avijjanusayo anuseti,
yassa va pana avijjanusayo anuseti tassa kamaraganusayo anuseti"ti
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati    2 cha.Ma. thanesu
Kamaraganusayamulakani cha yamakani. Puna aggahitaggahanavasena patighanusayamulakani
panca, mananusayamulakani cattari, ditthanusayamulakani tini, vicikicchanusayamulakani
dve, bhavaraganusayamulakam ekanti evam sabbanipi ekamulakani ekavisati, puna
"yassa kamaraganusayo ca patighanusayo ca anusenti"ti evam agatani dukamulakani
panca, tikamulakani cattari, catukkamulakani tini, pancakamulakani dve, chakkamulakam
ekanti aparanipi pannarasa honti. Tani purimehi ekavisatiya saddhim chattimsati
puggalavare chattimsa yamakani. Tatha okasavare, tatha puggalokasavareti
sabbanipi anulomanaye atthasatayamakani, tatha patilomanayeti anusayavare solasadhikani
dve yamakasatani tato diguna puccha tato diguna attha ca veditabba. Yatha
cettha, evam sanusayavaro pajahanavaro parinnavaro pahinavaro uppajjanavaroti
imesampi pancannam varanam ekekasmim yamakaganana yamakadiguna puccha
pucchadiguna ca attha veditabba. Ayampanettha purimesu tisu varesu viseso:-
okasavare "yattha tattha"ti avatva yato tatoti nissakkavacanena desana
kata. Sesam tadisameva.
     Yo panayam sabbattha pacchimo 1- dhatuvaro nama, so pucchavaro
vissajjanavaroti dvidha thito. Tassa pucchavare kamadhatuya cutassa kamadhatum
upapajjantassati vatva "kamadhatum va pana upapajjantassa kamadhatuya cutassa"ti
na vuttam. Kimkarana? atthavisesabhavato. Dvepi hi eta puccha ekatthayeva,
tasma ekekamha yamaka ekekameva puccham pucchitva sabbapucchavasane
pucchanukkameneva "kamadhatuya cutassa kamadhatum upapajjantassa kassaci satta
anusaya anusenti"tiadina nayena vissajjanam katam.
     Tattha "kamadhatuya cutassa kamadhatum upapajjantassa, rupadhatum, arupadhatum,
nakamadhatum, narupadhatum, naarupadhatum upapajjantassa"ti cha suddhikapuccha, "nakamadhatum
@Footnote: 1 cha.Ma. sabbapacchimo
Naarupadhatum, narupadhatum naarupadhatum, nakamadhatum narupadhatum upapajjantassa"ti
tisso missakapuccha cati kamadhatumulika nava anulomapuccha honti. Tatha
rupadhatumulika nava, arupadhatumulika navati sattavisati anulomapuccha honti. Tatha
nakamadhatunarupadhatunaarupadhatumulika sattavisati patilomapuccha. Puna "nakamadhatuya
naarupadhatuya narupadhatuya naarupadhatuya nakamadhatuya naarupadhatuya"ti sattavisati
dukamulikapucchati sabbapi sampindita ekasiti puccha honti, tasam vasenettha
vissajjanam katabbanti 1- idam dhatuvare palivavatthanam. Evam tava sakalepi
anusayayamake palivavatthanameva veditabbam.
     Adito patthaya panettha yam yam anuttanam, tattha tattha ayam vinicchayakatha:-
anusayati kenatthena anusaya? anusayanatthena. Ko esa anusayanattho namati?
appahinattho. Ete hi appahinatthena sattassa 2- santane anusenti nama,
tasma anusayati vuccanti. Anusentiti anurupakaranam labhitva uppajjantiti
attho. Athapi siya:- anusayanattho nama appahinakaro, appahinakaro ca
uppajjatiti vattum na yujjati, tasma na anusaya uppajjantiti. Tatridam
pativacanam:- appahinakaro anusayo, anusayoti pana appahinatthena
thamagatakilesoti 3- vuccati. So cittasampayutto sarammano sappaccayatthena
sahetuko ekantakusalo atitopi hoti anagatopi paccuppannopi, tasma
uppajjatiti vattum yujjatiti. 4-
     Tatridam pamanam:- abhidhamme tava kathavatthusmim 5- "anusaya abyakata
anusaya ahetuka anusaya cittavippayutta"ti sabbe vada patisedhita.
Patisambhidamagge 6- "paccuppanne kilese pajahati"ti puccham katva anusayanam
@Footnote: 1 cha.Ma. katanti        2 cha.Ma. tassa tassa
@3 cha.Ma.....kileso    4 cha.Ma. iti-saddo na dissati
@5 abhi. 37/554/338   6 khu.pati. 31/699/605 (sya)
Paccuppannabhavassa atthitaya "thamagatanusayam pajahati"ti vuttam. Dhammasangahe pana
mohassa padabhajane "avijjanusayo avijjapariyutthanam avijjalangi moho
akusalamulam, ayam tasmim samaye moho hoti"ti 1- akusalacittena saddhim avijjanusayassa
uppannabhavo vutto. Imasmimyeva anusayayamake sattannam mahavaranam annatarasmim
uppajjanavare "yassa kamaraganusayo uppajjati tassa patighanusayo uppajjati"ti-
adi vuttam. Tasma "anusentiti anurupakaranam labhitva uppajjanti"ti yam vuttam,
tam imina tantippamanena suvuttanti veditabbam. Yampi "cittasampayutto
sarammano"tiadi vuttam, tampi suvuttameva. Anusayo hi namesa parinipphanno
cittasampayutto akusaladhammoti nitthamettha gantabbam. Kamaraganusayotiadisu
kamarago ca so appahinatthena anusayo cati kamaraganusayo. Sesapadesupi
eseva nayo.
                 Paricchedaparicchinnuddesavaravannana nitthita.
                          ------------
                        Uppattitthanavaravannana
     [2] Idani nesam uppattitthanam pakasetum kattha kamaraganusayo
anusetitiadimaha. Tattha kamadhatuya dvisu vedanasuti kamavacarabhumiyam sukhaya ca
upekkhaya cati dvisu vedanasu. Ettha kamaraganusayo anusetiti imasu dvisu
vedanasu uppajjati. So panesa akusalasukhupekkhavedanasu 2- sahajatavasena ca
arammanavasena cati dvihakarehi anuseti. Akusalaya sukhavedanaya ceva
upekkhavedanaya ca sahajatopi hutva uppajjati, ta vedana arammanam
katvapi uppajjatiti attho. Avasesa pana kamavacarakusalavipakakiriyavedana
arammanameva katva uppajjati. Kamadhatuya dvisu vedanasu anusayamano cesa
@Footnote: 1 abhi. 34/390/109   2 cha.Ma. akusalavedanasu
Tahi vedanahi sampayuttesu sannasankharavinnanesupi anusetiyeva. Na hi sakka
vedanasu anusayamanena tamsampayuttehi sannadihi saddhim asahajatena va bhavitum
tamsampayutte va sannadayo arammanam akatva uppajjitum. Evam santepi pana
yasma ima dve vedanava satasantasukhatta assadatthena kamaraganusayassa
uppattiya sesasampayuttadhammesu padhana, tasma "dvisu vedanasu ettha
kamaraganusayo anuseti"ti vuttam. Olarikavasena hi bodhaveneyye sukham
bodhetunti.
     Nanu cesa arammanavasena anusayamano na kevalam imasu dvisu vedanasu ceva
vedanasampayuttadhammesu ca anuseti, itthesu pana rupadisupi anusetiyeva. Vuttampi
cetam vibhangappakarane 1- "yam loke piyarupam satarupam, ettha sattanam raganusayo 2-
anuseti"ti. Imasmimpi pakarane anusayavarassa patilomanaye vuttam "yattha
kamaraganusayo nanuseti tattha ditthanusayo nanusetiti, dukkhaya vedanaya
rupadhatuya arupadhatuya ettha kamaraganusayo nanuseti no ca tattha ditthanusayo
nanuseti, apariyapanne ettha kamaraganusayo ca nanuseti ditthanusayo ca
nanuseti"ti. Ettha hi dukkhaya vedanaya ceva rupadhatuadisu ca nanusetiti vuttatta
sasampayuttadhammam dukkhavedanam saokase ruparupavacaradhamme nava ca lokuttaradhamme
thapetva avasesesu rupasaddagandharasaphotthabbesu anusetiti vuttam hoti. Tam idha
kasma na vuttanti? anolarikatta. Hettha vuttanayena hi vedanananneva
olarikatta imesanca 3- arammananam anolarikatta etesu rupadisu anusetiti
na vuttam, atthato pana labbhati. Tasma etesupi kamaraganusayo anusetiyevati
veditabbo. Na hi sattha sabbam sabbattha katheti. Bodhaneyyasattanam pana vasena
katthaci yam labbhati, tam sabbam katheti. Katthaci na katheti. Tatha hi anena katthaci
@Footnote: 1 abhi. 35/816/415   2 cha.Ma. kamaraganusayo   3 cha. imesam pana
"ditthanusayo anuseti"ti pucchitva "sabbasakkayapariyapannesu dhammesu ettha
ditthanusayo anuseti"ti yam labbhati, tam sabbam kathitam. Aparasmim thane vissajjentena
"rupadhatuya arupadhatuya ettha vicikicchanusayo ca mananusayo ca ditthanusayo
ca anusenti, kamadhatuya dvisu vedanasu ettha vicikicchanusayo ca kamaraganusayo
ca mananusayo ca ditthanusayo ca anusenti, dukkhaya vedanaya ettha vicikicchanusayo
ca patighanusayo ca ditthanusayo ca avijjanusayo ca anusenti"ti yam labbhati,
tam sabbam akathetva rupadhatuarupadhatuhi saddhim tisso vedanava kathita. Vedana-
sampayutta pana arupadhamma sabbanca rupam na kathitam. Kincapi na kathitam, ditthanusayo
panettha anusetiyeva. Evameva kincapi idha rupadiittharammanam na kathitam,
kamaraganusayo panettha anusetiyevati evam tava kamaraganusayassa anusayanatthanam
veditabbam.
     Patighanusayassa pana "dukkhaya vedanaya"ti vacanato dve domanassavedana
kayavinnanasampayutta dukkhavedanati tisso vedana anusayanatthanam. So panesa
domanassavedanaya 1- sahajatavasena arammanavasena cati dvihakarehi anuseti,
avasesadukkhavedanaya pana arammanavasena anuseti. Tasu vedanasu anusayamano
cesa tahi sampayuttesu sannakkhandhadisupi anusetiyeva. Yaya hi vedanaya
esa sahajato, tamsampayuttehi sannadihipi sahajatova. Ya ca vedana
arammanam karoti, tahi sampayutte sannadayopi karotiyeva. Evam santepi pana
yasma dukkhavedanava asatadukkhavedayitatta nirassadatthena patighanusayassa
uppattiya sesasampayuttadhammesu adhika, tasma "dukkhavedanaya ettha patighanusayo
anuseti"ti vuttam. Olarikavasena hi bodhaveneyye sukham bodhetunti.
     Nanu cesa arammanavasena anusayamano na kevalam dukkhavedanaya ceva
tamsampayuttadhammesu ca anuseti, anitthesu pana rupadisupi anusetiyeva. Vuttampi
@Footnote: 1 cha.Ma. domanassavedanasu
Cetam vibhangappakarane 1- "yam loke appiyarupam asatarupam, ettha sattanam
patighanusayo anuseti"ti. Imasmimpi pakarane anusayavarassa patilomanaye vuttam
"kamadhatuya dvisu vedanasu ettha patighanusayo nanuseti no ca ettha 2-
kamaraganusayo nanuseti, rupadhatuya arupadhatuya apariyapanne ettha
patighanusayo ca nanuseti kamaraganusayo ca nanuseti"ti. Ettha hi dvisu
kamavacaravedanasu ceva rupadhatuadisu ca nanusetiti vuttatta sasampayuttadhamma
dve vedana saokase ruparupavacaradhamme nava ca lokuttaradhamme thapetva
avasesesu rupadisu anusetiti vuttam hoti. Tam idha kasma na vuttanti?
anolarikatta. Hettha vuttanayeneva hi dukkhaya vedanayaeva olarikatta
imesampana anolarikatta etesu rupadisu anusetiti na vuttam, atthato pana
labbhati. Tasma etesupi patighanusayo anusetiyevati veditabbo.
     Kimpana itara dve vedana ittharammanam va patighassa arammanam na
hontiti. No na honti. Parihinajjhanassa hi vippatisaravasena sasampayuttadhamma
ta vedana arabbha domanassam uppajjati, ittharammanassa ca patiladdhassa
viparinamam va samanussaratopi 3- appatiladdhassa appatilabham va samanussaratopi
domanassam uppajjati. Domanassamattameva panetam hoti, na patighanusayo.
Patighanusayo hi anittharammane patihannanavasena uppanno thamagatakileso,
tasma ettha domanassena saddhim patigho uppannopi attano patighakiccam
akaranabhavenaeva patighanusayo na hoti, abboharikatam gacchati. Yatha hi
panatipatacetanaya saddhim uppannopi byapado manokammam nama na hoti,
abboharikatam gacchati, evam patighanusayo na hoti, abboharikatam gacchati.
Vuttampi cetam ekaccam ittharammanam nekkhammanissitam 4- domanassam sandhaya "yam
@Footnote: 1 abhi. 35/816/415         2 cha.Ma. tattha
@3 cha.Ma. ayam patho na dissati    4 cha.Ma. nekkhammasitampi va
Evarupam domanassam, patigham tena pajahati, na tattha patighanusayo anuseti"ti. 1-
Evam patighanusayassa anusayanatthanam veditabbam.
     Mananusayassa pana "kamadhatuya dvisu vedanasu"tiadivacanato dve
kamavacaravedana ruparupadhatuyo cati idam tividham anusayanatthanam, tassa akusala-
vedanasu kamaraganusayassa viya sahajatanusayata veditabba. Sasampayuttadhammasu
pana sabbasupi kamavacarasu sukhadukkhaadukkhamasukhavedanasu 2- ruparupadhatusu ca
arammanavaseneva anuseti. Anusayavarassa pana patilomanaye "dukkhaya vedanaya
apariyapanne ettha kamaraganusayo ca nanuseti mananusayo ca nanuseti"ti
vuttatta thapetva dukkhavedananceva navavidhanca lokuttaradhammam sesaruparupadhatusupi 3-
ayam anusetiyevati. Evam mananusayassa anusayanatthanam veditabbam.
     Ditthanusayavicikicchanusaya pana kevalam lokuttaradhammesveva nanusenti,
tebhumikesu pana sabbesupi anusentiyeva. Tena vuttam "sabbasakkayapariyapannesu
dhammesu ettha ditthanusayo anuseti, ettha vicikicchanusayo anuseti"ti.
Tattha sabbasakkayapariyapannesuti samsaravattanissitatthena sakkayapariyapannesu
sabbadhammesuti attho. Tattha panete pancasu cittuppadesu sahajatanusayavasena
anusenti, te va pana panca cittuppade anne va tebhumikadhamme arabbha
pavattikale arammananusayavasena anusentiti. Evam ditthanusayavicikicchanusayanam
anusayanatthanam veditabbam.
     Bhavaraganusayo pana kincapi ditthivippayuttesu catusu cittesu uppajjanato
sahajatanusayavasena "kamadhatuya dvisu vedanasu anuseti"ti vattabbo bhaveyya,
kamadhatuyam panesa dvihi vedanahi saddhim uppajjamanopi ruparupavacaradhammameva
patilabhati, kamadhatuya pariyapannam ekadhammampi arammanam na karoti. Tasma
@Footnote: 1 Ma.mu. 12/465/415    2 cha.Ma. sukhaadukkhamasukhavedanasu  3 cha.Ma. sesaruparupadhammesupi
Arammananusayavasena niyamam katva "rupadhatuya arupadhatuya ettha bhavaraganusayo
anuseti"ti vuttam. Apica rago namesa kamaragabhavaragavasena duvidho. Tattha
kamarago kamadhatuya dvisu vedanasu anusetiti vutto. Sace pana bhavaragopi
kamarago viya evam bhaveyya, 1- kamaragena saddhim desana sankinna viya
bhaveyyati ragadikilesam 2- dvidha bhinditva kamaragato bhavaragassa visesa-
dassanatthampi evam desana katati. Evam bhavaraganusayassa anusayanatthanam veditabbam.
     Avijjanusayo pana sabbesupi tebhumikadhammesu anuseti, tena vuttam
"sabbasakkayapariyapannesu dhammesu ettha avijjanusayo anuseti"ti. Tassa
dvadasasu cittuppadesu sahajatanusayata veditabba. Arammanakaranavasena pana
na kinci tebhumikadhammam arabbha nappavattatiti. Evam avijjanusayassa anusayanatthanam
veditabbam. Ayam tava paricchedavaraparicchinnuddesavarauppattitthanavaresu
vinicchayakatha.
                    Uppattitthanavaravannana nitthita.
                          ------------
                     Mahavara 1. Anusayavaravannana
     [3] Sattannam pana mahavaranam pathame anusayavare yassa kamaraganusayo
anuseti tassa patighanusayo anusetiti ettha yadetam amantati pativacanam dinnam,
tam duddinnam viya khayati. Kasma? kamaragapatighanam ekakkhane anuppattito.
Yatha hi "yassa manayatanam uppajjati tassa dhammayatanam uppajjatiti amanta.
Assasapassasanam uppadakkhane tesam kayasankharo ca uppajjati, vacisankharo
ca uppajjati"tiadisu manayatanadhammayatanani kayasankharavacisankhara ca ekakkhane
uppajjanti, na tatha kamaragapatigha. Kamarago hi atthasu lobhasahagatacittuppadesu
@Footnote: 1 cha.Ma. vucceyya    2 cha.Ma. ragakilesam
Uppajjati, patigho dvisu domanassasahagatesuti natthi nesam ekakkhane uppatti.
Tasma ettha noti patisedho kattabbo siya. Tam akatva pana amantati
pativacanassa dinnatta hettha yamakesu viya ettha khanapaccuppannavasena
vattamanavoharam aggahetva annatha gahetabbo.
     Katham? appahinavasena. Appahinatanhi sandhaya ayam anusetiti vattamana-
voharo vutto, na khanapaccuppannatam. Yasma ca appahinatam sandhaya vutto,
tasma "yassa kamaraganusayo anuseti tassa patighanusayo anuseti"ti pucchaya
yassa kamaraganusayo appahino, na anusayadhammatam 1- apadito, tassa
patighanusayopi appahinoti evamattho datthabbo. Yasma ca tesu yasseko appahino,
tassa itaropi appahinova hoti, tasma amantati vuttam. Yadi evam yam
upari uppajjanavare "yassa kamaraganusayo uppajjati tassa patighanusayo
uppajjati"ti pucchitva amantati vuttam, tattha katham attho gahetabboti?
tatthapi appahinavaseneva, uppattipaccaye sati uppattiya anivaritavaseneva 2- va.
Yatha hi cittakammadini arabhitva aparinitthitakammanta cittakaradayo tesam
kammanam 3- akaranakkhanepi mittasuhajjadihi ditthaditthatthane "imesu divasesu kim
karotha"ti  vutta "cittakammam karoma, katthakammam karoma"ti vadanti. Te kincapi
tasmim khane na karonti, avicchinnakammantatta pana katakhananca kattabbakhananca
upadaya karontiyeva nama honti. Evameva yamhi santane anusaya appahina,
yamhi va pana nesam santane uppattipaccaye sati uppatti anivarita, tattha
anuppajjanakkhanepi uppannapubbanceva kalantare uppajjanakanca upadaya
yassa kamaraganusayo uppajjati, tassa patighanusayo uppajjatiyeva namati
evamattho veditabbo. Ito paresupi evarupesu vissajjanesu eseva nayo.
@Footnote: 1 cha.Ma. anuppattidhammatam   2 cha.Ma. eva-saddo na dissati  3 cha.Ma. kammantanam
No ca tassati idam anagamissa kamaragabyapadanam anavasesato pahinatta
vuttam. Tinnam puggalananti puthujjanasotapannasakadagaminam. Dvinnam puggalananti
sotapannasakadagaminam. Paratopi evarupesu thanesu eseva nayo.
     [14] Okasavarassa pathamadutiyapucchasu yasma kamaraganusayo kamadhatuya
dvisu vedanasu anuseti, patighanusayo dukkhavedanaya, tasma noti patisedho
kato. Tatiyapucchayam ubhinnampi kamadhatuya dvisu vedanasu anusayanato amantati
pativacanam dinnam. Rupadhatuarupadhatuya pana mananusayassa kamaraganusayena
saddhim asadharanam uppattitthanam, tasma no ca tattha kamaraganusayoti vuttam.
Imina nayena sabbesam uppattitthanavaram oloketva sadharanasadharanam
uppattitthanam veditabbam.
     [20] Dukamulakapucchayam yasma kamaragapatighanusaya napi ekasmim
thane uppajjanti, na ca 1- dhammam arammanam karonti, tasma natthiti patikkhepo
kato. Ayancettha adhippayo:- yasmim ime dve anusaya anusayeyyum, tam
thanameva natthi. Tasma "kattha mananusayo anuseti"ti ayam puccha apucchayevati.
Annesupi evarupesu eseva nayo.
     [27] Puggalokasavare catunnanti puthujjanasotapannasakadagamianagaminam.
     [36] Patilomanaye yassa kamaraganusayo nanusetiti ayam puccha
anagamim gahetva pucchati.
     [56] Dvinnam puggalanam sabbattha kamaraganusayo nanusetiti anagami-
arahantanam. Kamadhatuya tisu vedanasuti ca vedanaggahanena vedanasampayuttakanampi
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam saddo na dissati
Tesam vattharammananampiti sabbesampi kamavacaradhammanam gahanam veditabbam. Ayam
anusayavare vinicchayakatha.
                       Anusayavaravannana nitthita.
                           ----------
                        2. Sanusayavaravannana
     [66-131] Sanusayavare pana yo kamaraganusayena sanusayoti yatha
ekantarikajaradirogena abadhiko yava tamha roga na muccati, tava tassa
rogassa anuppattikkhanepi sarogoyeva nama hoti, evam sasankilesassa vattagami-
sattassa yava ariyamaggena anusaya samugghatam na gacchanti, tava tesam anusayanam
anuppattikkhanepi sanusayoyeva nama hoti. Evarupam sanusayatam sandhaya amantati
vuttam. Sesamettha anusayavarasadisameva.
     Okasavare pana "rupadhatuya arupadhatuya ettha mananusayena sanusayo"ti
vutte tasu dhatusu puggalassa sanusayata pannayeyya, anusayassa uppattitthanam na
pannayeyya, anusayassa ca uppattitthanadassanattham ayam varo araddho, tasma
tato mananusayena sanusayoti vuttam. Evanhi sati tato dhatudvayato uppannena
mananusayena sanusayoti anusayassa uppattitthanam dassitam hoti. Imassa pana
panhassa atthe avutte adipanhassa attho pakato na hotiti pathamam na
vutto, tasma so evam veditabbo. Yato kamaraganusayenati yato uppannena
kamaraganusayena sanusayo, kim so tato uppannena patighanusayenapi sanusayoti.
Yasma panete dve ekamha thana na uppajjanti, tasma "no"ti patisedho
kato. Araha sabbatthati araha sabbesu dhammesu uppajjanakena yena kenaci 1-
@Footnote: 1 cha.Ma. kenaci
Anusayena niranusayoti imina atthavasena nippadesatthanesu bhummavacanameva katanti.
Imina upayena sabbattha atthavinicchayo veditabboti.
                      Sanusayavaravannana nitthita.
                           -----------
                         3. Pajahanavaravannana
     [132-197] Pajahanavare pajahatiti tena tena maggena pahanaparinnavasena
pajahati, ayatim anuppattidhammatam apadeti. Amantati anagamimaggattham
sandhaya pativacanam. Tadekattham pajahatiti pahanekatthatam sandhaya vuttam. Noti
arahattamaggattham sandhaya patisedho kato. 1-
     Yato kamaraganusayam pajahatiti yato uppajjanakam kamaraganusayam pajahatiti
attho. Atthamakoti arahattaphalatthato patthaya paccorohanagananaya ganiyamano
sotapattimaggattho atthamako nama. Dakkhineyyagananaya hi araha agga-
dakkhineyyatta pathamo, arahattamaggattho dutiyo, anagami tatiyo .pe. Sotapatti-
maggattho atthamo, so idha atthamakoti vutto, namasannayeva va esa
tassati. Anagamimaggasamanginca atthamakanca thapetva avasesati saddhim puthujjanena
sekkhasekkha. Tesu hi puthujjana, 2- pahanaparinnaya abhavena kamaraganusayam 3-
na pajahanti. 4- Sesa tesam anusayanam pahinatta. Dvinnam maggasamanginanti dve
maggasamangino thapetvati attho. Imina nayena sabbattha vinicchayo veditabbo.
                       Pajahanavaravannana nitthita.
                           ----------
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho natthi   2 cha.Ma. puthujjano
@3 cha.Ma. ayam patho na dissati    4 cha.Ma. nappajahati
                        4. Parinnavaravannana
     [198-263] Parinnavare parijanatiti tihi parinnahi parijanati.
Sesamettha hettha vuttanayameva. Ayampi hi varo pajahanavaro viya maggatthananneva
vasena vissajjitoti.
                      Parinnavaravannana nitthita.
                           -----------
                         5. Pahinavaravannana
     [264-274] Pahinavare phalatthavaseneva desana araddha. Anagamissa
hi ubhopete anusaya pahina, tasma "amanta"ti vuttam.
     [275-296] Okasavare yattha kamaraganusayo pahino tattha patighanusayo
pahinoti pucchitva na vattabbo pahinoti va appahinoti vati vuttam.
Tam kasmati? uppattitthanassa asadharanatta. Annanhi kamaraganusayassa
Uppattitthanam, annam patighanusayassa. Abhavitamaggassa yattha anusayo uppajjati,
magge bhavite tattheva so pahino nama hoti. Tattha yasma neva kamaraga-
nusayatthane patighanusayo uppajjati, na patighanusayatthane kamaraganusayopi, 1-
tasma tattha so pahinoti va appahinoti va na vattabbo. So hi yasma 2-
attano uppattitthane kamaraganusayo pahino, tasma 3- appahinatta tattha
pahinoti na vattabbo. Yam kamaraganusayassa uppattitthanam, tasmim atthitatta
tattha appahinoti na vattabbo.
     Yattha kamaraganusayo pahino tattha mananusayo pahinoti ettha pana
sadharanatthanam sandhaya amantati vuttam. Kamaraganusayo hi kamadhatuya dvisu
vedanasu anuseti, mananusayo tasu ceva ruparupadhatusu ca. So thapetva
@Footnote: 1 cha.Ma. pi-saddo na dissati   2 cha.Ma. yasmim   3 cha.Ma. tasmim
Asadharanatthanam sadharanatthane tena saddhim pahino nama hoti, tasma
amantati vuttam. Imina nayena sabbasmimpi okasavare pahinata ca navattabbata
ca veditabba. Natthiti agatatthanesu pana hettha vuttasadisova vinicchayo.
Puggalokasavaro okasavaragatikoyeva.
     [297-307] Patilomanaye yassa kamaraganusayo appahinoti puthujjanasotapanna-
sakadagamivasena pucchati. Kincapi hi ime dve anusaya puthujjanato
patthaya yava anagamimaggattha channam puggalanam appahina, idha pana parato
"tinnam puggalanam dvinnam puggalanan"tiadivacanato maggattha anadhippeta, tasma
puthujjanasotapannasakadagaminova sandhaya amantati vuttam. Dvinnam puggalananti
sotapannasakadagaminam. Imina nayena puggalavare vinicchayo veditabbo.
     [308-329] Okasavarapuggalokasavara pana hettha vuttanayeneva
veditabbati.
                       Pahinavaravannana nitthita.
                           ----------
                        6. Uppajjanavaravannana
     [330] Uppajjanavaro anusayavarasadisoyeva.
                           -----------
                       7. Dhatupucchavaravannana
     [332-340] Dhatuvarassa pucchavare tava kati anusaya anusentiti
kati anusaya santanam anugata hutva sayanti. Kati anusaya nanusentiti kati
anusaya santanam na anugata hutva sayanti. Kati anusaya bhangati kati anusaya
Anusenti nanusentiti evam vibhajitabbati attho. Sesamettha yam vattabbam siya,
tam hettha palivavatthane vuttameva.
                         --------------
                      7. Dhatuvissajjanavaravannana
     [341-349] Niddesavare panassa kassaci satta anusaya anusentiti
puthujjanavasena vuttam. Kassaci pancati sotapannasakadagamivasena vuttam. Tesanhi
ditthanusayo ca vicikicchanusayo ca pahinati panceva anusentiti. 1- Tattha yatha
anusayavare anusentiti padassa uppajjantiti attho gahito, evamidha na gahetabbo.
Kasma? tasmim khane anuppajjanato. Kamadhatum upapajjantassa hi vipakacittanceva
Kammasamutthanarupanca uppajjati, akusalacittam natthi. Anusaya ca akusalacittakkhane
uppajjanti, na vipakacittakkhaneti tasmim khane anuppajjanato tatha attho na
gahetabbo. Katham pana gahetabboti? yatha labbhati, tatha gahetabbo. Kathanca
labbhati? appahinatthena. Yatha hi ragadosamohanam appahinatta kusalabyakata-
cittasamangipi puggalo "sarago sadoso samoho"ti vuccati, evam maggabhavanaya
appahinatta patisandhikkhanepi tassa tassa puggalassa te te anusaya anusentiti
vuccanti. Na kevalanca vuccanti, appahinatta pana te anusentiyeva namati
veditabba.
     Anusaya bhanga natthiti yassa hi yo anusayo anuseti, so anusetiyeva.
Yo nanuseti, so nanusetiyeva. Ayam anuseti ca nanuseti ca. Ayam siya
anuseti siya nanusetiti evam vibhajitabbo anusayo nama natthi. Rupadhatum
upapajjantassa kassaci tayoti anagamivasena vuttam. Tassa hi
@Footnote: 1 cha.Ma. iti-saddo na dissati
Kamaragapatighatthivicikicchanusaya cattaropi anavasesato pahina, itare tayova appahina.
Tena vuttam "kassaci tayo anusaya anusenti"ti.
     Na kamadhatunti kamadhatuya patisiddhatta sesa dve dhatuyo
upapajjantassati attho. Sattevati yasma ariyasavakassa rupadhatuya cutassa kamadhatuyam
upapatti nama natthi, puthujjanasseva hoti, tasma sattevati niyamitva vuttam.
"arupadhatuya cutassa kamadhatum upapajjantassa satteva"ti etthapi eseva
nayo. Rupadhatuya upapatti natthiti kasma natthi? upapattinipphadakassa
rupavacarajjhanassa abhava. So hi sabbaso rupasannanam samatikkama tam dhatum
upapannoti nassa tattha rupavacarajjhanam atthi, tadabhava rupadhatuyam upapatti
natthiti veditabba. Arupadhatuya cutassa na kamadhatunti ettha arupadhatuyeva
adhippeta. Imina nayena sabbavissajjanesu attho veditabboti.
                       Dhatuvaravannana nitthita.
                       Anusayayamakavannana samatta.
                          ------------



             The Pali Atthakatha in Roman Book 55 page 362-379. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=55&A=8171&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=55&A=8171&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=36&i=665              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=36&A=4860              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=36&A=4718              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=36&A=4718              Contents of The Tipitaka Volume 36 http://84000.org/tipitaka/read/?index_36

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]