ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 6 : PALI ROMAN Di.A. (sumangala.3)

                           7. Lakkhanasutta
                      dvattimsamahapurisalakkhanavannana
     [199] Evamme sutanti lakkhanasuttam. Tatrayam anuttanapadavannana:-
     dvattimsimaniti dvattimsa imani. Mahapurisalakkhananiti mahapurisabyanjanani
mahapurisanimittani "ayam mahapuriso"ti sanjananakaranani. "yehi
samannagatassa mahapurisassa"tiadi mahapadane vittharitanayeneva veditabbam.
     "bahirakapi isayo dharenti, no ca kho te jananti imassa
kammassa katatta imam lakkhanam patilabhati"ti kasma aha. Atthuppattiya
anurupatta. Idanhi suttam saatthuppattikam. Sa panassa atthuppatti kattha
samutthita? antogame manussanam antare.
     Tada kira savatthivasino attano attano gehesu ca gehadvaresu
ca santhagaradisu ca nisiditva katham samutthapesum "bhagavato asitianubyanjanani
byamappabha dvattimsamahapurisalakkhanani, yehi ca bhagavato kayo, sabbaphaliphullo
@Footnote: 1 cha.Ma., i. pajahanattham        2 i. yathavato
Viya paricchattako, vikasitamiva kamalavanam, nanaratanavicittam viya suvannatoranam,
taramaricivikasitamiva 1- gaganatalam, ito cito ca vidhavamana vipphandamana
chabbannaramsiyo muncanto 2- ativiya sobhati. Bhagavato ca imina nama kammena
idam lakkhanam nibbattanti kathitam natthi, yaguulunkamattampi pana katacchubhattamattam
va pubbe dinnapaccaya evam uppajjatiti bhagavata vuttam. Kimnu kho sattha
kammam akasi, yenassa imani lakkhanani nibbattanti"ti.
     Athayasma anando antogame caranto imam kathasallapam sutva
katabhattakicco viharam agantva satthu vattam katva vanditva thito "maya
bhante antogame eka katha suta"ti aha. Tato bhagavata "kinte
ananda sutan"ti vutte sabbam arocesi. Sattha therassa vacanam sutva
parivaretra nisinne bhikkhu amantetva "dvattimsimani bhikkhave mahapurisassa
mahapurisalakkhanani"ti patipatiya lakkhanani dassetva yena kammena yam
nibbattam, tassa dassanattham evamaha.
                    Supatitthitapadatalakkhanavannana (1)
     [201] Purimam jatintiadisu pubbe nivutthakkhandha jatavasena
"jati"ti vutta. Tatha bhavanavasena "bhavo"ti, nivutthavasena alayatthena va
"niketo"ti. Tinnampi padanam pubbe nivutthakkhandhasantane "thito"ti attho.
     Idani yasma tam khandhasantanam devalokadisu pavattati. 3-
Lakkhananibbattanasamattham pana kusalakammam tattha na sukaram, manussabhutasseva tam sukaram.
Tasma yathabhutena yam kammam katam, tam dassento pubbe manussabhuto samanotiadimaha.
Akaranam va etam. Hatthiassagomahisavanaradibhutopi 4- hi mahapuriso
paramiyo puretiyeva. Yasma pana evarupe attabhave thitena katakammam na sakka
sukhena dipetum. Tasma "pubbe manussabhuto samano"ti aha.
@Footnote: 1 cha.Ma. taramaricivirocamiva     2 Si. vissajjento     3 cha.Ma. vattati
@4 cha.Ma. hatthiassamigamahisavanaradibhutopi, i. hatthiassamigamahisavanaradibhutopi
     Dalhasamadanoti thiraggahano. Kusalesu dhammesuti dasakusalakammapathesu.
Avatthitasamadanoti niccalaggahano anivattitaggahano. Mahasattassa hi akusalakammato
aggim patva kukkutapattam viya cittam patikuttati, kusalam patva vitanam viya
pasariyati. Tasma dalhasamadano hoti anivattitasamadano. Na sakka kenaci
samanena va brahmanena va devena va marena va brahmuna va
kusalasamadanam visajjapetum.
     Tatrimani vatthuni:- pubbe kira mahapuriso kalandakayoniyam
nibbatti. Atha deve vutthe ogho agantva kulavakam gahetva samuddameva
pavesesi. Mahapuriso "puttake niharissami"ti nanguttham temetva temetva
samuddato udakam bahi khipati. 1- Sattame divase sakko avajjitva tattha agamma
"kim karosi"ti pucchi. So tassa arocesi. Sakko mahasamuddato udakassa
dunniharaniyabhavam kathesi. Bodhisatto tadisena kusitena saddhim kathetumpi na
vattati. "ma idha tittha"ti apasadeti. 2- Sakko "anomapurisena gahitaggahanam
na sakka visajjapetun"ti tuttho tassa puttake anetva adasi.
Mahajanakakalepi mahasamuddam taramano "kasma mahasamuddam tarasi"ti devataya puttho
"param gantva kulasantake ratthe rajjam gahetva danam datum tarami"ti aha.
Tato devataya "ayam mahasamuddo gambhiro ceva puthulo ca, kada nam
tarissati"ti vutte 3- so aha "taveso mahasamuddasadiso, mayham pana ajjhasayam
agamma khuddakamatika viya khayati. Tvamyeva mam dakkhissasi samuddam taritva
samuddaparato dhanam aharitva kulasantake ratthe 4- rajjam gahetva danam
dadamanan"ti. Devata "anomapurisena gahitaggahanam na sakka visajjapetun"ti
bodhisattam alingitva haritva uyyane nipajjapesi. So chattam ussapetva
divase divase pancasatasahassapariccagam katva aparabhage nikkhamma pabbajito.
Evam mahasatto na sakka kenaci samanena va .pe. Brahmuna va
@Footnote: 1 cha.Ma. khipi               2 cha.Ma. apasaresi, i, apasadesi
@3 Si. puttho               4 cha.Ma. rattheti na dissati
Kusalasamadanam visajjapetum. Tena vuttam "dalhasamadano ahosi kusalesu dhammesu
avatthitasamadano"ti 1-.
     Idani yesu kusalesu dhammesu avatthitasamadano, 1- ahosi te
dassetum kayasucaritetiadimaha. Danasamvibhageti ettha ca danameva diyyanavasena danam,
samvibhagakaranavasena samvibhago. Silasamadaneti pancasilaatthasiladasasilacatuparisuddhisila-
puranakale. Uposathupavaseti catuddasikadibhedassa uposathassa
upavasanakale. Matteyyatati matuya katabbavatte. Sesapadesupi eseva nayo.
Annatarannataresu cati annesu ca annesu ca evarupesu. Adhikusalesuti ettha
atthi kusala, atthi adhikusala. Sabbepi kamavacarakusala kusala nama, rupavacara
adhikusala. Ubhopi te kusala nama, arupavacara adhikusala. Sabbepi te kusala
nama, savakaparamipatilabhapaccaya kusala adhikusala. Tepi kusala nama,
paccekabodhilabhapaccaya kusala adhikusala. Tepi kusala nama, sabbannutanana-
patilabhapaccaya pana kusala idha "adhikusala"ti adhippeta. Tesu adhikusalesu dhammesu
dalhasamadano ahosi avatthitasamadano. 1-
     Katatta upacitattati ettha sakimpi katam katameva, abhinhakaranena
pana upacitam hoti. Ussannattati pindikatam rasikatam kammam ussannanti vuccati.
Tasma "ussannatta"ti vadanto maya katassa kammassa cakkavalam
atisambadham bhavaggam atinicam, evam me ussannam kammanti dasseti. Vipulattati
appamanatta. Imina "anantam appamanam maya katam kamman"ti dasseti.
Adhigganhatiti adhibhavati, annehi devehi atirekam labhatiti attho. Patilabhatiti
adhigacchati.
     Sabbavantehi padatalehiti idam "samam padam bhumiyam nikkhipati"ti
etassa vittharavacanam. Tattha sabbavantehiti sabbapadesavantehi, na ekena
padesena pathamam phusati, na ekena paccha, sabbeheva padatalehi samam phusati,
samam uddharati. Sacepi hi tathagato "anekasataporisam narakam akkamissami"ti padam
@Footnote: 1.-1-1 cha.Ma. avatthitasamadano
Abhiharati 1- niharati. 1- Tavadeva ninnatthanam vatapurita viya kammarabhasta
unnamitva pathavisamam hoti. Unnatam thanampi anto pavisati. "dure akkamissami"ti
padam 2- abhiniharantassa sineruppamanopi pabbato suseditavettankuro viya
onamitva padasamipam agacchati. Tathahissa yamakapatihariyam katva "yugandharapabbatam
akkamissami"ti pade abhinihate pabbato onamitva padasamipam agato. Sopi
tam akkamitva dutiyapadena tavatimsabhavanam akkami. Na hi cakkalakkhanena
patitthatabbatthanam visamam bhavitum sakkoti. Khanu va kantako va sakkhara va
kathala va uccarapassavakhelasinghanikadini va purimataram va apagacchanti,
tattha tattheva va pathavim pavisanti. Tathagatassa hi silatejena punnatejena
dhammatejena dasannam paraminam anubhavena ayam mahapathavi sama mudupupphabhikinna
hoti.
     [202] Sagarapariyantanti sagarasimam. Na hi tassa rajjam karentassa
antara rukkho va pabbato va nadi va sima hoti mahasamuddova sima.
Tena vuttam "sagarapariyantan"ti. Akhilamanimittamakantakanti niccoram. Cora hi
kharasamphassatthena khila, upaddavapaccayatthena nimitta, vijjhanatthena kantakati
vuccanti. Iddhanti samiddham. Phitanti sabbasampattiya phaliphullam. Khemanti
nibbhayam. Sivanti nirupaddavam. Nirabbudanti coraabbudarahitam, 3- gumbagumbam
hutva carantehi corehi virahitanti attho. Akkhambhiyoti 4- avikkhambhiyo. Na nam
koci thanato caletum sakkoti. Paccatthikenati patipakkham icchantena. Paccamittenati
pativiruddhena amittena. Ubhayampetam sapattavevacanam. Abbhantarehiti anto
utthitehi ragadihi.
     Bahirehiti samanadihi. Tatha hi nam bahira devadattakokalikadayo
samanapi sonadandakutadandadayo brahmanapi sakkasadisa devatapi satta
vassani anubandhamano maropi bakadayo brahmanopi vikkhambhitum nasakkhimsu.
@Footnote: 1 cha.Ma., i. abhiniharati  2 cha.Ma., i. padanti na dissati
@3 cha.Ma. abbudavirahitam, i. abbudarahitam  4 Si., i. avikkhambhiyo
     Ettavata bhagavata kammanca kammasarikkhakanca lakkhananca
lakkhananisamso ca vutto hoti. Kammam nama satasahassakappadhikani cattari asankheyyani
dalhaviriyena hutva katakammam. Kammasarikkhakam nama dalhena katakammabhavam 1-
sadevako loko janatuti nibbattam 2- supatitthitapadamahapurisalakkhanam. Lakkhanam
nama supatitthitapadata. Lakkhananisamso nama paccatthikehi avikkhambhaniyata.
     [203] Tatthetam vuccatiti tattha vutte kammadibhede aparampi idam
vuccati, gathabandham sandhaya vuttam. Eta pana gatha poranakatthera
"anandattherena thapita vannanagatha"ti vatva gata. Aparabhage thera
"ekapadiko atthuddharo"ti ahamsu.
     Tattha sacceti vacisacce. Dhammeti dasakusalakammapathadhamme. Dameti
indriyadamane. Samyameti silasamyame. "soceyyasilalayuposathesu ca"ti ettha
kayasoceyyadi tividham soceyyam. Alayabhutam silameva silalayo. Uposathakammam
uposatho. Ahimsayati avihimsaya. Samattamacariti 3- sakalamacari.
     Anuvabhiti anubhavi. Veyyanjanikati lakkhanapathaka. Parabhibhuti pare
abhibhavanasamattho. Sattubhiti sapattehi akkhambhiyo hoti.
     Na so gacchati jatu khambhananti so ekamseneva aggapuggalo
vikkhambhetabbatam na gacchati. Esa hi tassa dhammatati tassa hi esa
dhammata ayam sabhavo.
                      Padatalacakkalakkhanavannana (2)
     [204] Ubbegauttasabhayanti ubbegabhayanceva uttasabhayanca.
Tattha corato va rajato va paccatthiasthikato va vilopanabandhanadinissayabhayam
ubbego nama, tammuhuttikam candahatthiassadini va ahiyakkhadayo va paticca
@Footnote: 1 cha.Ma., i. katabhavam           2 cha.Ma., i. nibbattanti na dissati
@3 ka. samantamacari
Lomahamsanakaram bhayam uttasabhayam nama. Tam sabbam apanudita vupasamita. Samvidhatati
samvidahita. Katham samvidahati? ataviyam sasankatthanesu danasalam karetva tattha
agate bhojetva manusse datva ativaheti. Tam thanam pavisitum asakkontanam
manusse pesetva paveseti. Nagaradisupi tesu tesu thanesu arakkham thapeti,
evam samvidahati. Saparivaranca danam adasiti annapanadi dasavidham danavatthu.
     Tattha annanti yagubhattam. Tam dento 1- na dvare thapetva
adasi, athakho antonivesane haritupalitte thane laja ceva pupphani ca
vikiritva asanam pannapetva vitanam bandhitva gandhadhupadihi sakkaram katva
bhikkhusamgham nisidapetva yagum adasi. Yagum dento ca sabyanjanam adasi.
Yagupanavasane pade dhovitva telena makkhetva nanappakarakam anantam
khajjakam datva pariyosane anekasupam anekabyanjanam panitabhojanam adasi.
Panam dento ambapanadiatthavidhapanam adasi, tampi yagubhattam datva. Vattham
dento na suddhavatthameva adasi, ekapatadupatadipahonakam pana vattham 2- datva
sucimpi adasi, suttampi adasi, suttampi vattesi, sucikaranatthane bhikkhunam
asanani yagubhattam padamakkhanam pitthimakkhanam rajanam pandupalasam rajanadonikam
antamaso civararajanakampi kappiyakarakampi adasi.
     Yananti upahanam. Tam dentopi 3- upahanatthavikam upahanadandakam
makkhanatelam hettha vuttani ca annadini tasseva parivaram katva adasi. Malam
dentopi na suddhamalameva adasi, athakho nam gandhehi missetva hetthimani
cattari tasseva parivaram katva adasi. Bodhicetiyaasanapotthakadipujanatthaya
ceva cetiyagharadhupanatthaya ca gandham dentopi na suddhagandhameva adasi,
gandhapimsanakanisadaya ceva pakkhipanakabhajanena ca saddhim hetthimani panca tassa
parivaram katva adasi. Cetiyapujadinam atthaya haritalamanosilacinapitthadivilepanam
dentopi na suddhavilepanameva adasi, vilepanabhajanena saddhim hetthimani cha
tassa parivaram katva adasi. Seyyati mancapitham. Tam dentopi na
@Footnote: 1 cha.Ma., i. dadanto      2 cha.Ma. vatthanti na dissati    3 cha.Ma. dadento
Suddhamancapithameva adasi. Kojavakambalapaccattharanamancapatipadakehi saddhim antamaso
makunasodhanadandakam 1- hetthimani ca satta tassa parivaram katva adasi. Avasatham
dentopi na gehamattameva adasi, athakho nam malakammalatakammapatimanditam
supannattamancapitham karetva hetthimani attha tassa parivaram katva adasi.
Padipeyyanti padipatelam. Tam dento cetiyangane bodhiyangane dhammassavanagge
vasanagehe potthakavacanatthane ca 2- imima dipam jalapethati na suddhatelameva
adasi, vattikapallakatelabhajanadihi saddhim hetthimani nava tasseva parivaram
katva adasi. Suvibhattantaraniti suvibhattaantarani.
     Rajanoti abhisitta khattiya. Bhogikati bhojaka. Kumarati
rajakumaRa. Idha kammam nama saparivaradanam. Kammasarikkhakam nama saparivaram
katva danam adasiti imina karanena sadevako loko janatuti nibbattam
cakkalakkhanam. Lakkhanam nama tadeva cakkalakkhanam. Anisamso mahaparivarata.
     [205] Tatthetam vuccatiti ima tadatthaparidipana gatha vuccanti.
Duvidha hi gatha hoti 3- tadatthaparidipana visesatthaparidipana ca. Tattha paliyam
agatameva attham paridipayamana 4- tadatthaparidipana nama. Paliyam anagatam
paridipayamana visesatthaparidipana nama. Ima pana tadatthaparidipana. Tattha pureti
pubbe. Puratthati tasseva vevacanam. Purimasu jatisuti imissa jatiya pubbe
katakammapatikkhepadipanam. Ubbegauttasabhayapanudanoti ubbegabhayassa ceva
uttasabhayassa ca apanudano. Ussukoti adhimutato.
     Satapunnalakkhananti satena satena punnakammena nibbattam ekekalakkhanam.
Evam sante yo koci buddho bhaveyyati na rocayimsu, anantesu pana
cakkavalesu sabbe satta ekekam kammam satakkhattum kareyyum, ettakehi janehi
katakammam bodhisatto ekova ekekam satagunam katva nibbatto. Tasma
"satapunnalakkhano"ti imamattham rocayimsu. Manussasurasakkarakkhasati manussa ca asura
ca sakka ca rakkhasa ca.
@Footnote: 1 cha.Ma. mangulasodhanadandakam, i. makulasodhanadandake     2 cha.ma, i. casaddo na dissati
@3 cha.Ma. honti                      4 cha.Ma. paridipana, i. paridipiyamana
                   Ayatapanhitaditilakkhanavannana (3-5)
     [206] Antarati patisandhito sarasacutiya antaRa. 1- Idha kammam
nama panatipata pativirati. 2- Kammasarikkhakam nama panatipatam karonta
padasaddasavanabhaya aggaggapadehi akkamanta gantva param ghatenti. 3- Atha te
imina karanena tesam tam kammam jano janatuti antovankapada va bahivankapada
va ukkutikapada va aggakonda va panhikonda va bhavanti. Aggaggapadehi
gantva parassa amaritabhavam pana tathagatassa sadevako loko imina
karanena janatuti ayatapanhimahapurisalakkhanam nibbattati. Tatha param ghatenta
unnatakayena gacchanta anne passissantiti onata gantva param ghatenti.
Atha te evamime gantva param ghatayimsuti nesantam kammam imina karanena paro
janatuti khujja va vamanaka 4- va pithasappi va bhavanti. Tathagatassa pana
evam gantva paresam aghatitabhavam imina karanena sadevako loko janatuti
brahmujugattamahapurisalakkhanam nibbattati. Tatha param ghatenta avudham va muggaram
va ganhitva mutthikatahattha param ghatenti. Te evam tesam parassa ghatitabhavam
imina karanena jano janatuti rassanguli va rassahattha va vankanguli va
phanahatthaka va bhavanti. Tathagatassa pana evam paresam aghatitabhavam sadevako
loko imina karanena janatuti dighangulimahapurisalakkhanam nibbattati. Idamettha
kammasarikkhakam. Idameva pana lakkhanattayam lakkhanam nama. Dighayukabhavo
lakkhananisamso.
     [207] Maranavadhabhayamattanoti ettha maranasankhato vadho maranavadhato, 5-
maranavadhato bhayam maranavadhabhayam, tam attano janitva. Pativirato param maranayati
yatha mayham maranato bhayam mama jivitam piyam, evam paresampiti natva param maranato
pativirato ahosi. Sucaritenati sucinnena. Saggamagamasiti saggam gato.
@Footnote: 1 cha.Ma., i. antare       2 cha.Ma., i. virati
@3. cha.Ma., patenti        4 cha.Ma., i. vamana     5 cha.Ma. marajhavadho
     Caviya punaridhagatoti cavitva puna idhagato. Dighapasanhikoti
dighapanhiko. Brahmava sujuti brahma viya sutthu uju.
     Subhujoti sundarabhujo. Susuti mahallakakalepi tarunaruPo. Susanthitoti
susanthanasampanno mudutalunanguliyassati mudu taluna ca anguliyo assa. Tibhiti
tihi. Purisavaraggalakkhanehiti purisavarassa aggalakkhanehi. Cirayapanayati 1- ciram
yapanaya, dighayukabhavaya.
     Ciram yapetiti ciram yapeti. Cirataram pabbajati yadi tato hiti yadi
tato hi cirataram yapeti yadi pabbajatiti attho. Yapayati ca vasiddhibhavanayati
vasippatto hutva iddhibhavanaya yapeti.
                     Sattussadatalalakkhanavannana (6)
     [208] Rasitananti rasasampannanam. "khadaniyanan"tiadisu khadaniyani
nama pitthakhajjakadini. Bhojaniyananti 2- panca bhojanani. Sayaniyananti 3-
sayitabbani sappinavanitadini. Lehaniyananti 4- nillehitabbani pitthapayasadini.
Panananti 5- attha panakani.
     Idha kammam nama kappasatasahassadhikani cattari asankheyyani dinnam
idam panitabhojanadanam. Kammasarikkhakam nama lukhabhojane kucchigate lohitam sussati,
mamsam milayati. Tasma lukhadayaka satta imina karanena tesam lukhabhojanassa
dinnabhavam jano janatuti appamamsa appalohita manussapeta viya
dullabhannapana bhavanti. Panitabhojane pana kucchigate mamsalohitam vaddhati, paripunnakaya
pasadika abhirupa dassaniya honti. Tasma tathagatassa digharattam
panitabhojanadayakattam sadevako loko imina karanena janatuti
sattussadamahapurisalakkhanam nibbattati. Lakkhanam nama sattussadalakkhanameva. Panitalabhita
anisamso.
@Footnote: 1 cha.Ma., cirayapanayati   2 cha.Ma., i. bhojaniyani
@3 cha.Ma., i. sayaniyani  4 cha.Ma., i. lehaniyani  5 cha.Ma., panani, i. panani
     [209] Khajjabhojjamatha leyyasayiyanti khajjakanca bhojananca
lehaniyanca sayaniyanca. Uttamaggarasadayakoti uttamo aggarasadayako,
uttamanam va aggarasanam dayako.
     Satta cussadeti satta ca ussade. Tadatthajotakanti khajjabhojjadijotakam,
tesam labhasamvattanikanti attho. Pabbajjampi cati pabbajamanopi ca. Tadadhigacchatiti
tam adhigacchati. Labhiruttamanti labhi uttamam.
                   Karacaranamudujalatalakkhanavannana (7-8)
     [210] Danenatiadisu ekacco daneneva sanganhitabbo hoti,
tam danena sangahesi. Pabbajitanam pabbajitaparikkharam, gihinam gihiparikkharam
adasi.
     Peyyavajjenati ekacco hi "ayam databbam danam nama deti,
ekena pana vacanena sabbam makkhetva naseti, kim etassa danan"ti vatta
hoti. Ekacco "ayam kincapi danam na deti, kathento pana telena viya
makkheti. Eso detu va ma va, vacanameva tassa sahassam agghati"ti vatva hoti.
Evarupo puggalo danam na paccasimsati, 1- piyavacanameva paccasimsati. Tam piyavacanena
sangahesi.
     Atthacariyayati atthasamvaddhanakathaya. Ekacco hi neva danam, na
piyavacanam paccasimsati. Attano hitakatham 2- vaddhikameva paccasimsati. Evarupam puggalam
"idante katabbam, idam te na katabbam. Evarupo puggalo sevitabbo, evarupo
puggalo na sevitabbo"ti evam atthacariyaya sangahesi.
     Samanattatayati samanasukhadukkhabhavena. Ekacco hi danadisu ekampi
na paccasimsati, ekasane nisajjam, ekapallanke sayanam, ekato bhojananti evam
samanasukhadukkhatam paccasimsati. Tattha jatiya hino bhogena adhiko dussangaho
hoti. Na hi sakka tena saddhim ekaparibhogam 3- katum, tatha akariyamane ca
@Footnote: 1 cha.Ma. paccasisati evamuparipi      2 Si. hitakatam      3 cha.Ma. ekaparibhogo
So kujjhati. Bhogena hino jatiya adhikopi dussangaho hoti. So hi "aham
jatima"ti bhogasampannena saddhim ekaparibhogam na icchati, tasmim kariyamane 1-
kujjhati. Ubhohipi hino pana susangaho hoti. Na hi so itarena saddhim
ekaparibhogam icchati, na akariyamane ca kujjhati. Ubhohi sadisopi susangahoyeva.
Bhikkhusu dussilo dussangaho hoti. Na hi sakka tena saddhim ekaparibhogam
katum, tatha akariyamaneva kujjhati. Silava susangaho hoti. Silava hi
kariyamanepi 2- akariyamanepi na kujjhati. Annam attana saddhim paribhogam
akarontampi na papakena cittena passati. Paribhogopi tena saddhim sukaro
hoti. Tasma evarupam puggalam evam samanattataya sangahesi.
     Susangahitassa hontiti susangahita assa honti. Detu va ma
va detu, karotu va ma va karotu, susangahitava honti, na bhijjanti.
"yadassa databbam hoti, tada deti. Idani manne natthi, tena na deti.
Kim mayam dadamanameva upatthahama, mayam adadantam 3- akarontam na upatthahama"ti
evam cintenti.
     Idha kammam nama digharattam katam danadisangahakammam. Kammasarikkhakam
nama yo evam asangahako hoti, so imina karanenassa asangahakabhavam
jano janatuti idha 4- thaddhahatthapado ceva hoti, visamatthitasseva 5- lakkhano
ca. Tathagatassa pana digharattam sangahakabhavam sadevako loko imina karanena
janatuti imani dve lakkhanani nibbattanti. Lakkhanam nama idameva
lakkhanadvayam. Susangahitaparijanata anisamso.
     [211] Kariyati karitva. Cariyati caritva. Anavamatenati
anavannatena. "anamadena"tipi 6- patho, na appamadena na dinnena na
vambhitenati 7- attho.
@Footnote: 1 cha.Ma. akariyamane   2 cha.Ma. adiyamanepi   3 cha.Ma., i. adentam
@4 cha.Ma., i. idha saddo na dissati  5 cha.Ma. visamatthitavayavalakkhano  6 Si. anapava
@dematipi   7 cha.Ma. i. gabbhitenati
     Caviyati. Cavitva. Atirucirasuvaggudassaneyyanti atiruciranca supasadikam
suvagganca 1- sutthu chekam dassaneyyanca datthabbayuttam. Susu kumaroti sutthu
sukumaro.
     Parijanassa voti parijano assa vo vacanakaro. Vidheyyoti
kattabbakattabbesu yatharucim vidhetabbo. 2- Mahimanti mahim imam. Piyavadu
hitasukhatam jigimsamanoti piyavado hutva hitanca sukhanca pariyesamano.
Vacanapatikarassabhippasannati vacanapatikara assa abhippasanna. Dhammanudhammanti
dhammanca anudhammanca.
               Ussankhapadauddhaggalomatalakkhanavannana (9-10)
     [212] Atthupasahitanti idhalokaparalokatthanissitam. Dhammupasanhitanti
dasakusalakammapathanissitam. Bahujanam nidassesiti 3- bahujanassa nidassanakatham 4- kathesi.
Paninanti sattanam. "aggo"tiadini sabbani annamannavevacanani. Idha kammam
nama digharattam bhasita uddhangamaniya atthupasanhita vaca. Kammasarikkhakam
nama yo evarupam uggatavacam na bhasati, so imina karanena uggatavacaya
abhasamanam jano janatuti adhosankhapado 5- ca hoti adhonatalomo 6- ca.
Tathagatassa pana digharattam evarupaya uggatavacaya bhasitabhavam sadevako loko
imina karanena janatuti ussankhapadalakkhananca uddhaggalomalakkhananca
nibbattati. Lakkhanam nama idameva lakkhanadvayam. Uttamabhavo anisamso.
     [213] Erayanti bhananto. Bahujanam nidamsayiti bahujanassa hitam
dasseti. Dhammayaganti dhammadanayannam.
     Ubbhamuppatitalomava sasoti so esa uddhaggatalomava hoti.
Padaganthirahuti padagoppaka ahesum. Sadhusanthitati sutthu santhita.
@Footnote: 1 cha.Ma. suvaggu ca. i. suvaggunca  2 cha.Ma., i. yatharuci vidhatabbo  3 cha.Ma., i.
@nidamsesi  4 cha.Ma., i. nidamsanakatham  5 Si. adhogatasankhapado  6 Si. adhogatalomo
Mamsalohitacitati mamsena ceva lohitena ca acita. Tacotthatati tacena
pariyonaddha niggulha. Vajatiti gacchati. Anomanikkamoti anomavihari
setthavihari.
                      Enijanghalakkhanavannana (11)
     [214] Sippam vatiadisu sippam nama dvepi sippani hinanca
sippam ukkatthanca sippam. Hinam nama sippam nalakarasippam kumbhakarasippam
pesakarasippam nhanasippam. Ukkattham nama sippam lekha muddhaganana.
Vijjanti 1- ahivijjadi anekavidha. Carananti pancasilam dasasilam patimokkhasamvarasilam.
Kammanti kammassakatajananapanna. Kiliseyyunti kilameyyum. Antevasikavattam
nama dukkham, tam nesam ma ciram ahositi cintesi.
     Rajarahaniti ranno anurupani hatthiassadini, taniyeva ranno
senaya angabhutatta rajanganiti vuccanti, rajupabhoganiti ranno
upabhogaparibhogabhandani, tani ceva sattaratanani ca. Rajanucchavikaniti ranno
anucchavikani. Tesamyeva sabbesam idam gahanam. Samanarahaniti samananam anurupani
ticivaradini. 2- Samananganiti samananam kotthasabhuta catasso parisa.
Samanupabhoganiti samananam upabhogaparikkhaRa. Samananucchavikaniti tesamyeva adhivacanam.
     Idha pana kammam nama digharattam sakkaccam sippadivacanam. Kammasarikkhakam
nama yo evam sakkaccam sippam avacento antevasike ukkutikasanajanghapesanikadihi
kilameti, tassa janghamamsam likhitva patitam viya hoti. Tathagatassa pana sakkaccam
vacitabhavam sadevako loko imina karanena janatuti anupubbauggatavattitam
enijanghalakkhanam nibbattati. Lakkhanam nama idameva lakkhanam. Anucchavikalabhita
anisamso.
     [215] Yadupaghatayati yam sippam kassaci upaghataya na hoti.
Kilissatiti kilamissati. Sukhumattacotthatati sukhamatacena pariyonaddha. Kim pana
@Footnote: 1 cha.Ma. i. vijja          2 cha.Ma., i. civaradini
Annena kammena annam lakkhanam nibbattatiti. Na nibbattati, yam pana
nibbattati, tam anubyanjanam hoti, tasma idha vuttam.
                      Sukhumacchavilakkhanavannana (12)
     [216] Samanam vati samitapapatthena samanam. Brahmanam vati
bahitapapatthena brahmanam.
     Mahapannotiadisu mahapannadihi samannagato hotiti attho.
Tatridam mahapannadinam nanattam.
     Tattha 1- katama mahapanna? mahante silakkhandhe parigganhatiti
Mahapanna, mahante samadhikkhandhe pannakkhandhe vimuttikkhandhe
vimuttananadassanakkhandhe parigganhatiti mahapanna, mahantani thanathanani mahanta
viharasamapattiyo mahantani ariyasaccani mahante satipatthane sammappadhane
iddhipade mahantani indriyani balani bojjhangani 2- mahante ariyamagge
mahantani samannaphalani mahanta abhinnayo mahantam paramattham nibbanam
parigganhatiti mahapanna.
     Katama puthupanna? puthunanakkhandhesu nanam pavattatiti puthupanna.
Puthunanadhatusu puthunanaayatanesu puthunanapaticcasamuppadesu puthunanasunnata-
manupalabbhesu puthunanaatthesu dhammesu niruttisu patibhanesu. Puthunanasilakkhandhesu
puthunanasamadhipannavimuttivimuttinanadassanakkhandhesu puthunanathanathanesu
puthunanaviharasamapattisu puthunanaariyasaccesu puthunanasatipatthanesu
sammappadhanesu iddhipadesu indriyesu balesu bojjhangesu puthunanaariyamaggesu
samannaphalesu abhinnasu puthujjanasadharane dhamme samatikkamma paramatthe
nibbane nanam pavattatiti puthupanna.
@Footnote: 1 khu. patisambhida 665/570 (saya)      2 cha.Ma. bojjhange
     Katama 1- hasapanna? idhekacco hasabahulo vedabahulo tutthibahulo
pamojjabahulo silam paripureti indriyasamvaram paripureti bhojane mattannutam
jagariyanuyogam silakkhandham pannakkhandham vimuttikkhandham vimuttinanadassanakkhandham
paripuretiti hasapanna. Hasabahulo vedabahulo tutthibahulo pamujjabahulo
thanathanam pativijjhatiti hasapanna. Hasabahulo viharasamapattiyo paripuretiti
hasapanna. Hasabahulo ariyasaccani pativijjhatiti hasapanna. Satipatthane
sammappadhane iddhipade indriyani balani bojjhangani ariyamaggam bhavetiti
hasapanna. Hasabahulo samannaphalani sacchikarotiti hasapanna. Abhinnayo
pativijjhatiti hasapanna. Hasabahulo vedatutthipamojjabahulo paramattham nibbanam
sacchikarotiti hasapanna.
     Katama javanapanna? yankinci rupam atitanagatapaccuppannam yandure
Santike va, sabbantam rupam aniccato khippam javatiti javanapanna. Dukkhato
khippam anattato khippam javatiti javanapanna. Yakaci vedana .pe. Yankinci
vinnanam atitanagatapaccuppannam .pe. Sabbantam vinnanam aniccato dukkhato
anattato khippam javatiti javanapanna. Cakkhum 2- .pe. Jaramaranam atitanagatapaccuppannam
aniccato dukkhato anattato khippam javatiti javanapanna. Rupam atitanagatapaccuppannam
aniccam khayatthena dukkham bhayatthena anatta asarakatthenati tulayitva tiretva 3-
vibhavayitva vibhutam katva rupanirodhe nibbane khippam javatiti javanapanna.
Vedana sanna sankhara vinnanam cakkhum .pe. Jaramaranam atitanagatapaccuppannam
aniccam khayatthena .pe. Vibhutam katva jaramarananirodhe nibbane khippam
javatiti javanapanna. Rupam atitanagatapaccuppannam aniccam sankhatam paticcasamuppannam
khayadhammam vayadhammam viragadhammam nirodhadhammanti tulayitva tiretva vibhavayitva
vibhutam katva rupanirodhe nibbane khippam javatiti javanapanna. Vedana sanna
sankhara vinnanam. 4- Cakkhum .pe. Jaramaranam atitanagatapaccuppannam 5- aniccam
@Footnote: 1 khu. patisambhida 458  2 cha.Ma. cakkhu evamuparipi   3 cha.Ma. tirayitva evamuparipi
@4 cha.Ma., i. .pe.   5 cha.Ma. ayam saddo na dissati
Sankhatam paticcasamuppannam khayadhammam vayadhammam viragadhammam nirodhadhammanti tulayitva
tiretva vibhavayitva vibhutam katva jaramarananirodhe nibbane khippam javatiti
javanapanna.
     Katama tikkhapanna? khippam kilese chindatiti tikkhapanna.
Uppannam kamavitakkam nadhivaseti. Uppannam byapadavitakkam. Uppannam
vihimsavitakkam. Uppannuppanne papake akusale dhamme uppannam ragam dosam
moham kodham upanaham makkham palasam issam macchariyam mayam satheyyam thambham sarambham
manam atimanam madam pamadam sabbe kilese sabbe duccarite sabbe abhisankhare
sabbe bhavagamike 1- kamme nadhivaseti pajahati vinodeti byantikaroti
anabhavangametiti tikkhapanna. Ekamhi asane cattaro ariyamagga cattari
samannaphalani catasso patisambhidayo cha ca 2- abhinnayo adhigata honti
sacchikata phusita 3- pannayati tikkhapanna.
     Katama nibbedhikapanna. Idhekacco sabbasankharesu ubbedhabahulo
hoti utrasabahulo 4- ukkanthabahulo aratibahulo anabhiratibahulo bahimukho na
ramati sabbasankharesu, anibbiddhapubbam apadalitapubbam lobhakkhandham nibbijjhati
padaletiti nibbedhikapanna. Anibbiddhapubbam apadalitapubbam dosakkhandham
mohakkhandham kodham upanaham .pe. Sabbe bhagavamike kamme nibbijjhati padaletiti
nibbedhikapannati.
     [217] Pabbajitam upasitati panditapabbajitam upasankamitva
payirupasita. Atthantaroti yatha eke randhagavesino uparambhacittataya dosam
abbhantaram karitva nisamayanti, evam anisametva attham abbhantaram katva
atthayuttam katham nisamayi upadharayi.
     Patilabhagatenati patilabhatthaya gatena. Uppadanimittakovidati
uppade ca nimitte ca cheka. Avecca dakkhatiti natva passissati.
@Footnote: 1 cha.Ma., i. bhavagamikamme         2 cha.Ma., i. ca saddo na dissati
@3 cha.Ma. phassita, i. passita       4 cha.Ma., i. uttasabahulo
     Atthanusitthisu pariggahesu cati ye atthanusasanesu pariggaha
atthanatthapariggahakani nanani, tesuti attho.
                      Suvannavannalakkhanavannana (13)
     [218] Akkodhanoti na anagamimaggena kodhassa pahinatta,
athakho sacepi me kodho uppajjeyya, khippameva nam pativinodeyyanti evam
akodhavasikatta. Nabhisajjiti kutilakutilakanthako viya tattha tattha mammam tudanto
viya na laggi. Na kuppi na byapajjitiadisu pubbuppattiko koPo. Tato
balavataro byapado. Tato balavatara patitthiyana. Tam sabbam akaronto na
kuppi na byapajji na patitthayi. Appaccayanti domanassam. Patvakasiti na
kayavikarena va vacivikarena va pakatamakasi.
     Idha kammam nama digharattam akodhanata ceva sukhumattharanadidananca.
Kammasarikkhakam nama kodhanassa hi chavivanno avilo hoti mukham duddasiyam
vatthacchadanasadisanca mandanam nama natthi. Tasma yo kodhano ceva
vatthacchadanananca adata, so imina karanenassa jano kodhanadibhavam
janatuti dubbanno hoti dussanthano. Akodhanassa pana mukham virocati,
chavivanno vippasidati. Satta hi catuhi karanehi pasadika honti amisadanena
va vatthadanena va sammajjanena va akodhanataya va. Imina cattaripi
karanani digharattam tathagatena kataneva. Tenassa imesam katabhavam sadevako
loko imina karanena janatuti suvannavannam mahapurisalakkhanam nibbattati.
Lakkhanam nama idameva lakkhanam. Sukhumattharanadilabhita anisamso.
     [219] Abhivisajjiti abhivisajjesi. Mahimiva suro abhivassanti suro
vuccati devo, mahapathavim abhivassanto devo viya.
     Suravarataroriva indoti suranam varataro indo viya.
     Apabbajjamicchanti apabbajjam gihibhavam icchanto. Mahatim mahinti
mahantim pathavim.
     Acchadanavatthamokkhapapuranananti acchadanananceva vatthananca
uttamapapuranananca. Panasoti vinaso.
                   Kosohitavatthaguyhalakkhanavannana (14)
     [220] Matarampi puttena samaneta ahositi imam kammam rajje
thitena 1- sakka katum. Tasma bodhisattopi rajjam karayamano antonagare
catukkadisu catusu nagaradvaresu bahinagare catusu disasu imam kammam karothati
manusse thapesi. Te mataram kuhim me putto puttam na passamiti vilapantim
pariyesamanam disva ehi amma puttam dakkhasiti tam adaya gantva nhapetva
bhojetva puttamassa pariyesitva dassenti. Esa nayo sabbattha.
     Idha kammam nama digharattam natinam samangibhavakaranam. Kammasarikkhakam
nama natayo hi samangibhuta annamannassa vajjam paticchadenti. Kincapi hi
te kalahakale kalaham karonti, ekassa pana dose uppanne annam janapetum
na icchanti. Ayam nama ekassa dosoti vutte sabbe utthahitva kena dittham
kena sutam, amhakam natisu evarupam katta nama natthiti. Tathagatena pana tam
natisangaham karontena digharattam idam vajjapaticchadanakammam nama katam hoti.
Athassa sadevako loko imina karanena evarupassa kammassa katabhavam janatuti
kosohitavatthaguyhalakkhanam nibbattati. Lakkhanam nama idameva lakkhanam.
Pahutaputtata anisamso.
     [221] Vatthachadiyanti vatthena chadetabbam vatthaguyham.
     Amittatapanati amittapanam tapana. Gihissa pitijananati gihibhutassa
sato pitijanana.
@Footnote: 1 cha.Ma. patitthitena
              Parimandalaanonamajannuparimasanalakkhanavannana (15-16)
     [222] Samam janatiti "ayam tarukkhasamo ayam pokkharasatisamo"ti
evam tena tena samam janati. Samam janatiti sayam janati. Purisam janatiti
"ayam setthasammato"ti purisam janati. Purisavisesam janatiti muggam masena samam
akatva gunavisitthassa visesam janati. Ayamidamarahatiti ayam puriso idam nama
danasakkaram 1- arahati. Purisavisesakaro pure ahositi purisavisesam natva karako
ahosi. Yo yam arahati, tassevetam adasi. Yo hi kahapanarahassa addham deti,
so parassa addham naseti. Yo dve kahapane deti, so attano kahapanam
naseti. Tasma idam ubhayampi akatva yo yam arahati, tassa tadeva adasi.
Saddhadhanantiadisu sampattipatilabhatthena saddhadinam dhanabhavo veditabbo.
     Idha kammam nama digharattam purisavisesam natva katam samasangahakammam.
Kammasarikkhakam nama tadassa kammam sadevako loko imina karanena janatuti
imani dve lakkhanani nibbattanti. Lakkhanam nama idameva lakkhanadvayam.
Dhanasampatti anisamso.
     [223] Tuliyati tulayitva. Pativicayati 2- vicinitva. 3- Mahajanasangahakanti
mahajanasangaham. 4- Samekkhamanoti samam pekkhamano. Abhinipuna manujati
atinipuna sukhumapanna lakkhanapathaka manussa. Bahuvividha gihinam arahaniti
bahuvividhani gihinam anucchavikani patilabhati. Daharo susu kumaroti "ayam daharo
kumaro patilabhissati"ti byakarimsu. 5- Mahipatissati ranno.
                 Sihapubbaddhakayaditilakkhanavannana (17-19)
     [224] Yogakkhemakamoti yogato khemakamo. Pannayati kammassa
katapannaya. Idha kammam nama mahajanassa atthakamata. Kammasarikkhakam nama tam
@Footnote: 1 Si. danam sakkaram               2 Si. paviciya
@3 cha.Ma. pativicinitva, i. pavicinitva  4 cha.Ma. mahajanasangahanam    5 cha.Ma. byakamsu
Mahajanassa atthakamataya vaddhikameva paccasimsanabhavam 1- sadevako loko imina
karanenassa janatuti imani samantaparipurani aparihinani tini lakkhanani
nibbattanti. Lakkhanam nama idameva lakkhanattayam. Dhanadihi ceva saddhadihi ca
aparihani anisamso.
     [225] Saddhayati okappanasaddhaya pasadanasaddhaya. Silenati
pancasilena dasasilena. Sutenati pariyattisavanena. Buddhiyati etesam buddhiya,
"kinti etehi vaddheyyun"ti evam cintesiti attho. Dhammenati lokiyadhammena.
Bahuhi sadhubhiti annehipi bahuhi uttamagunehi. Asahanadhammatanti aparihanadhammam. 2-
                     Rasaggasaggitalakkhanavannana (20)
     [226] Samabhivahiniyoti yatha tilaphalamattampi jivhagge thapitam
sabbattha pharati, evam sama hutva vahanti. Idha kammam nama arogakaranam 3-
kammam. Kammasarikkhakam nama paniadihi paharaladdhassa tattha tattha lohitam
santhati, ganthi ganthi hutva anto ca pubbam ganhati, anto ca bhijjati,
evam so bahurogo hoti. Tathagatena pana digharattam imam arogyakaranakammam 4-
katam. Tadassa sadevako loko imina karanena janatuti arogyakaranam 5-
rasaggasaggilakkhanam nibbattati. Lakkhanam nama idameva lakkhanam. Appabadhata
anisamso.
     [227] Maranavadhenati "etam maretha etam ghatetha"ti evam
anattena maranavadhena. Ubbadhanayati bandhanagarappavesanena. Ojasati
ujasati.
                 Abhinilanettagopakhumalakkhanavannana (21-22)
     [228] Na ca visatanti kakkatako viya akkhini niharitva na
kodhavasena pekkhita ahosi. Na ca visaviti 6- vankakkhikotiya pekkhitapi nahosi.
@Footnote: 1 cha.Ma. paccasisitabhavam, i. paccasimsitabhavam  2 cha.Ma. aparihinadhammam, i.
@asahanadhammam  3 cha.cha., i. avihethanakammam   4 Si. arogakaranam kammam
@5 cha.Ma., i. arogyakaram    6 cha.Ma. visaci, si. i. visacitam
Na ca pana vidheyyapekkhitati vidheyyapekkhita nama yo kujjhitva yada nam
paro oloketi, tada nimmileti na oloketi, puna gacchantam kujjhitva
oloketi, evarupo nahosi. "viteyyapekkhita"tipi 1- patho, ayamevattho. Ujum
tatha pasatamujumanoti ujumano hutva ujupekkhita hoti, yatha ca uju, tatha
pasatam vipulam vitthatam 2- pekkhita ahosi. 3- Piyadassanoti piyamanehi 4- passitabbo.
     Idha kammam nama digharattam mahajanassa piyacakkhuna olokanakammam.
Kammasarikkhakam nama kujjhitva olokento kano viya kakakkhi viya hoti,
vankakkhi pana avilakkhi ca hotiyeva. Pasannacittassa pana olokayato akkhinam
pancavanno pasado pannayati. Tathagato ca tatha olokesi. Athassa tam
digharattam piyacakkhuna olokitabhavam sadevako loko imina karanena janatuti
imani nettasampattikarani dve mahapurisalakkhanani nibbattanti. Lakkhanam nama
idameva lakkhanadvayam. Piyadassanata anisamso.
     [229] Abhiyoginoti lakkhanasatthe yutta.
                      Unhisasisalakkhanavannana (23)
     [230] Bahujanapubbangamo ahositi bahujanassa pubbangamo ahosi
ganajetthako. Tassa ditthanugatim anne apajjimsu. Idha kammam nama
pubbangamata. Kammasarikkhakam nama yo pubbangamo hutva danadini kusalakammani
karoti, so amankubhuto sisam ukkhipitva pitipamojjena paripunnasiso hoti, 4-
vicarati, mahapuriso ca tatha 5- ahosi. 6- Tathagato ca tatha akasi. Athassa
sadevako loko imina karanena idam pubbangamakammam janatuti unhisasisalakkhanam
nibbattati. Lakkhanam nama idameva lakkhanam. Mahajananuvattanata 7- anisamso.
@Footnote: 1 cha.Ma. vineyyapekkhita  2 cha.Ma., vitthatam   3 cha.Ma. hoti
@4 i. piyayamanehi  5 cha.Ma., i. hoti saddo na dissati
@6 cha.Ma. i. tatha saddo na dissati   7 cha.Ma. i. hoti   8 Si. mahaparivarata
     [231] Bahujanam hessatiti bahujanassa bhavissati. Patibhogiyati
veyyavaccakara, etassa bahu veyyavaccakara bhavissantiti attho. Abhiharanti
tadati daharakaleyeva tada evam byakaronti. Patiharakanti veyyavaccakarabhavam.
Visaviti cinnavaSi.
                  Ekekalomatadilakkhanavannana (24-25)
     [232] Upavattatiti ajjhasayam anuvattati, idha kammam nama digharattam
saccakathanam. Kammasarikkhakam nama digharattam advejjhakathaya parisuddhakathaya
kathitabhavamassa sadevako loko imina karanena janatuti ekekalomalakkhananca
unnalakkhanca nibbattati lakkhanam nama idameva lakkhanadvayam. Mahajanassa
ajjhasayanukulena anuvattanata anisamso.
     [233] Ekekalomupacitangavati ekekehi lomehi upacitasariro.
                 Cattalisaaviraladantalakkhanavannana (26-27)
     [234] Abhejjaparisoti abhinditabbapariso. Idha kammam nama
digharattam apisunavacaya kathanam. Kammasarikkhakam nama pisunavacassa kira samaggabhavam
bhindato danta aparipunna ceva honti virala ca. Tathagatassa pana digharattam
apisunavacatam sadevako loko imina karanena janatuti idam lakkhanadvayam
nibbattati. Lakkhanam nama idameva lakkhanadvayam. Abhejjaparisata anisamso.
     [235] Caturo dasati cattaro dasa cattalisam.
                 Pahutajivhabrahmassaralakkhanavannana (28-29)
     [236] Adeyyavaco hotiti gahetabbavacano hoti. Idha kammam
nama digharattam apharusavadita. Kammasarikkhakam nama ye pharusavaca honti, te
imina karanena nesam jivham parivattetva parivattetva pharusavacaya kathitabhavam
Jano janatuti thaddhajivha va honti gulhajivha va dvijivha va mammana
va. Ye pana jivham parivattetva parivattetva pharusavacam na vadanti, te
thaddhajivha va 1- gulhajivha va dvijivha va na honti. Mudu nesam jivha
hoti rattakambalavanna. Tasma tathagatassa digharattam jivham parivattetva
parivattetva pharusaya vacaya akathitabhavam sadevako loko imina karanena janatuti
pahutajivhalakkhanam nibbattati. Pharusavacam kathentananca saddo bhijjati. Te
saddabhedam katva pharusavacaya kathitabhavam jano janatuti chinnassara va honti
bhinnassara va kakassara va. Ye pana sarabhedakaram pharusavacam na kathenti,
tesam saddo madhuro ca hoti pemaniyo ca. Tasma tathagatassa digharattam
saddabhedakaraya pharusavacaya akathitabhavam sadevako loko imina karanena
janatuti brahmassaralakkhanam nibbattati. Lakkhanam nama idameva lakkhanadvayam.
Adeyyavacata 2- anisamso.
     [237] Ubbadhakaranti akkosayuttatta abadhakarim. Bahujanappamaddananti
bahujananam pamaddanim. Abalham giram so na bhani pharusanti
ettha akaro parato bhanisaddena yojetabbo. Balhanti balham balavam
atipharusam. Balham giram so na abhaniti ayamettha attho. Susamhitanti sutthu
pemasahitam. Sakhilanti mudukam. Vacati vacayo. Kannasukhati kannasukhayo.
"kannasukhan"tipi patho, yatha kannanam sukham hoti, evam erayatiti attho.
Vedayithati vedayittha. Brahmassarattanti brahmassaratam. Bahuno bahunti bahujanassa
bahum. "bahunam bahun"tipi patho, bahujananam bahunti attho.
                       Sihahanulakkhanavannana (30)
     [238] Appadhamsiyo 3- hotiti gunato va thanato va dhamsetum
cavetum asakkuneyyo. Idha kammam nama palapakathaya akathanam. Kammasarikkhakam
@Footnote: 1 cha.Ma. va saddo na dissati  2 cha.Ma., i. adeyyavacanata
@3 cha.Ma., i. appadhamsiko
Nama ye tam kathenti, te imina karanena nesam hanukam caletva caletva
palapakathaya kathitabhavam jano janatuti antopavitthahanuka va vankahanuka va
pabbharahanuka va honti. Tathagato pana tatha na kathesi. Tenassa hanukam
caletva caletva digharattam palapakathaya akathitabhavam sadevako loko imina
karanena janatuti sihahanulakkhanam nibbattati. Lakkhanam nama idameva lakkhanam.
Appadhamsikata anisamso.
     [239] Avikinnavacanabyappatho cati avikinnavacananam viya
purimabodhisattanam vacanapatho 1- assati avikinnavacanabyappatho.
Dvidugamavaratarahanuttamalatthati dvihi dvihi gacchatiti dvidugamo, dvihi dvihiti
catuhi, catuppadanam varatarassa sihasseva hanubhavam alatthati attho. Manujadhipatiti
manujanam adhipati. Tathattoti tathasabhavo.
                 Samadantasusukkadathatalakkhanavannana (31-32)
     [240] Suciparivaroti parisuddhaparivaro. Idha kammam nama sammajivata. 2-
Kammasarikkhakam nama yo visamena samkilitthajivena jivitam kappeti, tassa dantapi
visama honti dathapi kilittha. Tathagatassa pana samena suddhajivena jivitam
kappitabhavam sadevako loko imina karanena janatuti samadantalakkhananca
susukkadathalakkhananca nibbattati. Lakkhanam nama idameva lakkhanadvayam.
Suciparivarata anisamso.
     [241] Avassajiti pahasi. Tidivapuravarasamoti tidivapuravarena sakkena
samo. Lapanajanti mukhajam, dantanti attho. Dijasamasukkasucisobhanadantoti dve
vare jatatta dijanamaka sukka sucisobhana ca danta assati dijasamasukkasuci-
sobhanadanto. Na ca janapadatudananti yo tassa cakkavalaparicchinno janapado,
tassa annena tudanam pila va abadho va natthi. Hitampi ca bahujanasukhanca
@Footnote: 1 Si. vacanam byappatho        2 Si., i. sammajivita
Carantiti bahu jana samanasukhadukkha hutva tasmim janapade annamannassa
hitanceva sukhanca caranti. Vipapoti vigatapaPo. Vigatadarathakilamathoti
vigatakayikadarathakilamatho. Malakhilakalikilesepanudebhiti ragadimalananceva
ragadikhilananca 1- dosakalinanca sabbakilesananca apanudebhi. 2- Sesam sabbattha
uttanatthamevati.
                       Lakkhanasuttavannana nitthita.
                        -----------------



             The Pali Atthakatha in Roman Book 6 page 107-132. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=6&A=2689&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=6&A=2689&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=11&i=130              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=11&A=3182              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=11&A=3311              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=11&A=3311              Contents of The Tipitaka Volume 11 http://84000.org/tipitaka/read/?index_11

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]