ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ENGLISH letter  
Atthakatha Book 6 : PALI ROMAN Dī.A. (sumaṅgala.3)

                        10. Saṅgītisuttavaṇṇanā
      [296] Evamme sutanti saṅgītisuttaṃ. Tatrāyaṃ anupubbapadavaṇṇanā:-
      cārikañcaramānoti nibaddhacārikañcaramāno. Tadā kira satthā
dasasahassacakkavāḷe ñāṇajālaṃ pattharitvā lokaṃ volokayamāno pāvānagaravāsino
mallarāje disvā ime rājāno mayhaṃ sabbaññutañāṇajālassa anto paññāyanti
kiṃnukhoti āvajjento "rājāno ekaṃ saṇṭhāgāraṃ kāresuṃ mayi gate maṅgalaṃ
bhaṇāpessanti, ahaṃ tesaṃ maṅgalaṃ vatvā uyyojetvā "bhikkhusaṃghassa dhammakathaṃ
kathehī"ti sāriputtaṃ vakkhāmi, sāriputto tīhi piṭakehi sammasitvā
cuddasapañhādhikena pañhasahassena paṭimaṇḍetvā bhikkhusaṃghassa saṅgītisuttaṃ nāma
kathessati, suttantaṃ āvajjetvā pañca bhikkhusatāni saha paṭisambhidāhi arahattaṃ
pāpuṇissantī"ti imamatthaṃ disvā cārikaṃ pakkanto. Tena vuttaṃ "mallesu
cārikañcaramāno"ti.
                       Ubbhatakanavasaṇṭhāgāravaṇṇanā
      [297] Ubbhatakanti tassa nāmaṃ, uccattā vā evaṃ vuttaṃ.
Saṇṭhāgāranti nagaramajjhe saṇṭhāgārasālā. Samaṇena vāti ettha yasmā
gharavatthupariggahakāleyeva devatā attano vasanaṭṭhānaṃ gaṇhanti. Tasmā devena
vāti avatvā "samaṇena vā brāhmaṇena vā kenaci vā manussabhūtenā"ti vuttaṃ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page164.

Yena bhagavā, tenupasaṅkamiṃsūti bhagavato āgamanaṃ sutvā amhehi gantvāpi na bhagavā ānīto, dūtaṃ pesetvāpi na pakkosāpito, sayameva pana mahābhikkhusaṃghaparivāro amhākaṃ vasanaṭṭhānaṃ sampatto, amhehi ca saṇṭhāgārasālā kāritā, ettha mayaṃ dasabalaṃ ānetvā maṅgalaṃ bhaṇāpessāmā"ti cintetvā upasaṅkamiṃsu. [298] Yena saṇṭhāgāraṃ tenupasaṅkamiṃsūti taṃdivasaṃ kira saṇṭhāgāre cittakammaṃ niṭṭhapetvā aṭṭakā muttamattā honti, buddhā ca nāma araññajjhāsayā araññārāmā, antogāme vaseyyuṃ vā no vā. Tasmā bhagavato manaṃ jānitvāva paṭijaggissāmāti cintetvā te bhagavantaṃ upasaṅkamiṃsu. Idāni pana bhagavato 1- manaṃ labhitvā paṭijaggitukāmā yena saṇṭhāgāraṃ tenupasaṅkamiṃsu. Sabbasantharinti yathā sabbaṃ santhaṭaṃ 2- hoti, evaṃ. Yena bhagavā tenupasaṅkamiṃsūti ettha pana te mallarājāno saṇṭhāgāraṃ paṭijaggitvā nagaravīthiyopi sammajjāpetvā dhaje ussāpetvā gehadvāresu puṇṇaghaṭe ca kadaliyo ca ṭhapāpetvā sakalanagaraṃ dīpamālāhi 3- vippakiṇṇaṃ tārakaṃ viya katvā khīrūpake 4- dārake khīraṃ pāyetha, dahare kumāre lahuṃ lahuṃ bhojāpetvā sayāpetha, uccāsaddaṃ mā karittha, ajja ekarattiṃ satthā antogāme vasissati, buddhā nāma appasaddakāmā hontīti bheriñcārāpetvā sayaṃ daṇḍadīpakaṃ ādāya yena bhagavā tenupasaṅkamiṃsu. [299] Bhagavantaṃyeva purakkhatvāti bhagavantaṃ purato katvā. Tattha bhagavā bhikkhūnañceva upāsakānañca majjhe nisinno ativiya virocati, samantapāsādiko suvaṇṇavaṇṇo abhirūpo dassanīyo. Purimakāyato 5- suvaṇṇavaṇṇā rasmi uṭṭhahitvā asītihatthaṃ ṭhānaṃ gaṇhāti. Majjhimakāyato. 6- Dakkhiṇahatthato. Vāmahatthato suvaṇṇavaṇṇā rasmi uṭṭhahitvā asītihatthaṃ ṭhānaṃ gaṇhāti. Upari kesantato paṭṭhāya sabbakesāvaṭṭehi moragīvavaṇṇā rasmi uṭṭhahitvā gagaṇatale asītihatthaṃ ṭhānaṃ gaṇhāti. Heṭṭhā pādatalehi pavāḷavaṇṇā rasmi uṭṭhahitvā @Footnote: 1 cha.Ma., i. bhagavato na dissati 2 cha.Ma., i. santhataṃ 3 cha.Ma. dīpamālādīhi @4 cha.Ma., i. khīrapāyake 5 i. puratthimā 6 i. pacchimakāyato

--------------------------------------------------------------------------------------------- page165.

Ghanapaṭhaviyaṃ asītihatthaṃ ṭhānaṃ gaṇhāti, evaṃ samantā asītihatthamattaṃ ṭhānaṃ chabbaṇṇā buddharasmiyo vijotamānā 1- vipphandamānā vidhāvanti. Sabbe disābhāgā suvaṇṇacampakapupphehi vikīriyamānā viya suvaṇṇaghaṭato nikkhantasuvaṇṇarasadhārāhi siñcamānā viya pasāritasuvaṇṇapaṭaparikkhittā viya verambhavātasamuṭṭhitakiṃsukakaṇṇikāra- pupaphacuṇṇasamokiṇnā 2- viya ca vippakāsanti, bhagavatopi asītianubyañjanabyāmappabhādvattiṃsavaralakkhaṇasamujjalaṃ sarīraṃ samuggatatārakaṃ viya gagaṇatalaṃ, vikasitamiva padumavaṇṇaṃ 3- sabbaphāliphullo 4- viya yojanasatiko pāricchattako paṭipāṭiyā ṭhapitānaṃ dvattiṃsasuriyānaṃ dvattiṃsacandānaṃ dvattiṃsacakkavattīnaṃ dvattiṃsadevarājānaṃ dvattiṃsamahābrahmānaṃ siriyā siriṃ abhibhavamānaṃ viya virocati. Parivāretvā nisinnā bhikkhūpi sabbeva appicchā santuṭṭhā pavivittā asaṃsaṭṭhā āraddhaviriyā vattāro vacanakkhamā codakā pāpagarahino sīlasampannā samādhisampannā paññāsampannā vimuttisampannā vimuttiñāṇadassanasampannā. Tehi parivārito bhagavā rattakambalaparikkhitto viya suvaṇṇakkhandho, rattapadumavanasaṇḍamajjhagatā viya suvaṇṇanāvā, pavāḷavedikāya parikkhitto viya suvaṇṇapāsādo virocittha. Asītimahātherāpi naṃ meghavaṇṇaṃ paṃsukūlaṃ pārupitvā maṇivammikā viya mahānāgā parivārayiṃsu vantarāgā bhinnakilesā vijaṭitajaṭā chinnabandhanā kule vā gaṇe vā alaggā. Iti bhagavā sayaṃ vītarāgo vītarāgehi parivārito, 5- vītadoso vītadosehi, vītamoho vītamohehi, nittaṇho nittañhehi, nikkileso nikkilesehi, sayaṃ buddho bahussutabuddhehi parivārito pattaparivāritaṃ viya kesaraṃ, kesaraparivāritā viya kaṇṇikā, aṭṭhanāgasahassaparivārito viya chaddanto nāgarājā, navutihaṃsasahassaparivārito viya dhataraṭṭho haṃsarājā, senaṅgaparivārito viya cakkavattirājā, marugaṇaparivārito viya sakko devarājā, brahmagaṇaparivārito viya hāritamahābrahma asamena buddhavesena aparimāṇena buddhavilāsena tassaṃ @Footnote: 1 cha.Ma., i. vijjotamānā 2 cha.Ma., i.... samākiṇṇā 3 cha.Ma., i. padumavanaṃ @4 cha.Ma. sabbapālaphullo 5 cha.Ma., i. parivārito na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page166.

Parisati 1- nisinno pāveyyake malle bahudeva rattiṃ dhammiyā kathāya sandassetvā uyyojesi. Ettha ca dhammakathā 2- nāma saṇṭhāgāraanumodanapaṭisaṃyuttā pakiṇṇakakathā veditabbā. Tadā hi bhagavā ākāsagaṅgaṃ otārento viya paṭhavojaṃ ākaḍḍhento viya mahājambuṃ matthake gahetvā cālento viya yojanīyaṃ madhugaṇḍaṃ cakkayantena pīḷetvā madhupānaṃ pāyamāno viya ca pāveyyakānaṃ mallānaṃ hitasukhāvahaṃ pakiṇṇakakathaṃ kathesi. [300] Tuṇhībhūtaṃ tuṇhībhūtanati yaṃ yaṃ disaṃ anuviloketi, tattha tattha tuṇhībhūtameva. Anuviloketvāti maṃsacakkhunā dibbacakkhunāti dvīhipi cakkhūhi tato tato viloketvā. Maṃsacakkhunā hi nesaṃ bahiddhā iriyāpathaṃ pariggahesi. Tattha ekassa bhikkhussāpi neva hatthakukkuccaṃ ahosi na pādakukkuccaṃ, na koci sīsamukkhipi, na kathaṃ kathesi, na niddāyanto nisīdi. Sabbepi tīhi sikkhāhi sikkhitā nivāte padīpasikhā viya niccalā nisīdiṃsu. Iti nesaṃ imaṃ iriyāpathaṃ maṃsacakkhunā pariggahesi. Ālokaṃ pana vaḍḍhayitvā dibbacakkhunā tesaṃ 3- hadayarūpaṃ disvā abbhantaragataṃ sīlaṃ olokesi. So anekasatānaṃ bhikkhūnaṃ antokumbhiyaṃ jalamānaṃ padīpaṃ viya arahattūpagaṃ sīlaṃ addasa. Āraddhavipassakā 4- hi te bhikkhū. Iti nesaṃ sīlaṃ disvā "imepi bhikkhū mayhaṃ anucchavikā, ahaṃpi imesaṃ anucchaviko"ti cakkhutalesu nimittaṃ ṭhapetvā bhikkhusaṃghaṃ oloketvā āyasmantaṃ sāriputtaṃ āmantesi "piṭṭhi me āgilāyatī"ti. Kasmā āgilāyati? bhagavato hi chabbassāni mahāpadhānaṃ padahantassa mahantaṃ kāyadukkhamahosi. Athassa aparabhāge mahallakakāle piṭṭhivāto uppajjati. 5- Saṅghāṭiṃ paññapetvāti saṇṭhāgārassa kira ekapasse te rājāno kappiyamañcakaṃ paññapesuṃ "appevanāma satthā nipajjeyyā"ti. Satthāpi catūhi iriyāpathehi paribhuttaṃ imesaṃ mahapphalaṃ bhavissatīti tattha saṅghāṭiṃ paññapetvā nipajji. @Footnote: 1 Sī. i. parisatiṃ 2 cha.Ma., i. dhammikathā 3 cha.Ma., i. tesaṃ na dissati @4 i. āraddhavipassanā 5 cha.Ma., i. uppajji

--------------------------------------------------------------------------------------------- page167.

Bhinnanigaṇṭhavatthuvaṇṇanā [301] Tassa kālakiriyāyāti ādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ sabbaṃ heṭṭhā vuttameva. [302] Āmantesīti bhaṇḍanādivūpasamakaraṃ svākkhātaṃ dhammaṃ desetukāmo āmantesi. Ekakavaṇṇanā [303] Tatthāti tasmiṃ dhamme. Saṅgāyitabbanti samaggehi saṅgāyitabbaṃ, 1- ekavacanehi aviruddhavacanehi bhaṇitabbaṃ. 2- Na vivaditabbanti atthe vā byañjane vā vivādo na kātabbo. Eko dhammoti ekakadukkatikādivasena 3- bahudhā sāmaggīrasaṃ dassetukāmo paṭhamaṃ tāva "eko dhammo"ti āha. Sabbe sattāti kāmabhavādīsu saññibhavādīsu 4- ekavokārabhavādīsu ca sabbabhavesu sabbe sattā. Āhāraṭṭhitikāti āhārato ṭhiti etesanti āhāraṭṭhitikā. Iti sabbasattānaṃ ṭhitihetu āhāro nāma eko dhammo amhākaṃ satthārā yāthāvato ñatvā sammadakkhāto āvusoti dīpeti. Nanu ca evaṃ sante yaṃ vuttaṃ "asaññasattā devā ahetukā anāhārā aphassakā"ti 5- ādi, taṃ vacanaṃ virujjhatīti, na virujjhati. Tesañhi jhānaṃ āhāro hoti. Evaṃ santepi "cattārome bhikkhave āhārā bhūtānaṃ vā sattānaṃ ṭhitiyā sambhavesīnaṃ vā anuggahāya. Katame cattāro. Kabaḷiṃkāro 6- āhāro oḷāriko vā sukhumo vā, phasso dutiyo, manosañcetanā tatiyā, viññāṇaṃ catutthan"ti 7- idaṃpi virujjhatīti, idaṃpi na virujjhati. Etasmiñhi sutte nippariyāyena āhāralakkhaṇāva dhammā āhārāti vuttā. Idha pana pariyāyena paccayo āhāroti vutto. Sabbadhammānañhi paccayo laddhuṃ vaṭṭati. So ca @Footnote: 1 cha.Ma., i. gāyitabbaṃ 2 Sī., i. bhavitabbaṃ 3 cha.Ma.....dukatikā. @4 cha.Ma., i. saññābhavādīsu 5 abhi. vi. 35/1017/511. @6 cha.Ma. ka. kabaḷīkāro 7 saṃ.ni. 16/11/12

--------------------------------------------------------------------------------------------- page168.

Yaṃ yaṃ phalaṃ janeti, taṃ taṃ āharati nāma, tasmā āhāroti vuccati. Tenevāha "avijjampāhaṃ bhikkhave sāhāraṃ vadāmi, no anāhāraṃ. Ko ca bhikkhave avijjāya āhāro. Pañca nīvaraṇātissa vacanīyaṃ. Pañcanīvaraṇepāhaṃ bhikkhave sāhāre vadāmi, no anāhāre. Ko ca bhikkhave pañcannaṃ nīvaraṇānaṃ āhāro, ayonisomanasikārotissa vacanīyanti 1- ayaṃ idha adhippeto. Ekasmiñhi 2- paccayāhāre gahite pariyāyāhāropi nippariyāyāhāropi sabbo gahitova hoti. Tattha asaññabhave paccayāhāro labbhati. Anuppanne hi buddhe titthāyatane pabbajitā vāyokasiṇe parikammaṃ katvā catutthajjhānaṃ nibbattetvā tato vuṭṭhāya dhi cittaṃ dhivatetaṃ 3- cittaṃ cittassa nāma abhāvoyeva sādhu, cittañhi nissāya vadhabandhādipaccayaṃ dukkhaṃ uppajjati. Citte asati natthetanti khantiṃ ruciṃ uppādetvā aparihīnajjhānā kālaṃ katvā asaññabhave nibbattanti. Yo yassa iriyāpatho manussaloke paṇihito ahosi, so tena iriyāpathena nibbattetvā pañca kappasatāni ṭhito vā nisinno vā nipanno vā hoti. Ettakaṃ addhānaṃ sayito viya hoti. Evarūpānaṃpi sattānaṃ paccayāhāro labbhati. Te hi yaṃ jhānaṃ bhāvetvā nibbattā, tadeva nesaṃ paccayo hoti. Yathā jiyāvegena khittasaro yāva jiyāvego atthi, tāva gacchati, evaṃ yāva jhānapaccayo atthi, tāva tiṭṭhanti. Tasmiṃ niṭṭhite khīṇavego saro viya patanti. Yena pana te nerayikā neva uṭṭhānaphalūpajīvī na puññaphalūpajīviti vuttā, tesaṃ ko āhāroti. Tesaṃ kammameva āhāro. Kiṃ pañca āhārā atthīti ce. Pañca, na pañcāti idaṃ na vattabbaṃ. Nanu paccayo āhāroti vuttametaṃ. Tasmā yena kammena te niraye nibbattā, tadeva tesaṃ ṭhitipaccayattā āhāro hoti. Yaṃ sandhāya idaṃ vuttaṃ "na ca tāva kālaṃ karoti, yāva na taṃ pāpakammaṃ byantī hotī"ti. 4- @Footnote: 1 aṅ. dasaka. 24/61/120 (sayā) 2 cha.Ma. etasmiñhi 3 cha.Ma. dhibbatetaṃ @4 Ma. upari 14/268/236 devadūtasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page169.

Kabaḷiṃkāraṃ āhāraṃ ārabbha cettha vivādo na kātabbo. Mukhe uppannakheḷopi hi tesaṃ āhārakiccaṃ sādheti. Kheḷopi hi niraye dukkhavedanīyo hutvā paccayo hoti, sagge sukhavedanīyo. Iti kāmabhave nippariyāyena cattāro āhāRā. Rūpārūpabhavesu ṭhapetvā asaññaṃ sesānaṃ tayo. Asaññānañceva avasesānañca paccayāhāroti. Iminā āhārena "sabbe sattā āhāraṭṭhitikā"ti ekaṃ pañhaṃ kathetvā "ayaṃ kho āvuso"ti evaṃ niyyātanaṃpi "atthi kho āvuso"ti puna uddharaṇaṃpi akatvā "sabbe sattā saṅkhāraṭṭhitikā"ti dutiyaṃ pañhaṃ visajjesi. Kasmā pana na niyyātesi na uddharittha? tattha tattha niyyātiyamānepi Uddhariyamānepi pariyāpuṇituṃ vācetuṃ ca dukkhaṃ hoti, tasmā dve ekābaddhe katvā visajjesi. Imasmiṃpi visajjane heṭṭhā vuttapaccayova attano phalassa saṅkharaṇato saṅkhāroti vutto. Iti heṭṭhā āhārapaccayo kathito, idha saṅkhārapaccayoti ayamettha heṭṭhimato viseso. "heṭṭhā nippariyāyāhāro gahito, idha pariyāyāhāroti evaṃ gahite viseso pākaṭo bhaveyya, no ca gaṇhiṃsū"ti mahāsīvatthero āha. Indriyabaddhassapi hi anindriyabaddhassapi paccayo laddhuṃ vaṭṭati. Vinā paccayena dhammo nāma natthi. Tattha anindriyabaddhassa tiṇarukkhalatādino paṭhavīraso āporaso ca paccayo hoti. Deve avassante hi tiṇādīni milāyanti, vassante ca pana haritāni honti. Iti tesaṃ paṭhavīraso āporaso ca paccayo hoti. Indriyabaddhassa avijjā taṇhā kammaṃ āhāroti evamādayo paccayā, iti heṭṭhā paccayoyeva āhāroti kathito, idha saṅkhāroti ayamevettha viseso. Ayaṃ kho āvusoti āvuso amhākaṃ satthārā mahābodhimaṇḍe nisīditvā sayaṃ sabbaññutañāṇena sacchikatvā ayaṃ ekadhammo desito. Tattha ekadhamme tumhehi sabbeheva saṅgāyitabbaṃ na vivaditabbaṃ. Yathayidaṃ brahmacariyanti yathā saṅgāyamānānaṃ tumhākaṃ idaṃ sāsanabrahmacariyaṃ addhaniyaṃ assa ciraṭṭhitikaṃ. Ekena hi bhikkhunā "atthi kho āvuso eko dhammo sammadakkhāto. Katamo

--------------------------------------------------------------------------------------------- page170.

Eko dhammo? sabbe sattā āhāraṭṭhitikā. Sabbe sattā saṅkhāraṭṭhitikā"ti kathite tassa kathaṃ sutvā añño kathessati. Tassapi aññoti evaṃ paramparakathāniyamena idaṃ brahmacariyaṃ ciraṃ tiṭṭhamānaṃ sadevakassa lokassa atthāya hitāya bhavissatīti ekakavasena dhammasenāpati sāriputtatthero sāmaggīrasaṃ dassesīti. Ekakavaṇṇanā niṭṭhitā. Dukavaṇṇanā [304] Iti ekakavasena sāmaggīrasaṃ dassetvā idāni dukavasena dassetuṃ puna desanaṃ ārabhi. Tattha nāmarūpaduke nāmanti cattāro arūpino khandhā nibbānañca. Tatatha cattāro khandhā nāmanaṭṭhena nāmaṃ. Nāmanaṭṭhenāti nāmakaraṇaṭṭhena. Yathā hi mahājanasammatattā mahāsammatassa "mahāsammato"ti nāmaṃ ahosi, yathā vā 1- mātāpitaro "ayaṃ tisso nāma hotu, pusso 2- nāma hotū"ti evaṃ puttassa kittimanāmaṃ karonti, yathā vā "dhammakathiko vinayadharo"ti guṇato nāmaṃ āgacchati, na evaṃ vedanādīnaṃ. Vedanādayo hi mahāpaṭhavīādayo viya attano nāmaṃ karontāva uppajjanti. Tesu uppannesu tesaṃ nāmaṃ uppannameva hoti. Na hi vedanaṃ uppannaṃ "tvaṃ vedanā nāma hohī"ti, koci bhaṇati, na cassā yenakenaci kāraṇena nāmaggahaṇakiccaṃ atthi, yathā paṭhaviyā uppannāya "tvaṃ paṭhavī nāma hohī"ti nāmaggahaṇakiccaṃ natthi, cakkavāḷasinerumhi candimasuriyanakkhattesu uppannesu "tvaṃ cakkavāḷaṃ nāma, tvaṃ nakkhattaṃ nāma hohī"ti nāmaggahaṇakiccaṃ natthi, nāmaṃ uppannameva hoti, opapātikā paññatti nipatati, evaṃ vedanāya uppannāya "tvaṃ vedanā nāma hohī"ti nāmaggahaṇakiccaṃ natthi, tāya uppannāya vedanāti nāmaṃ uppannameva hoti. Saññādīsupi eseva nayo. Atītepi hi vedanā vedanāyeva. Saññā. SaṅkhāRā. Viññāṇaṃ viññāṇameva. Anāgatepi. Paccuppannepi. Nibbānaṃ pana @Footnote: 1 cha.Ma., i. vā na dissati 2 cha.Ma. phusso

--------------------------------------------------------------------------------------------- page171.

Sadāpi nibbānamevāti. Iti nāmakaraṇaṭṭhena nāmaṃ. Nāmanaṭaṭhenāpi cettha cattāro khandhā nāmaṃ. Te hi ārammaṇābhimukhā 1- namanti. Nāmanaṭṭhena sabbaṃpi nāmaṃ. Cattāro hi khandhā ārammaṇe aññamaññaṃ nāmenti, nibbānaṃ ārammaṇādhipatipaccayatāya attani anavajjadhamme nāmeti. Rūpanti cattāro ca mahābhūtā catunnañca mahābhūtānaṃ upādāya rūpaṃ, taṃ sabbaṃpi ruppanaṭṭhena rūpaṃ. Tassa vitthārakathā visuddhimagge vuttanayeneva veditabbā. Avijjāti dukkhādīsu añāṇaṃ. Ayampi vitthārato visuddhimagge kathitāyeva. Bhavataṇhāti bhavapaṭṭhanā. Yathāha "tattha katamā bhavataṇhā. Yo bhavesu bhavacchando"ti ādi. Bhavadiṭaṭhīti bhavo vuccati sassataṃ, sassatavasena uppajjanakadiṭṭhi. Sāpi "tattha katamā bhavadiṭṭhi. `bhavissati Attā ca loko cā'ti yā evarūpā diṭṭhi diṭṭhigatan"ti 2- ādinā nayena abhidhamme vitthāritā. Vibhavadiṭṭhīti vibhavo vuccati ucchedaṃ, ucchedavasena uppajjanakadiṭṭhi. Sāpi "tattha katamā vibhavadiṭṭhi. `na Bhavissati attā ca loko cā'ti yā evarūpā diṭṭhi diṭṭhigatan"ti 3- ādinā nayena tattheva vitthāritā. Ahirikanti "yaṃ na hiriyati hiriyitabbenā"ti 4- evaṃ vitthāritā nillajjatā. Anottappanti yaṃ "na ottappati ottappitabbenā"ti 5- evaṃ vitthārito abhāyanaākāro. Hirī ca ottappañcāti "yaṃ hiriyati hiriyitabbena, ottappati ottappitabbenā"ti 6- evaṃ vitthāritāni hiriottappāni. Apicettha ajjhattasamuṭṭhānā hirī, bahiddhāsamuṭṭhānaṃ ottappaṃ. Attādhipateyyā hirī, lokādhipateyyaṃ @Footnote: 1 cha.Ma. ārammaṇābhimukhaṃ 2 abhi. saṅ. 34/1320/298 3 abhi. saṅ 34/1321/298 @4 abhi. saṅ. 34/1330/299 5 abhi. saṅ. 34/1331/299

--------------------------------------------------------------------------------------------- page172.

Ottappaṃ. Lajjāsabhāvasaṇṭhitā hirī, bhayasabhāvasaṇṭhitaṃ ottappaṃ vitthārakathā panettha sabbākārena visuddhimagge vuttā. Dovacassatāti dukkhaṃ vaco etasmiṃ vippaṭikūlagāhimhi vipaccanīkasāte anādare puggaleti dubbaco, tassa kammaṃ dovacassaṃ, tassa bhāvo dovacassatā. Vitthārato panesā "tattha katamā dovacassatā. Sahadhammike vuccamāne dovacassāyan"ti abhidhamme āgatā. Sā. Atthato saṅkhārakkhandho hoti. Catunnañca khandhānaṃ etenākārena pavattānaṃ etaṃ adhivacanan"ti vadanti. Pāpamittatāti pāpā assaddhādayo puggalā etassa mittāti pāpamitto, tassa bhāvo pāpamittatā. Vitthārato panesā "tattha katamā pāpamittatā, ye te puggalā assaddhā dussīlā appassutā maccharino 1- duppaññā. Yā tesaṃ sevanā nisevanā saṃsevanā bhajanā sambhajanā bhatti sambhatti taṃsampavaṅkatā"ti 2- evaṃ āgatā. Sāpi atthato dovacassatā viya daṭṭhabbā sovacassatā ca kalyāṇamittatā ca vuttapaṭipakkhanayena veditabbā. Ubhopi panetā idha lokiyalokuttaramissakā kathitā. Āpattikusalatāti "pañcapi āpattikkhandhā āpattiyo, sattapi āpattikkhandhā āpattiyo. Yā tāsaṃ āpattīnaṃ āpattikusalatā paññā pajānanā"ti 3- evaṃ vutto āpattikusalabhāvo. Āpattivuṭṭhānakusalatāti "yā tāhi āpattīhi vuṭṭhānakusalatā paññā pajānanā"ti 4- evaṃ vuttā saha kammavācāya āpattīhi vuṭṭhānaparicchedajānanā paññā. Samāpattikusalatāti "atthi savitakkasavicārā samāpatti, atthi avitakkavicāramattā samāpatti, atthi avitakkaavicārā samāpatti. Yā tāsaṃ samāpattīnaṃ kusalatā paññā pajānanā"ti 5- evaṃ vuttā saha parikammena appanāparicchedajānanā paññā. Samāpattivuṭaṭhānakusalatāti "yā tāhi samāpattīhi vuṭṭhānakusalatā paññā pajānanā"ti 6- evaṃ vuttā yathā paricchinnasamayavaseneva samāpattito @Footnote: 1 i. maccharino kadariyā duppaññā 2 abhi. saṅ. 34/1333/2299 @3 abhi. saṅ. 34/1336/300 4 abhi. saṅ. 34/1337/300 @5 abhi. saṅ. 34/1338/300 6 abhi. saṅ. 34/1339/300

--------------------------------------------------------------------------------------------- page173.

Vuṭṭhānasamatthā "ettakaṃ gate suriye vuṭaṭhahissāmī"ti vuṭṭhānakālaparicchedakā paññā. Dhātukusalatāti "aṭṭhārasa dhātuyo cakkhudhātu .pe. Manoviññāṇadhātu. Yā tāsaṃ dhātūnaṃ dhātukusalatā paññā pajānanā"ti 1- evaṃ vuttā aṭṭhārasannaṃ dhātūnaṃ sabhāvaparicchedakā savanadhāraṇasammasanapaṭivedhapaññā. Manasikārakusalatāti "yā tāsaṃ dhātūnaṃ manasikārakusalatā paññā pajānanā"ti 2- evaṃ vuttā tāsaṃyeva dhātūnaṃ sammasanapaṭivedhapaccavekkhaṇapaññā. Āyatanakusalatāti "dvādasāyatanāni cakkhvāyatanaṃ .pe. Dhammāyatanaṃ. Yā tesaṃ āyatanānaṃ āyatanakusalatā paññā pajānanā"ti 3- evaṃ vuttā dvādasannaṃ āyatanānaṃ uggahamanasikārajānanapaññā. Apica dhātukusalatāpi uggahamanasikārasavanasammasanapaṭivedhapaccavekkhaṇesu vaṭṭati manasikārakusalatāpi āyatanakusalatāpi. Ayaṃ panettha viseso, savanauggahaṇapaccavekkhaṇā lokiyā, paṭivedho lokuttaro, sammasanamanasikārā lokiyalokuttaramissakā. Paṭiccasamuppādakusalatāti "avijjāpaccayā saṅkhārā .pe. Samudayo hotīti yā tattha paññā pajānanā"ti 3- evaṃ vuttā dvādasannaṃ paccayākārānaṃ uggahādivasena pavattā paññā. Ṭhānakusalatāti "ye ye dhammā yesaṃ yesaṃ dhammānaṃ hetū paccayā upādāya taṃ taṃ ṭhānanti yā tattha paññā pajānanā"ti 5- evaṃ vuttā "cakkhuñca vatthuṃ katvā rūpaṃ ārammaṇaṃ katvā uppannassa cakkhuviññāṇassa cakkhurūpaṃ ṭhānañceva kāraṇañcā"ti evaṃ ṭhānaparicchindanasamatthā paññā. Aṭṭhānakusalatāti "ye ye dhammā yesaṃ yesaṃ dhammānaṃ na hetū na paccayā upādāya taṃ taṃ aṭṭhānanti yā tattha paññā pajānanā"ti 6- evaṃ vuttā "cakkhuñca vatthuṃ katvā rūpaṃ ārammaṇaṃ katvā sotaviññāṇādīni na uppajjanti, tasmā tesaṃ cakkhurūpaṃ na ṭhānaṃ na kāraṇan"ti evaṃ aṭṭhānaparicchindanasamatthā paññā. Apica etasmiṃ duke "kittāvatā pana bhante ṭhānāṭhānakusalo bhikkhūti alaṃ vacanāyāti. Idhānanda bhikkhu aṭṭhānametaṃ anavakāso, @Footnote: 1 abhi. saṅ. 34/1340/300 2 abhi. saṅ. 34/1341/301 @3 abhi. saṅ. 34/1342/301 4 abhi. saṅ. 34/1343/301 @5 abhi. saṅ. 34/1344/301 6 abhi. saṅ. 34/1345/301

--------------------------------------------------------------------------------------------- page174.

Yaṃ diṭṭhisampanno puggalo kiñci saṅkhāraṃ niccato upagaccheyya, netaṃ ṭhānaṃ vijjatīti pajānāti. Ṭhānañca kho etaṃ vijjati, yaṃ puthujjano kiñci saṅkhāraṃ niccato upagaccheyyā"ti 1- imināpi suttena attho veditabbo. Ājjavanti gomuttavaṅkatā candavaṅkatā naṅgalakoṭivaṅkatāti tayo anajjavā. Ekacco hi bhikkhu paṭhamavaye ekavīsatiyā anesanāsu chasu ca agocaresu carati, majjhimapacchimavayesu lajjī kukkuccako sikkhākāmo hoti, ayaṃ gomuttavaṅkatā nāma. Eko paṭhamavayepi pacchimavayepi catupārisuddhisīlaṃ pūreti, lajjī kukkuccako sikkhākāmo hoti, majjhimavaye purimasadiso, ayaṃ candavaṅkatā nāma. Eko paṭhamavayepi majjhimavayepi catupārisuddhisīlaṃ pūreti, lajjī kukkuccako sikkhākāmo hoti, pacchimavaye purimasadiso, ayaṃ naṅgalakoṭivaṅkatā nāma. Eko sabbametaṃ vaṅkataṃ pahāya tīsupi vayesu pesalo lajjī kukkuccako sikkhākāmo hoti, tassa yo so ujubhāvo, idaṃ ājjavaṃ nāma. Abhidhammepi vuttaṃ "tattha katamo ājjavo. Yā ājjavatā 2- ajimhatā avaṅkatā akuṭilatā, ayaṃ vuccati ājjavo"ti. 3- Lajjavanti "tattha katamo lajjavo. Yo hiriyati hiriyitabbena hiriyati pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ samāpattiyā. Ayaṃ vuccati lajjavo"ti evaṃ vutto lajjībhāvo. Khantīti "tattha katamā khanti. Yā khanti khamanatā adhivāsanatā acaṇḍikkaṃ anassuropo attamanatā cittassā"ti 4- evaṃ vuttā adhivāsanakhanti. Soraccanti "tattha katamaṃ soraccaṃ. Yo kāyiko avītikkamo, vācasiko avītikkamo, kāyikavācāsiko avītikkamo. Idaṃ vuccati soraccaṃ. Sabbopi sīlasaṃvaro soraccan"ti 5- evaṃ vutto soratabhāvo. Sākhalyanti "tattha katamaṃ sākhalyaṃ. Yā sā vācā aṇḍakā kakkasā parakaṭukā parābhisajjanī kodhasāmantā asamādhisaṃvattanikā, tathārūpiṃ vācaṃ pahāya yā sā vācā nelā kaṇṇasukhā pemanīyā hadayaṅgamā porī bahujanakantā @Footnote: 1 abhi. vi. 35/809/409 2 cha.Ma. ajjavatā @3 abhi. saṅ. 34/1346/302 4 abhi. saṅ. 34/1348/302 @5 abhi. saṅ. 34/1349/302

--------------------------------------------------------------------------------------------- page175.

Bahujanamanāpā, tathārūpiṃ vācaṃ bhāsitā hoti. Yā tattha sañhavācatā sakhilavācatā apharusavācatā. Idaṃ vuccati sākhalyan"ti 1- evaṃ vutto sammodakamudukabhāvo. Paṭisanthāroti ayaṃ lokasannivāso āmisena ca dhammena cāti dvīhi chiddo, tassa taṃ chiddaṃ yathā na paññāyati, evaṃ pīṭhassa viya paccattharaṇena āmisena ca dhammena ca paṭisantharaṇaṃ. 2- Abhidhammepi vuttaṃ "tatatha katamo paṭisanthāro. Dve paṭisanthārā 3- āmisapaṭisanthāro ca dhammapaṭisanthāro ca. Idhekacco paṭisanthārako hoti āmisapaṭisanthārena vā dhammapaṭisanthārena vā. Ayaṃ vuccati paṭisanthāro"ti. 4- Ettha ca āmisena saṅgaho āmisapaṭisanthāro nāma. Taṃ karontena mātāpitūnaṃ bhikkhugatikassa veyyāvaccakarassa rañño corānañca aggaṃ aggahetvāpi dātuṃ vaṭṭati. Āmasitvā dinne hi rājāno ca corā ca anatthaṃpi karonti jīvitakkhayampi pāpenti, anāmasitvā dinne attamanā honti. Coranāgavatthuādīni cettha vatthūni kathetabbāni. Tāni samantapāsādikāya vinayaṭṭhakathāya vitthāritāni. Sakkaccaṃ uddesadānaṃ pālivaṇṇanā dhammakathākathananti evaṃ dhammena saṅgaho dhammapaṭisanthāro nāma. Avihiṃsāti karuṇāpi karuṇāpubbabhāgopi. Vuttampi cetaṃ "tattha katamā avihiṃsā. Yā sattesu karuṇā karuṇāyanā karuṇāyitattaṃ karuṇācetovimutti, ayaṃ vuccati avihiṃsāti. 5- Soceyyanti mettāya ca mettāpubbabhāgassa ca vasena sucibhāvo. Vuttampi cetaṃ "tattha katamaṃ soceyyaṃ. Yā sattesu metti mettāyanā mettāyitattaṃ mettācetovimutti, idaṃ vuccati soceyyanti. 6- Muṭṭhasaccanti sativippavāso, yathāha "tattha katamaṃ muṭṭhasaccaṃ. Yā asati ananussati appaṭissati, asati asaraṇatā, 7- adhāraṇatā pilāpanatā sammussanatā, idaṃ vuccati muṭṭhasaccan"ti. 8- Asampajaññanti "tattha katamaṃ asampajaññaṃ, yaṃ aññāṇaṃ adassanaṃ .pe. Avijjālaṅgī moho akusalamūlan"ti 9- evaṃ vuttā avijjāyeva. Sati satiyeva. Sampajaññaṃ ñāṇaṃ. @Footnote: 1 abhi. saṅ. 34/1350/302 2 i. paṭisanthāraṃ @3 cha.Ma. dve paṭisanthārāti pāṭho na dissati 4 abhi. saṅ. 34/1351/302 @5 abhi. vi. 35/653/333 6 abhi. vi. 35/643/332 @7 cha.Ma. assaraṇatā 8 abhi. saṅ. 34/1357/304 @9 abhi. saṅ. 34/1357/340

--------------------------------------------------------------------------------------------- page176.

Indriyesu aguttadvāratāti "tattha katamā indriyesu aguttadvāratā. Idhekacco cakkhunā rūpaṃ disvā nimittaggāhī hotī"ti 1- ādinā nayena vitthārito indriyasaṃvarabhedo. Bhojane amattaññutāti "tattha katamā bhojane amattaññutā. Idhekacco appaṭisaṅkhā ayoniso āhāraṃ āhāreti davāya madāya maṇḍanāya vibhūsanāya. Yā tattha asantuṭṭhitā amattaññutā appaṭisaṅkhā bhojane"ti 2- evaṃ āgato bhojane amattaññubhāvo. Anantaraduko vuttapaṭipakkhanayeneva veditabbo. Paṭisaṅkhānabalanti "tattha katamaṃ paṭisaṅkhānabalaṃ. Yā paññā pajānanā"ti 3- evaṃ vitthāritaṃ appaṭisaṅkhāya akampanañāṇaṃ. Bhāvanābalanti bhāventassa uppannabalaṃ. Atthato viriyasambojjhaṅgasīsena satta bojjhaṅgā honti. Vuttampi cetaṃ "tattha katamaṃ bhāvanābalaṃ. Yā kusalānaṃ dhammānaṃ āsevanā bhāvanā bahulīkammaṃ, idaṃ vuccati bhāvanābalaṃ. Sattapi bojjhaṅgā bhāvanābalan"ti. 4- Satibalanti asatiyā akampanavasena satiyeva. Samādhibalanti uddhacce akampanavasena samādhiyeva. Samatho samādhi. Vipassanā paññā. Samathova taṃ ākāraṃ gahetvā puna 5- pavattetabbassa samathassa nimittavasena samathanimittaṃ. Paggāhanimittepi eseva nayo. Paggāho viriyaṃ. Avikkhepo ekaggatā. Imehi pana sati ca sampajaññañca paṭisaṅkhānabalañca bhāvanābalañca satibalañca samādhibalañca samatho ca vipassanā ca samathanimittañca paggāhanimittañca paggāho ca avikkhepo cāti chahi dukehi parato sīladiṭṭhisampadādukena ca lokiyalokuttaramissakā dhammā kathitā. Sīlavipattīti "tattha katamā sīlavipatti. Kāyiko vītikkamo .pe. Sabbampi dussīlyaṃ sīlavipattī"ti 6- evaṃ vutto sīlavināsako asaṃvaro. Diṭṭhivipattīti "tattha katamā diṭṭhivipatti. Natthi dinnaṃ natthi yiṭṭhan"ti 7- evaṃ āgatā sammādiṭṭhivināsikā micchādiṭṭhi. @Footnote: 1 abhi. saṅ. 34/1352/302 2 abhi. saṅ. 34/1353/303 @3 abhi. saṅ. 34/1360/304 4 abhi. saṅ. 34/1361/304 5 i. punappunaṃ @6 abhi. saṅ. 34/6368/305 7 abhi. saṅ. 34/1369/305

--------------------------------------------------------------------------------------------- page177.

Sīlasampadāti "tattha katamā sīlasampadā. Kāyiko avītikkamo"ti 1- evaṃ pubbe vuttaṃ soraccameva sīlassa sampādanato paripūraṇato "sīlasampadā"ti vuttaṃ. Ettha ca "sabbopi sīlasaṃvaro sīlasampadā"ti idaṃ mānasikassa pariyādānatthaṃ vuttaṃ. Diṭṭhisampadāti "tattha katamā diṭṭhisampadā. Atthi dinnaṃ atthi yiṭṭhaṃ .pe. Sacchikatvā pavedentīti yā evarūpā paññā pajānanā"ti 2- evaṃ āgataṃ diṭṭhipāripūribhūtaṃ ñāṇaṃ. Sīlavisuddhīti visuddhiṃ pāpetuṃ samatthaṃ sīlaṃ. Abhidhamme panāyaṃ "tattha katamā sīlavisuddhi. Kāyiko avītikkamo vācasiko avītikkamo kāyikavācasiko avītikkamo, ayaṃ vuccati sīlavisuddhī"ti 3- evaṃ vibhattā. Diṭaṭhivisuddhīti visuddhiṃ pāpetuṃ samatthaṃ dassanaṃ. Abhidhamme panāyaṃ "tattha katamā diṭṭhivisuddhi. Kammassakatañāṇaṃ saccānulomikañāṇaṃ 4- maggasamaṅgissa ñāṇaṃ phalasamaṅgissa ñāṇan"ti 5- evaṃ vuttā. Ettha ca tividhaṃ duccaritaṃ attanā katampi parena katampi sakakammaṃ nāma na hoti atthasambhañjanato. 6- Sucaritaṃ sakakammaṃ nāma atthajananatoti evaṃ jānanaṃ kammassakatañāṇaṃ nāma. Tasmiṃ ṭhatvā bahuṃ vaṭṭagāmikammaṃ āyūhitvā sukhato sukheneva arahattappattānaṃ gaṇanā vītivattā. Vipassanāñāṇaṃ pana vacīsaccañca anulometi, paramatthasaccañca na vilometīti saccānulomikaṃ ñāṇanti vuttaṃ. "diṭṭhivisuddhi kho pana yathā diṭṭhissa ca padhānan"ti ettha diṭṭhivisuddhīti ñāṇadassanaṃ kathitaṃ. Yathā diṭṭhissa ca padhānanti taṃsampayuttameva viriyaṃ. Apica purimapadena catumaggañāṇaṃ. Pacchimapadena taṃsampayuttaṃ viriyaṃ. Abhidhamme pana "diṭṭhivisuddhi kho panāti yā paññā pajānanā amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi. Yathā diṭṭhissa ca padhānanti yo cetasiko viriyārambho sammāvāyāmo"ti 7- evaṃ ayaṃ duko vibhatto. @Footnote: 1 abhi. saṅ. 34/1370/305 2 abhi. saṅ. 34/1371/305 @3 abhi. saṅ. 34/1372/306 4 i. sammānulomikaṃ ñāṇaṃ @5 abhi. saṅ. 34/1373/306 6 cha.Ma., i. atthabhañjanato @7 abhi. saṅ. 34/1375/306

--------------------------------------------------------------------------------------------- page178.

"saṃvego ca saṃvejanīyesu ṭhānesū"ti ettha "saṃvegoti jātibhayaṃ jarābhayaṃ bayādhibhayaṃ maraṇabhayan"ti 1- evaṃ jātiādīni bhayato dassanañāṇaṃ. Saṃvejanīyaṃ ṭhānanti jātijarābyādhimaraṇaṃ. Etāni hi cattāri jātidukkhaṃ jarādukkhaṃ byādhidukkhaṃ 2- maraṇadukkhanti evaṃ saṃvegupapattiyā kāraṇattā saṃvejanīyaṃ ṭhānanti vuttāni. Saṃviggassa ca yoniso padhānanti evaṃ saṃvegajātassa upāyapadhānaṃ. "idha bhikkhu anuppannānaṃ pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ anuppādāya chandaṃ janetī"ti 3- evaṃ āgataviriyassetaṃ adhivacanaṃ. Asantuṭṭhitā ca kusalesu dhammesūti yā kusalānaṃ dhammānaṃ bhāvanāya asantuṭṭhassa bhiyyokamyatā, tāya hi samaṅgībhūto puggalo sīlaṃ pūretvā jhānaṃ uppādeti. Jhānaṃ labhitvā vipassanaṃ ārabhati. Āraddhavipassako arahattaṃ aggahetvā antarā vosānaṃ nāpajjati. Appaṭivānitā ca padhānasminti "yā 4- kusalānaṃ dhammānaṃ bhāvanāya sakkaccakiriyatā sātaccakiriyatā aṭṭhitakiriyatā anolīnavuttitā anikkhittachandatā anikkhittadhuratā āsevanā bhāvanā bahulīkamman"ti evaṃ vuttā rattindivaṃ cha koṭṭhāse katvā jāgariyānuyogavasena āraddhe padhānasmiṃ arahattaṃ appatvā anivattanatā. Vijjāti tisso vijjā. Vimuttīti dve vimuttiyo, cittassa ca adhimutti, nibbānañca. Ettha ca aṭṭha samāpattiyo nīvaraṇādīhi suṭṭhu muttattā adhimutti nāma. Nibbānaṃ sabbasaṅkhatato vimuttattā 5- vimuttīti veditabbaṃ. Khaye ñāṇanti kilesakkhayakare ariyamagge ñāṇaṃ. Anuppāde ñāṇanti paṭisandhivasena anuppādabhūte taṃtaṃmaggavajjhakilesānaṃ vā anuppādapariyosāne uppanne ariyaphale ñāṇaṃ. Tenevāha "khaye ñāṇanti maggasamaṅgissa ñāṇaṃ. 6- Anuppāde ñāṇanti phalasamaṅgissa ñāṇan"ti. 7- @Footnote: 1 abhi. saṅ. 34/1376/306 2 cha.Ma. jātidukkhā jarādukkhā byādhidukkhā @3 abhi. saṅ. 34/1377/306 4 cha.Ma. yāti padaṃ na dissati @5 cha.Ma., i muttattā 6 abhi. saṅ 34/1382/307 @7 abhi. saṅ. 34/1383/307

--------------------------------------------------------------------------------------------- page179.

Ime kho āvusoti ādi ekake vuttanayeneva yojetabbaṃ. Iti 1- pañcatiṃsāya dukānaṃ vasena thero sāmaggīrasaṃ dassesīti. Dukavaṇṇanā niṭṭhitā. ------------ Tikavaṇṇanā [305] Iti dukavasena sāmaggīrasaṃ dassetvā idāni tikavasena dassetuṃ puna desanaṃ 2- ārabhi. Tattha lubbhatīti lobho. Akusalañca taṃ mūlañca, akusalānaṃ vā mūlanti akusalamūlaṃ. Dussatīti doso. Muyhatīti moho. Tesaṃ paṭipakkhanayena alobhādayo veditabbā. (1-2) Duṭṭhu caritāni, virūpāni vā caritānīti duccaritāni. Kāyena duccaritaṃ, kāyato vā pavattaṃ duccaritanti kāyaduccaritaṃ. Sesesupi eseva nayo. Suṭṭhu caritāni, sundarāni vā caritānīti sucaritāni. Dvepi cete tikā paṇṇattiyā vā kammapathehi vā kathetabbā. Paṇṇattiyā tāva kāyadvāre paññattasikkhāpadassa vītikkamo kāyaduccaritaṃ, avītikkamo kāyasuccaritaṃ. Vacīdvāre paññattasikkhāpadassa vītikkamo vacīducaritaṃ, avītikkamo vacīsucaritaṃ. Ubhayattha paññattassa sikkhāpadassa vītikkamova manoduccaritaṃ, avītikkamo manosucaritaṃ. Ayaṃ paṇṇattikathā. Pāṇātipātādayo pana tisso cetanā kāyadvārepi vacīdvārepi uppannā kāyaduccaritaṃ. Catasso musāvādādicetanā vacīduccaritaṃ. Abhijjhā byāpādo micchādiṭṭhīti tayo cetanāsampayuttā dhammā manoduccaritaṃ. Pāṇātipātādīhi viramantassa uppannā tisso cetanāpi viratiyopi kāyasucaritaṃ. Musāvādādīhi viramantassa catasso cetanāpi viratiyopi vacīsucaritaṃ. Anabhijjhā abyāpādo sammādiṭṭhīti tayo cetanāsampayuttā dhammā manosucaritanti ayaṃ kammapathakathā. (3-4) @Footnote: 1 pāliyamapi idhaṭṭhakathāyampi tettiṃseva. saṅgaṇiyaṃ pana sassatucchedadiṭṭhi @antavānantavādiṭṭhi pubbantāparantānudiṭṭhi cāti dukattayaṃ dissati @avihiṃsāsoceyyadukaṃ ca satisamādhibaladukaṃ ca na dissati. taṃ ce dukattayaṃ @pakkhipati diṭṭhivisuddhi kho pana yathādiṭṭhissa ca padhānanti idañca vīsuṃdukaṃ @na gaṇeti pañcatiṃsa paripuṇṇāni . 2 cha.Ma. desananti padaṃ na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page180.

Kāmapaṭisaṃyutto vitakko kāmavitakko. Byāpādapaṭisaṃyutto vitakko byāpādavitakko. Vihiṃsāpaṭisaṃyutto vitakko vihiṃsāvitakko. Tesu dve sattesupi saṅkhāresupi uppajjanti. Kāmavitakko hi piye manāpe satte vā saṅkhāre vā vitakkentassa uppajjati. Byāpādavitakko appiye amanāpe satte vā saṅkhāre vā kujjhitvā olokanakālato paṭṭhāya yāva vināsanā uppajjati. Vihiṃsāvitakko saṅkhāresu na uppajjati. Saṅkhāro hi dukkhāpetabbo nāma natthi. Ime sattā haññantu vā ucchijjantu vā vinassantu vā mā vā ahesunti cintanakāle pana sattesu uppajjati. (5) Nekkhammapaṭisaṃyutto vitakko nekkhammavitakko. So asubhapubbabhāge kāmāvacaro hoti. Asubhajjhāne rūpāvacaro. Taṃ jhānaṃ pādakaṃ katvā uppannamaggaphalakāle lokuttaro. Abyāpādapaṭisaṃyutto vitakko abyāpādavitaktho. So mettāpubbabhāge kāmāvacaro hoti. Mettājhāne rūpāvacaro. Taṃ jhānaṃ pādakaṃ katvā upapannamaggaphalakāle lokuttaro. Avihiṃsāpaṭisaṃyutto vitakko avihiṃsāvitakko. So karuṇāpubbabhāge kāmāvacaro hoti. 1- Karuṇājhāne rūpāvacaro. Taṃ jhānaṃ pādakaṃ katvā uppannamaggaphalakāle lokuttaro. Yadā alobho sīsaṃ hoti, tadā itare dve tadanvāyikā bhavanti. Yadā mettā sīsaṃ hoti, tadā itare dve tadanvāyikā bhavanti. Yadā karuṇā sīsaṃ hoti, tadā itare dve tadanvāyikā bhavantīti. Kāmasaṅkappādayo vuttanayeneva veditabbā. Desanāmattameva hetaṃ. 2- Atthato pana kāmavitakkādīnañca kāmasaṅkappādīnañca nānākaraṇaṃ natthi. (6-8) Kāmapaṭisaṃyuttā saññā kāmasaññā. Byāpādapaṭisaṃyuttā saññā byāpādasaññā. Vihiṃsāpaṭisaṃyuttā saññā vihiṃsāsaññā. Tāsampi kāmavitakkādīnaṃ viya uppajjanākāro veditabbo. Taṃsampayuttāyeva hi etā. Nekkhammasaññādayopi nekkhammavitakkādisampayuttāyeva. Tasmā tāsampi tatheva kāmāvacarādibhāvo veditabbo. (9-10) @Footnote: 1 cha.Ma., i. hotītipadaṃ na dissati 2 i. hoti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page181.

Kāmadhātuādīsu "kāmapaṭisaṃyutto takko vitakko micchāsaṅkapPo. Ayaṃ vuccati kāmadhātu. Sabbepi akusalā dhammā kāmadhātū"ti ayaṃ kāmadhātu. "byāpādapaṭisaṃyutto takko vitakko micchāsaṅkapPo. Ayaṃ vuccati byāpādadhātu. Dasasu āghātavatthūsu cittassa āghāto paṭighāto anattamanatā cittassā"ti ayaṃ byāpādadhātu. "vihiṃsāpaṭisaṃyutto takko vitakako micchāsaṅkapPo. Ayaṃ vuccati vihiṃsādhātu. Idhekacco pāṇinā vā leḍḍunā vā daṇḍena vā satthena vā rajjuyā vā aññataraññatarena vā satte viheṭhetī"ti ayaṃ vihiṃsādhātu. Tattha dve kathā sabbasaṅgāhikā ca asambhinnā ca. Tattha kāmadhātuyā gahitāya itarā dve gahitāva honti, tato pana nīharitvā ayaṃ byāpādadhātu ayaṃ vihiṃsādhātūti dassesīti 1- ayaṃ sabbasaṅgāhikathā nāma. Kāmadhātuṃ kathento pana bhagavā byāpādadhātuṃ bayāpādadhātuṭṭhāne, vihiṃsādhātuṃ vihiṃsādhātuṭṭhāne ṭhapetvā avasesaṃ kāmadhātu nāmāti kathesīti ayaṃ asambhinnakathā nāma. (11) Nekkhammadhātuādīsu. "nekkhammapaṭisaṃyutto takko vitakko sammāsaṅkapPo. Ayaṃ vuccati nekkhammadhātu. Sabbepi kusalā dhammā nekkhammadhātū"ti ayaṃ nekkhammadhātu. "abyāpādapaṭisaṃyutto takko .pe. Ayaṃ vuccati abyāpādadhātu. Yā sattesu metti .pe. Mettācetovimuttī"ti ayaṃ abyāpādadhātu. "avihiṃsāpaṭisaṃyutto takko .pe. Ayaṃ vuccati avihiṃsādhātu. Yā sattesu karuṇā .pe. Karuṇācetovimuttī"ti ayaṃ avihiṃsādhātu. Idhāpi heṭṭhato 2- vuttanayeneva dve kathā veditabbā. (12) Aparāpi tisso dhātuyoti aññāpi suññataṭṭhena tisso dhātuyo. Tāsu "tattha katamā kāmadhātu. Heṭṭhato avīcinirayaṃ pariyantaṃ karitvā"ti 3- evaṃ vitthārito kāmabhavo kāmadhātu nāma. "heṭṭhato brahmalokaṃ pariyantaṃ karitvā ākāsānañcāyatanūpage deve pariyantaṃ karitvā"ti 4- evaṃ vitthāritā pana @Footnote: 1 cha.Ma., i. dassetīti 2 cha.Ma., i. heṭṭhatoti padaṃ na dissati @3 abhi. vi. 35/182/100, 1020/512 4 abhi. vi. 35/1020/513

--------------------------------------------------------------------------------------------- page182.

Rūpārūpabhavā itarā dve dhātuyo. Dhātuyā āgataṭṭhānasmiṃ hi bhavena paricchinditabbaṃ 1- bhavassa āgataṭṭhāne dhātuyā paricchinditabbaṃ. 1- Idha bhavena paricchedo kathito. Rūpadhātuādīsu rūpārūpadhātuyo rūpārūpabhavāyeva. Nirodhadhātuyā nibbānaṃ kathitaṃ. (13-14) Hīnādīsu hīnadhātūti dvādasa akusalacittuppādā. Avasesā tebhūmikadhammā majjhimadhātu. Nava lokuttaradhammā paṇītadhātu. (15) Kāmataṇhāti pañcakāmaguṇiko rāgo. Rūpārūpabhavesu pana rāgo jhānanikkanti sassatadiṭṭhisahagato rāgo bhavavasena paṭṭhanā bhavataṇhā. Ucchedadiṭṭhisahagato rāgo vibhavataṇhā. Apica ṭhapetvā pacchimaṃ taṇhādvayaṃ sesataṇhā kāmataṇhā nāma. Yathāha "tattha katamā bhavataṇhā. Sassatadiṭṭhisahagato 2- rāgo sārāgo cittassa sārāgo, ayaṃ vuccati bhavataṇhā. Tattha katamā vibhavataṇhā. Ucchedadiṭṭhisahagato rāgo sārāgo cittassa sārāgo, ayaṃ vuccati vibhavataṇhā. Avasesā taṇhā kāmataṇhā"ti. 3- Puna kāmataṇhādīsu pañcakāmaguṇiko rāgo kāmataṇhā. Rūpārūpabhavesu chandarāgo itarā dve taṇhā. Abhidhamme panesā 4- "kāmadhātupaṭisaṃyutto .pe. Arūpadhātupaṭisaṃyutto"ti 5- evaṃ vitthāritā. Iminā vārena kiṃ dasseti, sabbepi tebhūmikā dhammā rajanīyaṭṭhena taṇhāvatthukāti sabbataṇhā kāmataṇhāya pariyādiyitvā tato nīharitvā itarā dve taṇhā dasseti. 6- Rūpataṇhādīsu rūpabhave chandarāgo rūpataṇhā. Arūpabhave chandarāgo arūpataṇhā. Ucchedadiṭṭhisahagato rāgo nirodhataṇhā. 7- (16-17-18) Saññojanattike 8- vaṭṭasmiṃ saṃyojayanti 9- bandhantīti saññojanāni. 8- Sati rūpādibhede kāye diṭṭhi, vijjamānā vā kāye diṭṭhīti sakkāyadiṭṭhi. Vicinanto etāya kicchati, na sakkoti sanniṭṭhānaṃ kātunti vicikicchā. Sīlañca vattañca @Footnote: 1-1 cha.Ma. paricchinditabbā 2 cha.Ma. bhavadiṭṭhisahagato @3 abhi. vi. 35/916/446 4 cha.Ma. i. panetā @5 abhi. vi. 35/916/446 6 i. dassesi @7 abhi. vi. 35/918/447 8 cha.Ma. saṃyojanattike, saṃyojanakāni 9 i. yojayanti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page183.

Parāmasatīti sīlabbattaparāmāso. Atthato pana "rūpaṃ attato samanupassatī"ti 1- ādinā nayena āgatā vīsativatthukā diṭṭhi sakkāyadiṭṭhi nāma. "satthari kaṅkhatī"ti 2- ādinā nayena āgatā aṭṭhavatthukā vimati vicikicchā nāma. "idhekacco sīlena suddhi vattena suddhi sīlabbattena suddhīti sīlaṃ parāmasati, vattaṃ parāmasati, sīlabbattaṃ parāmasati. Yā evarūpā diṭṭhi diṭṭhigatan"ti 3- ādinā nayena āgato vipariyesaggāho sīlabbattaparāmāso nāma. (19) Tayo āsavāti ettha cirapārivāsiyaṭṭhena vā āsavanaṭhaṭne vā āsavā. Tattha "purimā bhikkhave koṭi na paññāyati avijjāya, ito pubbe avijjā nāhosi, atha pacchā samabhavī"ti, 4- "purimā bhikkhave koṭi na paññāyati bhavataṇhāya bhavadiṭṭhiyā, ito pubbe bhavadiṭṭhi nāhosi, atha pacchā samabhavī"ti 5- evaṃ tāva cirapārivāsiyaṭṭhena āsavā veditabbā. Cakkhuto rūpe savati āsavati sandati pavattati. Sotato sadde. Ghānato gandhe. Jivhāto rase. Kāyato phoṭṭhabbe. Manato dhamme savati āsavati sandati pavattatīti evaṃ āsavanaṭṭhena āsavā veditabbā. Pāliyaṃ pana katthaci dve āsavā āgatā "diṭṭhadhammikā ca āsavā samparāyikā ca āsavā"ti, katthaci "tayome bhikkhave āsavā. Kāmāsavo bhavāsavo avijjāsavo"ti tayo āgatā. Abhidhamme teyeva diṭṭhāsavena saddhiṃ cattāro. Nibbedhikapariyāye "atthi bhikakhave āsavā nirayagāminiyā, atthi āsavā tiracchānayonigāminiyā, atthi āsavā pittivisayagāminiyā, atthi āsavā manussalokagāminiyā, atthi āsavā devalokagāminiyā"ti 6- evaṃ pañca. Chakkanipāte āhuneyyasutte "atthi bhikkhave āsavā saṃvarā pahātabbā, atthi āsavā paṭisevanā pahātabbā, atthi āsavā parivajjanā pahātabbā, atthi āsavā adhivāsanā pahātabbā, atthi āsavā vinodanā pahātabbā, atthi āsavā bhāvanā @Footnote: 1 abhi. vi. 35/915/445 2 abhi. vi. 35/915/446 @3 abhi. vi. 35/938/457 4 aṅ. dasaka. 24/61/120 (sayā) @5 aṅ. dasaka. 24/62/124 (sayā) 6 aṅ. chakka. 22/334/462 (sayā)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page184.

Pahātabbā"ti 1- evaṃ cha. Sabbāsavapariyāye teyeva dassanāpahātabbehi saddhiṃ satta. Imasmiṃ pana saṅgītisutte tayo āgatā. Tattha "yo kāmesu kāmacchando"ti 2- evaṃ vutto pañcakāmaguṇiko rāgo kāmāsavo nāma. "yo bhavesu bhavacchando"ti 3- evaṃ vutto sassatadiṭṭhisahagato rāgo, bhavavasena vā patthanā bhavāsavo nāma. "dukkhe aññāṇan"ti 4- ādinā nayena āgatā avijjā avijjāsavo nāmāti. Kāmabhavādayo kāmadhātuādivasena vuttāyeva. (20-21) Kāmesanādīsu "tattha katamā kāmesanā, yo kāmesu kāmacchando kāmajjhosānaṃ, ayaṃ vuccati kāmesanā"ti 5- evaṃ vutto kāmagavesanarāgo kāmesanā nāma. "tattha katamā bhavesanā, yo bhavesu bhavacchando bhavajjhosānaṃ, ayaṃ vuccati bhavesanā"ti 6- evaṃ vutto bhavagavesanarāgo bhavesanā nāma. "tattha katamā brahmacariyesanā, sassato lokoti vā .pe. Neva hoti na hoti tathāgato parammaraṇāti vā, yā evarūpā diṭṭhi diṭṭhigataṃ vipariyesaggāho, ayaṃ vuccati brahmacariyesanā"ti 7- evaṃ vuttā diṭṭhigatikasammatassa brahmacariyassa gavesanadiṭṭhi brahmacariyesanā nāma. Na kevalañca bhavarāgadiṭṭhiyova, tadekaṭṭhaṃ kammaṃpi esanāyeva. Vuttañhetaṃ "tattha katamā kāmesanā. Kāmarāgo tadekaṭṭhaṃ akusalaṃ kāyakammaṃ vacīkammaṃ manokammaṃ, ayaṃ vuccati kāmesanā. Tattha katamā bhavesanā. Bhavarāgo tadekaṭṭhaṃ akusalaṃ kāyakammaṃ vacīkammaṃ manokammaṃ, ayaṃ vuccati bhavesanā. Tattha katamā brahmacariyesanā. Antaggāhikā diṭṭhi tadekaṭṭhaṃ akusalaṃ kāyakammaṃ vacīkammaṃ manokammaṃ, ayaṃ vuccati brahmacariyesanā"ti 8- (22) vidhāsu "kathaṃvidhaṃ sīlavantaṃ vadanti, kathaṃvidhaṃ paññavantaṃ vadantī"ti ādīsu ākārasaṇṭhānaṃ vidhā nāma. "ekavidhena ñāṇavatthu duvidhena ñāṇavatthū"ti ādīsu koṭṭhāso. "seyyohamasmīti vidhā"ti ādīsu māno vidhā nāma. Idha so adhippeto. Māno hi seyyādivasena vidahanato vidhāti vuccati. Seyyohamasmīti iminā seyyasadisahīnānaṃ vasena tayo mānā vuttā. Sadisahīnesupi eseva nayo. @Footnote: 1 aṅ. chakka. 22/329/434 2,3,4, abhi. vi. 35/914/445 5,6,7,8, @abhi. vi. 35/919/447

--------------------------------------------------------------------------------------------- page185.

Ayañhi māno nāma seyyassa tividho, sadisassa tividho, hīnassa tividhoti navavidho hoti. Tattha "seyyassa seyyohamasmī"ti māno rājūnañceva pabbajitānañca uppajjati. Rājā hi raṭṭhena vā dhanena vā bāhanena 1- vā "ko mayā sadiso atthī"ti etaṃ mānaṃ karoti. Pabbajitopi sīladhutaṅgādīhi "ko mayā sadiso atthī"ti etaṃ mānaṃ karoti. "seyyassa sadisohamasmī"ti mānopi etesaṃyeva uppajjati. Rājā hi raṭṭhena vā dhanabāhanehi vā aññehi rājūhi saddhiṃ mayhaṃ kiṃnānākaraṇanti etaṃ mānaṃ karoti. Pabbajitopi sīladhutaṅgādīhi aññena bhikkhunā mayhaṃ kiṃnānākaraṇanti etaṃ mānaṃ karoti. "seyyassa hīnohamasmī"ti mānopi etesaṃyeva uppajjati. Yassa hi rañño raṭṭhaṃ vā dhanabāhanādīni vā nātisampannāni honti. So mayhaṃ rājāti vohārasaṅkhāmattameva, 2- kiṃ rājā nāma ahanti etaṃ mānaṃ karoti. Pabbajitopi appalābhasakkāro ahaṃ dhammakathiko bahussuto mahātheroti kathāmattameva, kiṃ dhammakathiko nāmāhaṃ kiṃ bahussuto kiṃ mahāthero yassa me lābhasakkāro natthīti etaṃ mānaṃ karoti. "sadisassa seyyohamasmī"ti mānādayo amaccādīnaṃ uppajjanti. Amacco hi raṭṭhiyo vā bhogayānavāhanādīhi ko mayā sadiso añño rājapuriso atthīti vā mayhaṃ aññehi saddhi kiṃnānākaraṇanti vā amaccoti nāmamattameva 3- mayhaṃ, ghāsacchādanamattaṃpi me natthi, kiṃ amacco nāmāhanti vā etaṃ mānaṃ 4- karoti. "hīnassa seyyohamasmī"ti mānādayo dāsādīnaṃ uppajjanti. Dāso hi mātito vā pitito vā ko mayā sadiso añño dāso nāma atthi, aññe jīvituṃ asakkontā kucchihetu dāsā jātā, ahaṃ pana paveṇīāgatattā seyyoti vā paveṇīāgatabhāvena ubhato suddhikadāsattena asukadāsena nāma saddhiṃ kiṃ mayhaṃ nānākaraṇanti vā kucchivasenāhaṃ dāsabyaṃ upagato, @Footnote: 1 cha.Ma. dhanavāhanehi 2 cha.Ma. vohāramukhamattameva, i. vohārasukhamattakameva @3 cha.Ma., i. nāmameva 4 cha.Ma., i. ete māne

--------------------------------------------------------------------------------------------- page186.

Mātāpitukoṭiyā pana me dāsaṭṭhānaṃ natthi, kiṃ dāso nāma ahanti vā ete māne karoti. Yathā ca dāso, evaṃ pukkusacaṇḍālādayopi ete māne karontiyeva. Ettha ca seyyassa seyyohamasmīti ca, sadisassa sadisohamasmīti ca, hīnassa hīnohamasmīti ca ime tayo mānā yāthāva mānā nāma arahattamaggavajjhā. Sesā dhammā 1- ayāthāva mānā nāma paṭhamamaggavajjha. (23) Tayo addhāti tayo kālā. Atīto addhāti ādīsu dve pariyāyā suttantapariyāyo ca abhidhammapariyāyo ca. Suttantapariyāyena paṭisandhito pubbe atīto addhā nāma. Cutito pacchā anāgato addhā nāma. Saha cutipaṭisandhīhi tadantaraṃ paccuppanno addhā nāma. Abhidhammapariyāyena tīsu khaṇesu bhaṅgato uddhaṃ atīto addhā nāma. Uppādato pubbe anāgato addhā nāma. Khaṇattaye paccuppanno addhā nāma. Atītādibhedo ca nāma ayaṃ dhammānaṃ hoti, na kālassa. Atītādibhede pana dhamme upādāya idha paramatthato avijjamānopi kālo teneva vohārena vuttoti veditabbo. (24) Tayo antāti tayo koṭṭhāsā. "kāyabandhanassa anto jīratī"ti 2- ādīsu hi antoyeva anto. "esevanto dukkhassā"ti ādīsu parabhāgo anto. "antamidaṃ bhikkhave jīvikākānan"ti 3- ettha lāmakābhāvo anto. "sakakāyo kho āvuso paṭhamo antoti 4- ādīsu koṭṭhāso anto. Idha koṭṭhāso adhippeto. Sakkāyoti pañcupādānakkhandhā. Sakkāyasamudayoti tesaṃ nibbattakā purimataṇhā. Sakkāyanirodhoti ubhinnaṃ appavattibhūtaṃ nibbānaṃ. Maggo pana nirodhādhigamassa upāyattā nirodhe gahite gahito vāti veditabbo. (25) Dukkhadukkhatāti dukkhabhūtā dukkhatā. Dukkhavedanāyetaṃ nāmaṃ. Saṅkhāradukkhatāti saṅkhārabhāvena dukkhatā. Adukkhamasukhāyetaṃ 5- nāmaṃ. Sā hi @Footnote: 1 cha.Ma., i. cha mānā 2 vinaYu. cūḷa. 7/278/43 khudadakavatthu @3. saṃ. khandha. 17/80/75 piṇḍolyasutta 4 aṅ chakka. 22/332/447 (sayā) @5 cha.Ma., i. adukkhamasukhāvedanāyetaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page187.

Saṅkhatattā uppādajarā bhaṅgapīḷitā, tasmā aññadukkhasabhāvavirahato saṅkhāradukkhatāti vuttā. Vipariṇāmadukkhatāti vipariṇāme dukkhatā. Sukhavedanāyetaṃ nāmaṃ, sukhassa hi vipariṇāme dukkhaṃ uppajjati, tasmā sukhaṃ vipariṇāmadukkhatāti vuttaṃ. Apica ṭhapetvā dukkhavedanaṃ sukhavedanañca sabbepi tebhūmikā dhammā "sabbe saṅkhārā dukkhā"ti 1- vacanato saṅkhāradukkhatāti veditabbā. (27) Micchattaniyatoti micchāsabhāvo hutvā niyato. Niyatamicchādiṭṭhiyā saddhiṃ anantariyakammassetaṃ 2- nāmaṃ. Sammāsabhāve niyato sammattaniyato. Catunnaṃ ariyamaggānaṃ etaṃ nāmaṃ. Na niyatoti aniyato. Avasesānaṃ dhammānaṃ etaṃ nāmaṃ. (28) Tayo tamāti "tamandhakāro sammoho avijjogho mahābhayo"ti vacanato avijjā tamo nāma. Idha pana avijjāsīsena vicikicchā vuttā. Ārabbhāti āgamma. Kaṅkhatīti kaṅkhaṃ uppādeti. Vicikicchatīti vicinanto kicchaṃ āpajjati, sanniṭṭhātuṃ na sakkoti. Nādhimuccatīti tattha adhimuccituṃ na sakkoti. Na sampasīdatīti taṃ ārabbha pasādaṃ āropetuṃ na sakkoti. (29) Arakkheyyānīti na rakkhitabbāni. Tīsu dvāresu paccekaṃ rakkhanakiccaṃ natthi, sabbāni satiyāeva rakkhitānīti dīpeti. Natthi tathāgatassāti "idaṃ nāma me sahasā uppannaṃ kāyaduccaritaṃ, imāhaṃ yathā me paro na jānāti, tathā rakkhāmi, paṭicchādemī"ti evaṃ rakkhitabbaṃ natthi tathāgatassa kāyaduccaritaṃ. Sesesupi eseva nayo. Kiṃ pana sesakhīṇāsavānaṃ kāyasamācārādayo aparisuddhāti. No aparisuddhā. Na pana tathāgatassa viya parisuddhā. Appassutakhīṇāsavo hi kiñcāpi lokavajjaṃ nāpajjati, paṇṇattiyaṃ pana akovidattā vihārakāraṃ kuṭikāraṃ sahāgāraṃ sahaseyyanti evarūpā kāyadvāre āpattiyo āpajjati. Sañcarittaṃ padasodhammaṃ uttariṃchappañcavācaṃ bhūtārocananti evarūpā vacīdvāre āpattiyo āpajjati. Upanikkhittasādiyanavasena manodvāre rūpiyapaṭiggahaṇāpattiṃ āpajjati, @Footnote: 1 khu.dha. 25/274/64 magagavagga 2 cha.Ma., i. ānantariYu....

--------------------------------------------------------------------------------------------- page188.

Dhammasenāpatisadisassāpi hi khīṇāsavassa manodvāre saupārambhavasena manoduccaritaṃ uppajjatieva. Pātumavatthusmiṃ 1- hi pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ sāriputtamoggallānānaṃ paṇāmitakāle tesaṃ atthāya pātumeyyakehi 2- sakyehi bhagavati khamāpite thero bhagavatā "kinti te sāriputta ahosi mayā bhikkhusaṃghe paṇāmite"ti puṭṭho ahaṃ parisāya abyattabhāvena satthārā paṇāmito. Itodāni paṭṭhāya paraṃ na ovadissāmīti cittaṃ uppādetvā āha "evaṃ kho me bhante ahosi bhagavatā bhikkhusaṃgho paṇāmito, appossukkodāni bhagavā diṭṭhadhammasukhavihāraṃ anuyutto viharissati, mayaṃpidāni appossukkā diṭṭhadhammasukhavihāraṃ anuyuttā viharissāmā"ti. Athassa tasmiṃ manoduccarite upārambhaṃ āropento satthā āha "āgamehi tvaṃ sāriputta, na kho te sāriputta punapi evarūpaṃ cittaṃ uppādetabban"ti. Evaṃ paraṃ na ovadissāmi nānusāsissāmīti vitakkitamattaṃpi therassa manoduccaritaṃ nāma jātaṃ. Bhagavato pana ettakaṃ nāma natthi, anacchariyañcetaṃ. Sabbaññutaṃ pattassa duccaritaṃ na bhaveyya. Bodhisattabhūmiyaṃ ṭhitassa chabbassāni padhānaṃ anuyuñjantassāpi panassa nāhosi. Udaracchaviyā piṭṭhikaṇṭakaṃ allīnāya "kālakato samaṇo gotamo"ti evaṃ 3- devatānaṃ vimatiyā uppajjamānāyapi "siddhattha kasmā kilamasi? sakkā bhoge ca bhuñjituṃ puññāni ca kātun"ti mārenapi pāpimatā vuccamānassa "bhoge bhuñjissāmī"ti vitakkamattaṃpi na uppajjati. Atha naṃ māro bodhisattakāle chabbassāni buddhakāle ekaṃ vassaṃ anubandhitvā kiñci vajjaṃ apassitvā idaṃ vatvā pakkāmi:- satta vassāni bhagavaṃ 4- anubandhiṃ padāpadaṃ otāraṃ nādhigamissaṃ 5- sambuddhassa satīmatoti. Apica aṭṭhārasannaṃ buddhadhammānaṃ vasenāpi bhagavato duccaritābhāvo veditabbo. Aṭṭhārasa buddhadhammā nāma natthi tathāgatassa kāyaduccaritaṃ, natthi @Footnote: 1 cha.Ma., i. cātumavatthusmiñhi 2 cha.Ma. cātumeyyakehi 3 cha.Ma., i. @evaṃ saddo na dissati 4 cha.Ma. i. bhagavantaṃ 5 cha.Ma., i. nādhigacchissaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page189.

Vacīduccaritaṃ, natthi manoduccaritaṃ, atīte buddhassa appaṭihataṃ ñāṇaṃ, anāgate, paccuppanne buddhassa appaṭihataṃ ñāṇaṃ, sabbaṃ kāyakammaṃ buddhassa bhagavato ñāṇānuparivatti, sabbaṃ vacīkammaṃ, sabbaṃ manokammaṃ buddhassa bhagavato ñāṇānuparivatti, natthi chandassa hāni, natthi viriyassa hāni, natthi satiyā hāni, natthi davā, natthi ravā, natthi khalitaṃ, 1- natthi sahasā, natthi abyāvato mano, natthi akusalaṃ cittanti. (30) Kiñcanāti palibodhā. Rāgo kiñcananti rāgo uppajjamāno satte bandhati palibandhati, 2- tasmā kiñcananti vuccati. Itaresupi dvīsu nayo. (31) Aggīti anudahanaṭṭhena aggi. Rāgaggīti rāgo uppajjamāno satte anudahati jhāpeti, tasmā aggīti vuccati. Itaresupi dvīsu 3- eseva nayo. Tattha vatthūni:- ekā daharabhikkhunī cittalapabbatavihāre uposathāgāraṃ gantvā dvārapālarūpakaṃ olokayamānā ṭhitā. Athassā anto rāgo uppanno, sā teneva jhāyitvā kālamakāsi. Bhikkhuniyo ca 4- gacchamānā "ayaṃ daharā ṭhitā, pakkosatha nan"ti āhaṃsu. Ekā gantvā kasmā ṭhitāsīti hatthe gaṇhi. Gahitamattā parivattetvā 5- papatā. Idaṃ tāva rāgassa anudahanatāya vatthuṃ. 6- Dosassa pana anudahanatāya manopadosikā devā. Mohassa anudahanatāya khiḍḍāpadosikā devā daṭṭhabbā. Mohavasena hi tesaṃ 7- satisammoso hoti. Tasmā khiḍḍāvasena āhārakālaṃ ativattitvā kālaṃ karonti. (32) Āhuneyyaggītiādīsu āhunaṃ vuccati sakkāro, āhunaṃ arahantīti āhuneyyā. Mātāpitaro hi puttānaṃ bahūpakāratāya āhunaṃ arahanti. Tesu vippaṭipajjamānā puttā nirayādīsu nibbattanti. Tasmā kiñcāpi mātāpitaro na anudahanti, anudahanassa pana paccayā honti. Iti anudahanaṭṭhena āhuneyyaggīti vuccanti. Svāyamattho mittavindukavatthunā 8- veditabbo:- @Footnote: 1 cha.Ma. calitaṃ, i. phalitaṃ 2 cha.Ma. palibundhati 3 cha.Ma. dvīsūti na dissati @4 cha.Ma. ca saddo na dissati 5 cha.Ma., i. parivattitvā 6 cha.Ma. i. vatthu @7 cha.Ma. tāsaṃ 8 cha.Ma., i. mittavindakavatthunā. khu.jā. 27/793/180 (sayā)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page190.

Mittavinduko hi mātarā "tāta ajja uposathiko hutvā vihāre sabbarattiṃ dhammassavanaṃ suṇa, sahassante dassāmī"ti vutto dhanalobhena uposathaṃ samādāya vihāraṃ gantvā idaṃ ṭhānaṃ akutobhayanti sallakkhetvā dhammāsanassa heṭṭhā nipanno sabbarattiṃ niddāyitvā gharaṃ agamāsi. Mātā pātova yāguṃ pacitvā upanāmesi. So sahassaṃ gahetvāva pivi. Athassa etadahosi "dhanaṃ saṃharissāmī"ti. So nāvāya samuddaṃ pakkhanditukāmo ahosi. Atha naṃ mātā "tāta imasmiṃ kule cattālīsakoṭidhanaṃ atthi, alaṃ gamanenā"ti nivāresi. So tassā vacanaṃ anādiyitvā gacchatieva, mātā purato aṭṭhāsi. Atha. Naṃ kujjhitvā "ayaṃ mayhaṃ purato tiṭṭhatī"ti pādena paharitvā pātitaṃ 1- mātaraṃ 2- antaraṃ katvā agamāsi. Mātā uṭṭhahitvā "mādisāya mātari evarūpaṃ kammaṃ katvā gatassa me 3- gataṭṭhāne sukhaṃ bhavissatīti evaṃ saññī nāma tvaṃ puttā"ti āha. Tassa nāvaṃ āruyha gacchato sattame divase nāvā aṭṭhāsi. Atha te manussā "addhā ettha pāpapuriso atthi, salākaṃ dethā"ti āhaṃsu. Salākā dīyamānā tasseva tikkhattuṃ pāpuṇi. 4- Te tassa uḷumpaṃ datvā taṃ samudde pakkhipiṃsu. So ekaṃ dīpaṃ gantvā vemānapetīhi 5- saddhiṃ sampattiṃ anubhavanto tāhi "purato purato mā agamāsī"ti vuccamāno, taddiguṇaṃ taddiguṇaṃ sampattiṃ passanto anupubbena khuracakkadharaṃ ekaṃ addasa. Tassa taṃ cakkaṃ padumapupphaṃ viya upaṭṭhāsi. So taṃ āha "ambho idaṃ tayā pilandhitapadumaṃ mayhaṃ dehī"ti. "na idaṃ sāmi padumaṃ, khuracakkaṃ etan"ti. So "vañcesi 6- tvaṃ kiṃ mayā padumaṃ na 7- diṭṭhapubban"ti vatvā tvaṃ lohitacandanaṃ vilimpitvā pilandhanaṃ padumapupphaṃ mayhaṃ na dātukāmoti āha. So cintesi "ayaṃpi mayā katasadisaṃ kammaṃ katvā tassa phalaṃ anubhavitukāmo"ti. Atha naṃ "handa demī"ti vatvā tassa matthake cakkaṃ pakkhipi. Tena vuttaṃ:- @Footnote: 1 cha.Ma. i. patitaṃ 2 cha.Ma., i. mātaranti na dissati @3 cha.Ma. te 4 cha.Ma. pāpuṇāti @5 cha.Ma. vimānapetīhi 6 cha.Ma., i. vañcesi maṃ, 7 cha.Ma. adiṭṭhapubbaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page191.

Catubbhi aṭṭhajjhagamā aṭṭhābhipi 1- ca soḷasa soḷasāhi ca battiṃsa atricchaṃ cakkamāsado icchāhatassa posassa cakkaṃ bhamati matthaketi. Gahapatīti pana gehasāmiko vuccati. So mātugāmassa sayanavatthālaṅkārādianuppadānena bahūpakāro. Taṃ aticaranto mātugāmo nirayādīsu nibbattati, tasmā so 2- purimanayeneva anudahanaṭṭhena gahapataggīti vutto. Tattha vatthuṃ:- kassapabuddhakāle sotāpannassa upāsakassa bhariyā aticāraṃ 3- carati. 4- So taṃ paccakkhato disvā "kasmā evaṃ karosī"ti āha. Sā "sacāhaṃ evarūpaṃ karomi, ayaṃ me sunakho vilumpamāno 5- khādatū"ti vatvā kālaṃ katvā kaṇṇamuṇḍakadahe vemānikapetī hutvā nibbattā. Divā sampattiṃ anubhavati, rattiṃ dukkhaṃ. Tadā bārāṇasīrājā migavaṃ caranto araññaṃ pavisitvā anupubbena kaṇṇamuṇḍakadahaṃ sampatto tāya saddhiṃ sampattiṃ anubhavi. 6- Sā taṃ vañcitvā 7- rattiṃ dukkhaṃ anubhavati. So ñatvā "kattha nukho gacchatī"ti piṭṭhito piṭṭhito gantvā avidūre ṭhito kaṇṇamuṇḍakadahato nikkhamitvā taṃ "paṭapaṭan"ti khādamānaṃ ekaṃ sunakhaṃ disvā asinā dvidhā chindi. Dve ahesuṃ. Puna chinne cattāro. Puna chinne aṭṭha. Puna chinne soḷasa ahesuṃ. Sā "kiṃ karosi sāmī"ti āha. So kiṃ idanti āha. Sā "evaṃ akatvā kheḷapiṇḍaṃ bhūmiyaṃ nuṭṭhahitvā 8- pādena ghaṃsāhī"ti āha. So tathā akāsi. Sunakhā antaradhāyiṃsu. Taṃdivasaṃ tassā kammaṃ khīṇaṃ. Rājā vippaṭisārī hutvā gantuṃ āraddho. Sā "mayhaṃ sāmi kamamaṃ khīṇaṃ mā agamā"ti āha. Rājā assutvāva gato. Dakkhiṇeyyaggīti ettha pana dakkhiṇāti cattāro paccayā, bhikkhusaṃgho dakkhiṇeyyo. So gihīnaṃ tīsu saraṇesu pañcasu sīlesu dasasu sīlesu mātāpituupaṭṭhāne dhammikasamaṇabrāhmaṇaupaṭṭhāneti evamādīsu kalyāṇadhammesu niyojanena @Footnote: 1 cha.Ma., i. aṭṭhāhipi 2 cha.Ma. sopi @3 cha.Ma. aticārini 4 cha.Ma. ahosi @5 cha.Ma. viluppamāno 6 cha.Ma. anubhavati @7 cha.Ma. vañcetvā 8 cha.Ma. niṭṭhabhitvā

--------------------------------------------------------------------------------------------- page192.

Bahūpakāro, tasmiṃ micchāpaṭipannā gihī bhikkhusaṃghaṃ akkositvā paribhāsitvā nirayādīsu nibbattanti, tasmā sopi purimanayeneva anudahanaṭṭhena dakkhiṇeyyaggīti vutto. Imassa panatthassa vibhāvanatthaṃ vemānapetīvatthuṃpi 1- vitthāretabbaṃ. (33) "tividhena rūpasaṅgaho"ti ettha tividhenāti tīhi koṭṭhāsehi. Saṅgahoti jātisañjātikiriyagaṇanavasena catubbidho saṅgaho. Tattha sabbe khattiyā āgacchantūti ādiko jātisaṅgaho. Sabbe kosalakāti ādiko sañjātisaṅgaho. Sabbe hatthārohāti ādiko kiriyasaṅgaho. Cakkhvāyatanaṃ katamakkhandhagaṇanaṃ gacchatīti. Cakkhvāyatanaṃ rūpakkhandhagaṇanaṃ gacchatitīti. Hañci cakkhvāyatanaṃ rūpakkhandhagaṇanaṃ gacchati tena vata re vattabbe cakkhvāyatanaṃ rūpakkhandhena saṅgahitanti 2- ayaṃ gaṇanasaṅgaho, so idha adhippeto. Tasmā tividhena rūpasaṅgahoti tīhi koṭṭhāsehi rūpagaṇanāti attho. Sanidassanādīsu attānaṃ ārabbha pavattena cakkhuviññāṇasaṅkhātena saha nidassanenāti sanidassanaṃ. Cakkhupaṭihananasamatthato saha paṭighenāti sappaṭighaṃ. Taṃ atthato rūpāyatanameva. Cakkhuviññāṇasaṅkhātaṃ nāssa nidassananti anidassanaṃ. Sotapaṭihananasamatthato 3- sahapaṭighenāti sappaṭighaṃ. Taṃ atthato cakkhvāyatanādīni nava āyatanāni. Vuttappakāraṃ nāssa nidassananti anidassanaṃ. Nāssa paṭighoti appaṭighaṃ. Taṃ atthato ṭhapetvā dasāyatanāni avasesaṃ sukhumarūpaṃ. (34) Tayo saṅkhārāti sahajātadhamme ceva samparāyaphaladhamme ca saṅkharonti rāsiṃ 4- karontīti saṅkhāRā. Abhisaṅkharotīti abhisaṅkhāro. Puñño abhisaṅkhāro puññābhisaṅkhāro. "tattha katamo puññābhisaṅkhāro. Kusalacetanā kāmāvacarā rūpāvacarā dānamayā sīlamayā bhāvanāmayā"ti 5- evaṃ vuttānaṃ aṭṭhannaṃ kāmāvacarakusalamahācittacetanānaṃ, pañcannaṃ rūpāvacarakusalacetanānañceva taṃ adhivacanaṃ. Ettha ca @Footnote: 1 khu. jā. 26/52/90 revativimānaṃ. 2 abhi. kathā. 37/1128/363 (sayā) @3 cha.Ma. sotādipaṭihananasamatthato 4 cha.Ma. rāsī 5 abhi. vi. 35/226/161

--------------------------------------------------------------------------------------------- page193.

Dānamayasīlamayā 1- aṭṭheva cetanā honti. Bhāvanāmayā terasāpi. Yathā hi paguṇaṃ dhammaṃ sajjhāyamāno ekaṃ dve anusandhiṃ gatopi na jānāti, pacchā āvajjamāno jānāti, evameva kasiṇaparikammaṃ karontassa paguṇajjhānaṃ paccavekkhantassa ñāṇavippayuttāpi bhāvanā hoti. Tena vuttaṃ "bhāvanāmayā terasāpī"ti. Tattha dānamayādīsu "dānaṃ ārabbha dānādhikicca 2- yā uppajjati cetanā sañcetanā cetayittaṃ, ayaṃ vuccati dānamayo puññābhisaṅkhāro. Sīlaṃ ārabbha bhāvanaṃ ārabbha bhāvanādhikicca yā uppajjati cetanā sañcetanā cetayitattaṃ, ayaṃ vuccati bhāvanāmayo puññābhisaṅkhāro"ti ayaṃ saṅkhepadesanā. Cīvarādīsu pana catūsu paccayesu rūpādīsu vā chasu ārammaṇesu annādīsu vā dasasu dānavatthūsu taṃ taṃ dentassa tesaṃ uppādanato paṭṭhāya pubbabhāge, pariccāgakāle, pacchā somanassacittena anusaraṇe cāti tīsu kālesu pavattā cetanā dānamayā nāma. Sīlapūraṇatthāya pana pabbajissāmīti vihāraṃ gacchantassa, pabbajantassa manorathaṃ matthakaṃ pāpetvā pabbajitova tamhi sādhu suṭṭhūti 3- āvajjentassa, pāṭimokkhaṃ saṃvarantassa, cīvarādayo paccaye paccavekkhantassa, āpāthagatesu rūpādīsu cakkhudvārādīni saṃvarantas, ājīvaṃ sodhentassa ca pavattā cetanā sīlamayā nāma. Paṭisambhidāyaṃ vuttena vipassanāmaggena "cakkhuṃ aniccato dukkhato anattato bhāventassa .pe. Manaṃ. Rūpe. Dhamme. Cakkhuviññāṇaṃ .pe. Manoviññāṇaṃ. Cakkhusamphassaṃ .pe. Manosamphassaṃ. Cakkhusamphassajaṃ vedanaṃ .pe. Manosamphassajaṃ vedanaṃ. Rūpasaññaṃ. Jarāmaraṇaṃ aniccato dukkhato anattato bhāventassa pavattā cetanā bhāvanāmayā nāmā"ti ayaṃ vitthārakathā. Apuñño ca so abhisaṅkhāro cāti apuññābhisaṅkhāro. Akusalacittasampayuttānaṃ 4- cetanānaṃ etaṃ adhivacanaṃ. Vuttaṃpi cetaṃ "tattha katamo apuññābhisaṅkhāro. Akusalacetanā kāmāvacarā, ayaṃ vuccati apuññābhisaṅkhāro"ti. 5- @Footnote: 1 cha.Ma. dānasīlamayā 2 cha.Ma. dānamadhīkicca @3 cha.Ma. sādhūti 4 cha.Ma. davādasaakusalacittasampayuttānaṃ 5 abhi. vi. 35/226/161

--------------------------------------------------------------------------------------------- page194.

Āneñjaṃ niccalaṃ santaṃ vipākabhūtaṃ arūpameva abhisaṅkharotīti āneñjābhisaṅkhāro. Catunnaṃ arūpāvacarakusalacetanānaṃ etaṃ adhivacanaṃ. Yathāha "tattha katamo āneñjābhisaṅkhāro. Kusalacetanā arūpāvacarā, ayaṃ vuccati āneñjābhisaṅkhāro"ti. 1- (35) Puggalattike sattavidho purisapuggalo, tisso sikkhā sikkhatīti sekkho. Khīṇāsavo sikkhitalikkhattā puna na sikkhatīti asekkho. Puthujjano sikkhāhi paribāhirattā nevasekkho nāsekkho. (36) Therattike jātimahallako gihijātitthero nāma. "cattārome bhikkhave therakaraṇā 2- dhammā. Idha bhikkhave thero sīlavā hoti. Bahussuto hoti, catunnaṃ jhānānaṃ lābhī hoti, āsavānaṃ khayā .pe. Upasampajja viharati. Ime kho bhikkhave cattāro therakaraṇā dhammā"ti 3- evaṃ vuttesu dhammesu ekena vā anekehi vā samannāgato dhammatthero nāma. Aññataro theranāmako bhikkhūti evaṃ theranāmako vā, yaṃ vā pana mahallakakāle pabbajitaṃ sāmaṇerādayo disvā thero theroti vadanti, ayaṃ sammatitthero nāma. (37) Puññakiriyāvatthūsu dānameva dānamayaṃ. Puññakiriyā ca sā tesaṃ tesaṃ ānisaṃsānaṃ vatthu cāti puññakiriyāvatthu. Itaresupi dvīsu eseva nayo. Atthato pana pubbe vuttadānamayacetanādīnaṃ vaseneva saddhiṃ pubbabhāgaaparabhāgacetanāhi imāni tīṇi puññakiriyāvatthūni veditabbāni. Ekamekañcettha pubbabhāgato paṭṭhāya kāyena karontassa kāyakammaṃ hoti. Tadatthaṃ vācaṃ nicchārentassa vacīkammaṃ. Kāyaṅgavācaṅgaṃ acopetvā manasā cintentassa manokammaṃ. Annādīni dentassa vāpi annadānādīni demīti vā dānapāramiṃ āvajjetvā vā dānakāle dānamayaṃ puññakiriyāvatthu hoti. Vattasīle 4- ṭhatvā dadato sīlamayaṃ. Khayato vayato sammasanaṃ paṭṭhapetvā dadato bhāvanāmayaṃ puññakiriyāvatthu hoti. @Footnote: 1 abhi. vi. 35/226/162 2 Sī., i., Ma. therakaraṇīyā @3 aṅ. catukka. 21/22/26 4 cha.Ma., i. vattasīse @5 cha.Ma. diṭṭhijugataṃ. evamuparipi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page195.

Aparānipi satta puññakiriyāvatthūni apacitisahagataṃ puññakiriyāvatthu, veyyāvaccasahagataṃ, pattānuppadānaṃ, pattabbhanumodanaṃ, desanāmayaṃ, savanamayaṃ, diṭṭhūjugataṃ, 1- puññakiriyāvatthūti. Tattha mahallakaṃ disvā paccuggamanapattacīvara- paṭiggahaṇaabhivādanamaggasampadānādivasena apacitisahagataṃ veditabbaṃ. Vuḍḍhatarānaṃ vattapaṭipattikaraṇavasena, gāmaṃ piṇḍāya paviṭṭhaṃ bhikkhuṃ disvā pattaṃ gahetvā gāme bhikkhaṃ samādapetvā upasaṃharaṇavasena, "gaccha bhikkhūnaṃ pattaṃ āharā"ti sutvā vegena gantvā pattāharaṇādivasena ca veyyāvaccasahagataṃ veditabbaṃ. Cattāro paccaye datvā sabbasattānaṃ patti hotūti pavattanavasena pattānuppadānaṃ veditabbaṃ. Parehi dinnāya pattiyā sādhu suṭṭhūti anumodanavasena pattabbhanumodanaṃ veditabbaṃ. Eko "evaṃ maṃ `dhammakathiko'ti jānissantī"ti icchāya ṭhatvā lābhagaruko hutvā deseti, taṃ na mahapphalaṃ. Eko attano paguṇadhammaṃ apaccāsiṃsamāno 1- paresaṃ deseti, idaṃ desanāmayaṃ puññakiriyāvatthu nāma. Eko suṇanto "iti maṃ `saddho'ti jānissantī"ti suṇāti, taṃ na mahapphalaṃ. Eko "evaṃ me mahapphalaṃ bhavissatī"ti hitapharaṇena muducittena dhammaṃ suṇāti, idaṃ savanamayaṃ puññakiriyāvatthu. Diṭṭhūjugataṃ pana sabbesaṃ niyamalakkhaṇaṃ. Yaṃkiñci puññaṃ karontassa hi diṭṭhiyā ujubhāveneva mahapphalaṃ hoti. Iti imesaṃ sattannaṃ puññakiriyāvatthūnaṃ purimeheva tīhi saṅgaho veditabbo. Ettha hi apacitiveyyāvaccāni sīlamaye. Pattidānapattabbhanumodanāni dānamaye. Desanāsavanāni bhāvanāmaye. Diṭṭhūjugataṃ tīsupi saṅgahaṃ gacchati. (38) Codanāvatthūnīti codanākāraṇāni. Diṭṭhenāti maṃsacakkhunā vā dibbacakkhunā vā vītikkamaṃ disvā codeti. Sutenāti pakatisotena vā dibbasotena vā parassa saddaṃ sutvā codeti. Parisaṅkāyāti diṭṭhaparisaṅkitena vā sutaparisaṅkitena vā mutaparisaṅkitena vā codeti. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana samantapāsādikāya vuttanayeneva veditabbo. (39) @Footnote: 1 cha.Ma. diṭṭhijugataṃ 2 cha.Ma. apaccāsīsamāno

--------------------------------------------------------------------------------------------- page196.

Kāmupapattiyoti kāmūpasevanā kāmapaṭilābhā vā. Paccupaṭṭhitakāmāti nibaddhakāmā nibaddhārammaṇā. Seyyathāpi manussāti yathā manussā. Manussā hi nibaddheyeva vatthusmiṃ vasaṃ vattenti. Yattha paṭibaddhacittā honti, sataṃpi sahassampi datvā mātugāmaṃ ānetvā nibaddhabhogaṃ bhuñjanti. Ekacce devā nāma catudevalokavāsino. Tepi nibaddhavatthusmiṃyeva vasaṃ vattenti. Ekacce vinipātikā nāma nerayike ṭhapetvā avasesā macchakacchapādayopi hi nibaddhavatthusmiṃyeva vasaṃ vattenti. Maccho attano macchiniyā 1- kacchapo kacchapiniyāti. 2- Nimminitvā nimminitvāti nīlapītādivasena yādisaṃ yādisaṃ attano rūpaṃ icchanti, tādisaṃ tādisaṃ nimminitvā āyasmato anuruddhassa purato manāpakāyikā devatā viya. Nimmānaratīti evaṃ sayaṃ nimmite nimmite nimmāne rati etesanti nimmānaratī. Paranimmitakāmāti parehi nimmitakāmā. Tesañhi manaṃ ñatvā pare yathārucitaṃ kāmabhogaṃ nimminanti, te tattheva vasaṃ vattenti. Kathaṃ parassa manaṃ jānantīti. Pakatisevanavasena. Yathā hi kusalo sūdo rañño bhuñjantassa yaṃ yaṃ so bahuṃ gaṇhāti, taṃ taṃ tassa ruccatīti jānāti, evaṃ pakatiyā abhirucitārammaṇaṃ ñatvā tādisakaṃyeva nimminanti. Te tattha vasaṃ vattenti, methunaṃ sevanti. Keci pana therā "hasitamattena olokitamattena āliṅgitamattena ca tesaṃ kāmakiccaṃ ijjhatī"ti vadanti, taṃ aṭṭhakathāyaṃ "etaṃ natthī"ti paṭikkhittaṃ. Na hi kāyena aphusantassa phoṭṭhabbaṃ kāmakiccaṃ sādheti. Channaṃpi hi kāmāvacarānaṃ kāmā pākatikāeva. Vuttaṃpi cetaṃ cha ete kāmāvacarā sabbakāmasamiddhino sabbesaṃ ekasaṅkhātaṃ āyu bhavati kittakanti 3-. (40) Sukhūpapattiyoti sukhapaṭilābhā. Uppādetvā uppādetvā sukhaṃ viharantīti te heṭṭhā paṭhamajjhānasukhaṃ nibbattetvā upari vipākajjhānasukhaṃ anubhavantīti attho. Sukhena abhisannāti dutiyajjhānasukhena tintā. Parisannāti samantato @Footnote: 1 cha.Ma. macchiyā 2 cha.Ma. kacchapiyā 3 abhi. vi. 35/1023/516

--------------------------------------------------------------------------------------------- page197.

Tintā. Paripūrāti paripuṇṇā. Paripphuṭāti tasseva vevacanaṃ. Idaṃpi vipākajjhānasukhameva sandhāya vuttaṃ. Aho sukhaṃ aho sukhanti tesaṃ kira bhavalobho mahā uppajjati. Tasmā kadāci karahaci evaṃ udānaṃ udānenti. Santaṃyevāti paṇītameva. Saṃtusitāti tato uttariṃ sukhassa appaṭṭhanato santuṭṭhā hutvā. Cittasukhaṃ paṭivedentīti tatiyajjhānasukhaṃ anubhavanti. (41) Sekkhā paññāti satta ariyapaññā. Arahato paññā asekkhā. Avasesā paññā nevasekkhā nāsekkhā. (42) Cintāmayādīsu ayaṃ vitthāro:- "tattha katamā cintāmayā paññā, yogavihitesu vā kammāyatanesu yogavihitesu vā sippāyatanesu yogavihitesu vā vijjaṭṭhānesu 1- kammassakataṃ vā saccānulomikaṃ vā rūpaṃ aniccanti vā .pe. Viññāṇaṃ aniccanti vā yaṃ evarūpaṃ anulomikaṃ khantiṃ diṭṭhiṃ ruciṃ muniṃ pekkhaṃ dhammanijjhānakkhantiṃ parato assutvā paṭilabhati, ayaṃ vuccati cintāmayā paññā. Tattha katamā sutamayā paññā, yogavihitesu vā kammāyatanesu .pe. Dhammanijjhānakkhantiṃ parato sutvāva paṭilabhati, ayaṃ vuccati sutamayā paññā. Tattha katamā bhāvanāmayā paññā 2- sabbāpi samāpannassa paññā bhāvanāmayā paññā"ti. 3- (43) Sutāvudhanti sutameva āvudhaṃ. Taṃ atthato tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ. Tañhi nissāya bhikkhu pañcāvudhaṃ nissāya sūro yodho avikampamāno mahākantāraṃ viya saṃsārakantāraṃ atikkamati avihaññamāno. Teneva vuttaṃ "sutāvudho bhikkhave ariyasāvako akusalaṃ pajahati, kusalaṃ bhāveti, sāvajjaṃ pajahati, anavajjaṃ bhāveti, suddhaṃ attānaṃ pariharatī"ti. 4- Pavivekāvudhanti "kāyaviveko cittaviveko upadhiviveko"ti ayaṃ tividhopi vivekova āvudhaṃ. Tassa nānākaraṇaṃ kāyaviveko vūpakaṭṭhakāyānaṃ 5- nekkhammābhiratānaṃ. Cittaviveko ca parisuddhacittānaṃ paramavodānappattānaṃ. Upadhiviveko ca nirupadhīnaṃ puggalānaṃ. Visaṅkhāragatānaṃ. 6- Imasmiñhi tividhe viveke abhirato, na kutoci @Footnote: 1 cha.Ma. vijjāṭṭhānesu, i. vijjāyatanesu 2 cha.Ma. tattha katamā bhāvanāmayā @paññāti na dissati 3 abhi. vi. 35/768/394 4 aṅ. sattaka. 23/64/111 (sayā) @5 cha.Ma. vivekaṭṭhakāyānaṃ, i. viveko ca vavakaṭṭhakāyānaṃ @6 cha.Ma. visaṅkhāragatānanti. na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page198.

Bhāyati. Tasmā ayaṃpi avassayaṭṭhena āvudhanti vutto. Lokiyalokuttarā paññāva āvudhaṃ paññāvudhaṃ, yassa sā atthi, so na kutoci bhāyati, na cassa koci bhāyati. Tasmā sāpi avassayaṭṭheneva āvudhanti vuttā. (44) Anaññātaññassāmītindriyanti ito pubbe na aññātaṃ aviditaṃ dhammaṃ jānissāmīti paṭipannassa uppannaṃ indriyaṃ. Sotāpattimaggañāṇassetaṃ adhivacanaṃ. Aññindriyanti iññābhūtaṃ jānanabhūtaṃ 1- indriyaṃ. Sotāpattiphalato paṭṭhāya chasu ṭhānesu ñāṇassetaṃ adhivacanaṃ. Aññātāvindriyanti aññātāvīsu jānanakiccapariyosānappattesu dhammesu indriyaṃ. Arahattaphalañāṇassetaṃ adhivacanaṃ. (45) Maṃsacakkhu cakkhupasādo. Dibbacakkhu ālokanissitaṃ ñāṇaṃ. Paññācakkhu lokiyalokuttarā paññā. (46) Adhisīlasikkhādīsu adhisīlañca taṃ sikkhitabbato sikkhā cāti adhisīlasikkhā. Itarasmiṃ dvayepi eseva nayo. Tattha sīlaṃ adhisīlaṃ, cittaṃ adhicittaṃ, paññā adhipaññāti ayaṃ bhedo 2- veditabbo:- sīlaṃ nāma pañcasīladasasīlāni, pāṭimokkhasaṃvaro adhisīlaṃ nāma. Aṭṭha samāpattiyo cittaṃ, vipassanāpādakajjhānaṃ adhicittaṃ. Kammassakatañāṇaṃ paññā, vipassanā paññā adhipaññā. Anuppannepi hi buddhuppāde pavattantīti pañcasīladasasīlāni sīlameva, pāṭimokkhasaṃvarasīlaṃ buddhuppādeyeva pavattatīti adhisīlaṃ. Cittapaññāsupi eseva nayo. Apica nibbānaṃ patthayantena samādinnaṃ pañcasīlampi dasasīlampi adhisīlameva. Samāpannā aṭṭha samāpattiyopi adhicittameva. Sabbaṃ vā lokiyaṃ sīlameva, lokuttaraṃ adhisīlaṃ. Cittapaññāsupi eseva nayo. (47) Bhāvanāsu khīṇāsavassa pañcadvārikakāyo kāyabhāvanā nāma. Aṭṭha samāpattiyo cittabhāvanā nāma. Arahattaphalapaññā paññābhāvanā nāma. Khīṇāsavassa hi ekanteneva pañcadvārikakāyo subhāvito hoti. Aṭṭha samāpattiyo cassa na aññesaṃ viya dubbalā, tasseva ca paññā bhāvitā nāma hoti paññāvepullappattiyā. Tasmā evaṃ vuttaṃ. (48) @Footnote: 1 cha.Ma. ājānanabhūtaṃ 2 cha.Ma. i. pabhedo

--------------------------------------------------------------------------------------------- page199.

Anuttariyesu vipassanā dassanānuttariyaṃ. Maggo paṭipadānuttariyaṃ phalaṃ vimuttānuttariyaṃ. Phalaṃ vā dassanānuttariyaṃ. Maggo paṭipadānuttariyaṃ. Nibbānaṃ vimuttānuttariyaṃ. Nibbānaṃ vā dassanānuttariyaṃ, tato uttariñhi daṭaṭhabbaṃ nāma natthi. Maggo paṭipadānuttariyaṃ. Phalaṃ vimuttānuttariyaṃ, anuttariyanti uttamaṃ jeṭṭhakaṃ. (49) Samādhīsu paṭhamajjhānasamādhi savitakkasavicāro pañcakanayena dutiyajjhāṇasamādhi avitakkavicāramatto. Seso avitakkaavicāro. (50) Suññatādīsu tividhā kathā āgamanato saguṇato ārammaṇatoti. Āgamanato nāma eko bhikkhu anattato abhinivisitvā anattato disvā anattato vuṭṭhāti. Tassa vipassanā suññatā nāma hoti. Kasmā? asuññatakārakānaṃ 1- kilesānaṃ abhāvā. Vipassanāgamanena maggasamādhi suññato nāma hoti. Maggāgamanena phalasamādhi suññato nāma. Aparo aniccato abhinivisitvā aniccato disvā aniccato vuṭṭhāti. Tassa vipassanā animittā nāma hoti. Kasmā? nimittakārakakilesābhāvā. Vipassanāgamanena maggasamādhi animitto nāma hoti. Maggāgamanena phalaṃ animittaṃ nāma. Aparo dukkhato abhinivisitvā dukkhato disvā dukkhato vuṭṭhāti, tassa vipassanā appaṇihitā nāma hoti. Kasmā? paṇidhikārakakilesābhāvā. Vipassanāgamanena maggasamādhi appaṇihito nāma hoti. Maggāgamanena phalaṃ appaṇihitaṃ nāmāti ayaṃ āgamanato kathā. Maggasamādhi pana rāgādīhi suññattā suññato, rāganimittādīnaṃ abhāvā animitto, rāgapaṇidhiādīnaṃ abhāvā appaṇihitoti ayaṃ saguṇato kathā. Nibbānaṃ rāgādīhi suññattā rāgādinimittapaṇidhīnañca abhāvā suññatañceva animittañca appaṇihitañca. Tadārammaṇo maggasamādhi suññato animitto apṇihito. Ayaṃ ārammaṇato kathā, (51) soceyyānīti sucibhāvakarā soceyyapaṭipadā dhammā. Vitthāro panettha "tattha katamaṃ kāyasoceyyaṃ. Pāṇātipātāveramaṇī"tiādinā nayena vuttānaṃ tiṇṇaṃ sucaritānaṃ vasena veditabbo. (52) @Footnote: 1 cha.Ma. asuññatattakārakānaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page200.

Moneyyānīti munibhāvakarā moneyyapaṭipadā dhammā. Tesaṃ vitthāro "tattha katamaṃ kāyamoneyyaṃ. Tividhakāyaduccaritassa pahānaṃ kāyamoneyyaṃ, tividhaṃ kāyasucaritaṃ kāyamoneyyaṃ, kāyārammaṇaṃ 1- ñāṇaṃ kāyamoneyyaṃ, kāyapariññā kāyamoneyyaṃ, kāyapariññā kāyamoneyyaṃ, kāyapariññāsahagato maggo kāyamoneyyaṃ, kāyasmiṃ chandarāgappahānaṃ kāyamoneyyaṃ, kāyasaṅkhāranirodhā catutthajjhānasamāpatti kāyamoneyyaṃ. Tattha katamaṃ vacīmoneyyaṃ, catubbidhavacīduccaritassa pahānaṃ vacīmoneyyaṃ, catubbidhaṃ vacīsucaritaṃ vacīmoneyyaṃ, vācārammaṇaṃ 2- ñāṇaṃ vacīmoneyyaṃ, vācāpariññā vacīmoneyyaṃ, vācāpariññāsahagato 3- maggo, vācasmiṃ 4- chandarāgappahānaṃ, vacīsaṅkhāranirodhā dutiyajjhānasamāpatti vacīmoneyyaṃ. Tattha katamaṃ manomoneyyaṃ, tividhamanoduccaritassa pahānaṃ manomoneyyaṃ, tividhaṃ manosucaritaṃ manomoneyyaṃ, manārammaṇaṃ 5- ñāṇaṃ manomoneyyaṃ, manopariññā manomoneyyaṃ, manopariññāsahagato 6- maggo, manasmiṃ chandarāgappahānaṃ, cittasaṅkhāranirodhā saññāvedayitanirodhasamāpatti manomoneyyanti. 7- (53) Kosallesu āyoti vuḍḍhi. Apāyoti avuḍḍhi. Tassa tassa kāraṇaṃ upāyo. Tesaṃ pajānanā kosallaṃ. Vitthāro pana vibhaṅge vuttoyeva. Vuttañeehataṃ: "tattha katamaṃ āyakosallaṃ, ime me dhamme manasikaroto anuppannā ceva akusalā dhammā na uppajjanti, uppannā ca akusalā dhammā nirujjhanti. Ime vā pana me dhamme manasikaroto anuppannā ceva kusalā dhammā uppajjanti, uppannā ca kusalā dhammā bhiyyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā saṃvattantīti, yā tattha paññā pajānanā .pe. Sammādiṭṭhi. Idaṃ vuccati āyakosallaṃ. Tattha katamaṃ apāyakosallaṃ. Ime me dhamme manasikaroto anuppannā ceva kusalā dhammā na uppajjanti, uppannā ca kusalā dhammā nirujjhanti. Ime vā pana me dhamme manasikaroto anuppannā ceva akusalā dhammā uppajjanti, uppannā ca akusalā dhammā bhiyyobhāvāya @Footnote: 1 cha.Ma., i. kāyārammaṇe 2 cha.Ma. vācārammaṇe 3 cha.Ma. pariññāsahagato @4 cha.Ma. vācāya 5 cha.Ma. manārammaṇe 6 cha.Ma. pariññāsahagato @7 khu. mahā. 29/67/67

--------------------------------------------------------------------------------------------- page201.

Vepullāya bhāvanāya pāripūriyā saṃvattantīti, yā tattha paññā pajānanā .pe. Sammādiṭṭhi. Idaṃ vuccati apāyakosallaṃ. Sabbāpi tatrupāyā paññā upāyakosallan"ti. 1- Idaṃ pana accāyikakicce vā bhaye vā uppanne tassa tikicchanatthaṃ ṭhānuppattiyā kāraṇajānanavaseneva veditabbaṃ. (54) Madāti majjanākāravasena pavattamānā. Tesu "ahaṃ nirogo saṭṭhī vā sattati vā vassāni atikkantāni, na me haritakī khaṇḍampi khāditapubbaṃ, ime panaññe asukaṃ nāma ṭhānaṃ rujjhati, bhesajjaṃ khādāmāti vicaranti, ko añño mādiso nirogo nāmā"ti evaṃ mānakaraṇaṃ ārogyamado. "mahallakakāle puññaṃ karissāma, daharamhā tāvā"ti yobbane ṭhatvā mānakaraṇaṃ yobbanamado. "ciraṃ jīviṃ ciraṃ jīvāmi ciraṃ jīvissāmi, sukhaṃ jīviṃ sukhaṃ jīvāmi sukhaṃ jīvissāmī"ti evaṃ mānakaraṇaṃ jīvitamado. (55) Ādhipateyyesu adhipatito āgataṃ ādhipateyyaṃ. Ettakomhi sīlena samādhinā paññāya vimuttiyā, na me etaṃ paṭirūpan"ti evaṃ attānaṃ adhipatiṃ jeṭṭhakaṃ katvā pāpassa akaraṇaṃ attādhipateyyaṃ nāma. Lokaṃ adhipatiṃ katvā akaraṇaṃ lokādhipateyyaṃ nāma. Lokuttaradhammaṃ adhipatiṃ katvā akaraṇaṃ dhammādhipateyyaṃ nāma. (56) Kathāvatthūnīti kathākāraṇāni. Atītaṃ vā addhānanti atītaṃ dhammagatiṃ, 2- atīte khandheti attho. Apica "yaṃ bhikkhave rūpaṃ atītaṃ niruddhaṃ vipariṇataṃ, `ahosī'ti tassa saṅkhā, `ahosī'ti tassa paññatti `ahosī'ti tassa samaññā, na tassa saṅkhā `bhavissatī'ti na tassa saṅkhā `atthī'ti 3- evaṃ āgatena niruttipathasuttena cettha attho dīpetabbo. (57) Vijjāti tamavijjhanaṭṭhena vijjā. Viditakaraṇaṭṭhenāpi vijjā. Pubbenivāsanussatiñāṇañhi uppajjamānaṃ pubbenivāsaṃ chādetvā ṭhitaṃ tamaṃ vijjhati, pubbenivāsañca viditaṃ karotīti vijjā. Cutūpapātāñāṇaṃ @Footnote: 1 abhi. vi. 35/771/396 2 cha.Ma. dhammaṃ 3 saṃ khandha 17/62/59

--------------------------------------------------------------------------------------------- page202.

Cutipaṭisandhichādakaṃ tamaṃ vijjhati, tañca viditaṃ karotīti vijjā. Āsavānaṃ khaye ñāṇaṃ catusaccachādakaṃ tamaṃ vijjhati, catusaccadhammañca viditaṃ karotīti vijjā. (58) Vihāresu aṭṭha samāpattiyo dibbo vihāro. Catasso appamaññā brahmavihāro. Phalasamāpatti ariyo vihāro. (59) Pāṭihāriyāni kevaṭṭasutte vitthāritāneva. (60) "ime kho āvuso"ti ādīsu vuttanayeneva yojetabbaṃ. Iti samasaṭṭhiyā tikānaṃ vasena asītisataṃ pañhe kathento thero sāmaggīrasaṃ dassesīti. Tikavaṇṇanā niṭṭhitā. ------------ Catukkavaṇṇanā [306] Iti tikavasena sāmaggīrasaṃ dassetvā idāni catukkavasena dassetuṃ puna desanaṃ ārabhi. Tattha "satipaṭṭhānacatukkaṃ"pubbe vitthāritameva. (1) Sammappadhānacatukke chandaṃ janetīti "yo chando chandīkatā kattukamyatā kusalo dhammacchando"ti evaṃ vuttaṃ kattukamyataṃ janeti. Vāyamatīti vāyāmaṃ karoti. Vīriyaṃ ārabhatīti vīriyaṃ janeti. Cittaṃ paggaṇhatīti cittaṃ upatthambheti. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana sammappadhānavibhaṅge āgatoyeva. (2) Iddhipādesu chandaṃ nissāya pavatto samādhi chandasamādhi. Padhānabhūtā saṅkhārā padhānasaṅkhāRā. Samannāgatanti tehi dhammehi upetaṃ. Iddhiyā pādaṃ, iddhibhūtaṃ vā pādanti iddhipādaṃ. Sesesupi eseva nayo. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana iddhipādavibhaṅge āgatoeva. Visuddhimagge panassa attho dīpito. Jhānakathāpi visuddhimagge vitthāritāva. (3-4) [307] Diṭṭhadhammasukhavihārāyāti imasmiṃyeva attabhāve sukhavihāratthāya. Idha phalasamāpattijjhānāni, khīṇāsavassa aparabhāge nibbattitajjhānāni ca kathitāni. (5-1)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page203.

Ālokasaññaṃ manasikarotīti divā vā rattiṃ vā suriyacandapajotamaṇiādīnaṃ ālokaṃ ālokoti manasikaroti. Divāsaññaṃ adhiṭṭhātīti evaṃ manasikatvā divāti saññaṃ ṭhapesi. 1- Yathā divā tathā rattinti yathā divā diṭṭho āloko, tatheva rattiṃ manasikaroti. yathā rattiṃ tathā divāti yathā rattiṃ āloko diṭṭho, evameva divā manasikaroti. Iti vivaṭena cetasāti evaṃ apihitena cittena. Apariyonaddhenāti samantato anaddhena. Sappabhāsanti saobhāsaṃ. Ñāṇadassanapaṭilābhāyāti ñāṇadassanapaṭilābhatthāya. Iminā kiṃ kathitaṃ? thīnamiddhavinodanaāloko 2- kathito parikammaāloko vā. Imināpi kiṃ kathitaṃ hoti? khīṇāsavassa dibbacakkhuñāṇaṃ, tasmiṃ vā āgatepi anāgatepi pādakajjhānasamāpattimeva sandhāya "sappabhāsaṃ cittaṃ bhāvetī"ti vuttaṃ. (5-2) Satisampajaññāyāti sattaṭṭhānikassa satisampajaññassa atthāya. Viditā vedanā uppajjantīti ādīsu khīṇāsavassa vatthu viditaṃ hoti ārammaṇaṃ viditaṃ vatthārammaṇaṃ viditaṃ. Vatthārammaṇaviditatāya evaṃ vedanā uppajjanti, evaṃ tiṭṭhanti, evaṃ nirujjhanti. Na kevalañca vedanāeva idha vuttā, saññādayopi, avuttā cetanādayopi, viditāva 3- uppajjanti ceva tiṭṭhanti ca nirujjhanti ca. Apica vedanāya uppādo vidito hoti, upaṭṭhānaṃ viditaṃ hoti. Avijjāsamudayā vedanāsamudayo. Taṇhāsamudayā kammasamudayā 4- phassasamudayā vedanāsamudayo. Nibbattilakkhaṇaṃ passantopi vedanākkhandhassa samudayaṃ passati. Evaṃ vedanāya uppādo vidito hoti. Kathaṃ vedanāya upaṭṭhānaṃ viditaṃ hoti? aniccato manasikaroto khayatūpaṭṭhānaṃ viditaṃ hoti. Dukkhato manasikaroto bhayatūpaṭṭhānaṃ viditaṃ hoti. Anattato manasikaroto suññatūpaṭṭhānaṃ viditaṃ hoti. Evaṃ vedanāya upaṭṭhānaṃ viditaṃ hoti, khayato bhayato suññato jānāti. Kathaṃ vedanāya atthaṅgamo vidito hoti? avijjānirodhā vedanānirodho .pe. Evaṃ vedanāya atthaṅgamo vidito hoti. Imināpi nayenettha attho veditabbo. (5-3) @Footnote: 1 cha.Ma., i ṭhapeti 2 cha.Ma. middhavinodanaālāko, i. middhavinodanaāloko. @3 cha.Ma. viditā ca 4 cha.Ma., i....samudayo.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page204.

Iti rūpanti ādi vuttanayameva. Ayaṃ āvuso samādhibhāvanāti ayaṃ āsavānaṃ khayañāṇassa pādakajjhānasamādhibhāvanā. (5-4) [308] Appamaññāti pamāṇaṃ aggahetvā asesapharaṇavasena 1- appamaññāva. Anupadavaṇṇanā pana dassanabhāvanā samādhividhānañca etāsaṃ visuddhimagge vitthāritameva. Arūpakathāpi visuddhimagge vitthāritāva. (67) Apassenānīti apassayāni. Saṅkhāyāti ñāṇena ñatvā. Paṭisevatīti ñāṇena ñatvā sevitabbayuttakameva sevati. Tassa ca vitthāro "paṭisaṅkhā yoniso cīvaraṃ paṭisevatī"ti 2- ādinā nayena veditabbo. Saṅkhāyekaṃ adhivāsetīti ñāṇena ñatvā adhivāsetabbayuttakameva adhivāseti. Vitthāro panettha "paṭisaṅkhā yoniso khamo hoti sītassā"ti 3- ādinā nayena veditabbo. Parivajjetīti ñāṇena ñatvā parivajjetuṃ yuttameva parivajjeti. Tassa vitthāro "paṭisaṅkhā yoniso caṇḍaṃ hatthiṃ parivajjetī"ti 4- ādinā nayena veditabbo. Vinodetīti ñāṇena ñatvā vinodetabbameva vinodeti, panudati 5- nīharati anto vasituṃ na deti. Tassa vitthāro "uppannaṃ kāmavitakkaṃ nādhivāsetī"ti 6- ādinā nayena veditabbo. (8) ariyavaṃsacatukkavaṇṇanā [309] Ariyavaṃsāti ariyānaṃ vaṃsā. Yathā hi khattiyavaṃso brāhmaṇavaṃso vessavaṃso suddavaṃso samaṇavaṃso kulavaṃso rājavaṃso, evaṃ ayampi aṭṭhamo ariyavaṃso ariyatanti ariyappaveṇī nāma hoti. So kho panāyaṃ ariyavaṃso imesaṃ vaṃsānaṃ mūlagandhādīnaṃ kāḷānusārikagandhādayo viya aggamakkhāyati. Ke pana te ariyā yesaṃ ete vaṃsāti? ariyā vuccanti buddhā ca paccekabuddhā ca tathāgatasāvakā ca, etesaṃ ariyānaṃ vaṃsāti ariyavaṃsā. Ito pubbe hi satasahassakappādhikānaṃ catunnaṃ asaṅkheyyānaṃ matthake taṇhaṅkaro medhaṅkaro saraṇaṅkaro dīpaṅkaroti cattāro buddhā uppannā, te ariyā, tesaṃ ariyānaṃ vaṃsāti @Footnote: 1 cha.Ma. anavasesapharaṇavasena 2 Ma.mū 12/23/14 3 Ma.mū. 12/24/14 @4 Ma.mū 12/25/15 5 cha.Ma., i. nudati 6 Ma.mū 12/26/15

--------------------------------------------------------------------------------------------- page205.

Ariyavaṃsā. Tesaṃ buddhānaṃ parinibbānato aparabhāge ekaṃ asaṅkheyyaṃ atikkamitvā koṇḍañño nāma buddho uppanno .pe. Imasmiṃ kappe kakusandho konāgamano kassapo, amhākaṃ bhagavā gotamoti cattāro buddhā uppannā, tesaṃ ariyānaṃ vaṃsāti ariyavaṃsā. Apica atītānāgatapaccuppannānaṃ sabbabuddha paccekabuddha buddhasāvakānaṃ ariyānaṃ vaṃsāti ariyavaṃsā. Te ca 1- kho panete aggaññā aggāti jānitabbā. Rattaññā dīgharattaṃ pavattāti jānitabbā. Vaṃsaññā vaṃsāti jānitabbā. Porāṇāti na adhunuppattikā, asaṅkiṇṇāti avikiṇṇā apanītā. Asaṅkiṇṇapubbāti atītabuddhehipi na saṅkiṇṇapubbā, "kiṃ imehī"ti na apanītapubbā. Na saṅkiyantīti idānipi na apanīyanti. Na saṅkiyissantīti anāgatabuddhehipi na apanīyissanti, ye loke viññū samaṇabrāhmaṇā, tehi appaṭikuṭṭhā, samaṇehi brāhmaṇehi viññūhi aninditā agarahitā. Santuṭṭho hotīti paccayasantosavasena santuṭṭho hoti. Itarītarena cīvarenāti na 2- thūlasukhumalūkhapaṇītathirajiṇṇānaṃ yena kenaci, athakho yathāladdhādīnaṃ itarītarena yena kenaci santuṭṭho hotīti attho. Cīvarasmiñhi tayo santosā yathālābhasantoso yathābalasantoso yathāsāruppasantosoti. Piṇḍapātādīsupi eseva nayo. Tesaṃ vitthārakathā sāmaññaphale vuttanayeneva veditabbā. Iti ime tayo santose sandhāya "santuṭṭho hoti, itarītarena cīvarena 3- yathāladdhādīsu yena kenaci cīvarena santuṭṭho hotīti vuttaṃ. Ettha ca cīvaraṃ jānitabbaṃ, cīvarakkhettaṃ jānitabbaṃ, paṃsukūlaṃ jānitabbaṃ, cīvarasantoso jānitabbo, cīvarapaṭisaṃyuttāni dhutaṅgāni jānitabbāni. Tattha cīvaraṃ jānitabbanti khomādīni cha cīvarāni dukūlādīni cha anulomacīvarāni jānitabbāni. Imāni dvādasa kappiyacīvarāni. Kusacīvaraṃ vākacīvaraṃ phalakacīvaraṃ kesakambalaṃ vālakambalaṃ potthako cammaṃ ullukapakkhaṃ rukkhadussaṃ latādussaṃ erakadussaṃ kadalidussaṃ veḷudussanti evamādīni pana akappiyacīvarāni. @Footnote: 1 cha.Ma., i. ca saddo na dissati, 2 cha.Ma. na saddo na dissati. @3 cha.Ma., i. cīvarena....na dissati.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page206.

Cīvarakkhettanti "saṃghato vā gaṇato vā ñātito vā mittato vā attano vā dhanena paṃsukūlaṃ vā"ti evaṃ uppajjanato cha khettāni, aṭṭhannañca mātikānaṃ vasena aṭṭhakhettāni jānitabbāni. Paṃsukūlanti sosānikaṃ, pāpaṇikaṃ, rathikaṃ 1- saṅkāracoḷakaṃ, 2- sotthiyaṃ, sinānaṃ, titthaṃ, gatapaccāgataṃ, aggidaḍḍhaṃ, gokhāyitaṃ, upacikakhāyitaṃ, undhūrakhāyitaṃ, antacchinnaṃ, dasacchinnaṃ, dhajāhaṭaṃ, thūpaṃ, samaṇacīvaraṃ, sāmuddiyaṃ, ābhisekikaṃ, 3- panthikaṃ, vātāhaṭaṃ, iddhimayaṃ, devadattiyanti tevīsati paṃsukūlāni veditabbāni. Ettha ca sotthiyanti gabbhamalaharaṇaṃ. Gatapaccāgatanti matakasarīraṃ pārupitvā susānaṃ netvā ānītacīvaraṃ. Dhajāhaṭanti dhajaṃ ussāpetvā tato ānītaṃ. Thūpanti vammike pūjitacīvaraṃ. Sāmuddiyanti samuddavīcīhi thale 4- pāpitaṃ. Panthikanti panthaṃ gacchantehi corabhayena pāsāṇehi koṭṭetvā pārutacīvaraṃ. Iddhimayanti ehibhikkhucīvaraṃ. Sesaṃ pākaṭameva. Cīvarasantosoti vīsati cīvarasantosā cīvare hi 5- vitakkasantoso, gamanasantoso, pariyesanasantoso, paṭilābhasantoso, mattapaṭiggahaṇasantoso, loluppavivajjanasantoso, yathālābhasantoso, yathābalasantoso, yathāsāruppasantoso, udakasantoso, dhovanasantoso, karaṇasantoso, parimāṇasantoso, suttasantoso, sibbanasantoso, rajanasantoso, kappasantoso, paribhogasantoso, sannidhiparivajjanasantoso, visajjanasantosoti vīsati santosā. 6- Tattha sādakabhikkhunā 7- temāsaṃ nibaddhavāsaṃ vasitvā ekamāsamattaṃ vitakketuṃ vaṭṭati. So hi pavāretvā cīvaramāse cīvaraṃ karoti. Paṃsukūliko aḍḍhamāseneva karoti. Iti māsaḍḍhamāsamattaṃ vitakkanaṃ vitakkasantoso nāma. 8- Vitakkasantosavasena pana santuṭṭhena bhikkhunā pācīnakhaṇḍarājīvāsikapaṃsukūlikat. Therasadisena bhavitabbaṃ. @Footnote: 1 cha.Ma., i. rathiyaṃ. 2 cha.Ma. saṅkārakūṭakaṃ, i. saṅkārakuṭakaṃ. @3 cha.Ma., i. ābhisekiyaṃ. 4 cha.Ma., i. thalaṃ. @5 cha.Ma., i. cīvare hi na dissati. 6 cha.Ma., i. vīsati santosā na dissati. @7 Sī. i. sāṭakatthinā bhikkhunā 8 cha.Ma., i. nāma na dissati.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page207.

Thero kira cetiyapabbatavihāre cetiyaṃ vandissāmīti āgato cetiyaṃ vanditvā cintesi "mayhaṃ cīvaraṃ jiṇṇaṃ bahunnaṃ vasanaṭṭhāne labhissāmī"ti. So mahāvihāraṃ gantvā saṃghattheraṃ disvā vasanaṭṭhānaṃ pucchitvā tattha vuṭṭho punadivase cīvaraṃ ādāya āgantvā theraṃ vandi. Thero kiṃ āvusoti āha. Gāmadvāraṃ bhante gamissāmīti. Ahampāvuso gamissāmīti. Sādhu bhanteti gacchanto mahābodhidvārakoṭṭhake ṭhatvā puññavantānaṃ vasanaṭṭhāne manāpaṃ labhissāmīti cintetvā aparisuddho me vitakkoti tatova paṭinivatti. Punadivase ambaṅgaṇasamīpaṃ 1- gato, 2- punadivase mahācetiyassa uttaradvārato, tatheva paṭinivattitvā catutthadivasepi therassa santikaṃ agamāsi. Thero imassa bhikkhuno vitakko na parisuddho bhavissatīti cīvaraṃ gahetvā tena saddhiṃyeva pañhaṃ pucchamāno gāmaṃ pāvisi. Tañca rattiṃ eko manusso uccārapalibuddho sāṭakeyeva vaccaṃ katvā taṃ saṅkāraṭṭhāne chaḍḍesi. Paṃsukūlikatthero taṃ nīlamakkhikāhi samparikiṇṇaṃ disvā añjaliṃ paggahesi. Mahāthero "kiṃ āvuso saṅkāraṭṭhānassa añjaliṃ paggaṇhāsī"ti. "nāhaṃ bhante saṅkāraṭṭhānassa añjaliṃ paggaṇhāmi, mayhaṃ pitu dasabalassa paggaṇhāmi, puṇṇadāsiyā sarīraṃ pārupitvā chaḍḍitaṃ paṃsukūlaṃ tumbamatte pāṇake vidhunitvā susānato gaṇhantena dukkaraṃ kataṃ bhante"ti. Mahāthero "parisuddho vitakko paṃsukūlikassā"ti cintesi. Paṃsukūlikattheropi tasmiṃyeva ṭhāne ṭhito vipassanaṃ vaḍḍhetvā tīṇi phalāni patto taṃ sāṭakaṃ gahetvā cīvaraṃ katvā pārupitvā pācīnakhaṇḍarājiṃ gantvā aggaphalaṃ arahattaṃ pāpuṇi. Cīvaratthāya gacchantassa pana "kattha labhissāmī"ti acintetvā kammaṭṭhānasīseneva gamanaṃ gamanasantoso nāma. Pariyesantassa pana yena vā tena vā saddhiṃ apariyesitvā lajjiṃ pesalaṃ bhikkhuṃ gahetvā pariyesanaṃ pariyesanasantoso nāma. @Footnote: 1 cha.Ma. ambaṅgaṇasamīpato, i. papañhambaṅgaṇasamīpato 2 cha.Ma., i. gato na dissati.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page208.

Evaṃ pariyesantassa āhariyamānaṃ cīvaraṃ dūrato disvā "etaṃ manāpaṃ bhavissati, etaṃ amanāpan"ti evaṃ avitakketvā thūlasukhumādīsu yathāladdheneva santusanaṃ paṭilābhasantoso nāma. Evaṃ laddhaṃ gaṇhantassāpi "ettakaṃ dupaṭassa bhavissati, ettakaṃ ekapaṭassā"ti attano pahonakamatteneva santusanaṃ mattapaṭiggahaṇasantoso nāma. Cīvaraṃ pariyesantassa pana "asukassa gharadvāre manāpaṃ labhissāmī"ti acintetvā dvārapaṭipāṭiyā caraṇaṃ loluppavivajjanasantoso nāma. Lūkhapaṇītesu yena kenaci yāpetuṃ sakkontassa yathāladdheneva yāpanaṃ yathālābhasantoso nāma. Attano thāmaṃ jānitvā yena yāpetuṃ sakkoti, tena yāpanaṃ yathābalasantoso nāma. Manāpaṃ aññassa datvā attanā 1- yena kenaci yāpanaṃ yathāsāruppasantoso nāma. "kattha udakaṃ manāpaṃ, kattha amanāpan"ti avicāretvā yena kenaci dhovanūpakena udakena dhovanaṃ udakasantoso nāma. Paṇḍumattikagerukapūtitiṇapaṇṇarasasaṅkiliṭṭhāni pana udakāni vajjetuṃ vaṭṭati. Dhovantassa pana muggarādīhi apaharitvā hatthehi madditvā dhovanaṃ dhovanasantoso nāma. Tathā asujjhantaṃ paṇṇāni pakkhipitvā tāpitaudakenāpi dhovituṃ vaṭṭati. Evaṃ dhovitvā karontassa idaṃ thūlaṃ, idaṃ sukhumanti akopetvā pahonakanīhāreneva karaṇaṃ karaṇasantoso nāma. Timaṇḍalapaṭicchādanamattasseva karaṇaṃ parimāṇasantoso nāma. Cīvarakaraṇatthāya pana manāpaṃ suttaṃ pariyesissāmīti avicaritvā rathikādīsu vā devaṭṭhāne vā āharitvāva pādamūle vā ṭhapitaṃ yaṅkiñcideva suttaṃ gahetvā karaṇaṃ suttasantoso nāma. @Footnote: 1 cha.Ma., i. attano.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page209.

Kusibandhanakāle pana aṅgulamatte sattavāre vijjhitabbaṃ, evaṃ karontassa hi yo bhikkhu sahāyo na hoti, tassa vattabhedopi natthi. Tiaṅgulamatte 1- pana sattavāre vijjhitabbaṃ, evaṃ karontassa maggapaṭipannenāpi sahāyena bhavitabbaṃ. Yo na hoti, tassa vattabhedo. Ayaṃ sibbanasantoso nāma. Rajantena pana kāḷakacchakādīni pariyesantena na caritabbaṃ. 2- Somavakkalādīsu yaṃ labhati, tena rajitabbaṃ. Alabhantena pana manussehi araññe vākaṃ gahetvā chaḍḍitarajanaṃ vā bhikkhūhi pacitvā chaḍḍitakasaṭaṃ vā gahetvā rajitabbaṃ, ayaṃ rajanasantoso nāma. Nīlakaddamakāḷasāmesu yaṅkiñci gahetvā hatthipiṭṭhe nisinnassa paññāyamānakappakaraṇaṃ kappasantoso nāma. Hirikopinapaṭicchādanamattavasena paribhuñjanaṃ paribhogasantoso nāma. Dussampana labhitvā suttaṃ vā sūciṃ vā kārakaṃ vā alabhantena ṭhapetuṃ vaṭṭati, labhantena na vaṭṭati. Katampi sace antevāsikādīnaṃ dātukāmo hoti, te ca asannihitā yāva āgamanā ṭhapetuṃ vaṭṭati. Āgatamattesu dātabbaṃ. Dātuṃ asakkontena adhiṭṭhātabbaṃ. Aññasmiṃ cīvare sati paccattharaṇampi adhiṭṭhātuṃ vaṭṭati. Anadhiṭṭhitameva hi sannidhi hotiyeva. Adhiṭṭhitaṃ na hotīti mahāsivatthero 3- āha. Ayaṃ sannidhiparivajjanasantoso nāma. Visajjantena pana mukhaṃ oloketvā na dātabbaṃ. Sārāṇīyadhamme ṭhatvā visajjitabbanti ayaṃ visajjanasantoso nāma. Cīvarapaṭisaṃyuttāni dhutaṅgāni nāma paṃsukūlikaṅgañceva tecīvarikaṅgañca. Tesaṃ vitthārakathā visuddhimaggato veditabbā. Iti cīvarasantosamahāariyavaṃsaṃ pūrayamāno bhikkhu imāni dve dhutaṅgāni gopeti. Imāni gopento cīvarasantosamahāariyavaṃsavasena santuṭṭho hoti. @Footnote: 1 Sī. dvaṅgulamatte 2 cha.Ma. rajitabbaṃ 3 cha.Ma. mahāsīvatthero

--------------------------------------------------------------------------------------------- page210.

Vaṇṇavādīti eko santuṭṭhova hoti, santosassa vaṇṇaṃ na katheti, eko na santuṭṭho hoti, santosassa vaṇṇaṃ katheti, eko neva santuṭṭho hoti, na santosassa vaṇṇaṃ katheti, eko santuṭṭho ceva hoti, santosassa ca vaṇṇaṃ katheti, taṃ dassetuṃ "itarītaracīvarasantuṭṭhiyā ca vaṇṇavādī"ti vuttaṃ. Anesananti dūteyyapahīnagamanānuyogappabhedaṃ nānappakāraṃ anesanaṃ. Appaṭirūpanti ayuttaṃ. Aladdhā cāti alabhitvā. Yathā ekacco "kathaṃ nu kho cīvaraṃ labhissāmī"ti puññavantehi bhikkhūhi saddhiṃ ekato hutvā kohaññaṃ karonto uttassati paritassati, santuṭṭho bhikkhu evaṃ aladdhā ca cīvaraṃ na paritassati. Laddhā cāti dhammena samena labhitvā. Agadhitoti vigatalobhagiddho. Amucchitoti adhimattataṇhāya mucchaṃ anāpanno. Anajjhāpannoti taṇhāya anotthaṭo apariyonaddho. Ādīnavadassāvīti anesanāpattiyañca gadhitalābhaparibhoge 1- ca ādīnavaṃ passamāno. Nissaraṇapaññoti "yāvadeva sītassa paṭighātāyā"ti 2- vuttaṃ nissaraṇameva pajānanto. Itarītaracīvarasantuṭṭhiyāti yena kenaci cīvarena santuṭṭhiyā. Nevattānukkaṃsetīti "ahaṃ paṃsukūliko, mayā upasampadamāḷeyeva paṃsukūlikaṅgaṃ gahitaṃ, ko mayā sadiso atthī"ti attukkaṃsanaṃ na karoti. Na paraṃ vambhetīti "ime panaññe bhikkhū na paṃsukūlikā"ti vā "paṃsukūlikaṅgamattampi etesaṃ natthī"ti vā evaṃ paraṃ na vambheti. Yo hi tattha dakkhoti yo tasmiṃ cīvarasantose, vaṇṇavāditādīsu vā dakkho cheko byatto. Analasoti sātaccakiriyāya ālasiyavirahito. Sampajāno paṭissatoti sampajānanapaññāya ceva satiyā ca yutto. Ariyavaṃse ṭhitoti ariyavaṃse patiṭṭhito. (9-1) Itarītarena piṇḍapātenāti yena kenaci piṇḍapātena. Etthāpi piṇḍapāto jānitabbo, piṇḍapātakkhettaṃ jānitabbaṃ, piṇḍapātasantoso jānitabbo, piṇḍapātapaṭisaṃyuttaṃ dhutaṅgaṃ jānitabbaṃ. Tattha piṇḍapātoti @Footnote: 1 cha.Ma. gedhītalābhaparibhoge 2 Ma.mū. sabbāsavasaṃvarasutta 12/23/14

--------------------------------------------------------------------------------------------- page211.

"odano kummāso sattu maccho maṃsaṃ khīraṃ dadhi sappi navanītaṃ telaṃ madhu phānitaṃ yāgu khādanīyaṃ sāyanīyaṃ lehanīyan"ti soḷasa piṇḍapātā. Piṇḍapātakkhettanti saṃghabhattaṃ, uddesabhattaṃ, nimantanaṃ, salākabhattaṃ, pakkhikaṃ, uposathikaṃ, pāṭipadikaṃ, āgantukabhattaṃ, gamikabhattaṃ, gilānabhattaṃ, gilānūpaṭṭhākabhattaṃ, dhurabhattaṃ, kuṭibhattaṃ, vārabhattaṃ, vihārabhattanti paṇṇarasa piṇḍapātakkhettāni. Piṇḍapātasantosoti piṇḍapāte vitakkasantoso, gamanasantoso, pariyesanasantoso, paṭilābhasantoso, paṭiggahaṇasantoso, mattapaṭiggahaṇasantoso, loluppavivajjanasantoso, yathālābhasantoso, yathābalasantoso, yathāsāruppasantoso, upakārasantoso, parimāṇasantoso, paribhogasantoso, sannidhiparivajjanasantoso, visajjanasantosoti paṇṇarasa santosā. Tattha sādako bhikkhu mukhaṃ dhovitvā vitakketi. Piṇḍapātikena pana gaṇena saddhiṃ carakena 1- sāyaṃ therūpaṭṭhānakāle "sve kattha piṇḍāya carissāmāti asukagāme bhante"ti ettakaṃ cintetvā tato paṭṭhāya na vitakketabbaṃ. Ekacārikena vitakkamāḷake ṭhatvā vitakketabbaṃ. Tato paraṃ vitakkento ariyavaṃsā cuto hoti paribāhiro. Ayaṃ vitakkasantoso nāma. Piṇḍāya pavisantena pana 2- "kuhiṃ labhissāmī"ti acintetvā kammaṭṭhānasīsena gantabbaṃ. Ayaṃ gamanasantoso nāma. Pariyesantena yaṃ vā taṃ vā aggahetvā lajjiṃ pesalameva gahetvā pariyesitabbaṃ. Ayaṃ pariyesanasantoso nāma. Dūratova āhariyamānaṃ disvā "etaṃ manāpaṃ, etaṃ amanāpan"ti cittaṃ na uppādetabbaṃ. Ayaṃ paṭilābhasantoso nāma. "idaṃ manāpaṃ gaṇhissāmi, idaṃ amanāpaṃ na gaṇhissāmī"ti acintetvā yaṅkiñci yāpanamattaṃ gahetabbameva, ayaṃ paṭiggahaṇasantoso nāma. @Footnote: 1 cha.Ma., i. caratā 2 cha.Ma. pana saddo na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page212.

Ettha pana deyyadhammo bahu, dāyako appaṃ dātukāmo, appaṃ gahetabbaṃ. Deyyadhammo bahu, dāyakopi bahuṃ dātukāmo, pamāṇeneva gahetabbaṃ. Deyyadhammo na bahu, dāyakopi appaṃ dātukāmo, appaṃ gahetabbaṃ. Deyyadhammo na bahu. Dāyako pana bahuṃ dātukāmo, pamāṇeneva gahetabbaṃ. Paṭiggahaṇasmiñhi mattaṃ ajānanto manussānaṃ pasādaṃ makkheti, saddhādeyyaṃ vinipāteti, sāsanaṃ na karoti, vijātamātuyāpi cittaṃ gahetuṃ na sakkoti. Iti mattaṃ jānitvāva paṭiggahetabbanti ayaṃ mattapaṭiggahaṇasantoso nāma. Aḍḍhakulāniyeva 1- agantvā dvārapaṭipāṭiyā gantabbaṃ. Ayaṃ loluppavivajjanasantoso nāma. Yathālābhasantosādayo cīvare vuttanayāeva. Piṇḍapātaṃ paribhuñjitvā samaṇadhammaṃ anupālessāmīti evaṃ upakāraṃ ñatvā paribhuñjanaṃ upakārasantoso nāma. Pattaṃ pūretvā ānītaṃ na paṭiggahetabbaṃ, anupasampanne sati tena gāhāpetabbaṃ, asati harāpetvā paṭiggahaṇamattaṃ gahetabbaṃ. Ayaṃ parimāṇasantoso nāma. "jighacchāya paṭivinodanaṃ idamettha nissaraṇan"ti evaṃ paribhuñjanaṃ paribhogasantoso nāma. Nidahitvā nidahitvā na paribhuñjitabbaṃ. Ayaṃ sannidhiparivajjanasantoso nāma. Mukhaṃ anoloketvā sārāṇīyadhamme ṭhitena visajjetabbaṃ. Ayaṃ visajjanasantoso nāma. Piṇḍapātapaṭisaṃyuttāni pana pañca dhutaṅgāni piṇḍapātikaṅgaṃ sapadānacārikaṅgaṃ ekāsanikaṅgaṃ pattapiṇḍikaṅgaṃ khalupacchābhattikaṅganti. Tesaṃ vitthārakathā visuddhimagge vuttā. Iti piṇḍapātasantosamahāariyavaṃsaṃ pūrayamāno bhikkhu imāni pañca dhutaṅgāni gopeti. Imāni gopento @Footnote: 1 cha.Ma. saddhakulāniyeva.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page213.

Piṇḍapātasantosamahāariyavaṃsena santuṭṭho hoti. "vaṇṇavādī"ti ādīni vuttanayeneva veditabbāni. (9-2) Senāsanenāti idha senāsanaṃ jānitabbaṃ, senāsanakkhettaṃ jānitabbaṃ, senāsanasantoso jānitabbo, senāsanapaṭisaṃyuttaṃ dhutaṅgaṃ jānitabbaṃ. Tattha senāsananti mañco, pīṭhaṃ, bhisī, bimbohanaṃ, vihāro, aḍḍhayogo, pāsādo, hammiyaṃ, guhā, leṇaṃ, aṭṭo, māḷo, veḷugumbo, rukkhamūlaṃ, yattha vā pana bhikkhū paṭikkamantīti imāni paṇṇarasa senāsanāni. Senāsanakkhettanti "saṃghato vā gaṇato vā ñātito vā mittato vā attano vā dhanena paṃsukūlaṃ vā"ti cha khettāni. Senāsanasantosoti senāsane vitakkasantosādayo paṇṇarasa santosā. Te piṇḍapāte vuttanayeneva veditabbāni. Senāsanapaṭisaṃyuttāni pana pañca dhutaṅgāni āraññikaṅgaṃ, rukkhamūlikaṅgaṃ, abbhokāsikaṅgaṃ, sosānikaṅgaṃ, yathāsanthatikaṅganti. Tesaṃ vitthārakathā visuddhimagge vuttā. Iti senāsanasantosamahāariyavaṃsaṃ pūrayamāno bhikkhu imāni pañca dhutaṅgāni gopeti. Imāni gopento senāsanasantosamahāariyavaṃsena santuṭṭho hoti. (9-3) Gilānapaccayo pana piṇḍapāteyeva paviṭṭho. Tattha yathālābhayathābalayathāsāruppasantoseneva santusitabbaṃ. Nesajjikaṅgaṃ bhāvanārāmaariyavaṃsaṃ bhajati. Vuttampi cetaṃ pañca senāsane vuttā pañca āhāranissitā eko viriyasaṃyutto dve ca cīvaranissitāti iti āyasmā dhammasenāpati sāriputtatthero mahāpaṭhaviṃ 1- pattharamāno viya sāgarakucchiṃ pūrayamāno viya ākāsaṃ vitthārayamāno viya ca paṭhamaṃ @Footnote: 1 cha.Ma., i. paṭhaviṃ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page214.

Cīvarasantosaariyavaṃsaṃ kathetvā candaṃ uṭṭhāpento viya suriyaṃ ullaṅghento viya ca dutiyaṃ piṇḍapātasantosa 1- ariyavaṃsaṃ 2- kathetvā sineruṃ ukkhipanto viya tatiyaṃ senāsanasantosaariyavaṃsaṃ kathetvā idāni sahassanayapaṭimaṇḍitaṃ catutthaṃ bhāvanārāmaariyavaṃsaṃ kathetuṃ puna ca paraṃ āvuso bhikkhu pahānārāmo hotīti desanaṃ ārabhi. Tattha āramanaṃ ārāmo, abhiratīti attho. Pañcavidhe pahāne ārāmo assāti pahānārāmo. Kāmacchandaṃ pajahanto ramati, nekkhammaṃ bhāvento ramati, byāpādaṃ pajahanto ramati .pe. Sabbakilese pajahanto ramati, arahattamaggaṃ bhāvento ramatīti evaṃ pahāne ratoti pahānarato. Vuttanayeneva bhāvanāya ārāmo assāti bhāvanārāmo. Bhāvanāya ratoti bhāvanārato. Imesu pana catūsu ariyavaṃsesu purimehi tāva 3- tīhi terasannaṃ dhutaṅgānaṃ catupaccayasantosassa ca vasena sakalaṃ vinayapiṭakaṃ kathitaṃ hoti. Bhāvanārāmena avasesaṃ piṭakadvayaṃ kathitaṃ hoti. 4- Imampana bhāvanārāmaariyavaṃsaṃ 5- kathentena bhikkhunā paṭisambhidāmagge nekkhammapāliyā kathetabbo. Dīghanikāye dasuttarasuttantapariyāyena kathetabbo. Majjhimanikāye satipaṭṭhānasuttantapariyāyena kathetabbo. Abhidhamme niddesapariyāyena kathetabbo. Tattha paṭisambhidāmagge nekkhammapāliyāti so nekkhammaṃ bhāvento ramati, kāmacchandaṃ pajahanto ramati. Abyāpādaṃ, byāpādaṃ. Ālokasaññaṃ, thīnamiddhaṃ. Avikkhepaṃ, uddhaccaṃ. Dhammavavaṭṭhānaṃ, vicikicchaṃ. Ñāṇaṃ, avijjaṃ. Pāmujjaṃ, aratiṃ. Paṭhamajjhānaṃ, pañca nīvaraṇe. Dutiyajjhānaṃ, vitakkavicāre. Tatiyajjhānaṃ, pītiṃ. Catutthajjhānaṃ, sukhadukkhe. Ākāsānañcāyatanasamāpattiṃ bhāvento ramati, rūpasaññaṃ paṭighasaññaṃ nānattasaññaṃ pajahanto ramati. Viññāṇañcāyatanasamāpattiṃ .pe. Nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiṃ bhāvento ramati, ākiñcaññāyatanasaññaṃ pajahanto ramati. @Footnote: 1 cha.Ma., i. piṇḍapātasantosaṃ. 2 cha.Ma., ariyavaṃsaṃ na dissati. @3 cha.Ma. tāva na dissati, 4 cha,Ma., i. kathitaṃ hoti na dissati. @5 cha.Ma., i. bhāvanārāmataṃ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page215.

Aniccānupassanaṃ bhāvento ramati, niccasaññaṃ pajahanto ramati. Dukkhānupassanaṃ, sukhasaññaṃ. Anattānupassanaṃ, attasaññaṃ. Nibbidānupassanaṃ, nandiṃ. Virāgānupassanaṃ, rāgaṃ. Nirodhānupassanaṃ, samudayaṃ. Paṭinissaggānupassanaṃ, ādānaṃ. Khayānupassanaṃ, ghanasaññaṃ. Vayānupassanaṃ, āyūhanaṃ. Vipariṇāmānupassanaṃ, dhuvasaññaṃ. Animittānupassanaṃ, nimittaṃ. Appaṇihitānupassanaṃ, paṇidhiṃ. Suññatānupassanaṃ, abhinivesaṃ. Adhipaññādhammavipassanaṃ, sārādānābhinivesaṃ. Yathābhūtañāṇadassanaṃ, sammohābhinivesaṃ. Ādīnavānupassanaṃ, ālayābhinivesaṃ. Paṭisaṅkhānupassanaṃ, appaṭisaṅkhaṃ. Vivaṭṭānupassanaṃ, saṃyogābhinivesaṃ. Sotāpattimaggaṃ, diṭṭhekaṭṭhe kilese. Sakadāgāmimaggaṃ, oḷārike kilese. Anāgāmimaggaṃ, aṇusahagate kilese. Arahattamaggaṃ bhāvento ramati, sabbakilese pajahanto ramatīti evaṃ paṭisambhidāmagge nekkhammapāliyā kathetabbo. Dīghanikāye dasuttarasuttantapariyāyena kathetabboti 1- ekaṃ dhammaṃ bhāvento ramati, ekaṃ dhammaṃ pajahanto ramati .pe. Dasa dhamme bhāvento ramati, dasa dhamme pajahanto ramati. Katamaṃ ekaṃ dhammaṃ bhāvento ramati. Kāyagatāsatiṃ sātasahagataṃ. Imaṃ ekaṃ dhammaṃ bhāvento ramati. Katamaṃ ekaṃ dhammaṃ pajahanto ramati. Asmimānaṃ. Imaṃ ekaṃ dhammaṃ pajahanto ramati. Katame dve dhamme .pe. Katame dasa dhamme bhāvento ramati. Dasa kasiṇāyatanāni. Ime dasa dhamme bhāvento ramati. Katame dasa dhamme pajahanto ramati. Dasa micchatte. Ime dasa dhamme pajahanto ramati. Evaṃ kho bhikkhave bhikkhu bhāvanārāmo hotīti evaṃ dīghanikāye dasuttarasuttantapariyāyena kathetabbo. Majjhimanikāye satipaṭṭhānasuttantapariyāyena kathetabboti 2- ekāyano ayaṃ 3- bhikkhave maggo .pe. Yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya anissito ca viharati na ca kiñci loke upādiyati. Evampi bhikkhave bhikkhu bhāvanārāmo hoti bhāvanārato, pahānārāmo hoti pahānarato. Puna caparaṃ bhikkhave bhikkhu gacchanto vā gacchāmīti pajānāti .pe. Puna caparaṃ bhikkhave bhikkhu seyyathāpi passeyya sarīraṃ sivaṭṭhikāya chaḍḍitaṃ .pe. Pūtīni cuṇṇakajātāni. So imameva @Footnote: 1 cha.Ma., i. kathetabbo... na dissati. 2 cha.Ma., i. kathetabbo na dissati @3 cha.Ma. ayaṃ na dissati.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page216.

Kāyaṃ upasaṃharati, ayampi kho kāyo evaṃdhammo evaṃbhāvī evaṃanatītoti. Iti ajjhattaṃ vā kāye kāyānupassī viharati .pe. Evaṃpi kho bhikkhave bhikkhu bhāvanārāmo hotīti evaṃ majjhimanikāye satipaṭṭhānasuttantapariyāyena kathetabbo. Abhidhamme niddesapariyāyenāti sabbepi saṅkhate dhamme 1- aniccato dukkhato rogato gaṇḍato .pe. Saṅkilesikadhammato passanto ramati. Ayaṃ kho bhikkhave bhikkhu bhāvanārāmato hotīti evaṃ niddesapariyāyena kathetabbo. Neva attānukkaṃsetīti ajja me saṭṭhī vā sattati vā vassāni aniccaṃ dukkhaṃ anattāti vipassanāya kammaṃ karontassa, ko mayā sadiso atthīti evaṃ attukkaṃsanaṃ na karoti. Na paraṃvambhetīti aniccaṃ dukkhaṃ anattāti 2- vipassanāmattakampi natthi, kiṃ ime visaṭṭhakammaṭṭhānā carantīti evaṃ paravambhanaṃ na karotīti. Sesaṃ vuttanayameva. (9-4) [310] Padhānānīti uttamaviriyāni. Saṃvarapadhānanti cakkhvādīni saṃvarantassa uppannaviriyaṃ. Pahānapadhānanti kāmavitakkādayo pajahantassa uppannaviriyaṃ. Bhāvanāpadhānanti bojjhaṅge bhāventassa uppannaviriyaṃ. Anurakkhanāpadhānanti samādhinimittaṃ anurakkhanatassa uppannaviriyaṃ. (10-1) Vivekanissitanti ādīsu viveko virāgo nirodhoti tīṇipi nibbānassa nāmāni. Nibbānañhi upadhivivekattā viveko. Taṃ āgamma rāgādayo virajjantīti virāgo. Nirujjhantīti nirodho. Tasmā "vivekanissitan"ti ādīsu ārammaṇavasena vā adhigantabbavasena vā nibbānanissitanti attho. Vossaggapariṇāminti ettha dve vossaggā pariccāgavossaggo ca pakkhandanavossaggo ca. Tattha vipassanā tadaṅgavasena kilese ca khandhe ca pariccajatīti pariccāgavossaggo. Maggo ārammaṇavasena nibbānaṃ pakkhandatīti pakkhandanavossaggo. Tasmā vossaggapariṇāminti yathā bhāviyamāno satisambojjhaṅgo vossaggatthāya pariṇāmati, vipassanābhāvañca maggabhāvañca pāpuṇāti, evaṃ bhāvetīti ayamettha attho. Sesapadesupi eseva nayo. (10-3) @Footnote: 1 cha.Ma. dhamme na dissati. 2 cha.Ma., i. anattā na dissati.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page217.

Bhaddakanti bhaddakaṃ samādhinimittaṃ vuccati. Aṭṭhikasaññādivasena adhigato samādhiyeva. Anurakkhatīti samādhiparipanthikadhamme 1- rāgadosamohe sodhento rakkhati. Ettha ca aṭṭhikasaññādikā pañceva saññā vuttā. Imasmiṃ pana ṭhāne dasapi asubhāni vitthārena 2- kathetabbāni. Tesaṃ vitthāro visuddhimagge vuttoyeva. (10-4) Dhamme ñāṇanti ekapaṭivedhavasena catusaccadhamme ñāṇaṃ catusaccabbhantare nirodhadhamme ñāṇañca. Yathāha "tattha katamaṃ dhamme ñāṇaṃ, catūsu maggesu catūsu phalesu ñāṇan"ti. 3- Anvaye ñāṇanti cattāri saccāni paccakkhato disvā yathā idāni, evaṃ atītepi anāgatepi imeyeva pañcakkhandhā dukkhasaccaṃ, ayameva taṇhā samudayasaccaṃ, ayameva nirodho nirodhasaccaṃ, ayameva maggo maggasaccanti evaṃ tassa ñāṇassa anugatiyaṃ ñāṇaṃ. Tenāha "so iminā dhammena ñātena diṭṭhena pattena viditena pariyogāḷhena atītānāgate nayaṃ netī"ti. 3- Pariye ñāṇanti paresaṃ cittaparicchede ñāṇaṃ. Yathāha "tattha katamaṃ paricchede ñāṇaṃ, idha bhikkhu parasattānaṃ parapuggalānaṃ cetasā ceto paricca pajānātī"ti 4- vitthāretabbaṃ. Ṭhapetvā pana imāni tīṇi ñāṇāni avasesaṃ sammatiñāṇaṃ 5- nāma. Yathāha "tattha katamaṃ sammatiñāṇaṃ, ṭhapetvā dhamme ñāṇaṃ ṭhapetvā anvaye ñāṇaṃ ṭhapetvā paricchede ñāṇaṃ avasesaṃ sammatiñāṇan"ti. 6- (11) Dukkhe ñāṇādīhi arahattaṃ pāpetvā ekassa bhikkhuno nigamanaṃ catusaccakammaṭṭhānaṃ kathitaṃ. Tattha dve saccāni vaṭṭaṃ, dve vivaṭṭaṃ, vaṭṭe abhiniveso hoti, no vivaṭṭe. Dvīsu saccesu ācariyasantike pariyattiṃ uggahetvā kammaṃ karoti, dvīsu saccesu "nirodhasaccaṃ nāma sundaraṃ 7- iṭṭhaṃ kantaṃ manāpaṃ, maggasaccaṃ nāma iṭṭhaṃ kantaṃ manāpan"ti savanavasena kammaṃ karoti. Dvīsu saccesu uggahaparipucchāsavanadhāraṇasammasanapaṭivedho vaṭṭati, dvīsu savanapaṭivedho vaṭṭati. Tīṇi kiccavasena paṭivijjhati, ekaṃ ārammaṇavasena. Dve saccāni duddasattā gambhīrāni, dve gambhīrattā duddasāni. (12) @Footnote: 1 cha.Ma. paripandhakadhamme, Sī. pāripakkhikadhamme 2 cha.Ma. vitthāretvā. @3 abhi. vi. 35/796/400 4 abhi. vi. 35/796/401 @5 cha.Ma., i. sammutiñāñaṃ, evamuparipi. 6 abhi. vi. 35/796/402 @7 cha.Ma., i. sundaraṃ na dissati.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page218.

Sotāpattiyaṅgādicatukkavaṇṇanā [311] Sotāpattiyaṅgānīti sotāpattiyā aṅgāni, sotāpattimaggassa paṭilābhakāraṇānīti attho. Sappurisasaṃsevoti buddhādīnaṃ sappurisānaṃ upasaṅkamitvā sevanaṃ. Saddhammassavananti sappāyassa tepiṭakassa dhammassa savanaṃ. Yonisomanasikāroti aniccādivasena manasikāro. Dhammānudhammapaṭipattīti lokuttaradhammassa anudhammabhūtāya pubbabhāgapaṭipattiyā paṭipajjanaṃ. (13) Aveccappasādenāti acalappasādena. "itipi so bhagavā"ti ādīni visuddhimagge vitthāritāni. Phaladhātuāhāracatukkāni uttānatthāneva. Apicettha lūkhapaṇītavatthuvasena oḷārikasukhumatā veditabbā. (14-17) Viñañāṇaṭṭhitiyoti viññāṇaṃ etāsu tiṭṭhatīti viññāṇaṭṭhitiyo. Ārammaṇaṭṭhitivasenetaṃ vuttaṃ. Rūpūpāyanti rūpaṃ upagataṃ hutvā. Pañcavokārabhavasmiñhi abhisaṅkhāraviññāṇaṃ rūpakkhandhaṃ nissāya tiṭṭhati. Taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Rūpārammaṇanti rūpakkhandhagocaraṃ. Rūpappatiṭṭhanti rūpe patiṭṭhitaṃ hutvā. Nandūpasecananti lobhasahagatasampayuttāya nandiyāva upasitaṃ 1- hutvā. Itaraṃ upanissayakoṭiyā. Vuḍḍhiṃ viruḷhiṃ vepullaṃ āpajjatīti saṭṭhīpi sattatipi vassāni evaṃ pavattamānaṃ vuḍḍhiṃ viruḷhiṃ vepullaṃ āpajjati. Vedanūpāyādīsupi eseva nayo. Imehi pana tīhi padehi catuvokārabhave abhisaṅkhāraviññāṇaṃ vuttaṃ. Tassa yāvatāyukaṃ patattanavasena vuḍḍhiṃ viruḷhiṃ vepullaṃ āpajjanā veditabbā. Catukkavasena pana desanāya āgatattā viññāṇūpāyanti na vuttaṃ. Evaṃ vuccamāno 2- ca "katamaṃ nu kho ettha kammaviññāṇaṃ, katamaṃ vipākaviññāṇan"ti sammohova bhaveyya, tasmāpi na vuttaṃ. Agatigamanāni vitthāritāneva. (18-19) Cīvarahetūti kattha manāpaṃ cīvaraṃ labhissāmīti cīvarakāraṇā uppajjati. Itibhavābhavahetūti ettha itīti nidassane 3- nipāto. Yathā cīvarādihetu, evaṃ @Footnote: 1 cha.Ma. upasittaṃ 2 cha.Ma. vuccamāne 3 cha.Ma. nidassanatthe

--------------------------------------------------------------------------------------------- page219.

Bhavābhavahetūpīti attho. Bhavābhavoti cettha paṇītapaṇītatarāni telamadhuphāṇitādīni adhippetāni. Imesaṃ pana catunnaṃ taṇhuppādānaṃ pahānatthāya paṭipāṭiyāva cattāro ariyavaṃsā desitāti veditabbā. Paṭipadācatukkaṃ heṭṭhā vuttameva. Akkhamādīsu padhānakaraṇakāle sītādīni na khamatīti akkhamā. Khamatīti khamā. Indriyadamanaṃ damā. "uppannaṃ kāmavitakkaṃ nādhivāsetī"ti 1- ādinā nayena vitakkasamanaṃ samā. (20-22) Dhammapadānīti dhammakoṭṭhāsāni. Anabhijjhā dhammapadannāma alobho vā alobhasīsena adhigatajjhānavipassanāmaggaphalanibbānāni vā. Abyāpādo dhammapadannāma akopo vā mettāsīsena adhigatajjhānādīni vā. Sammāsati dhammapadannāma supaṭṭhitassati vā satisīsena adhigatajjhānādīni vā. Sammāsamādhi dhammapadannāma samāpatti vā aṭṭhasamāpattivasena adhigatajjhānavipassanāmaggaphalanibbānāni vā. Dasāsubhavasena vā adhigatajjhānādīni anabhijjhā dhammapadaṃ. Catubrahmavihāravasena adhigatāni abyāpādo dhammapadaṃ. Dasānussatiāhārepaṭikūlasaññāvasena adhigatāni sammāsati dhammapadaṃ. Dasakasiṇaānāpānavasena adhigatāni sammāsamādhi dhammapadanti. (23) Dhammasamādānesu paṭhamaṃ acelakapaṭipadā. Dutiyaṃ tibbakilesassa arahattaṃ gahetuṃ asakkontassa assumukhassāpi rudato parisuddhabrahmacariyacaraṇaṃ. Tatiyaṃ kāmesu pātabyatā. Catutthaṃ cattāro paccaye alabhamānassāpi jhānavipassanāvasena sukhasamaṅgino sāsanabrahmacariyaṃ. (24) Dhammakkhandhāti ettha guṇaṭṭho khandhaṭṭho. Sīlakkhandhoti sīlaguṇo. Ettha ca phalasīlaṃ adhippetaṃ. Sesapadesupi eseva nayo. Iti catūsupi ṭhānesu phalameva vuttaṃ. (25) Balānīti upatthambhanaṭṭhena akampiyaṭṭhena ca balāni. Tesaṃ paṭipakkhehi kosajjādīhi akampanīyatā veditabbā. Sabbānipi samathavipassanāmaggavasena lokiyalokuttarāneva kathitāni. (26) @Footnote: 1 Ma.mū. sabbāsavasaṃvarasutta 12/26/15

--------------------------------------------------------------------------------------------- page220.

Adhiṭṭhānānīti ettha adhīti upasaggamattaṃ. Atthato pana tena vā tiṭṭhanti, tattha vā tiṭṭhanti, ṭhānameva vā taṃ taṃ guṇādhikānaṃ purisānaṃ adhiṭṭhānaṃ, paññāva adhiṭṭhānaṃ paññādhiṭṭhānaṃ. Ettha ca paṭhamena aggaphalapaññā. Dutiyena vacīsaccaṃ. Tatiyena āmisapariccāgo. Catutthena kilesūpasamo kathitoti veditabbo. Paṭhamena vā 1- kammassakatapaññaṃ vipassanāpaññaṃ vā ādiṃ katvā phalapaññā kathitā. Dutiyena vacīsaccaṃ ādiṃ katvā paramatthasaccaṃ nibbānaṃ. Tatiyena āmisapariccāgaṃ ādiṃ katvā aggamaggena kilesapariccāgo. Catutthena samāpattivikkhambhite kilese ādiṃ katvā aggamaggena kilesavūpasamo. Paññādhiṭṭhānena vā ekena arahattaphalapaññā kathitā. Sesehi paramatthasaccaṃ. Saccādhiṭṭhānena vā ekena paramatthasaccaṃ kathitaṃ. Sesehi arahattaphalapaññāti mūsiyābhayatthero 2- āha. (27) Pañhabyākaraṇādicatukkavaṇṇanā [312] Pañhabyākaraṇāni mahāpadesakathāya vitthāritāneva. (28) Kaṇhanti kāḷakaṃ dasākusalakammapathakammaṃ. Kaṇhavipākanti apāye nibbattanato kāḷakavipākaṃ. Sukkanti paṇḍaraṃ dasakusalakammapathakammaṃ. 3- Sukkavipākanti sagge nibbattanato paṇḍaravipākaṃ. Kaṇhasukkanti missakakammaṃ. Kaṇhasukkavipākanti sukhadukkhavipākaṃ. Missakakammañhi katvā akusalena tiracchānayoniyaṃ maṅgalahatthiṭṭhānādīsu uppanno kusalena pavatte sukhaṃ vediyati. Kusalena rājakulepi nibbatto akusalena pavatte dukkhaṃ vediyati. Akaṇhaasukkanti kammakkhayakaraṃ catumaggañāṇaṃ adhippetaṃ. Tañhi yadi kaṇhaṃ bhaveyya, kaṇhavipākaṃ dadeyya. Yadi sukkaṃ bhaveyya. Sukkavipākaṃ dadeyya. Ubhayavipākassa pana adānato akaṇhāsukkavipākattā akaṇhaṃ asukkanti ayamettha attho. (29) Sacchikaraṇīyāti paccakkhakaraṇena ceva paṭilābhena ca sacchikātabbā. Cakkhunāti dibbacakkhunā. Kāyenāti sahajātanāmakāyena. Paññāyāti arahattaphalañāṇena. (30) @Footnote: 1 cha.Ma. paṭhmena ca 2 cha.Ma., i. mūsikābhayatthero 3 cha.Ma., i. kusalakammapathakammaṃ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page221.

Oghāti vaṭṭasmiṃ satte ohananti osīdāpentīti oghā. Tattha pañcakāmaguṇiko rāgo kāmogho. Rūpārūpabhavesu chandarāgo bhavogho. Tathā jhānanikkanti sassatadiṭṭhisahagato ca rāgo. Dvāsaṭṭhidiṭṭhiyo diṭṭhogho. (31) Vaṭṭasmiṃ yojentīti yogā. Te oghā viya veditabbā. (32) Visaṃyojentīti visaṃyogā. Tattha asubhajjhānaṃ kāmayogavisaṃyogo. Taṃ pādakaṃ katvā adhigato anāgāmimaggo ekanteneva kāmayogavisaṃyogo nāma. Arahattamaggo bhavayogavisaṃyogo nāma. Sotāpattimaggo diṭṭhiyogavisaṃyogo nāma. Arahattamaggo avijjāyogavisaṃyogo nāma. (33) Ganthanavasena ganthā. Vaṭṭasmiṃ nāmakāyañceva rūpakāyañca ganthati bandhati palibuddhatīti kāyagantho. Idaṃsaccābhinivesoti idameva saccaṃ, moghamaññanti 1- evaṃ pavatto diṭṭhābhiniveso. (34) Upādānānīti ādānaggahaṇāni. Kāmoti rāgo, soyeva gahaṇaṭṭhena upādānanti kāmūpādānaṃ. Diṭṭhīti micchādiṭṭhi, sāpi gahaṇaṭṭhena upādānanti diṭṭhupādānaṃ. Iminā suddhīti evaṃ sīlavattānaṃ gahaṇaṃ sīlabbatupādānaṃ. Attāti etena vadati ceva upādiyati cāti attavādupādānaṃ. (35) Yoniyoti koṭṭhāsā. Aṇḍe jātāti aṇḍajā. Jalābumhi jātāti jalābujā. Saṃsede jātāti saṃsedajā. Sayanasmiṃ 2- pūtimacchādīsu ca nibbattānaṃ etaṃ adhivacanaṃ. Vegena āgantvā upapatitā viyāti opapātikā. Tattha devamanussesu saṃsedajaopapātikānaṃ ayaṃ viseso. Saṃsedajā mandā daharā hutvā nibbattanti. Opapātikā soḷasavassuddesikā hutvā. Manussesu hi bhummadevesu ca imā catassopi yoniyo labbhanti. Tathā tiracchānesu supaṇṇanāgādīsu. Vuttañhetaṃ "tatra 3- bhikkhave aṇḍajā supaṇṇā aṇḍaje 4- nāge haranti, na jalābuje na saṃsedaje na opapātike"ti. 5- Cātummahārājikato paṭṭhāya @Footnote: 1 abhi. saṅ. 34/1144/267 ganthagocchaka dukanikkhepa 2 Sī. saṃsedasmiṃ @3 cha.Ma., i. tattha 4 cha.Ma. aṇḍajeva 5 saṃ. khandha. 17/393/210 harantisutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page222.

Upari devā opapātikāyeva. Tathā nerayikā. Petesu catassopi labbhanti. Gabbhāvakkantiyo sampasādaniye kathitāeva. (36-37) Attabhāvapaṭilābhesu paṭhamo khiḍḍāpadosikavasena veditabbo. Dutiyo orambhikādīhi ghātiyamānaurambhādivasena. Tatiyo manopadosikavasena. Catuttho cātummahārājike upādāya upari sesadevatāvasena. Te hi devā neva attasañcetanāya maranti, na parasañcetanāya. (38) Dakkhiṇāvisuddhādicatukkavaṇṇanā [313] Dakkhiṇāvisuddhiyoti dānasaṅkhātā dakkhiṇā visujjhanti mahapphalā honti etāhīti dakkhiṇāvisuddhiyo. Dāyakato visujjhati, no paṭiggāhakatoti yattha dāyako sīlavā hoti, dhammena uppannaṃ deyyadhammaṃ deti, paṭiggāhako dussīlo. Ayaṃ dakkhiṇā vessantaramahārājassa dakkhiṇāsadisā. Paṭiggāhakato visujjhati no dāyakatoti yattha paṭiggāhako sīlavā hoti, dāyako dussīlo, adhammenuppannaṃ deti, ayaṃ dakkhiṇā coraghātakassa dakkhiṇāsadisā. Neva dāyakato visujjhati, no paṭiggāhakatoti yattha ubhopi dussīlā, deyyadhammopi adhammena nibbatto. Vipariyāyena catutthā veditabbā. (39) Saṅgahavatthūnīti saṅgahakāraṇāni. Tāni heṭṭhā vibhattāneva. (40) Anariyavohārāti anariyānaṃ lāmakānaṃ vohāRā. (41) Ariyavohārāti ariyānaṃ sappurisānaṃ vohāRā. (42) Diṭaṭhavāditāti diṭṭhaṃ mayāti evaṃvāditā. Ettha ca taṃtaṃsamuṭṭhāpakacetanāvasena attho veditabbo. (43-46) Attantapādicatukkavaṇṇanā [314] Attantapādīsu paṭhamo acelako. Dutiyo orambhikādīsu aññataro. Tatiyo yaññayājako. Catuttho sāsane sammāpaṭipanno. (47)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page223.

Attahitāya paṭipannādīsu paṭhamo yo sayaṃ sīlādisampanno, paraṃ sīlādīsu na samādapeti āyasmā vakkalitthero viya. Dutiyo yo attanā na sīlādisampanno, paraṃ sīlādīsu samādapeti āyasmā upanando viya. Tatiyo yo neva attanā sīlādisampanno, na paraṃ sīlādīsu samādapeti devadatto viya. Catuttho yo attanā ca sīlādisampanno, parañca sīlādīsu samādapeti āyasmā mahākassapo viya. (48) Tamādīsu tamoti andhakārabhūto. Tamaparāyanoti tamameva paraṃ ayanaṃ gati assāti tamaparāyano. Evaṃ sabbapadesu attho veditabbo. Ettha ca paṭhamo nīce caṇḍālādikule dujjīvite hīnattabhāve nibbattitvā tīṇi duccaritāni paripūreti. Dutiyo tathāvidho hutvā tīṇi sucaritāni paripūreti. Tatiyo uḷāre 1- khattiyādikule bahuannapāne sampannattabhāve nibbattitvā tīṇi duccaritāni paripūreti. Catuttho tādisova hutvā tīṇi sucaritāni paripūreti. (49) Samaṇamacaloti samaṇaacalo. Makāro padasandhimattaṃ. So sotāpanno veditabbo. Sotāpanno hi catūhi vātehi indakhīlo viya parappavādehi akampiyo. Acalasaddhāya samannāgatoti samaṇamacalo. Vuttampi cetaṃ "katamo ca puggalo samaṇamacalo, idhekacco puggalo tiṇṇaṃ saññojanānaṃ parikkhayā"ti 2- vitthāro. Rāgadosānaṃ pana tanubhūtattā sakadāgāmī samaṇapadumo nāma. Tenāha "katamo ca puggalo samaṇapadumo, idhekacco puggalo tiṇṇaṃ saññojanānaṃ parikkhayā rāgadosamohānaṃ tanuttā sakadāgāmī hoti, sakideva imaṃ lokaṃ āgantvā dukkhassantaṃ karoti. Ayaṃ vuccati puggalo samaṇapadumo"ti. Rāgadosānaṃ abhāvā khippameva pupphissatīti anāgāmī samaṇapuṇḍarīko nāma. Tenāha "katamo ca puggalo samaṇapuṇḍarīko, idhekacco puggalo pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ .pe. Ayaṃ vuccati puggalo samaṇapuṇḍarīko"ti. 3- Arahā pana sabbesaṃpi thaddhakarakilesānaṃ 4- abhāvā samaṇesu samaṇasukhumālo nāma. Tenāha "katamo ca puggalo @Footnote: 1 i. uḷārike 2 abhi. pu. 36/140/219 catukkaniddeso @3 abhi. pu. 36/140/219 catukkaniddeso 4 cha.Ma., i. ganthakārakilesānaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page224.

Samaṇesu samaṇasukhumālo, idhekacco puggalo āsavānaṃ khayā .pe. Upasampajja viharati. Ayaṃ vuccati puggalo samaṇesu samaṇasukhumālo"ti. 1- (50) "ime kho āvuso"tiādi vuttanayeneva yojetabbaṃ. Iti samapaññāsāya catukkānaṃ vasena dve pañhasatāni kathento thero sāmaggīrasaṃ dassesīti. Catukkavaṇṇanā niṭṭhitā. -------------- Pañcakavaṇṇanā [315] Iti catukkavasena sāmaggīrasaṃ dassetvā idāni pañcakavasena dassetuṃ puna desanaṃ ārabhi. Tattha pañcasu khandhesu rūpakkhandho lokiyo. Sesā lokiyalokuttaRā. Upādānakkhandhā lokiyāva. Vitthārato pana khandhakathā visuddhimagge vuttā. Kāmaguṇā heṭṭhā vitthāritāva. (1-3) Sukatadukkaṭādīhi gantabbāti gatiyo. Nirayoti nirassādo. Sahokāsena khandhā kathitā. Ito 2- paresu tīsu padesu 3- nibbattakkhandhāva vuttā. Catutthe okāsopi. (4) Āvāse macchariyaṃ. Āvāsamacchariyaṃ. Tena samannāgato bhikkhu āgantukaṃ disvā "ettha cetiyassa vā saṃghassa vā parikkhāro ṭhapito"tiādīni vatvā saṃghikampi āvāsaṃ nivāreti. So kālaṃ katvā peto vā ajagaro vā hutvā nibbattati. Kule macchariyaṃ kulamacchariyaṃ. Tena samannāgato bhikkhu tehi tehi kāraṇehi attano upaṭṭhākakule aññesaṃ pavesanampi nivāreti. Lābhe macchariyaṃ lābhamacchariyaṃ. Tena samannāgato bhikkhu saṃghikampi lābhaṃ maccharāyanto yathā aññe na labhanti, evaṃ karoti. Vaṇṇe macchariyaṃ vaṇṇamacchariyaṃ. Vaṇṇoti cettha sarīravaṇṇopi guṇavaṇṇopi veditabbo. Pariyattidhamme macchariyaṃ dhammamacchariyaṃ. Tena samannāgato bhikkhu "imaṃ dhammaṃ pariyāpuṇitvā eso maṃ abhibhavissatī"ti aññasasa na deti. Yo pana dhammānuggahena vā puggalānuggahena vā na deti, na taṃ macchariyaṃ. (5) @Footnote: 1 abhi. pu. 36/140/219 2 cha.Ma., i. tato 3 cha.Ma., i. padesu na dissati.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page225.

Cittaṃ nivārenti pariyonaddhantīti nīvaraṇāni. Kāmacchando nīvaraṇappatto arahattamaggavajjho. Kāmarāgānusayo kāmarāgasaññojanappatto anāgāmimaggavajjho. Thīnaṃ cittagelaññaṃ. Middhaṃ khandhattayagelaññaṃ. Ubhayampi arahattamaggavajjhaṃ. Tathā uddhaccaṃ. Kukkuccaṃ anāgāmimaggavajjhaṃ. Vicikicchā paṭhamamaggavajjhā. (6) Saññojanānīti bandhanāni. Tehi pana bandhesu puggalesu rūpārūpabhave nibbattā sotāpannasakadāgāmino anto bandhā 1- bahi sayitā nāma. Tesañhi kāmabhave bandhanaṃ. Kāmabhave anāgāmino bahi bandhā anto sayitā nāma. Tesañhi rūpārūpabhave bandhanaṃ. Kāmabhave sotāpannasakadāgāmino anto bandhā anto sayitā nāma. Rūpārūpabhave anāgāmino bahi bandhā bahi sayitā nāma. Khīṇāsavo sabbattha abandhano. (7-8) Sikkhitabbaṃ padaṃ sikkhāpadaṃ. Sikkhākoṭṭhāsoti attho. Sikkhāya vā padaṃ sikkhāpadaṃ, adhicittaadhipaññāsikkhāya adhigamūpāyoti attho. Ayamettha saṅkhePo. Vitthārato pana sikkhāpadakathā vibhaṅgappakaraṇe sikkhāpadavibhaṅge āgatāyeva. (9) Abhabbaṭṭhādipañcakavaṇṇanā [316] "abhabbo āvuso khīṇāsavo bhikkhu sañcicca pāṇan"tiādi desanāsīsameva, sotāpannādayopi pana abhabbā. Puthujjanakhīṇāsavānaṃ nindāpasaṃsatthampi evaṃ vuttaṃ. Puthujjano nāma gāreyho, mātughātādīnipi karoti. Khīṇāsavo pana pāsaṃso, kunthakipīlakaghātādīnipi 2- na karotīti. (10) Byasanesu byasatīti 3- byasanaṃ, hitasukhaṃ khipati viddhaṃsetīti attho. Ñātīnaṃ byasanaṃ ñātibyasanaṃ, corarogabhayādīhi ñātivināsoti attho. Bhogānaṃ byasanaṃ bhogabyasanaṃ. Rājacorādivasena bhogavināsoti attho. Rogoeva byasanaṃ rogabyasanaṃ, rogo hi ārogyaṃ byasati vināsetīti byasanaṃ, sīlassa byasanaṃ @Footnote: 1 cha.Ma., i. baddhā. evamuparipi 2 cha.Ma. kunthakipillikaghātādīnipi, i. sañcicca @kunthakipillakaghātādīni 3 cha.Ma. viyassatīti, i. vayassatīti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page226.

Sīlabyasanaṃ. Dussīlyassetaṃ nāmaṃ. Sammādiṭṭhiṃ vināsayamānā uppannā diṭṭhiyeva byasanaṃ diṭaṭhibyasanaṃ. Ettha ca ñātibyasanādīni tīṇi neva akusalāni na tilakkhaṇāhatāni. Sīladiṭṭhibyasanadvayaṃ akusalaṃ tilakkhaṇāhataṃ. Teneva "nāvuso sattā ñātibyasanahetu vā"tiādimāha. (11) Ñātisampadāti ñātīnaṃ sampadā pāripūri bahubhāvo. Bhogasampadāyapi eseva nayo. Ārogyassa sampadā ārogyasampadā. Pāripūri dīgharattaṃ arogatā. Sīladiṭṭhisampadāsupi eseva nayo. Idhāpi 1- ñātisampadādayo no kusalā, na tilakkhaṇāhatā. Sīladiṭṭhisampadā kusalā, tilakkhaṇāhatā. Teneva "nāvuso sattā ñātisampadāhetu vā"tiādimāha. (12) Sīlavipattisīlasampattikathā mahāparinibbāne vitthāritāva. (13-14) Codakenāti vatthusaṃsandassanā, āpattisaṃsandassanā, saṃvāsapaṭikkhepo, sāmīcipaṭikkhepoti catūhi codanāvatthūhi codayamānena. Kālena vakkhāmi no akālenāti ettha cuditakassa kālo kathito, na codakassa. Paraṃ codentena hi parisamajjhe vā uposathapavāraṇagge vā āsanasālābhojanasālādīsu vā na codetabbaṃ. Divāṭṭhāne nisinnakāle "karotāyasmā okāsaṃ, ahaṃ āyasmantaṃ vattukāmo"ti evaṃ okāsaṃ kāretvā codetabbaṃ. Puggalaṃ pana upaparikkhitvā yo lolapuggalo abhūtaṃ vatvā bhikkhūnaṃ ayasaṃ āropeti, so okāsakammaṃ vināpi codetabbo. Bhūtenāti tacchena sabhāvena. Saṇhenāti maṭṭhena mudukena. Atthasañhitenāti atthakāmatāya hitakāmatāya upetena. (15) Padhāniyaṅgapañcakavaṇṇanā [317] Padhāniyaṅgānīti padhānaṃ vuccati padahanabhāvo, 2- padhānamassa atthīti padhāniyo, padhāniyassa bhikkhuno aṅgāni padhāniyaṅgāni. Saddhoti @Footnote: 1 i. imāni 2 cha.Ma., i. padahanaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page227.

Saddhāya samannāgato. Saddhā panesā āgamanasaddhā, adhigamanasaddhā, okappanasaddhā, pasādasaddhāti catubbidhā. Tattha sabbaññubodhisattānaṃ saddhā abhinīhārato paṭṭhāya 1- āgatattā āgamanasaddhā nāma. Ariyasāvakānaṃ paṭivedhena adhigatattā adhigamanasaddhā nāma. Buddho dhammo saṃghoti vutte acalabhāvena okappanaṃ okappanasaddhā nāma. Pasāduppatti pasādasaddhā nāma. Idha okappanasaddhā adhippetā. Bodhinti catutthamaggañāṇaṃ. Taṃ supaṭividdhaṃ tathāgatenāti saddahati. Desanāsīsameva cetaṃ, iminā pana aṅgena tīsupi ratanesu saddhā adhippetā. Yassa hi buddhādīsu pasādo balavā, tassa padhānaviriyaṃ ijjhati. Appābādhoti arogo. Appātaṅkoti niddukkho. Samavepākiniyāti samavipācaniyā. 2- Gahaṇiyāti kammajatejodhātuyā. Nātisītāya nāccuṇhāyāti atisītaggahaṇiko hi 3- sītabhīru hoti, accuṇhaggahaṇiko uṇhabhīru hoti, tesaṃ padhānaṃ na ijjhati. Majjhimaggahaṇikassa ijjhati. Tenāha "majjhimāya padhānakkhamāyā"ti. Yathābhūtaṃ attānaṃ āvikattāti yathābhūtaṃ attano aguṇaṃ pakāsetā. Udayatthagāminiyāti udayañca atthaṅgamañca gantuṃ paricchindituṃ samatthāya, etena paññāsalakkhaṇapariggāhakaṃ udayabbayañāṇaṃ vuttaṃ. Ariyāyāti parisuddhāya. Nibbedhikāyāti anibbiddhapubbe lobhakkhandhādayo nibbijjhituṃ samatthāya. Sammādukkhakkhayagāminiyāti tadaṅgavasena kilesānaṃ pahīnattā yaṃ yaṃ dukkhaṃ khīyati, tassa tassa dukkhassa khayagāminiyā. Iti sabbehipi 4- imehi padehi vipassanāpaññāva kathitā. Duppaññassa hi padhānaṃ na ijjhati. (16) Suddhāvāsādipañcakavaṇṇanā [318] Suddhāvāsāti suddhā idha āvasiṃsu āvasanti āvasissanti vāti suddhāvāsā. Suddhāti kilesamalarahitā anāgāmikhīṇāsavā. Avihāti ādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ mahāpadāne vuttameva. (17) @Footnote: 1 cha.Ma. paṭṭhāya na dissati 2 i. samavipākiniyā @3 cha.Ma. hi na dissati 4 cha.Ma., i. pi na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page228.

Anāgāmīsu āyuno majjhaṃ anatikkamitvā antarāva kilesaparinibbānaṃ arahattaṃ patto antarāparinibbāyī nāma. Majjhaṃ upahacca atikkamitvā patto upahaccaparinibbāyī nāma. Asaṅkhārena appayogena akilamanto sukhena patto asaṅkhāraparinibbāyī nāma. Sasaṅkhārena sappayogena kilamanto dukkhena patto sasaṅkhāraparinibbāyī nāma. Ime cattāro pañcasupi suddhāvāsesu labbhanti. Uddhaṃsotoakaniṭṭhagāmīti ettha pana catukkaṃ veditabbaṃ. Yo hi avihāto paṭṭhāya cattāro devaloke sodhetvā akaniṭṭhaṃ gantvā parinibbāyati, ayaṃ uddhaṃsotoakaniṭṭhagāmī nāma. Yo avihāto paṭṭhāya 1- dutiyaṃ vā catutthaṃ vā devalokaṃ gantvā parinibbāyati, ayaṃ uddhaṃsoto na akaniṭṭhagāmī nāma. Yo kāmabhavatova 2- akaniṭṭhesu nibbattitvā parinibbāyati, ayaṃ na uddhaṃsoto akaniṭṭhagāmī nāma. Yo heṭṭhā catūsu devalokesu tattha tattheva nibbattitvā parinibbāyati, ayaṃ na uddhaṃsoto na akaniṭṭhagāmī nāmāti. (18) Cetokhīlapañcakavaṇṇanā [319] Cetokhīlāti cittassa thaddhabhāvā. 3- Satthari kaṅkhatīti satthu sarīre vā guṇe vā kaṅkhati. Sarīre kaṅkhamāno "dvattiṃsamahāpurisavaralakkhaṇapaṭimaṇḍitaṃ nāma sarīraṃ atthi nukho natthī"ti kaṅkhati. Guṇe kaṅkhamāno "atītānāgatapaccuppannajānanasamatthaṃ sabbaññutañāṇaṃ atthi nukho natthī"ti kaṅkhati. Ātappāyāti viriyakaraṇatthāya. Anuyogāyāti punappunaṃ yogāya. Sātaccāyāti satatakiriyāya. Padhānāyāti padahanatthāya. Ayaṃ paṭhamo cetokhīloti ayaṃ satthari vicikicchāsaṅkhāto paṭhamo cittassa thaddhabhāvo. Dhammeti pariyattidhamme ca paṭivedhadhamme ca. Pariyattidhamme kaṅkhamāno "tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ caturāsīti dhammakkhandhasahassānīti vadanti, atthi nukho etaṃ natthī"ti kaṅkhati. Paṭivedhadhamme kaṅkhamāno "vipassanānissando maggo nāma, magganissando phalaṃ nāma, sabbasaṅkhārapaṭinissaggo nibbānaṃ nāmāti vadanti, taṃ atthi nukho natthī"ti @Footnote: 1 cha.Ma. paṭṭhāya na dissati. 2 cha.Ma. va na dissati 3 i. thaddhabhāvo

--------------------------------------------------------------------------------------------- page229.

Kaṅkhati. Saṃghe kaṅkhatīti "ujupaṭipannoti ādīnaṃ padānaṃ vasena evarūpaṃ paṭipadaṃ paṭipanno cattāro maggaṭṭhā cattāro phalaṭṭhāti aṭṭhannaṃ puggalānaṃ samūhabhūto saṃgho nāma atthi nukho natthī"ti kaṅkhati. Sikkhāya kaṅkhamāno "adhisīlasikkhā nāma, adhicittasikkhā nāma, adhipaññāsikkhā nāmāti vadanti, sā atthi nukho natthī"ti kaṅkhati. Ayaṃ pañcamoti ayaṃ sabrahmacārīsu kopasaṅkhāto pañcamo cittassa thaddhabhāvo kacavarabhāvo khāṇukabhāvo. (19) Cetasovinībandhādipañcakavaṇṇanā [320] Cetasovinibandhāti cittaṃ bandhitvā muṭṭhiyaṃ katvā viya gaṇhantīti cetasovinibandhā. Kāmesūti vatthukāmepi kilesakāmepi. Kāyeti attano karajakāye. 1- Rūpeti bahiddhārūpe. Yāvadatthanti yattakaṃ icchati, tattakaṃ. Udarāvadehakanti udarapūraṃ. Tañhi udaraṃ avadehanato "udarāvadehakan"ti vuccati. Seyyasukhanti mañcapīṭhasukhaṃ. Passasukhanti yathāsukhaṃ 2- samparivattakaṃ sayantassa dakkhiṇapassaṃ sayanaṃ 3- vā vāmapassaṃ vā sayanaṃ 3- sukhaṃ hoti, evaṃ uppannaṃ sukhaṃ. Middhasukhanti niddāsukhaṃ. Anuyuttoti yuttappayutto viharati. Paṇidhāyāti paṭṭhayitvā. 4- Brahmacariyenāti methunaviratibrahmacariyena. Devo vā bhavissāmīti mahesakkhadevo vā bhavissāmi. Devaññataro vāti appesakkhadevesu vā aññataro. (20) Indriyesu. Paṭhamapañcake lokiyāneva kathitāni. Dutiyapañcake paṭhamadutiyacatutthāni lokiyāni, tatiyapañcamāni lokiyalokuttarāni. Tatiyapañcake samathavipassanāmaggavasena lokiyalokuttarāni. (21-23) Nissaranīyapañcakavaṇṇanā [321] Nissaraṇīyāti nissaṭā visaññuttā. Dhātuyoti attasuññasabhāvā. Kāme manasikarototi kāmaṃ 5- manasikarontassa, asubhajjhānato vuṭṭhāya @Footnote: 1 cha.Ma., i. kāye 2 cha.Ma., i. yathā @3-3 cha.Ma., i. sayanaṃ na dissati 4 cha.Ma. patthayitvā 5 cha.Ma. kāme

--------------------------------------------------------------------------------------------- page230.

Agadaṃ gahetvā visaṃ vīmaṃsanto viya vīmaṃsanatthaṃ kāmābhimukhaṃ cittaṃ pesentassāti attho. Na pakkhandatīti na pavisati. Na pasīdatīti pasādaṃ nāpajjati. Na santiṭṭhatīti na patiṭṭhahati. 1- Na vimuccatīti nādhimuccati. Yathā pana kukkuṭapattaṃ vā nhārudaddulaṃ vā aggimhi pakkhittaṃ paṭilīyati paṭikuṭṭati paṭivaṭṭati na sampasāriyati, evaṃ paṭilīyati na sampasāriyati. Nekkhammaṃ kho panāti idha nekkhammaṃ nāma dasasu asubhesu paṭhamajjhānaṃ, tamassa manasikaroto cittaṃ pakkhandati. Tassa taṃ cittanti tassa taṃ asubhajjhānacittaṃ. Sugatanti gocare gatattā suṭṭhu gataṃ. Subhāvitanti ahānabhāgiyattā suṭṭhu bhāvitaṃ. Suviṭṭhitanti kāmato suṭṭhu vuṭṭhitaṃ. Suvimuttanti kāmehi suṭṭhu vimuttaṃ. Kāmapaccayā āsavā nāma kāmahetukā cattāro āsavā. Vighātāti dukkhā. Pariḷāhāti kāmarāgapariḷāhā. Na so taṃ vedanaṃ vedetīti so taṃ kāmavedanaṃ vighātapariḷāhavedanañca na vedayati. Idamakkhātaṃ kāmānaṃ nissaraṇanti idaṃ asubhajjhānaṃ kāmehi nissaṭattā kāmānaṃ nissaraṇanti akkhātaṃ. Yo pana taṃ jhānaṃ pādakaṃ katvā saṅkhāre sammasanto tatiyaṃ maggaṃ patvā anāgāmiphalena nibbānaṃ disvā puna kāmā nāma natthīti jānāti, tassa cittaṃ accantanissaraṇameva. Sesapadesupi eseva nayo. (24-1) Ayaṃ pana viseso, dutiyavāre mettājhānāni byāpādassa nissaraṇaṃ nāma. Tatiyavāre karuṇājhānāni vihiṃsāya nissaraṇaṃ nāma. Catutthavāre arūpajjhānāni rūpānaṃ nissaraṇaṃ nāma. Accantanissaraṇe cettha arahattaphalaṃ yojetabbaṃ. (24-2-4) Pañcamavāre sakkāyaṃ manasikarototi suddhasaṃkhāre pariggaṇhitvā arahattaṃ pattassa sukakhavipassakassa phalasamāpattito vuṭṭhāya vīmaṃsanatthaṃ pañcūpādānakkhandhābhimukhaṃ cittaṃ pesentassa. Idamakkhātaṃ sakkāyassa nissaraṇanti idaṃ arahattamaggena ca phalena ca nibbānaṃ disvā ṭhitassa bhikkhuno puna sakkāyo natthīti uppannaṃ arahattaphalasamāpatticittaṃ sakkāyassa nissaraṇanti akkhātaṃ. (24-5) @Footnote: 1 cha.Ma. patiṭṭhati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page231.

Vimuttāyatanapañcakavaṇṇanā [322] Vimuttāyatanānīti vimuccanakāraṇāni. Atthapaṭisaṃvedinoti pāliatthaṃ jānantassa. Dhammapaṭisaṃvedinoti pāliṃ jānantassa. Pāmojjanti taruṇapiti. Pītīti tuṭṭhākārabhūtā balavapīti. Kāyoti nāmakāyo passambhati. 1- Sukhaṃ vedetīti sukhaṃ paṭilabhati. Cittaṃ samādhiyatīti arahattaphalasamādhinā samādhiyati. Ayañhi taṃ dhammaṃ suṇanto āgatāgataṭṭhāne jhānavipassanāmaggaphalāni jānāti, tassa evaṃ jānato pīti uppajjati, so tassā pītiyā antarā osakkituṃ na dento upacārakammaṭṭhāniko hutvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇāti. Taṃ sandhāya vuttaṃ "cittaṃ samādhiyatī"ti. Sesesupi eseva nayo. Ayaṃ pana viseso. Samādhinimittanti aṭṭhatiṃsāya ārammaṇesu aññataro samādhiyeva samādhinimittaṃ. Sugahitaṃ hotītiādīsu ācariyassa santike kammaṭṭhānaṃ uggaṇhantena suṭṭhu gahitaṃ hoti. Sumanasikatanti suṭṭhu manasikataṃ. Sūpadhāritanti suṭṭhu upadhādhitaṃ. Suppaṭividdhaṃ paññāyāti paññāya suṭṭhu paccakkhaṃ kataṃ. Tasmiṃ dhammeti tasmiṃ kammaṭṭhānapālidhamme. (25) Vimuttiparipācanīyāti vimutti vuccati arahattaṃ, taṃ paripācentīti vimuttiparipācanīyā. Aniccasaññāti aniccānupassanāñāṇe uppannasaññā. Anicce dukkhasaññāti dukkhānupassanāñāṇe uppannasaññā. Dukkhe anattasaññāti anattānupassanāñāṇe uppannasaññā. Pahānasaññāti pahānānupassanāñāṇa uppannasaññā. Virāgasaññāti virāgānupassanāñāṇe uppannasaññā. (26) "ime kho āvuso"tiādi vuttanayeneva yojetabbaṃ. Iti chabbīsatiyā pañcakānaṃ vasena tiṃsasatapañhe kathento thero sāmaggīrasaṃ dassesīti. Pañcakavaṇṇanā niṭṭhitā. ------------ @Footnote: 1 cha.Ma., i. paṭipassambhati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page232.

Chakkavaṇṇanā [323] Iti pañcakavasena sāmaggīrasaṃ dassetvā idāni chakkavasena dassetuṃ puna desanaṃ ārabhi. Tattha ajjhattikānīti ajjhattajjhattikāni. Bāhirānīti tato ajjhattajjhattato bahi bhūtāni. Vitthārato pana āyatanakathā visuddhimagge kathitāva. Viññāṇakāyāti viññāṇasamūhā. Cakkhuviññāṇanti cakkhupasādanissitaṃ kusalākusalavipākaviññāṇaṃ. Eseva nayo sabbattha. Cakkhusamphassoti cakkhunissito samphasso. Sotasamphassādīsupi eseva nayo. Manosamphassoti ime dasa samphasse ṭhapetvā seso sabbo manosamphasso nāma. Vedanāchakkaṃpi eteneva nayena veditabbaṃ. Rūpasaññāti rūpaṃ ārammaṇaṃ katvā uppannasaññā. 1- Etenupāyena sesāpi veditabbā. Cetanāchakkepi eseva nayo. Tathā taṇhāchakke. (1-8) [324] Agāravoti gāravavirahito. Appatissoti appatissayo anīcavutti. Ettha pana yo bhikkhu satthari dharamāne tīsu kālesu upaṭṭhānaṃ na yāti. Satthari anupāhane caṅkamante saupāhano caṅkamati, nīce caṅkame 2- caṅkamante ucce caṅkamati, heṭṭhā vasante upari vasati, satthu dassanaṭṭhāne ubho aṃse pārupati, chattaṃ dhāreti, upāhanaṃ dhāreti, nhāyati, uccāraṃ vā passāvaṃ vā karoti. Parinibbute vā 3- pana cetiyaṃ vandituṃ na gacchati, cetiyassa paññāyanaṭṭhāne satthu dassanaṭṭhāne vuttaṃ sabbaṃ karoti, ayaṃ satthari agāravo nāma. Yo pana dhammassavane saṃghuṭṭhe sakkaccaṃ na gacchati sakkaccaṃ dhammaṃ na suṇāti, samullapanto nisīdati, sakkaccaṃ na gaṇhāti, na vāceti, ayaṃ dhamme agāravo nāma. Yo pana therena bhikkhunā anajjhiṭṭho dhammaṃ deseti, nisīdati, pañhaṃ katheti, vuḍḍhe bhikkhū ghaṭṭento gacchati, tiṭṭhati, nisīdati, dussapallatthikaṃ vā hatthapallatthikaṃ vā karoti, saṃghamajjhe ubho aṃse pārupati, chattupāhanaṃ dhāreti, ayaṃ saṃghe agāravo nāma. Ekabhikkhusmiṃpi hi agārave kate saṃghe agāravo @Footnote: 1 cha.Ma. uppannā saññā 2 cha.Ma. caṅkame na dissati 3 cha.Ma., i. vā na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page233.

Katova hoti. Tisso sikkhā pana apūrayamānova sikkhāya agāravo nāma. Appamādalakkhaṇaṃ ananubrūhayamāno appamāde agāravo nāma. Duvidhaṃpi paṭisanthāraṃ akaronto paṭisanthāre agāravo nāma. Cha gāravo vuttappaṭipakkhavasena veditabbo. (9-10) Somanassūpavicārāti somanassasampayuttā vicāRā. Somanassaṭṭhāniyanti somanassakāraṇabhūtaṃ. Upavicaratīti vitakkena vitakketvā vicārena paricchindati. Eseva nayo sabbattha. Domanassūpavicārāpi evameva veditabbā. Tathā upekkhūpavicāRā. Sārāṇīyadhammā heṭṭhā vitthāritā. Diṭṭhisāmaññagatoti iminā pana padena kosambikasutte paṭhamamaggo kathito. Idha cattāropi maggā. (11-14) Vivādamūlachakkavaṇṇanā [325] Vivādamūlānīti vivādassa mūlāni. Kodhanoti kujjhanalakkhaṇena kodhena samannāgato. Upanāhīti veraappaṭinissaggalakkhaṇena upanāhena samannāgato. Ahitāya dukkhāya devamanussānanti dvinnaṃ bhikkhūnaṃ vivādo kathaṃ devamanussānaṃ ahitāya dukkhāya saṃvattati. Kosambikakkhandhake viya dvīsu bhikkhūsu vivādaṃ āpannesu tasmiṃ vihāre tesaṃ antevāsikā vivadanti. Tesaṃ ovādaṃ gaṇhanto bhikkhunīsaṃgho vivadati. Tato tesaṃ upaṭṭhākā vivadanti. Atha manussānaṃ ārakkhadevatā dve koṭṭhāsā honti. Tattha dhammavādīnaṃ ārakkhadevatā dhammavādiniyo honti adhammavādīnaṃ adhammavādiniyo. Tato ārakkhadevatānaṃ mittā bhummā devatā bhijjanti. Evaṃ paramparā yāva brahmalokā ṭhapetvā ariyasāvake sabbe devamanussā dve koṭṭhāsā honti. Dhammavādīhi pana adhammavādinova bahutarā honti. Tato "yaṃ bahukehi gahitaṃ, taṃ icchan"ti 1- dhammaṃ visajjetvā bahutarāva adhammaṃ gaṇhanti. Te adhammaṃ purakkhitvā 2- vadantā apāyesu nibbattanti. Evaṃ dvinnaṃ bhikkhūnaṃ vivādo devamanussānaṃ ahitāya dukkhāya hoti. @Footnote: 1 cha.Ma. tacchanati, i. gaṇhanti 2 cha.Ma. purakkhatvā

--------------------------------------------------------------------------------------------- page234.

Ajjhattaṃ vāti tumhākaṃ abbhantaraparisāya. Bahiddhāti paresaṃ parisāya. Makkhīti paresaṃ guṇamakkhanalakkhaṇena makkhena samannāgato. Paḷāsīti yugaggāhalakkhaṇena palāsena samannāgato. Issukīti parasakkārādīni issāyanalakkhaṇāya issāya samannāgato. Maccharīti āvāsamacchariyādīhi samannāgato. Saṭhoti kerāṭiko. Māyāvīti katapāpapaṭicchādako. Pāpicchoti asantasambhāvanicchāyako 1- dussīlo. Micchādiṭṭhīti natthikavādī ahetukavādī akiriyavādī. Sandiṭṭhiparāmāsīti sayaṃ diṭṭhimeva parāmasati. Ādhānaggāhīti daḷhaggāhī. Duppaṭinissaggīti na sakkā hoti gahitaṃ visajjāpetuṃ. 2- (15) Paṭhavīdhātūti patiṭṭhādhātu. Āpodhātūti ābandhanadhātu. Tejodhātūti paripācanadhātu. Vāyodhātūti vitthambhanadhātu. Ākāsadhātūti asamphuṭṭhadhātu. Viññāṇadhātūti vijānanadhātuyeva. (16) Nissaraṇiyachakkavaṇṇanā [326] Nissaraṇiyā dhātuyoti nissaṭā dhātuyova. Pariyādāya tiṭṭhatīti pariyādiyitvā hāpetvā tiṭṭhati. Mā hevantissa vacanīyoti yasmā abhūtaṃ byākaraṇaṃ byākaroti, tasmā mā evaṃ bhaṇīti vattabbo. Yadidaṃ mettācetovimuttīti yā ayaṃ mettācetovimutti, idaṃ nissaraṇaṃ byāpādassa, byāpādato nissaṭāti attho. Yo pana mettāya tikacatukkajjhānato vuṭṭhito saṅkhāre sammasitvā tatiyamaggaṃ patvā "puna byāpādo natthī"ti tatiyaphalena nibbānaṃ passati, tassa cittaṃ accantanissaraṇaṃ byāpādassa. Etenūpāyena sabbattha attho veditabbo. (17-1-4) Animittā cetovimuttīti arahattaphalasamāpatti. Sā hi rāganimittādīnañceva rūpanimittādīnañca niccanimittādīnañca abhāvā "animittā"ti vuttā. Nimittānusārīti vuttappabhedaṃ nimittaṃ anusaratīti nimittānusārī. (17-5) @Footnote: 1 cha.Ma., i. asantasambhāvanicchako 3 cha.Ma. vissajjāpetuṃ, i. nissajjāpetuṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page235.

Asmīti asmimāno. Ayamahamasmīti pañcasu khandhesu ayannāma ahaṃ asmīti ettāvatā arahattaṃ byākataṃ hoti. Vicikicchākathaṃkathāsallanti vicikicchābhūtaṃ kathaṃkathāsallaṃ. Mā hevantissa vacanīyoti sace te paṭhamamaggavajjhā vicikicchā uppajjati, arahattabyākaraṇaṃ micchā hoti, tasmā mā abhūtaṃ bhaṇīti vāretabbo. Asmimānasamugghātoti arahattamaggo. Arahattaphalavasena hi nibbāne diṭṭhe puna asmimāno natthīti arahattamaggo asmimānasamugghātoti vutto. (17-6) Anuttariyādichakkavaṇṇanā [327] Anuttariyānīti anuttarāni jeṭṭhakāni. Dassanesu anuttariyaṃ dassanānuttariyaṃ. Sesapadesupi eseva nayo. Tattha hatthiratanādīnaṃ dassanaṃ na dassanānuttariyaṃ, niviṭṭhasaddhassa pana niviṭṭhapemavasena dasabalassa vā bhikkhusaṃghassa vā kasiṇaasubhanimittādīnaṃ vā aññatarassa dassanaṃ dassanānuttariyaṃ nāma. Khattiyādīnaṃ guṇakathāsavanaṃ na savanānuttariyaṃ, niviṭṭhasaddhassa pana niviṭṭhapemavasena tiṇṇaṃ vā ratanānaṃ guṇakathāsavanaṃ tepiṭakabuddhavacanassavanaṃ vā savanānuttariyaṃ nāma. Maṇiratanādilābho na lābhānuttariyaṃ, sattavidhaariyadhanalābho pana lābhānuttariyaṃ nāma. Hatthisippādisikkhanaṃ na sikkhānuttariyaṃ. Sikkhattayapūraṇaṃ pana sikkhānuttariyaṃ nāma. Khattiyādīnaṃ pāricariyā na pāricariyānuttariyaṃ, tiṇṇaṃ pana ratanānaṃ pāricariyā pāricariyānuttariyaṃ nāma. Khattiyādīnaṃ guṇānussaraṇaṃ na anussaraṇānuttariyaṃ, tiṇṇaṃ pana ratanānaṃ guṇānussaraṇaṃ anussaraṇānuttariyaṃ nāma. (18) Anussatiyova anussatiṭṭhānāni nāma. Buddhānussatīti buddhassa guṇānussaraṇaṃ. Evaṃ anussarato hi pīti uppajjati. So taṃ pītiṃ khayato vayato paṭṭhapetvā arahattaṃ pāpuṇāti. Upacārakammaṭṭhānaṃ nāmetaṃ gihīnaṃpi labbhati, eseva nayo sabbattha. Vitthārakathā panettha visuddhimagge vuttanayeneva veditabbā. (19)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page236.

Satatavihārachakkavaṇṇanā [328] Satatavihārāti khīṇāsavassa niccavihāRā. Cakkhunā rūpaṃ disvāti cakkhudvārārammaṇe āpāthagate taṃ rūpaṃ cakkhuviññāṇena disvā javanakkhaṇe iṭṭhe arajjanto neva sumano hoti, aniṭṭhe adussanto na dummano. Asamapekkhane mohaṃ anuppādento upekkhako viharati majjhatto, satiyā yuttattā sato, sampajaññena yuttattā sampajāno. Sesapadesupi eseva nayo. Iti chasupi dvāresu upekkhako viharatīti. Iminā chaḷaṅgūpekkhā kathitā. Sampajānoti vacanato pana cattāri ñāṇasampayuttacittāni labbhanti. Satatavihārāti vacanato aṭṭhapi mahācittāni labbhanti. Arajjanto adussantoi vacanato dasapi cittāni labbhanti. Somanassaṃ kathaṃ labbhatīti ce. Āsevanato labbhati. (20) Abhijātichakkavaṇṇanā [329] Abhijātiyoti jātiyo. Kaṇhābhijātiko samānoti kaṇhe nīcakule jāto hutvā. Kaṇhaṃ dhammaṃ abhijāyatīti kāḷakaṃ dasadussīlayadhammaṃ pasavati karoti. So taṃ abhijāyitvā niraye nibbattati. Sukkaṃ dhammanti ahaṃ pubbepi puññānaṃ akatattā nīcakule nibbatto. Idāni puññaṃ karomīti puññasaṅkhātaṃ paṇḍaradhammaṃ abhijāyati. So tena sagge nibbattati. Akaṇhaṃ asukkaṃ nibbānanti nibbānañhi sace kaṇhaṃ bhaveyya, kaṇhavipākaṃ dadeyya. Sace sukkaṃ, sukkavipākaṃ dadeyya. Dvinnaṃpi appadānato pana "akaṇhaṃ asukkan"ti vuttaṃ. Nibbānañca nāma imasmiṃ atthe arahattaṃ adhippetaṃ. Tañhi kilesanibbānante jātattā nibbānaṃ nāma. Taṃ esa abhijāyati pasavati karoti. Sukkābhijātiko samānoti sukke uccakule jāto hutvā. Sesaṃ vuttanayeneva veditabbaṃ. (21)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page237.

Nibbedhabhāgiyachakkavaṇṇanā nibbedhabhāgiyāti nibbedho vuccati nibbānaṃ, taṃ bhajanti upagacchantīti nibbedhabhāgiyā. Aniccasaññādayo pañcake vuttā. Nirodhānupassanāñāṇe sñañā nirodhasaññā nāma. (22) "ime kho āvuso"tiādi vuttanayeneva yojetabbaṃ. Iti dvāvīsatiyā chakkānaṃ vasena dvattiṃsasatapañhe kathento thero sāmaggīrasaṃ dassesīti. Chakkavaṇṇanā niṭṭhitā. ----------- Sattakavaṇṇanā [330] Iti chakkavasena sāmaggīrasaṃ dassetvā idāni sattakavasena dassetuṃ puna desanaṃ ārabhi. Tattha sampattipaṭilābhaṭṭhena saddhāeva dhanaṃ saddhādhanaṃ. Eseva nayo sabbattha paññādhanaṃ panettha sabbaseṭṭhaṃ. Paññāya hi ṭhatvā tīṇi sucaritāni pañca sīlāni dasa sīlāni pūretvā saggūpagā honti, sāvakapāramīñāṇaṃ, paccekabodhiñāṇaṃ, sabbaññutañāṇañca paṭivijjhanti. Imāsaṃ sampattīnaṃ paṭilābhakāraṇato paññā "dhanan"ti vuttā. Sattapi cetāni lokiyalokuttaramissakāneva kathitāni. Bojjhaṅgakathā kathitāva. (1-2) Samādhiparikkhārāti samādhiparivāRā. Sammādiṭṭhādīni vuttatthāneva. Ime hi 1- satta parikkhā lokiyalokuttarāva kathitā. (3) Asataṃ dhammā asantā vā dhammā lāmakā dhammāti asaddhammā. Vipariyāyena saddhammā veditabbā. Sesamettha uttānatthameva. Saddhammesu pana saddhādayo sabbepi vipassakasseva kathitā. Tesupi paññā lokiyalokuttarāva. 2- Ayaṃ viseso. (4-5) @Footnote: 1 cha.Ma., i. imepi 2 cha.Ma., i. va saddo na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page238.

Sappurisānaṃ dhammāti sappurisadhammā. Tattha suttageyyādikaṃ dhammaṃ jānātīti dhammaññū. Tassa tasseva bhāsitassa atthaṃ jānātīti atthaññū. "ettakomhi sīlena samādhinā paññāyā"ti evaṃ attānaṃ jānātīti attaññū. Paṭiggahaṇaparibhogesu mattaṃ jānātīti mattaññū. Ayaṃ kālo uddesassa, ayaṃ kālo paripucchāya, ayaṃ kālo yogassa adhigamāyāti evaṃ kālaṃ jānātīti kālaññū. Ettha ca pañca vassāni uddesassa kālo. Dasa paripucchāya. Idaṃ atisambādhaṃ. Dasa vassāni pana uddesassa kālo. Vīsati paripucchāya. Tato paraṃ yoge kammaṃ kātabbaṃ. Aṭṭhavidhaṃ parisaṃ jānātīti parisaññū. Sevitabbāsevitabbaṃ puggalaṃ jānātīti puggalaññū. (6) [331] Niddasavatthūnīti niddasādivatthūni. Niddaso bhikkhu, nibbīso, nittiṃso, niccattālīso, nippaññāso, bhikkhūti evaṃ vacanakāraṇāni. Ayaṃ kira pañho titthiyasamaye uppanno. Titthikā 1- hi dasavassakāle mataṃ niggaṇṭhaṃ niddasoti vadanti. So kira puna dasavasso na hoti. Na kevalañca dasavassova. Navavassopi .pe. Ekavassopi na hoti. Eteneva nayena vīsativassādikālepi mataṃ nibbīso nittiṃso niccattālīso nippaññāsoti vadanti. Āyasmā ānando gāme piṇḍāya 2- vicaranto taṃ kathaṃ sutvā vihāraṃ gantvā bhagavato ārocesi. Bhagavā āha:- "na idaṃ ānanda titthikānaṃ 3- adhivacanaṃ mama sāsane khīṇāsavassetaṃ adhivacananti. 4- Khīṇāsavo hi dasavassakāle parinibbuto puna dasavasso na hoti. Na kevalañca dasavassova, navavassopi .pe. Ekavassopi. Na kevalañca ekavassova, dasamāsikopi .pe. Ekamāsikopi. Ekadivasikopi. Ekamuhuttikopi na hotieva. Kasmā? puna paṭisandhiyā abhāvā. Nibbīsādīsupi eseva nayo. Iti bhagavā mama sāsane khīṇāsavassetaṃ adhivacanan"ti 5- vatvā yehi kāraṇehi so niddaso hoti, tāni dassetuṃ satta niddasavatthūni desesi. 5- Theropi tameva desanaṃ uddharitvā satta niddasavatthūni @Footnote: 1 cha.Ma. titthiyā, i. titthiyasmiṃ 2 cha.Ma., i. piṇḍāya na dissati @3 cha.Ma. titthiyānaṃ 4 cha.Ma., i. adhivacanaṃ 5 cha.Ma. deseti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page239.

Idhāvuso bhikkhu sikkhāsamādānetiādimāha. Tattha idhāti imasmiṃ sāsane. Sikkhāsamādāne tibbacchando hotīti sikkhattayapūraṇe bahalacchando hoti. Āyatiñca sikkhāsamādāne avigatapemoti anāgate punadivasādīsupi sikkhāpūraṇe adhigatapemena samannāgato hoti. Dhammanisantiyāti dhammanisāmanāya. Vipassanāyetaṃ adhivacanaṃ. Icchāvinayeti taṇhāvinayane. Paṭisallāneti ekībhāve. Viriyārambheti kāyikacetasikaviriyassa pūraṇe. Satinepakketi satiyañceva nipakkabhāve 1- ca. Diṭṭhipaṭivedheti maggadassane. Sesaṃ sabbattha vuttanayeneva veditabbaṃ (7) saññāsu asubhānupassanāñāṇe saññā asubhasaññā. Ādīnavānupassanāñāṇe saññā ādīnavasaññā nāma. Sesā heṭṭhā vuttāeva. Balasattakaviññāṇaṭṭhitisattakapuggalasattakāni vuttanayāneva. Appahīnaṭṭhena anusayantīti anusayā. Thāmagato kāmarāgo kāmarāgānusayo. Esa nayo sabbattha. Saññojanasattakaṃ uttānatthameva. (8-13) Adhikaraṇasamathasattakavaṇṇanā adhikaraṇasamathesu adhikaraṇāni samenti vūpasamentīti adhikaraṇasamathā. Uppannuppannānanti uppannānaṃ uppannānaṃ. Adhikaraṇānanti vivādādhikaraṇaṃ anuvādādhikaraṇaṃ āpattādhikaraṇaṃ kiccādhikaraṇanti imesaṃ catunnaṃ. Samathāya vūpasamāyāti samathatthañceva vūpasamanatthañca. Sammukhāvinayo dātabbo .pe. Tiṇavatthārakoti ime satta samathā dātabbā. Tatrāyaṃ vinicchayanayo. Adhikaraṇesu tāva dhammoti vā adhammoti vā aṭṭhārasahi vatthūhi vivadantānaṃ bhikkhūnaṃ yo vivādo, idaṃ vivādādhikaraṇaṃ nāma. Sīlavipattiyā vā ācāradiṭṭhiājīvavipattiyā vā anuvadantānaṃ yo 2- anuvādo upavadanā ceva codanā ca, idaṃ anuvādādhikaraṇaṃ nāma. Mātikāya āgatā pañca, vibhaṅge dveti sattapi āpattikkhandhā, idaṃ āpattādhikaraṇaṃ nāma. Saṃghassa apalokanādīnaṃ catunnaṃ kammānaṃ karaṇaṃ, idaṃ kiccādhikaraṇaṃ nāma. @Footnote: 1 cha.Ma. nepakkabhāve 2 cha.Ma., i. yo na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page240.

Tattha vivādādhikaraṇaṃ dvīhi samathehi sammati sammukhāvinayena ca yebhuyyasikāya ca. Sammukhāvinayeneva sammamānaṃ yasmiṃ vihāre uppannaṃ tasmiṃyeva vā aññattha vūpasametuṃ gacchantānaṃ antarāmagge vā yattha gantvā saṃghassa niyyātitaṃ tattha saṃghena vā saṃghe vūpasametuṃ asakkonte tattheva ubbāhikāya sammatapuggalehi vā vinicchitaṃ sammati. Evaṃ sammamāne ca panetasmiṃ yā saṃghasammukhatā dhammasammukhatā vinayasammukhatā puggalasammukhatā, ayaṃ sammukhāvinayo nāma. Tattha ca kārakasaṃghassa saṃghasāmaggīvasena sammukhībhāvo ayaṃ 1- saṃghasammukhatā. Sametabbassa vatthuno bhūtatā dhammasammukhatā. Yathā taṃ sametabbaṃ, tatheva sammasanaṃ 2- vinayasammukhatā. Yo ca vivadati, yena ca vivadati, tesaṃ ubhinnaṃ atthapaccatthikānaṃ sammukhībhāvo puggalasammukhatā. Ubbāhikāya vūpasame panettha saṃghasammukhatā parihāyati. Evaṃ tāva sammukhāvinayeneva sammati. Sace panevaṃpi na sammati, atha naṃ ubbāhikāya sammatā bhikkhū "na mayaṃ sakkoma vūpasametun"ti saṃghasseva niyyātenti, tato saṃgho pañcaṅgasamannāgataṃ bhikkhuṃ salākaggāhāpakaṃ sammannati. Tena guḷhakavivaṭakasakaṇṇajappakesu tīsu salākaggāhesu aññatravasena salākaṃ gāhāpetvā sannipatitaparisāya dhammavādīnaṃ yebhuyyatāya yathā te dhammavādino vadanti, evaṃ vūpasantaṃ adhikaraṇaṃ sammukhāvinayena ca yebhuyyasikāya ca vūpasantaṃ hoti. Tattha sammukhāvinayo vuttanayoeva. Yaṃ pana yebhuyyasikāya 3- kammassa karaṇaṃ, ayaṃ yebhuyyasikā nāma. Evaṃ vivādādhikaraṇaṃ dvīhi samathehi sammati. Anuvādādhikaraṇaṃ catūhi samathehi sammati sammukhāvinayena ca sativinayena ca amuḷhavinayena ca tassapāpiyasikāya ca. Sammukhāvinayeneva sammamānaṃ yo ca anuvadati, yañca anuvadati, tesaṃ vacanaṃ sutvā sace kāci āpatti natthi, ubho khamāpetvā, sace atthi, ayaṃ nāmettha āpattīti evaṃ vinicchitaṃ vūpasammati. Tattha sammukhāvinayalakkhaṇaṃ vuttanayameva. Yadā pana khīṇāsavassa bhikkhuno amūlikāya @Footnote: 1 cha.Ma. ayaṃ na dissati 2 cha.Ma. sammanaṃ 3 cha.Ma., i. yebhuyyasikā

--------------------------------------------------------------------------------------------- page241.

Sīlavipattiyā anuddhaṃsitassa sativinayaṃ yācamānassa saṃgho ñatticatutthena kammena sativinayaṃ deti, tadā sammukhāvinayena ca sativinayena ca vūpasantaṃ hoti. Dinne pana sativinaye puna tasmiṃ puggale kassaci anuvādo na rūhati. Yadā ummattako bhikkhu ummādavasena assāmaṇake ajjhācāre "saratāyasmā evarūpiṃ āpattin"ti bhikkhūhi codiyamāno "ummattakena me āvuso etaṃ kataṃ, nāhantaṃ sarāmī"ti bhaṇantopi bhikkhūhi codiyamānova puna acodanatthāya amuḷhavinayaṃ yācati, saṃgho cassa ñatticatutthena kammena amuḷhavinayaṃ deti, tadā sammukhāvinayena ca amuḷhavinayena ca vūpasantaṃ hoti. Dinne pana amuḷhavinaye puna tasmiṃ puggale kassaci tappaccayā anuvādo na rūhati. Yadā pana pārājikena vā pārājikasāmantena vā codiyamānassa aññenaññaṃ paṭicarato pāpussannatāya pāpiyassa puggalassa "sacāyaṃ icchinnamūlo bhavissati, sammāva vattitvā osāraṇaṃ labhissati. Sace chinnamūlo ayamevassa nāsanā bhavissatī"ti maññamāno saṃgho ñatticatutthena kammena tassa pāpiyasikaṃ karoti, tadā sammukhāvinayena ca tassapāpiyasikāya ca vūpasantaṃ hotīti. Evaṃ anuvādādhikaraṇaṃ catūhi samathehi sammati. Āpattādhikaraṇaṃ tīhi samathehi sammati sammukhāvinayena ca paṭiññātakaraṇena ca tiṇavatthārakena ca. Tassa sammukhāvinayeneva vūpasamo natthi. Yadā pana ekassa vā bhikkhuno santike saṃghagaṇamajjhesu vā bhikkhu lahukaṃ āpattiṃ deseti, tadā āpattādhikaraṇaṃ sammukhāvinayena ca paṭiññātakaraṇena ca vūpasammati. Tattha sammukhāvinaye tāva yo ca deseti, yassa ca deseti, tesaṃ sammukhībhāvo puggalasammukhatā. Sesaṃ vuttanayameva. Puggalassa ca gaṇassa ca desanākāle saṃghasammukhatā parihāyati. Yaṃ 1- panettha ahaṃ bhante itthannāmaṃ āpattiṃ āpannoti ca āma passāmīti ca paṭiññāya, 2- tāya paṭiññāya "āyatiṃ saṃvareyyāsī"ti karaṇaṃ, taṃ paṭiññātakaraṇaṃ nāma. Saṃghādisesehi parivāsādiyācanā paṭiññā. Parivāsādīnaṃ dānaṃ @Footnote: 1 cha.Ma., i. yā 2 cha.Ma., i. paṭiññā

--------------------------------------------------------------------------------------------- page242.

Paṭiññātakaraṇaṃ nāma. Dvepakkhajātā pana bhaṇḍanakārakā bhikkhū bahuṃ assāmaṇakaṃ ajjhācaritvā puna lajjidhamme uppanne sace mayaṃ imāhi āpattīhi aññamaññaṃ kareyyāma, 1- siyāpi taṃ adhikaraṇaṃ kakkhaḷatāya saṃvatteyyāti aññamaññaṃ āpattiyā kārāpane dosaṃ disvā yadā tiṇavatthārakakammaṃ karonti, tadāāpattādhikaraṇaṃ sammukhāvinayena ca tiṇavatthārakena ca sammati. Tattha hi yattakā hatthapāsūpagatā "na me taṃ khamatī"ti evaṃ diṭṭhāvikammaṃ akatvā niddaṃpi okkantā honti, sabbesaṃ ṭhapetvā thullavajjañca gihipaṭisaṃyuttañca sabbāpattiyo vuṭṭhahanti, evaṃ āpattādhikaraṇaṃ tīhi samathehi sammati. Kiccādhikaraṇaṃ ekena samathena sammati sammukhāvinayeneva. Imāni cattāri adhikaraṇāni yathānurūpaṃ imehi sattahi samathehi sammanti. Tena vuttaṃ "uppannuppannānaṃ adhikaraṇānaṃ samathāya vūpasamāya sammukhāvinayo dātabbo .pe. Tiṇavatthārakoti. Ayamettha vinicchayanayo. Vitthāro pana samathakkhandhake āgatoyeva. Vinicchayopissa samantapāsādikāya vutto. (14) "ime kho āvuso"tiādi vuttanayeneva yojetabbaṃ. Iti cuddasannaṃ sattakānaṃ vasena aṭṭhanavutipañhe kathento thero sāmaggīrasaṃ dassesīti. Sattakavaṇṇanā niṭṭhitā. ------------- Aṭaṭhakavaṇṇanā [333] Iti sattakavasena sāmaggīrasaṃ dassetvā idāni aṭṭhakavasena dassetuṃ puna desanaṃ ārabhi. Tattha micchattāti ayāthāvā micchāsabhāvā. Sammattāti yāthāvā sammāsabhāvā. (1-2) @Footnote: 1 cha.Ma. kāressāma, i. karissāma

--------------------------------------------------------------------------------------------- page243.

[334] Kusītavatthūnīti kusītassa alasassa vatthūni, patiṭṭhā kosajjakāraṇānīti attho. Kammaṃ kattabbaṃ hotīti cīvaravicāraṇādikammaṃ kattabbaṃ 1- hoti. Na viriyaṃ ārabhatīti duvidhampi viriyaṃ nārabhati. Appattassāti jhānavipassanāmaggaphaladhammassa appattassa pattiyā. Anadhigatassāti tasseva anadhigatassa adhigamanatthāya. Asacchikatassāti tasseva appaccakkhakatassa sacchikaraṇatthāya. Idaṃ paṭhamanti idaṃ handāhaṃ nipajjāmīti evaṃ osīdanaṃ paṭhamaṃ kusītavatthu. Iminā nayena sabbattha attho veditabbo. "māsācitaṃ maññe"ti ettha pana māsācitannāma tintamāso. Yathā tintamāso garuko hoti, evaṃ garukoti adhippāyo. Gilānavuṭṭhito hotīti gilāno hutvā pacchā vuṭṭhito hoti. (4) [335] Ārambhavatthūnīti viriyakāraṇāni. Tesampi imināva nayena attho veditabbo. (5) [336] Dānavatthūnīti dānakāraṇāni. Āsajja dānaṃ detīti patvā dānaṃ deti. Āgataṃ disvāva taṃmuhuttaṃyeva 2- nisīdāpetvā sakkāraṃ katvā dānaṃ deti, dassāmi dassāmīti na kilameti. Iti ettha āsādanaṃ dānakāraṇaṃ nāma hoti. Bhayā dānaṃ detītiādīsupi bhayādīni dānakāraṇānīti veditabbāni. Tattha bhayaṃ nāma ayaṃ adāyako akārakoti garahābhayaṃ vā apāyabhayaṃ vā. Adāsi meti mayhaṃ pubbe esa idaṃ nāma adāsīti paṭideti 3- dassati meti anāgate idaṃ nāma dassatīti deti. Sāhu dānanti dānaṃ nāma sādhu sundaraṃ, buddhādīhi paṇḍitehi pasatthanti deti. Cittālaṅkāracittaparikkhāratthaṃ dānaṃ detīti samathavipassanācittassa alaṅkāratthañceva parivāratthañca deti. Dānañhi cittaṃ mudukaṃ karoti. Yena laddhaṃ hoti, sopi laddhaṃ meti muducitto hoti, yena dinnaṃ, sopi dinnaṃ mayāti muducitto hoti, iti ubhinnaṃpi cittaṃ mudukaṃ karoti, teneva "adantadamanan"ti vuccati. Yathāha:- adantadamanaṃ dānaṃ adānaṃ dantadūsakaṃ dānena piyavācāya unnamanti namanti cāti. Imesu pana aṭṭhasu dānesu cittālaṅkāradānameva uttamaṃ. (6) @Footnote: 1 cha.Ma., i. kātabbaṃ 2 cha.Ma., i. muhuttaṃyeva 3 cha.Ma., i. deti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page244.

[337] Dānūpapattiyoti dānapaccayā upapattiyo. Dahatīti ṭhapeti. Adhiṭṭhātīti tasseva vevacanaṃ. Bhāvetīti vaḍḍheti. Hīne vimuttanti hīnesu pañcakāmaguṇesu vimuttaṃ. Uttari abhāvitanti tato uttarimaggaphalatthāya abhāvitaṃ. Tatrūpapattiyā saṃvattatīti yaṃ ṭhānaṃ 1- patthetvā kusalaṃ kataṃ, tattha tattha nibbattanatthāya saṃvattati. Vītarāgassāti maggena vā samucchinnarāgassa samāpattiyā vā vikkhambhitarāgassa. Dānamatteneva hi brahmaloke nibbattituṃ va sakkā. Dānaṃ pana samādhivipassanācittassa alaṅkāro parivāro hoti. Tato dānena muducitto brahmavihāre bhāvetvā brahmaloke nibbattati. Tena vuttaṃ "vītarāgassa no sarāgassā"ti. (7) Khattiyānaṃ parisā khattiyaparisā, samūhoti attho. Eseva nayo sabbattha. (8) Lokassa dhammā lokadhammā. Etehi mutto nāma natthi, buddhānaṃpi hontiyeva. Vuttampi cetaṃ "aṭṭhime bhikkhave lokadhammā lokaṃ anuparivattanti, loko ca aṭṭha lokadhamme anuparivattatī"ti. 2- Lābho alābhoti lābhe āgate alābho āgatoevāti veditabbo. Yasādīsupi eseva nayo. (9) [338] Abhibhāyatanavimokkhakathā heṭṭhā kathitāeva. (10-11) "ime kho āvuso"tiādi vuttanayeneva yojetabbaṃ. Iti ekādasannaṃ aṭṭhakānaṃ vasena aṭṭhāsīti pañhe kathento thero sāmaggīrasaṃ dassesīti. Aṭṭhakavaṇṇanā niṭṭhitā. -------------- @Footnote: 1 cha.Ma. ṭhānaṃ na dissati 2 aṅ. aṭṭhaka. 23/95/158 (sayā)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page245.

Navakavaṇṇanā [340] Iti aṭṭhakavasena sāmaggīrasaṃ dassetvā idāni navakavasena dassetuṃ puna desanaṃ ārabhi. Tattha āghātavatthūnīti āghātakāraṇāni. Āghātaṃ bandhatīti kodhaṃ 1- bandhati karoti uppādeti. (1) Taṃ kutettha labbhāti taṃ anatthacaraṇaṃ mā ahosīti ettha 2- puggale kuto labbhā kena kāraṇena sakkā laddhuṃ. Paro nāma parassa attano cittaruciyā anatthaṃ karotīti evaṃ cintetvā āghātaṃ paṭivinodeti. Athavā sacāhaṃ paṭikopaṃ kareyyaṃ, taṃ kopakaraṇaṃ ettha puggale kuto labbhā, kena vā 3- kāraṇena laddhabbanti attho. Kuto labbhātipi pāṭho, sacāhaṃ ettha kopaṃ kareyyaṃ, tasmiṃ me kopakaraṇe kuto laddhā, 4- lābhā nāma ke siyunti attho. Imasmiñca atthe tanti nipātamattameva hoti. (2) [341] Sattāvāsāti sattānaṃ āvāsā, vasanaṭṭhānānīti attho. Tattha suddhāvāsāpi sattāvāsova, asabbakālikattā pana na gahitā. Suddhāvāsā hi buddhānaṃ khandhāvārasadisā, asaṅkheyyakappe buddhesu hi 5- anibbattantesu taṃ ṭhānaṃ suññaṃ hotīti asabbakālikattā na gahitā. Sesamettha yaṃ vattabbaṃ, taṃ heṭṭhā vuttameva. (3) [342] Akkhaṇesu dhammo ca desiyatīti catusaccadhammo desiyati. Opasamikoti kilesūpasamakaro. Parinibbānikoti kilesaparinibbānāvaho 6-. Sambodhagāmīti catumaggañāṇapaṭivedhagāmī. Aññataranti asaññabhavaṃ vā arūpabhavaṃ vā. (4) [343] Anupubbavihārāti anupaṭipāṭiyā samāpajjitabbavihāRā. (5) [344] Anupubbanirodhāti anupaṭipāṭiyā nirodhā. (6) @Footnote: 1 cha.Ma., i. kopaṃ 2 cha.Ma. etasmiṃ 3 cha.Ma. vā saddo na dissati. @4 cha.Ma. lābhā 5 cha.Ma. hi saddo na dissati. @6 cha.Ma. kilesaparinibbānena paribbānāvaho

--------------------------------------------------------------------------------------------- page246.

"ime kho āvuso"ti ādi vuttanayeneva yojetabbaṃ. Iti channaṃ navakānaṃ vasena catupaṇṇāsapañhe kathento thero sāmaggīrasaṃ dassesīti. Navakavaṇṇanā niṭṭhitā. ------------- Dasakavaṇṇanā [345] Iti navakavasena sāmaggīrasaṃ dassetvā idāni dasakavasena dassetuṃ puna desanaṃ ārabhi. Tattha nāthakaraṇāti "sanāthā bhikkhave viharatha mā anāthā, dasa ime bhikkhave dhammā nāthakaraṇā"ti 1- evaṃ akkhātā attano patiṭṭhākarā dhammā. Kalyāṇamittoti ādīsu sīlādiguṇasampannā kalyāṇā assa mittāti kalyāṇamitto. Te cassa ṭhānanisajjādīsu saha ayanato sahāyāti kalyāṇasahāyo. Cittena ceva kāyena ca kalyāṇamittesueva sampavaṅko onatoti kalyāṇasampavaṅko. Suvaco hotīti sukhena vattabbo hoti sukhena anusāsitabbo. Khamoti gāḷhena pharusena kakkhaḷena vutto 2- khamati, na kuppati. Padakkhiṇaggāhī anusāsaninti yathā ekacco ovadiyamāno vāmato gaṇhāti, paṭipphalati vā assuṇanto vā gacchati, evaṃ akatvā "ovadatha bhante anusāsatha, tumhesu anovadantesu ko añño ovadissatī"ti padakkhiṇaṃ gaṇhāti. Uccāvacānīti uccāni ca avacāni ca. Kiṃkaraṇīyānīti kiṃ karomīti evaṃ vatvā kattabbakammāni. Tattha uccakammāni nāma cīvarassa karaṇaṃ rajanaṃ cetiye sudhākammaṃ uposathāgāracetiyagharabodhigharesu 3- kattabbakammanti 4- evamādi. Avacakammannāma pādadhovanamakkhanādikhuddakakammaṃ. Tatrūpāyāyāti tatrūpagamanīyā. Alaṃ kātunti kātuṃ samattho hoti. Alaṃ saṃvidhātunti vicāretuṃ samattho. Paresaṃ dassetukāmo hotīti attho. @Footnote: 1 aṅ. dasaka. 24/17/19 paṭhamanāthasutta. 2 cha.Ma., i. vuccamāno @3 cha.Ma....bodhiyagharesu 4 cha.Ma. kattabbanti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page247.

Dhamme assa kāmo sinehoti dhammakāmo, tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ piyāyatīti attho. Piyasamudāhāroti parasmiṃ kathente sakkaccaṃ suṇāti, sayañca paresaṃ desetukāmo hotīti attho. "abhidhamme abhivinaye"ti ettha dhammo abhidhammo, vinayo abhivinayoti catukkaṃ veditabbaṃ. Tattha dhammoti suttantapiṭakaṃ. Abhidhammoti sattappakaraṇāni. Vinayoti ubhatovibhaṅgā. Abhivinayoti khandhakaparivāRā. Athavā suttantapiṭakaṃpi 1- dhammoeva. Maggaphalāni abhidhammo. Sakalaṃ vinayapiṭakaṃ vinayo. Kilesavūpasamakaraṇaṃ abhivinayo. Iti sabbasmiṃpi ettha dhamme abhidhamme vinaye abhivinaye ca. Uḷārapāmojjoti bahulapāmojjo hotīti attho. Kusalesu dhammesūti kāraṇatthe bhummaṃ, catubhūmikakusaladhammakāraṇā, 2- tesaṃ adhigamatthāya anikkhittadhuro hotīti attho. [346] Kasiṇadasake sakalaṭṭhena kasiṇāni. Tadārammaṇānaṃ dhammānaṃ khettaṭṭhena vā adhiṭṭhānaṭṭhena vā āyatanāni. Uddhanti upari gagaṇatalābhimukhaṃ. Adhoti heṭṭhā bhūmitalābhimukhaṃ. Tiriyanti khettamaṇḍalamiva samantā paricchinditvā. Ekacco hi uddhameva kasiṇaṃ vaḍḍheti, ekacco adho, ekacco samantato. Tena tena vā kāraṇena evaṃ pasāreti ālokamiva rūpadassanakāmo. Tena vuttaṃ "paṭhavīkasiṇameko sañjānāti uddhaṃ adho tiriyan"ti. Advayanti 3- idaṃ pana ekassa aññabhāvānupagamanatthaṃ vuttaṃ. Yathā hi udakaṃ paviṭṭhassa sabbadisāsu udakameva hoti, na aññaṃ, evameva paṭhavīkasiṇaṃ paṭhavīkasiṇameva hoti, natthi tassa añño kasiṇasambhedoti. Esa nayo sabbattha. Appamāṇanti idaṃ tassa tassa pharaṇaappamāṇavasena vuttaṃ. Tañhi cetasā pharanto sakalameva pharati, na "ayamassa ādi, idaṃ majjhan"ti pamāṇaṃ gaṇhātīti. Viññāṇakasiṇanti cettha kasiṇugghātimākāse 4- pavattaṃ viññāṇaṃ. Tattha kasiṇavasena kasiṇugghātimākāse kasiṇugghātimākāsavasena tattha pavattaviññāṇe uddhaṃadhotiriyatā veditabbā. Ayamettha saṅkhePo. Kammaṭṭhānabhāvanānayena panetāni ca 5- paṭhavīkasiṇādīni vitthārato visuddhimagge vuttāneva. @Footnote: 1 cha.Ma. suttantapiṭakampi abhidhammapiṭakampi 2 cha.Ma. catubhūmaka... 3 ka. anvayanti @4 cha.Ma. kasiṇugghāṭimākāse 5 cha.Ma. ca saddo na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page248.

Akusalakammapathadasakavaṇṇanā [347] Kammapathesu, kammāneva duggatisugatīnaṃ pathabhūtattā kammapathā nāma. Tesu pāṇātipāto adinnādānaṃ musāvādādayo ca cattāro brahmajāle vitthāritāeva. Kāmesu micchācāroti ettha pana kāmesūti methunasamācāresu methunavatthūsu vā. Micchācāroti ekantanindito lāmakācāro. Lakkhaṇato pana asaddhammādhippāyena kāyadvārappavattā agamanīyaṭṭhānavītikkamacetanā kāmesu micchācāro. Tattha agamanīyaṭṭhānaṃ nāma purisānaṃ tāva māturakkhitā, piturakkhitā, mātāpiturakkhitā, bhāturakkhitā, bhaginīrakkhitā, ñātirakkhitā, gottarakkhitā dhammarakkhitā, sārakkhā, saparidaṇḍāti māturakkhitādayo dasa. Dhanakkītā, chandavāsinī, bhogavāsinī, paṭavāsinī, odapattakinī, obhaṭacumbhaṭā, dāsī ca bhariyā ca, kammakārī ca bhariyā ca, dhajāhaṭā, muhuttikāti etā dhanakkītādayo dasāti vīsati itthiyo. 1- Itthīsu pana dvinnaṃ sārakkhāsaparidaṇḍānaṃ dasannañca dhanakkītādīnanti dvādasannaṃ itthīnaṃ aññe purisā. Idaṃ agamanīyaṭṭhānaṃ nāma. So panesa micchācāro sīlādiguṇarahite agamanīyaṭṭhāne appasāvajjo. Sīlādiguṇasampanne mahāsāvajjo. Tassa cattāro sambhārā agamanīyavatthu, tasmiṃ sevanacittaṃ, sevanappayogo, maggena maggapaṭipattiadhivāsananti. Eko payogo sāhatthikoeva. Abhijjhāyatīti abhijjhā. Parabhaṇḍābhimukhī hutvā tanninnatāya pavattatīti attho. Sā "aho vata idaṃ mamassā"ti evaṃ parabhaṇḍābhijjhāyanalakkhaṇā. Adinnādānaṃ viya appasāvajjā mahāsāvajjā ca. Tassā dve sambhārā parabhaṇḍaṃ, attano pariṇāmanañca. Parabhaṇḍavatthuke hi lobhe uppannepi na tāva kammapathabhedo hoti, yāva "aho vatīdaṃ mamassā"ti attano na pariṇāmeti. Hitasukhaṃ byāpādayatīti byāpādo. So paravināsāya manopadosalakkhaṇo. Pharusavācā 2- viya appasāvajjo ca mahāsāvajjo ca. Tassa dve sambhārā @Footnote: 1 cha.Ma. itthiyo na dissati 2 cha.Ma. pharusāvācā

--------------------------------------------------------------------------------------------- page249.

Parasatto ca, tassa ca vināsacintā. Parasattavatthuke hi kodhe uppannepi na tāva kammapathabhedo hoti, yāva "aho vatāyaṃ ujchijjeyya vinasseyyā"ti tassa vināsaṃ na cinteti. Yathābhuccaggahaṇābhāvena micchā passatīti micchādiṭṭhi. Sā "natthi dinnana"ti ādinā nayena viparītadassanalakkhaṇā. Samphappalāpo viya appasāvajjā ca mahāsāvajjā ca. Apica aniyatā appasāvajjā, niyatā mahāsāvajjā. Tassā dve sambhārā vatthuno ca gahitākāraviparītatā, yathā ca taṃ gaṇhāti, tathābhāvena tassūpaṭṭhānanti. Imesaṃ pana dasannaṃ akusalakammapathānaṃ dhammato koṭṭhāsato ārammaṇato vedanāto mūlatoti pañcahākārehi vinicchayo veditabbo. Tattha dhammatoti etesu hi paṭipāṭiyā satta cetanādhammāva honti. Abhijjhādayo tayo cetanāsampayuttā. Koṭṭhāsatoti paṭipāṭiyā satta, micchādiṭṭhi cāti ime aṭṭha kammapathāeva honti, no mūlāni. Abhijjhābyāpādā kammapathā ceva mūlāni ca. Abhijjhā hi mūlaṃ patvā lobho akusalamūlaṃ hoti. Byāpādo doso akusalamūlaṃ hoti. Ārammaṇatoti pāṇātipāto jīvitindriyārammaṇato saṅkhārārammaṇo hoti. Adinnādānaṃ sattārammaṇaṃ vā saṅkhārārammaṇaṃ vā, micchācāro phoṭṭhabbavasena saṅkhārārammaṇo. "sattārammaṇo"tipi eke. Musāvādo sattārammaṇo vā saṅkhārārammaṇo vā. Tathā pisuṇavācā. Pharusavācā sattārammaṇā. 1- Samphappalāpo diṭṭhasutamutaviññātavasena sattārammaṇo vā saṅkhārārammaṇo vā. Tathā abhijjhā. Byāpādo sattārammaṇova. Micchādiṭṭhi tebhūmikadhammavasena saṅkhārārammaṇā paññattivasena sattārammaṇā vā. Vedanātoti pāṇātipāto dukkhavedano hoti. Kiñcāpi hi rājāno coraṃ disvā hasamānāpi "gacchatha naṃ ghātethā"ti vadanti, sanniṭṭhāpakacetanā pana dukkhasampayuttāva hoti. Adinnādānaṃ tivedanaṃ. @Footnote: 1 cha.Ma. sattārammaṇā ca... evamuparipi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page250.

Micchācāro sukhamajjhattavasena dvivedano. Sanniṭṭhāpakacitte pana majjhattavedano na hoti. Musāvādo tivedano. Tathā pisuṇavācā. Pharusavācā dukkhavedanā. Samphappalāpo tivedano. Abhijjhā sukhamajjhattavasena dvivedanā. Tathā micchādiṭṭhi. Byāpādo dukkhavedano. Mūlatoti pāṇātipāto dosamohavasena dvimūlako hoti. Tathā 1- adinnādānaṃ dosamohavasena vā lobhamohavasena vā. Micchācāro lobhamohavasena. Musāvādo dosamohavasena vā lobhamohavasena vā. Tathā pisuṇavācā samphappalāpo ca. Pharusavācā dosamohavasena. Abhijjhā mohavasena ekamūlā. Tathā byāpādo. Micchādiṭṭhi lobhamohavasena dvimūlāti. Kusalakammapathadasakavaṇṇanā pāṇātipātā veramaṇīādīni samādānasampattasamucchedavirativasena veditabbāni. Dhammato pana etesupi paṭipāṭiyā satta cetanāpi vattanti viratiyopi. Ante tayo cetanāsampayuttāva. Koṭṭhāsatoti paṭipāṭiyā satta kammapathāeva, no mūlāni. Ante tayo kammapathā ceva mūlāni ca. Anabhijjhā hi mūlaṃ patvā alobho kusalamūlaṃ hoti. Abyāpādo adoso kusalamūlaṃ. Sammādiṭṭhi amoho kusalamūlaṃ. Ārammaṇatoti pāṇātipātādīnaṃ ārammaṇāneva kamena 2- etesaṃ ārammaṇānipi. Vītikkamitabbatoyeva hi sā veramaṇī nāma hoti. Yathā pana nibbānārammaṇo ariyamaggo kilese pajahati, evaṃ jīvitindriyādiārammaṇāpete kammapathā pāṇātipātādīni dussīlyāni pajahantīti veditabbā vedanātoti sabbe sukhavedanā vā honti majjhattavedanā vā. Kusalaṃ patvā hi dukkhavedanā nāma natthi. @Footnote: 1 cha.Ma. tathā na dissati 2 cha.Ma. kamena na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page251.

Mūlatoti paṭipāṭiyā satta ñāṇasampayuttacittena viramantassa alobhaadosaamohavasena timūlā 1- honti, ñāṇavippayuttacittena viramantassa dvimūlā. 2- Anabhijjhā ñāṇasampayuttacittena viramantassa dvimūlā hoti, 3- ñāṇavippayuttacittena ekamūlā. Alobho pana attanāva attano mūlaṃ na hoti. Abyāpādepi eseva nayo. Sammādiṭṭhi alobhādosavasena dvimūlāevāti. Ariyavāsadasakavaṇṇanā [348] Ariyavāsāti ariyāeva vasiṃsu vasanti vasissanti etesūti ariyavāsā. Pañcaṅgavippahīnoti pañcahi aṅgehi vippayuttova hutvā khīṇāsavo avasi vasati vasissatīti tasmā ayaṃ pañcaṅgavippahīnatā, ariyassa vāsattā ariyavāsoti vuttā. Eseva nayo sabbattha. Evaṃ kho āvuso bhikkhu chaḷaṅgasamannāgato hotīti chaḷaṅgupekkhāya samannāgato hoti. Chaḷaṅgupekkhā nāma keti? ñāṇādayoti. 4- "ñāṇan"ti vutte kiriyato cattāri ñāṇasampayuttacittāni labbhanti. "satatavihārā"ti 5- vutte aṭṭha mahācittāni. "rajjanadussanaṃ natthī"ti vutte dasa cittāni labbhanti. Somanassaṃ āsevanavasena labbhati. Satārakkhena cetasāti khīṇāsavassa hi tīsu dvāresu sabbakālaṃ sati ārakkhakiccaṃ sādheti. Tenevassa "carato ca tiṭṭhato ca suttassa ca jāgarassa ca satataṃ samitaṃ ñāṇadassanaṃ paccupaṭṭhitaṃ hotī"ti vuccati. Puthusamaṇabrāhmaṇānanti bahūnaṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ. Ettha ca samaṇāti pabbajjūpagatā. Brāhmaṇāti bhovādino. Puthupaccekasaccānīti bahūni pāṭekkasaccāni, idameva dassanaṃ saccaṃ, idameva dassanaṃ saccanti evaṃ pāṭiyekkaṃ gahitāni bahūni saccānīti attho. Nuṇṇānīti nīhaṭāni. 6- Panuṇṇānīti suṭṭhu nīhaṭāni. Cattānīti visaṭṭhāni. Vantānīti vamitāni. Muttānīti chinnabandhanāni @Footnote: 1 cha.Ma. timūlāni 2 cha.Ma. dvimūlāni @3 cha.Ma. hoti na dissati 4 cha.Ma. iti saddo na dissati @5 cha.Ma. satatavihāro 6 cha.Ma. nihaṭāni

--------------------------------------------------------------------------------------------- page252.

Katāni. Pahīnānīti pajahitāni. Paṭinissaṭṭhānīti yathā na puna cittaṃ āruhanti, evaṃ paṭivisajjitāni. 1- Sabbāneva tāni gahitaggahaṇassa visaṭṭhabhāvavevacanāni. Samavayasaṭṭhesanoti ettha avayāti anūnā, saṭṭhāti visaṭṭhā, sammā avayā saṭṭhā esanā assāti samavayasaṭṭhesano, sammāvisaṭṭhasabbaesanoti attho. Rāgā cittaṃ vimuttanti ādīhi maggassa kiccanipphatti kathitā. Rāgo me pahīnoti ādīhi paccavekkhaṇāya phalaṃ kathitaṃ. Asekkhadhammadasakavaṇṇanā asekkhā sammādiṭṭhīti ādayo sabbepi phalasampayuttadhammāeva. Ettha ca sammādiṭṭhi, sammāñāṇanti dvīsu ṭhānesu paññāva kathitā. Sammāvimuttīti iminā padena vuttāva sesā phalasamāpattidhammā saṅgahitāti veditabbā. "ime kho āvuso"ti ādi vuttanayeneva yojetbbaṃ. Iti channaṃ dasakānaṃ vasena samasaṭṭhipañhe kathento thero sāmaggīrasaṃ dassesīti. Dasakavaṇṇanā niṭṭhitā. -------------- Pañhasamodhānavaṇṇanā [349] Idha pana ṭhatvā pañhā samodhānetabbā. Imasmiṃ hi sutte ekakavasena dve pañhā kathitā. Dukavasena sattati. Tikavasena asītisataṃ. Catukkavasena dve satāni. Pañcakavasena tiṃsasataṃ. Chakkavasena dvattiṃsasataṃ. Sattakavasena aṭṭhanavuti. Aṭṭhakavasena aṭṭhāsīti. Navakavasena catupaṇṇāsa. Dasakavasena samasaṭṭhīti evaṃ sahassaṃ cuddasa ca 2- pañhā kathitā. Imañhi suttantaṃ ṭhapetvā tepiṭake buddhavacane añño suttanto evaṃ bahupañhapaṭimaṇḍito natthi. Bhagavā imaṃ suttantaṃ ādito paṭṭhāya sakalaṃ sutvā cintesi "dhammasenāpati sāriputto @Footnote: 1 cha.Ma. paṭinissajjitāni 2 cha.Ma. ca saddo na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page253.

Buddhabalaṃ dīpetvā appaṭivattiyaṃ sīhanādaṃ nadati. Sāvakabhāsitoti vutte okappanā na hoti, jinabhāsitoti vutte hoti, tasmā jinabhāsitaṃ katvā devamanussānaṃ okappanaṃ imasmiṃ suttante uppādessāmī"ti. Tato vuṭṭhāya sādhukāraṃ adāsi. Tena vuttaṃ "athakho bhagavā vuṭṭhahitvā āyasmantaṃ sāriputtaṃ āmantesi, sādhu sādhu sāriputta, sādhu kho tvaṃ sāriputta bhikkhūnaṃ saṅgītipariyāyaṃ abhāsī"ti. Tattha saṅgītipariyāyanti sāmaggiyā kāraṇaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti "sādhu kho tvaṃ sāriputta mama sabbaññutañāṇena saṃsanditvā bhikkhūnaṃ sāmaggīrasaṃ 1- abhāsī"ti. Samanuñño satthā ahosīti anumodanena samanuñño ahosi. Ettakena ayaṃ suttanto jinabhāsito nāma jāto. Desanāpariyosāne imaṃ suttantaṃ manasikarontā te bhikkhū arahattaṃ pāpuṇiṃsūti. Iti sumaṅgalavilāsiniyā dīghanikāyaṭṭhakathāya saṅgītisuttavaṇṇanā niṭṭhitā. -----------------


             The Pali Atthakatha in Roman Book 6 page 163-253. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=6&A=4096&pagebreak=1              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=6&A=4096&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=11&i=221              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=11&A=4501              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=11&A=4742              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=11&A=4742              Contents of The Tipitaka Volume 11 http://84000.org/tipitaka/read/?index_11

first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ENGLISH letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]