ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
previous bookno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 7 : PALI ROMAN Ma.A. (papa–ca.1)

page1.

Papancasudani nama majjhimanikayatthakatha mulapannasakavannanaya pathmo bhago namo tassa bhagavato arahato sammasambuddhassa gantharambhakatha karunasitalahadayam pannapajotavihatamohatamam sanaramaralokagarum vande sugatam gativimuttam. Buddhopi buddhabhavam bhavetva ceva sacchikatva ca yam upagato vigatamalam vande tamanuttaram dhammam. Sugatassa orasanam puttanam marasenamathananam atthannampi ca samuham sirasa vande ariyasamgham. Iti me pasannamatino ratanattayavandanamayam punnam, yam suvihatantarayo hutva tassanubhavena majjhimappamanasuttankitassa idha majjhimagamavarassa buddhanubuddhasamvannitassa paravadamathanassa atthappakasanattham atthakatha adito vasisatehi pancahi ya sangita anusangita ca pacchapi sihaladipampana 1- abhatatha vasina mahamahindena thapita sihalabhasaya dipavasinamatthaya apanetvana tatoham sihalabhasam manoramam bhasam tantinayanucchavikam aropento vigatadosam samayam avilomento theranam theravamsappadipanam sunipunavinicchayanam mahaviharavasinam hitva punappunagatamattham attham pakasayissami sujanassa ca tutthattham ciratthitatthanca dhammassa. Silakatha dhutadhamma kammatthani ceva sabbani cariyavidhanasahito jhanasamapattivittharo sabba ca abhinnayo pannasakalanicchayo ceva khandhadhatayatanindriyani ariyani ceva cattari saccani paccayakaradesana suparisuddhanipunanaya adhimuttatantimatta 2- vipassanabhavana ceva iti pana sabbam yasma visuddhimagge @Footnote: 1 ka. sihala..... 2 katthaci potthake avimuttatantimaggatipi dissati. @upari patho pana patisambhidadisu agatanayam avisajjetvava @vicaritatta adhimuttanti mattati tikasameto.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page2.

Maya suparisuddham vuttam, tasma hi bhiyyo netam vicarayissami "majjhe visuddhimaggo esa catunnampi agamananhi thatva pakasayissati tattha yathabhasitam attham iccevam kato tasma tampi gahetvana saddhimetaya atthakathaya vijanatha majjhimasangitiya atthan"ti. Nidanakatha tattha majjhimasangiti nama pannasato mulapannasa majjhimapannasa uparipannasati pannasattayasangaha. Vaggo ekekapannasaya panca panca vagge vagge katva pannarasavaggasamayoga. Suttato diyaddhasuttasatam dve ca suttanta. Padato tevisuttarapancasatadhikani asitipadasahassani. Tenahu porana:- "asiti padasahassani bhiyyo pancasatani ca puna tevisati vutta padamevam vavatthitan"ti. Akkharato pana satta akkharasatasahassani cattalisanca sahassani tepannasanca akkharani. Bhanavarato asiti bhanavara tevisapadadhiko ca upaddhabhanavaro, anusandhito pucchanusandhiajjhasayanusandhiyathanusandhivasena sankhepato tividha 1- anusandhi. Vittharato panettha tini anusandhisahassani nava ca satani honti. Tenahu porana:- "tini sandhisahassani tatha nava satani ca anusandhinaya ete majjhimassa pakasita"ti tassa pannasasu mulapannasa adi, vaggesu mulapariyayavaggo, suttesu mulapariyayasuttam. Tassapi "evamme sutan"tiadikam ayasmata anandena pathamamahasangitikale vuttam nidanamadi. Sa panesa pathamamahasangiti sumangalavilasiniya dighanikayatthakathaya adimhi vittharita. Tasma sa tattha vittharitanayeneva veditabba. @Footnote: 1 cha.Ma. tividho

--------------------------------------------------------------------------------------------- page3.

1. Mulapariyayavagga 1. Mulapariyayasuttavannana [1] Yam panetam "evamme suttan"tiadikam nidanam. Tattha evanti nipatapadam. Meti adini namapadani. Ukkatthayam viharatiti ettha viti upasaggapadam. Haratiti akhyatapadanti imina tava nayena padavibhago veditabbo. Atthato pana evamsaddo tava upamupadesasampahamsanagarahanavacana- sampatiggahakaranidassanavadharanadianekatthappabhedo. Tathahesa "evam jatena maccena kattabbam kusalam bahun"ti evamadisu 1- upamayam agato. "evante abhikkamitabbam, evam patikkamitabban"tiadisu 2- upadese. "evametam bhagava evametam sugata"ti adisu 3- sampahamsane. "evamevam panayam vasali yasmim va tasmim va tassa mundakassa samanassa vannam bhasati"tiadisu 4- garahane. "evam bhanteti kho te bhikkhu bhagavato paccassosun"tiadisu 5- vacanasampatiggahe. "evam byakho aham bhante bhagavata dhammam desitam ajanami"tiadisu 6- akare. "ehi tvam manava, yena samano anando, tenupasankama, upasankamitva mama vacanena samanam anandam appabadham appatankam lahutthanam balam phasuviharam puccha `subho manavo todeyyaputto bhavantam anandam appabadham .pe. Phasuviharam pucchati"ti, evanca vadehi `sadhu kira bhavam anando, yena subhassa manavassa todeyyaputtassa nivesanam, tenupasankamatu anukampam upadaya"tiadisu 7- nidassane. "tam kim mannatha kalama, ime dhamma kusala va akusala vati? akusala bhante, savajja va anavajja vati? savajja bhante, vinnugarahita va vinnuppasattha vati? vinnugarahita bhante, samatta samadinna ahitaya dukkhaya samvattanti no va, katham va ettha hotiti? samatta bhante samadinna ahitaya dukkhaya samvattanti evam no ettha hotitiadisu 8- avadharane. Svayamidha akaranidassanavadharanesu datthabbo. @Footnote: 1 khu. dhamMa. 25/53/26 visakhavatthu 2 an. catukka. 21/122/140 umibhayasutta @3 an. tika. 20/66/188/ kesaputtisutta 4 sam. saga. 15/187/192 dhananjanisutta @5 Ma. mu. 12/1/1 mulapariyayasutta 6 Ma. mu. 12/398/356 mahatanhasankhayasutta @7 di. Si. 9/445/197/ subhasutta 8 an. tika. 20/66/185 kesaputtisutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page4.

Tattha akaratthena evamsaddena etamattham dipeti nananayanipuna- manekajjhasayasamutthanam atthabyanjanasampannam vividhapatihariyam dhammatthadesana- pativedhagambhiram sabbasattanam sakasakabhasanurupato sotapathamagacchantam tassa bhagavato vacanam sabbappakarena ko samattho vinnatum, sabbathamena pana sotukamatam janetvapi evamme sutam, mayapi ekenakarena sutanti. Nidassanatthena "naham sayambhu, na maya idam sacchikatan"ti attanam parimocento evamme sutam. Mayapi evam sutanti idani vattabbam sakalasuttam nidasseti. Avadharanatthena "etadaggam bhikkhave mama savakanam bhikkhunam bahussutanam yadidam anando gatimantanam satimantanam dhitimantanam upatthakanam yadidam anando"ti 1- evam bhagavata "ayasma anando atthakusalo dhammakusalo byanjanakusalo niruttikusalo pubbaparakusalo"ti 2- evam dhammasenapatina ca pasatthabhavanurupam attano dharanabalam dassento sattanam sotukamyatam janeti "evamme sutam, tanca kho atthato va byanjanato va anunamanadhikam, evameva na annatha datthabban"ti. Mesaddo tisu atthesu dissati tathahissa "gathabhigitamme abhojaneyyan"tiadisu 3- mayati attho. "sadhu me bhante bhagava sankhittena dhammam desetu"tiadisu 4- mayhanti attho. "dhammadayada me bhikkhave bhavatha"tiadisu 5- mamati attho. Idha pana "maya sutan"ti ca "mama sutan"ti ca atthadvaye yujjati. Sutanti ayam sutasaddo saupasaggo anupasaggo ca gamanavissuta- kilinnupacitanuyogasotavinneyyasotadvaranusaravinnatadianekatthappabhedo. Tathahissa "senaya pasuto"tiadisu gacchantoti attho. "sutadhammassa passato"tiadisu 6- vissutadhammassati @Footnote: 1 an. ekaka. 20/219-23/25 2 an. panacaka. 22/169/225 khippanisantisutta @(saya) 3 khu. su 25/81/351 kasibharadvajasutta 4 sam. sala. 18/112/75 channavagga @(saya) 5 Ma. mu. 12/29/17 dhammadayadasutta 6 khu.u. 25/11/105 muccalindasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page5.

Attho. "avassuta avassutassa"tiadisu 1- kilinna kilinnassati attho. "tumhehi punnam pasutam anappakan"tiadisu 2- upacitanti attho. "ye jhanapasuta dhira"tiadisu 3- jhananuyuttati attho. "dittham sutam mutan"ti adisu 4- sotavinneyyanti attho. "sutadharo sutasanniccayo"tiadisu 5- sotadvaranusaravinnatadharoti attho. Idha panassa sotadvaranusarena "upadharitan"ti va "upadharanan"ti va attho. Mesaddassa hi mayati atthe sati "evam maya sutam sotadvaranusarena upadharitan"ti yujjati. Mamati atthe sati "evam mama sutam sotadvaranusarena upadharananti "yujjati. Evametesu tisu padesu evanti sotavinnanadivinnanakiccanidassanam. Meti vuttavinnanasamangipuggalanidassanam. Sutanti assavanabhavapatikkhepato anunanadhikaviparitagahananidassanam. Tatha evanti tassa sotadvaranusarena pavattaya vinnanavithiya nanappakarena arammane pavattibhavappakasanam. Meti attappakasanam. Sutanti dhammappakasanam. Ayam hettha sankhepo "nanappakarena arammane pavattaya vinnanavithiya maya na annam katam, idam pana katam, ayam dhammo suto"ti. Tatha evanti niddisitabbappakasanam. Meti puggalappakasanam. Sutanti puggalakiccappakasanam. Idam vuttam hoti:- yam suttam niddisissami, tam maya evam sutanti. Tatha evanti yassa cittasantanassa nanappakarappavattiya nanatthabyanjanagahanam hoti, tassa nanakaraniddeso. Evanti hi ayam akarappannatti. Meti kattuniddeso. Sutanti visayaniddeso. Ettavata nanappakarappavattena cittasantanena tamsamangino kattuvisayagahanasannitthanam katam hoti. @Footnote: 1 vinaYu. bhikkhunivi. 3/657/4 parajikakanda 2 khu. khu. 25/12/11 tirokuddasutta @3 khu. dhamMa. 25/181/49 yamakappatihariyavatthu 4 Ma. mu. 12/241/203 @alagaddupamasutta 5 Ma. mu. 12/333,339/298,301 mahagosingasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page6.

Athava evanti puggalakiccaniddeso. Sutanti vinnanakiccaniddeso. Meti ubhayakiccayuttapuggalaniddeso, ayam panettha sankhepo:- maya savanakiccavinnanasamangina puggalena vinnanavasena laddhasavanakiccavoharena sutanti. Tattha evanti ca meti ca sacchikatthaparamatthavasena avijjamanapannatti. Kincettha tam paramatthato atthi, yam evanti va meti va niddesam labhetha. Sutanti vijjamanapannatti. Yanhetam ettha sotena upaladdham, tam paramatthato vijjamananti. Tatha evanti ca meti ca tam tam upadaya vattabbato upadapannatti. Sutanti ditthadini upanidhaya vattabbato upanidhapannatti. Ettha ca evanti vacanena asammoham dipeti. Na hi sammulho nanappakarapativedhasamattho hoti. Sutanti vacanena sutassa asammosam dipeti. Yassa hi sutam pammuttham 1- hoti, na so kalantarena maya sutanti patijanati. Iccassa asammohena pannasiddhi, asammosena pana satisiddhi. Tattha pannapubbangamaya satiya byanjanavadharanasamatthata, satipubbangamaya pannaya atthapativedhasamatthata. Tadubhayasamatthatayogena atthabyanjanasampannassa dhammakosassa anupalanasamatthato dhammabhandagarikattasiddhi. Aparo nayo:- evanti vacanena yoniso manasikaram dipeti, ayoniso manasikaroto 2- nanappakarapativedhabhavato. Sutanti vacanena avikkhepam dipeti vikkhittacittassa savanabhavato. Tathahi vikkhittacitto puggalo sabbasampattiya vuccamanopi "na maya sutam, puna bhanatha"ti bhanati. Yoniso manasikarena cettha attasammapanidhim pubbe ce katapunnatam sadheti, sammaappanihitattassa pubbe akatapunnassa va tadabhavato. Avikkhepena pana saddhammassavanam sappurisupanissayanca sadheti. Na hi vikkhittacitto sotum sakkoti, na ca sappurise anupassayamanassa savanam atthiti. @Footnote: 1 cha.Ma. sammuttham. 2 cha.Ma. manasikaroto hi.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page7.

Aparo nayo:- yasma evanti yassa cittasantanassa nanappakarappavattiya nanatthabyanjanagahanam hoti, tassa nanakaraniddesoti vuttam. So ca evam bhaddako akaro na sammaappanihitattano pubbe akatapunnassa va hoti, tasma evanti imina bhaddakenakarena pacchimacakkadvayasampattimattano dipeti. Sutanti savanayogena purimacakkadvayasampattimattano dipeti. Na hi appatirupadese vasato sappurisupanissayavirahitassa va savanam atthi. Iccassa pacchimacakkadvayasiddhiya asayasuddhi siddha hoti. Purimacakkadvayasiddhiya payogasuddhi. Taya ca asayasuddhiya adhigamabyattisiddhi, payogasuddhiya agamabyattisiddhi. Iti payogasayasuddhassa agamadhigamasampannassa vacanam arunuggam 1- viya suriyassa udayato yoniso manasikaro viya ca kusalakammassa arahati bhagavato vacanassa pubbangamam bhavitunti thane nidanam thapento evamme sutantiadimaha. Aparo nayo:- evanti imina nanappakarapativedhadipakena vacanena attano atthapatibhanapatisambhidasampattisabhavam dipeti, sutanti imina sotabbappabhedapativedhadipakena vacanena dhammaniruttipatisambhidasampattisabhavam evanti ca idam yoniso manasikaradipakam vacanam bhasamano "ete maya dhamma manasanupekkhita ditthiya supatividdha"ti dipeti. Sutanti idam savananuyogadipakam vacanam bhasamano "bahu maya dhamma suta dhata 2- vacasa paricita"ti dipeti. Tadubhayenapi atthabyanajanaparipurim dipento savane adaram janeti. Atthabyanjanaparipunnam hi dhammam adarena asunanto mahata hita paribahiro hotiti adaram janetva sakkaccam dhammo sotabbo. "evamme sutan"ti imina pana sakalena vacanena ayasma anando tathagatappaveditam dhammam attato 3- adahanto asappurisabhumim atikkamati, savakattam patijananto sappurisabhumim okkamati. Tatha assaddhamma cittam vutthapeti, saddhamme cittam patitthapeti. "kevalam sutameva cetam maya tasseva 4- bhagavato @Footnote: 1 Si. arunaggam 2 cha.Ma., Si. dhata. 3 cha.Ma. attano 4 cha.Ma. tasseva pana.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page8.

Vacanan"ti dipento attanam parimoceti, sattharam apadisati, jinavacanam appeti, dhammanettim patitthapeti. Apica "evamme sutan"ti attana uppaditabhavam appatijananto purimasavanam 1- vivaranto "sammukha patiggahitamidam maya tassa bhagavato catuvesarajjavisaradassa dasabaladharassa asabhatthanatthayino sihanadanadino sabbasattuttamassa dhammissarassa dhammarajassa dhammadhipatino dhammappadipassa dhammasaranassa saddhammavaracakkavattino sammasambuddhassa 2- na ettha atthe va dhamme va pade va byanjane va kankha va vimati va kattabba"ti sabbesam devamanussanam imasmim dhamme assaddhiyam vinaseti, saddhasampadam uppadetiti. Tenetam vuccati:- "vinasayati assaddham saddham vaddheti sasane evamme sutamiccevam vadam gotamasavako"ti. Ekanti gananaparicchedaniddeso. Samayanti paricchinnaniddeso. Ekam samayanti aniyamitaparidipanam. Tattha samayasaddo:- samavaye khane kale samuhe hetuditthisu patilabhe pahane ca pativedhe ca dissati. Tathahissa "appeva nama svepi upasankameyyama kalam ca samayam ca upadaya"ti evamadisu 3- samavayo attho. "eko ca 4- kho bhikkhave khano ca samayo ca brahmacariyavasaya"tiadisu 5- khano. "unhasamayo parilahasamayo"tiadisu 6- kalo. "mahasamayo pavanasmin"tiadisu 7- samuho. "samayopi kho te bhaddali appatividdho ahosi, bhagava kho savatthiyam viharati, bhagavapi mam janissati `bhaddali nama bhikkhu satthusasane sikkhaya aparipurakari'ti, ayampi kho te bhaddali @Footnote: 1 cha.Ma. purimavacanam. 2 cha.Ma. sammasambuddhassa vacanam, 3 di. Si. 9/447/198 @subhasutta 4 cha.Ma. eko va 5 an. atthaka. 23/119/230 (sya) @6 vinaYu. mahavi. 2/358-9/282-3 pacittiyakanda @7 di. maha. 10/332/216 mahasamayasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page9.

Samayo appatividdho ahosi"tiadisu 1- hetu. "tena kho pana samaye uggahamano paribbajako samanamundikaputto samayappavadake tindukacire 2- ekasalake mallikaya arame pativasati"adisu 3- ditthi. "ditthe dhamme ca yo attho yo cattho samparayiko atthabhisamaya dhiro panditoti pavuccati"tiadisu 3- patilabho. "samma manabhisamaya antamakasi dukkhassa"tiadisu 4- pahanam. "dukkhassa pilanattho sankhatattho santapattho viparinamattho abhisamayattho"tiadisu 5- pativedho. Idha panassa kalo attho. Tena samvaccharautumasaddhamasarattidiva- pubbanhamajjhantikasayanhapathamamajjhimapacchimayamamuhuttadisu kalappabhedabhutesu samayesu ekam samayanti dipeti. Tattha kincapi etesu samvaccharadisu samayesu yam yam suttam yamhi yamhi samvacchare utumhi mase pakkhe rattibhage divasabhage va vuttam. Sabbantam therassa suviditam suvavatthapitam pannaya. Yasma pana "evamme sutam asukasamvacchare asukautumha asukamase asukapakkhe asukarattibhage asukadivasabhage va"ti evam vutte na sakka sukhena dharetum va uddisitum va uddisapetum va, bahunca vattabbam hoti, tasma ekeneva padena tamattham samodhanetva ekam samayan"ti aha. Ye va ime gabbhokkantikasamayo jatisamayo samvegasamayo abhinikkhamanasamayo dukkarakarikasamayo maravijayasamayo abhisambodhisamayo ditthadhammasukhaviharasamayo desanasamayo parinibbanasamayoti evamadayo bhagavato devamanussesu ativiya supakasa 6- anekakalappabheda eva samaya, tesu samayesu desanasamayasankhatam ekam samayanti dipeti. Yo cayam nanakarunakiccasamayesu karunakiccasamayo, attahitaparahitapatipattisamayesu parahitapatipattisamayo, sannipatitanam karaniyadvayasamayesu dhammikathasamayo, desanapatipattisamayesu desanasamayo, tesupi samayesu annataram sandhaya "ekam samayan"ti aha. @Footnote: 1 Ma.Ma. 13/135/111 bhaddalisutta 2 cha.Ma. tindukacire, Ma.Ma. 13/260/234 @samanamundikasutta 3 sam. saga. 15/129/160 kosalasamyutta @4 Ma. mu. 12/28/16 sabbasavasutta 5 khu. pati. 31/549/454 (sya) 6 Si. pakasa.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page10.

Kasma panettha yatha abhidhamme "yasmim samaye kamavacaran"ti ca ito annesu suttapadesu "yasmim samaye bhikkhave bhikkhu vivicceva kamehi"ti ca bhummavacanena niddeso kato, vinaye ca "tena samayena buddho bhagava"ti karanavacanena, tatha akatva "ekam samayan"ti upayogavacananiddeso katoti. Tattha tatha idha ca annatha atthasambhavato. Tattha hi abhidhamme ito annesu suttapadesu ca adhikaranattho bhavena bhavalakkhanattho ca sambhavati. Adhikaranam hi kalattho samuhattho ca samayo, tattha tattha vuttanam phassadidhammanam khanasamavayahetusankhatassa ca samayassa bhavena tesam bhavo lakkhiyati, 1- tasma tadatthajotanattham tattha bhummavacananiddeso kato. Vinaye ca hetuattho karanattho ca sambhavati. Yo hi so sikkhapadapannattisamayo sariputtadihipi duvinneyyo, 2- tena samayena hetubhutena karanabhutena ca sikkhapadani pannapayanto sikkhapadapannattihetum ca apekkhamano bhagava tattha tattha vihasi, tasma tadatthajotanattham tattha karanavacananiddeso kato. Idha pana annasmim ca evamjatike accantasamyogattho sambhavati. Yam hi samayam bhagava imam annam va suttantam desesi, accantameva tam samayam karunaviharena vihasi, tasma tadatthajotanattham idha upayogavacananiddeso katoti. Tenetam vuccati:- "tam tam atthamapekkhitva bhummena karanena ca annatra samayo vutto upayogena so idha"ti. Porana pana vannayanti "tasmim samaye"ti va "tena samayena"ti va "tam samayan"ti 3- va abhilapamattabhedo esa, sabbattha bhummamevatthoti. Tasma "ekam samayan"ti vuttepi "ekasmim samaye"ti attho veditabbo. Bhagavati garuvacanam. 4- Garum hi loke "bhagava"ti vadanti. Ayam ca sabbagunavisitthataya sabbasattanam garu, tasma "bhagava"ti veditabbo. Poranehipi vuttam:- @Footnote: 1 cha.Ma. lakkhiyati, evamuparipi 2 cha.Ma. dubbinneyyo @3 cha.Ma. ekam samayanti 4 cha.Ma. garu

--------------------------------------------------------------------------------------------- page11.

"bhagavati vacanam settham bhagavati vacanamuttamam garugaravayutto so bhagava tena vuccati"ti apica "bhagyava bhaggava yutto bhaggehi ca vibhattava bhattava vantagamano bhavesu bhagava tato"ti. Imissa gathaya vasenassa padassa vittharato attho veditabbo. So hi 1- visuddhimagge buddhanussatiniddese vuttoyeva. Ettavata cettha evamme sutanti vacanena yathasutam dhammam desento 2- bhagavato dhammasariram paccakkham karoti. Tena "nayidam atikkantasatthukam pavacanam, ayam vo sattha"ti satthu adassanena ukkanthitam janam samassaseti. Ekam samayam bhagavati vacanena tasmim samaye bhagavato avijjamanabhavam dassento rupakayaparinibbanam sareti. Tena "evamvidhassa nama ariyadhammassa desako dasabaladharo vajirasanghatasamanakayo sopi bhagava parinibbuto, kenannena jivite asa janetabba"ti jivitamadamattam janam samvejeti, saddhamme cassa ussaham janeti. Evanti ca bhananto desanasampattim niddisati. Me sutanti savakasampattim. Ekam samayanti kalasampattim. Bhagavati desakasampattim. Ukkatthayam viharatiti ettha ukkati padipika, tanca nagaram "mangaladivaso sukhano sunakkhattam ma atikkami"ti rattim hi 3- ukasu ukkhipitasu 4- mapitatta ukkatthati vuccati. Dandadipikasu jaletva dhariyamanasu mapitattati vuttam hoti, tassam ukkatthayam. Samipatthe bhummavacanam. Viharatiti avisesena iriyapathadibba- barahmaariyaviharesu annataraviharasamangiparidipanametam. Idha pana thanagamanasanasayanappabhedesu iriyapathesu annatarairiyapathasamayogaparidipanam, tena thitopi gacchantopi nisinnopi samanopi bhagava viharaticceva veditabbo. So hi 5- ekam iriyapathabadhanam annena iriyapathena vicchinditva aparipatantamattabhavam harati pavatteti, tasma viharatiti vuccati. @Footnote: 1 cha.Ma. so ca. 2 cha.Ma. dassento. 3 cha.Ma. rattimhipi @4 thitasuti sundarataram. tathahi tikayam ukasu thitati ukkattha ukasu @vijjotarantisu thita patitthitati vuttam. teneva ukkhipitasuti @pamadalikhitam manne. 5 cha.Ma. so hi bhagava.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page12.

Subhagavaneti ettha subhagatta subhagam, sundarasirikatta sundarakamatta cati vuttam hoti. Tassa hi vanassa sirisampattiya manussa annapanadini adaya divasam 1- tattheva chanasamajjaussave karonta bhogasukham anubhonti, sundarasundare cettha kame patthenti "puttam labhama dhitaram labhama"ti, tesam tam tatheva hoti, evam tam sundarasirikatta sundarakamatta ca subhagam. Apica bahujanakantatayapi subhagam. Vanayatiti 2- vanam, attasampadaya sattanam bhattim karoti, attani sineham uppadetiti attho. Vanute iti va vanam, nanavidhakusumagandhasammodamatta- kokiladivihangavirutehi mandamarutacalitarukkhasakhavitapapallavapalasehi ca "ettha mam paribhunjatha"ti sabbapanino yacati viyati attho. Subhaganca tam vanancati subhagavanam. Tasmim subhagavane. Vananca nama ropimam sayanjatanti duvidham, tattha veluvanajetavanadini ropimani. Andhavanamahavanaanjanavanadini sayanjatani. Idampi sayanjatanti veditabbam. Salarajamuleti ettha salarukkhopi saloti vuccati. Yathaha "seyyathapi bhikkhave gamassa va nigamassa va avidure mahantam salavanam, tancassa erandehi 3- sanchannan"ti 4- "antarena yamakasalanan"ti 5- ca. Vanappati jetthakarukkhopi. Yathaha:- "taveva deva vijite tavevuyyanabhumiya ujuvamsa mahasala nilobhasa manorama"ti. 6- Yokoci rukkhopi. Yathaha:- "atha kho tam bhikkhave maluvavijam annatarasmim salamule nipateyya"ti. 7- Idha pana vanappati jetthakarukkho adhippeto. Rajasaddo panassa tameva jetthakabhavam sadheti. Yatha annatthapi "supatitthitassa kho pana brahmana dhammika nigrodharajassa"ti. 8- Tattha dvedha samaso, salanam rajatipi salaraja, salo ca so jetthakatthena raja ca itipi salaraja. Mulanti @Footnote: 1 Si. ratatindivam 2 Ma. vanatiti 3 cha.Ma. elandehi @4 Ma. mu. 12/225/189 kakacupamasutta 5 di. maha. 10/195/118 mahaparinibbanasutta @6 khu. ja. satthi. 28/68/31 sonakajataka (sya) 7 Ma. mu. 12/469/418 @culadhammasamadanasutta 8 an. chakka 22/335/412 dhammikasutta (sya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page13.

Samipam. Ayam hi mulasaddo "mulani uddhareyya antamaso usiranalimattanipi"ti adisu 1- mulamule dissati. "lobho akusalamulan"ti adisu 2- asadharanahetumhi. "ya ca 3- majjhanhike kale chaya pharati, nivate pannani patanti, ettavata rukkhamulantiadisu samipe. Idha pana samipe adhippeto, tasmim salarajassa samipeti evamettha attho datthabbo. Tattha siya:- yadi tava bhagava ukkatthayam viharati, "subhagavane salarajamule"ti na vattabbam, yadi tattha viharati, "ukkatthayan"ti na vattabbam, na hi sakka ubhayattha ekam samayam viharitunti. Na kho panetam evam datthabbam. Nanu avocumha "samipatthe bhummavacanan"ti. Tasma yatha gangayamunadinam samipe goyuthani carantani "gangaya caranti, yamunaya caranti"ti vuccanti, evamidhapi yadidam ukkatthaya samipe subhagavanam 4- salarajassa mulam, tattha viharanto vuccati "ukkatthayam viharati subhagavane salarajamule"ti. Gocaragamanidassanatthanhissa ukkatthavacanam, pabbajitanurupanivasanatthananidassanattham subhagavanavacanam. 5- Tattha ukkatthabhikittanena ayasma anando bhagavato gahatthanuggahakaranam dasseti. Subhagavanabhikittanena pabbajitanuggahakaranam. Tatha purimena paccayagahanato attakilamathanuyogavivajjanam, pacchimena vatthukamappahanato kamasukhallikanuyogavivajjanam. 6- Purimena ca dhammadesanabhiyogam, pacchimena vivekadhimuttim. Purimena karunaya upagamanam, pacchimena pannaya upagamanam. Purimena sattanam hitasukhanipphadanadhimuttitam, pacchimena parahitasukhakarane nirupalepanatam. 7- Purimena dhammikasukhapariccaganimittam phasuviharam, pacchimena uttarimanussadhammanuyoganimittam. Purimena manussanam upakarabahulatam, pacchimena devatanam. 8- Purimena loke jatassa loke samvaddhabhavam, pacchimena lokena anupalittatam. 9- Purimena "ekapuggalo bhikkhave loke uppajjamano uppajjati bahujanahitaya bahujanasukhaya lokanukampaya @Footnote: 1 an. catukka. 21/195/223 vappasutta 2 di. pati. 11/205/193 sangitisutta @3 cha.Ma., i. va. 4 Ma. subhagavana. 5 cha.Ma., i. sesavacanam. @6 cha.Ma., i. kamasukhallikanuyogavivajjanupayadassanam. 7 cha.Ma., i. nirupalepanatam. @8 cha.Ma., i. devanam. 9 cha.Ma., i. anupalittatam.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page14.

Atthaya hitaya sukhaya devamanussanam, katamo ekapuggalo? tathagato araham sammasambuddho"ti 1- vacanato yadattham bhagava uppanno, tadatthaparinipphadanam, pacchimena yattha uppanno, tadanurupaviharam. Bhagava hi pathamam lumbinivane, dutiyam bodhimandeti lokiyalokuttaraya uppattiya vaneyeva uppanno, tenassa vaneyeva viharam dassetiti evamadina nayenettha atthayojana veditabba. Tatrati desakalaparidipanam. Tanhi yam samayam viharati, tatra samaye. Yasminca salarajamule viharati, tatra salarajamuleti dipeti. Bhasitabbayutte va desakale dipeti, na hi bhagava ayutte dese va kale va dhammam bhasati. "akalo kho tava bahiya"ti 2- adi cettha sadhakam. Khoti padapuranamatte avadharane adikalatthe va nipato. Bhagavati lokagarudipanam. Bhikkhuti kathasavanayuttapuggalavacanam. Apicettha `bhikkhakoti bhikkhu bhikkhacariyam ajjhupagatoti bhikkhu"ti adina 3- nayena vacanattho veditabbo. Amantesiti alapi abhasi sambodhesiti ayamettha attho. Annatra pana napanepi hoti. Yathaha "amantayami vo bhikkhave, pativedayami vo bhikkhave"ti. Pakkosanepi. Yathaha "ehi tvam bhikkhu mama vacanena sariputtam amantehi"ti. 4- Bhikkhavoti amantanakaradipanam. Tanca bhikkhanasilatagunayogasiddhatta 5- vuttam. Bhikkhanasilatagunayuttopi hi bhikkhu bhikkhanadhammatadigunayuttopi 6- bhikkhu bhikkhane sadhukaritagunayuttopi bhikkhuti 7- saddavidu mannanti. Tena ca nesam bhikkhanasilata- digunayogasiddhena vacanena hinadhikajanasevitam vuttim pakasento uddhatalinabhavaniggaham 8- karoti bhikkhavoti imina ca karunavippharasomahadayanayananipatapubbangamena vacanena te attano mukhabhimukhe 9- karonto 10- teneva ca kathetukamatadipakena vacanena 11- @Footnote: 1 an. ekaka. 20/170/21-2 ekapuggalavagga 2 khu. u. 25/10/102 bahiyasutta. @3 vinaYu. mahavi. 1/45/30 parajikakanda 4 an. navaka. 23/215/387 (sya) @5 cha.Ma., i. bhikkhanasilatadigunayogasiddhatta. 6 cha.Ma., i. bhikkhanadhammatagunayuttopi @7 cha.Ma., i. ayam saddo na dissati. 8 cha.Ma., i. uddhatadinabhavaniggaham. @9 Ma. abhimukhe 10 cha.Ma. karoti. 11 i. nesam vacanena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page15.

Nesam sotukamyatam janeti. Teneva ca sambodhanatthena sadhukasavanamanasikarepi te niyojeti. Sadhukasavanamanasikarayatta hi sasanasampatti. Aparesupi devamanussesu vijjamanesu kasma bhikkhuyeva amantesiti ce. Jetthasetthasannasadasannihitabhavato. Sabbaparisasadharana hi bhagavato dhammadesana. Parisayanca jettha bhikkhu pathamuppannatta settha anagariyabhavam adim katva satthucariyanuvidhayakatta sakalasasanapatiggahakatta ca. Asanna 1- tattha nisinnesu satthusantikatta. Sadasannihita, satthusantikavacarattati. Apica te dhammadesanaya bhajanam, yathanusittham patipattisambhavato ca. Visesato ca ekacce bhikkhuyeva sandhaya ayam desanatipi te evam amantesi. Tattha siya:- kimattham pana bhagava desento pathamam bhikkhu amanteti, na dhammameva desatiti. Satijananattham, bhikkhu hi annam cintentapi vikkhittacittapi dhammam paccavekkhantapi kammatthanam manasikarontapi nisinna honti, te anamantetva dhamme desiyamane "ayam desana kinnidana kimpaccaya katamaya atthuppattiya desita"ti sallakkhetum asakkonta duggahitam va ganheyyum na va ganheyyum tena tesam satijananattham bhagava pathamam amantetva paccha dhammam deseti. Bhadanteti garavavacanametam, satthuno pativacanadanam va, apicettha bhikkhavoti vadamano bhagava te bhikkhu alapati. Bhadanteti vadamana te bhagavantam paccalapanti. Tatha bhikkhavoti abhasati bhadanteti te paccabhasanti. Bhikkhavoti pativacanam dapeti, bhadanteti pativacanam denti. Te bhikkhuti ye ca 2- bhagava amantesi te. Bhagavato paccassosunti bhagavato amantanam patiassosum, abhimukha hutva sunimsu sampaticchimsu patiggahesunti attho. Bhagava etadavocati bhagava etam idani vattabbam sakalasuttam avoca. @Footnote: 1 i. asanna te 2 cha.Ma., i. ayam saddo na dissati.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page16.

Ettavata ca yam ayasmata anandena kamalakuvalayujjalavimalasadhu- rasasalilaya pokkharaniya sukhavataranattham nimmalasilatalaracanavilasasopanam vippakinnamuttajalasadisavalikapunnapandarabhumibhagam 1- tittham viya suvibhattabhittivicitravedikaparikkhittassa nakkhattapatham phusitukamataya viya ca 2- vijambhitasamussayassa 3- pasadavarassa sukharohanattham dantamayasanhamuduphalakakancanalatavinaddhamaniganappabhasamudayujjalasobhasopanam viya suvannavalayanupuradisanghattanasaddasammissakathitahasitamadhuras 4- saragehajanavicaritassa ularaissariyavibhavasobhitassa mahasayanassa sukhappavesanattham suvannarajatamanimuttapavaladijutivijotitasupatitthitavisaladvaravaham mahadvaram viya atthabyanjanasampannassa buddhanam desanananagambhirabhavassa sucakassa 5- imassa suttassa sukhavagahanattham kaladesadesakavatthuparisapadesapatimanditam nidanam bhasitam, tassa atthavannana samatta. Suttanikkhepavannana idani "sabbadhammamulapariyayan"ti adina nayena bhagavata nikkhittassa suttassa vannanaya okaso anuppatto. Sa panesa suttavannana yasma suttanikkhepam vicaretva vuccamana pakata hoti, tasma suttanikkhepam tava vicarayissama. Cattaro hi suttanikkhepa attajjhasayo parajjhasayo pucchavasiko atthuppattikoti. Tattha yani suttani bhagava parehi anajjhittho kevalam attano ajjhasayeneva katheti. 6- Seyyathidam:- akankheyyasuttam vatthasuttam mahasatipatthanasuttam mahasalayatanavibhangasuttam ariyavamsasuttam sammappadhanasuttantaharako iddhipadaindriyabalabojjhangamaggangasuttantaharakoti evamadini. Tesam attajjhasayo nikkhePo. @Footnote: 1 cha.Ma., i. valikakinna... 2 cha.Ma., i. ayam saddo na dissati. @3 cha.Ma., i. pavijambhita... 4 cha.Ma. suvannavalayanupuradi... @saddasammissitakathitahasita.... 5 cha.Ma. samsucakassa 6 cha.Ma., i. kathesi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page17.

Yani pana "paripakka kho rahulassa vimutti paripacaniya dhamma, yannunaham rahulam uttarim asavanam khaye vineyyan"ti 1- evam paresam ajjhasayam khantim manam abhiniharam bujjhanabhavanca apekkhitva parajjhasayavasena kathitani. Seyyathidam:- cullarahulovadasuttam maharahulovadasuttam dhammacakkappavattanam dhatuvibhangasuttanti evamadini. Tesam parajjhasayo nikkhePo. Bhagavantam pana upasankamitva catasso parisa cattaro vanna nagasupanna gandhabba asura yakkha maharajano tavatimsadayo deva mahabrahmati evamadayo "bojjhanga bojjhanga"ti bhante vuccanti. "nivarana nivarana"ti bhante vuccanti. Ime nu kho bhante pancupadanakkhandha. "kim sudha vittam purisassa setthan"ti adina 2- nayena panham pucchanti. Evam putthena bhagavata yani kathitani bojjhangasamyuttadini 3- yani vapanannani 4- devatasamyuttamarasamyuttabrahmasamyuttasakkapanhacullavedallamahavedallasamannaphala- alavakasucilomakharalomasuttadini. Tesam pucchavasiko nikkhePo. Yani pana tani uppannam karanam paticca kathitani. Seyyathidam;- dhammadayadam cullasihanadam candupamam puttamamsupamam darukkhandhupamam aggikkhandhupamam phenapindupamam parichattakupamanti evamadini. Tesam atthuppattiko nikkhePo. Evamimesu catusu nikkhepesu imassa suttassa atthuppattiko nikkhePo. Atthuppattiyam hi idam bhagavata nikkhittam. Kataraya atthuppattiya pariyattim nissaya uppanne mane. Pancasata kira brahmana tinnam vedanam paragu 5- aparabhage bhagavato dhammadesanam sutva kamesu adinavam nekkhamme ca anisamsam passamana bhagavato santike pabbajitva na cirasseva sabbam buddhavacanam ugganhitva pariyattim nissaya manam uppadesum "yam yam bhagava katheti, tantam mayam khippameva janama, bhagava hi tini lingani cattari padani satta vibhattiyo muncitva na kinci katheti, evam kathite ca amhakam ganthipadam nama natthi"ti. Te 6- @Footnote: 1 sam. sala. 18/187/132 lokakamagunavagga (sya) 2 khu. su. 25/183/369 alavakasutta @3 i. bojjhangasuttadini 4 cha.Ma., i. vapanannanipi 5 i. paraga @6 Si., i. tena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page18.

Bhagavati agarava hutva tato patthaya bhagavato upatthanampi dhammassavanampi abhinham na gacchanti. Bhagava tesantam cittavaram 1- natva "abhabba ime imam manakhilam anupahacca maggam va phalam va sacchikatun"ti tesam sutapariyattim nissaya uppannam manam atthuppattim katva desanakusalo bhagava manabhanjanattham sabbadhammamulapariyayanti desanam arabhi. Tattha sabbadhammamulapariyayanti sabbesam dhammanam mulapariyayam. Sabbesanti anavasesanam. Anavasesavacako hi ayam sabbasaddo. So yena yena sambandham gacchati, tassa tassa anavasesatam dipeti. Yatha "sabbam rupam aniccam sabba vedana anicca sabbasakkayapariyapannesu dhammesu"ti. Dhammasaddo panayam pariyattisaccasamadhipannapakatisabhavasunnatapunnapattineyyadisu dissati. "idha bhikkhu dhammam pariyapunati suttam geyyan"ti adisu 2- hi dhammasaddo pariyattiyam dissati. 3- "ditthadhammo viditadhammo"ti adisu 4- saccesu. "evamdhamma te bhagavanto"ti adisu samadhimhi. "yassete caturo dhamma vanarinda yatha tava saccam dhammo dhiti cago dittham so ativattati"ti. Adisu 5- pannaya. "jatidhamma jaradhamma"ti adisu pakatiyam. "kusala dhamma"ti adisu 6- sabhave. "tasmim kho pana samaye dhamma honti"ti adisu 7- sunnatayam. "dhammo sucinno sukhamavahati"ti adisu 8- punne. "dve aniyata dhamma"ti adisu 9- apattiyam. "sabbe dhamma sabbakarena buddhassa bhagavato nanamukhe apathamagacchanti"ti adisu neyye. Idha panayam sabhave vattati. Tatrayam vacanattho:- attano lakkhanam dharentiti dhamma. Mulasaddo vittharito eva. Idha panayam asadharanahetumhi datthabbo. @Footnote: 1 cha.Ma., i. cittacaram 2 an. pancaka. 22/73/98 yodhajivavagga (saya) @3 cha.Ma., i. vattati 4 di.Si. 9/299/108 ambatthasutta @5 khu. ja. 27/57/18 vanarindajataka 6 abhi. san. 34/1/1 @7 abhi. san. 34/121/41 sunnatavara 8 khu. ja. dasaka. 27/1420/290 (saya) @9 vinaYu. mahavi. 1/443/332 aniyatakanda

--------------------------------------------------------------------------------------------- page19.

Pariyayasaddo "madhupindikapariyayoti nam dharehi"ti adisu 1- desanayampi vattati. "atthi khvesa brahmana pariyayo, yena mam pariyayena samma vadamano vadeyya `akiriyavado samano gotamo"ti adisu 2- karane. "kassa nu kho ananda ajja pariyayo bhikkhuniyo ovaditun"ti adisu 3- vare. Idha pana karanepi desanayampi vattati. Tasma "sabbadhammamulapariyayan"ti ettha sabbesam dhammanam asadharanahetusannitam karananti va sabbesam dhammanam karanadesananti va evam datthabbo. Neyyatthatta cassa suttassa na catubhumikapi sabhavadhamma sabbadhammati veditabba. Sakkayapariyapanna pana tebhumikadhammava anavasesato veditabba, ayamettha adhippayoti. Voti ayam vosaddo paccattaupayogakaranasampadanasamivacanapadapuranesu dissati. "kacci pana vo anuruddha samagga sammodamana"tiadisu 4- hi paccatte dissati. "gacchatha bhikkhave, panamemi vo"tiadisu 5- upayoge. "na vo mama santike vatthabban"tiadisu 6- karane. "vanapatthapariyayam vo bhikkhave desissami"tiadisu 7- sampadane. "sabbesam vo sariputta subhasitan"tiadisu 8- samivacane. "ye hi vo ariya parisuddhakayakammanta"tiadisu 9- padapuranamatte. Idha panayam sampadane datthabbo. Bhikkhaveti patissavena abhimukhibhutanam puna alapanam. Desissamiti desanapatijananam. Idam vuttam hoti, bhikkhave sabbadhammanam mulakaranam tumhakam desissami, dutiyena nayena karanadesanam tumhakam desissamiti. Tam sunathati tam attham tam karanam tam desanam maya vuccamanam sunatha. Sadhukam manasikarothati ettha pana sadhukam sadhuti ekatthametam. Ayanca sadhusaddo ayacanasampaticchanasampahamsanasundara- dalhikammadisu dissati. "sadhu me bhante bhagava sankhittena dhammam @Footnote: 1 Ma. mu. 12/205/175 madhupindikasutta 2 vinaYu. mahavi. 1/5/3 veranjakanda @3 Ma. upari. 14/398/344 nandakovadasutta 4 Ma. mu. 12/326/290 culagosingasutta @5 Ma.Ma. 13/157/131 catumasutta 6 Ma.Ma. 13/157/131 catumasutta @7 Ma.mu. 12/190/162 vanapatthasutta 8 Ma.mu. 12/345/305 mahagosingasutta @9 Ma.mu. 12/35/23 bhayabheravasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page20.

Desatu"tiadisu 1- hi ayacane dissati. "sadhu bhanteti kho so bhikkhu bhagavato bhasitam abhinanditva anumoditva"tiadisu 2- sampaticchane. "sadhu sadhu sariputta"tiadisu 3- sampahamsane. "sadhu dhammaruci raja sadhu pannanava naro sadhu mittanamaddubbho papassakaranam sukhan"ti adisu 4- sundare. "tenahi brahmana sadhukam sunahi"tiadisu 5- sadhukasaddoyeva dalhikamme anattiyantipi vuccati. Idhapi ayam ettheva dalhikamme ca anattiyanca attho veditabbo. Sundaratthepi vattati. Dalhikaranatthena hi dalhamimam dhammam sunatha sugahitam ganhanta anattiatthena mama anattiya sunatha sundaratthena sundaramimam bhaddakam dhammam sunathati etampi dipitam hoti. Manasikarothati avajjetha, samannaharathati attho, avikakhittacitta hutva nisametha, citte karothati adhippayo. Idanettha tam sunathati sotindriyavikkhepavaranametam sadhukam manasikarothati manasikare dalhikammaniyojanena manindriyavikkhepavaranam. Purimancettha byanjanavipallasagahavaranam, pacchimam atthavipallasagahavaranam. Purimena dhammassavanam niyojeti, pacchimena sutanam dhammanam dharanupaparikkhadisu. Purimena ca sabyanjano ayam dhammo tasma savaniyoti dipeti. Pacchimena sattho tasma manasikatabboti. Sadhukapadam va ubhayapadehi yojetva yasma ayam dhammo dhammagambhiro ca desanagambhiro ca tasma sunatha sadhukam. Yasma atthagambhiro pativedhagambhiro ca tasma sadhukam manasikarothati evam yojana veditabba. Bhasissamiti desissami. "tam sunatha"ti ettha patinnatam desanam na sankhittatova desissami, apica kho vittharatopi nam bhasissamiti vuttam hoti. Sankhepavittharavacakani hi etani padani. Yathaha vangisatthero:- @Footnote: 1 sam.sala. 18/131/89 chalavagga (sya) 2 Ma. upari. 14/85/67 mahapunnamasutta @3 di. pati. 11/349/240 sangitisutta 4 khu.ja. pannasa. 28/50/20 @ummadantijataka (sya) 5 an. dasaka. 24/167/204

--------------------------------------------------------------------------------------------- page21.

"sankhittenapi deseti vittharenapi bhasati salikayeva nigghoso patibhanam udirayi"ti, 1- evam vutte ussahajata hutva evam bhanteti kho te bhikkhu bhagavato paccassosum satthu vacanam sampaticchimsu, patiggahesunti vuttam hoti. Atha nesam bhagava etadavoca etam idani vattabbam idha bhikkhavetiadikam sakalasuttam avoca. Tattha idhati desapadese nipato. Svayam katthaci lokam upadaya vuccati. Yathaha:- "idha tathagato loke uppajjati"ti. 2- Katthaci sasanam. Yathaha:- "idheva bhikkhave samano, idha dutiyo samano"ti. 3- Katthaci okasam. Yathaha:- "idheva titthamanassa devabhutassa me sato punevayu 4- ca me laddho evam janahi marisa"ti. 5- Katthaci padapuranamattameva. Yathaha:- "idhaham bhikkhave bhuttavi assam pavarito"ti. 6- Idha pana lokam upadaya vuttoti veditabbo. [2] Idha bhikkhaveti yathapatinnatam desanam desetum puna bhikkhu alapati. Ubhayenapi bhikkhave imasmim loketi vuttam hoti. Assutava puthujjanoti ettha pana agamadhigamabhava neyyo assutava iti. Yassa hi khandhadhatuayatanasacca- paccayakarasatipatthanadisu uggahaparipucchavinicchayavirahitatta anatatta 7- ananapatisedhako 8- neva agamo patipattiya adhigantabbassa anadhigatatta neva adhigamo atthi. So agamadhigamabhava neyyo assutava iti. Svayam:- puthunam jananadihi karanehi puthujjano puthujjanantogadhatta puthu vayam jano iti. @Footnote: 1 sam. saga. 15/214/229 sariputtasutta 2 di.Si. 9/190/63 samannaphalasutta @3 an. catukka. 21/241/265 samanasutta 4 cha.Ma., i., ka. punarayu @5 di. maha. 10/369/244 6 Ma. mu. 12/30/17 @7 cha.Ma. ayam saddo na dissati. 8 cha.Ma. mannanapatisedhako.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page22.

So hi puthunam nanappakaranam kilesadinam jananadihipi karanehi puthujjano. Yathaha:- puthu kilese janentiti puthujjana, iti puthu vihatasakkayaditthikati puthujjana, puthu sattharanam mukhullokikati puthujjana, puthu sabbagatihi avutthitati puthujjana, puthu nanabhisankhare abhisankharontiti puthujjana, puthu nanaoghehi vuyhantiti puthujjana, puthu nanasantapehi santappantiti puthujjana, puthu nanaparilahehi paridayhantiti puthujjana, puthu pancasu kamagunesu ratta giddha gadhita mucchita ajjhopanna. Lagga laggita palibuddhati puthujjana, puthu pancanivaranehi avuta nivuta ophuta pihita paticchanna patikujjitati puthujjanati. 1- Puthunam va gananapathamatitanam ariyadhammaparammukhanam nicadhammasamacaranam jananam antogadhattati puthujjana. Puthu va ayam visumyeva sankham gato visamsattho silasuttadigunayuttehi ariyehi janotipi puthujjano. Evametehi "assutava puthujjano"ti dvihi padehi ye te:- duve puthujjana vutta buddhenadiccabandhuna. Andho puthujjano eko kalyaneko puthujjanoti dve ye puthujjana, 2- tesu andhaputhujjano vutto hotiti veditabbo, ariyanam adassaviti adisu ariyati arakatta kilesehi, anaye na iriyanato, aye iriyanato, sadevakena ca lokena araniyato buddha ca paccekabuddha ca buddhasavaka ca vuccanti, buddha eva va idha ariya. Yathaha "sadevake bhikkhave loke .pe. Tathagato ariyoti vuccati"ti. 3- Sappurisati ettha ca paccekabuddha tathagatasavaka ca "sappurisa"ti veditabba. Te hi lokuttaragunayogena sobhana purisati sappurisa. Sabbeva va ete dvedhapi vutta. Buddhapi hi ariya ca sappurisa ca paccekabuddhasavakapi. Yathaha:- @Footnote: 1 cha.Ma., khu. maha. 29/239/179 tissametteyyasuttaniddesa 2 cha.Ma. dve @puthujjana vutta. 3 sam. maha. 19/1098/380 lokasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page23.

Yo ye katannu katavedi dhiro kalyanamitto dalhabhatti ca hoti dukkhitassa sakkacca karoti kiccam tathavidham sappurisam vadantiti 1- kalyanamitto dabhabhatti ca hotiti ettavata hi buddhasavako vutto, katannutadihi paccekabuddhabuddhati. Idani yo tesam ariyanam adassanasilo, na ca dassane sadhukari, so ariyanam adassaviti veditabbo. So ca cakkhuna adassavi nanena adassaviti duvidho, tesu nanena adassavi idha adhippeto mamsacakkhuna hi dibbacakkhuna va ariya ditthapi aditthava honti, tesam cakkhunam vannamattagahanato, na ariyabhavagocarato. Sonasigaladayopi ca cakkhuna ariye passanti, na ca te ariyanam dassavino. Tatridam vatthu:- cittalatapabbatavasino kira khinasavattherassa upatthako vuddhapabbajito ekadivasam therena saddhim pindaya caritva therassa pattacivaram gahetva pitthito agacchanto theram pucchi "ariya nama bhante kidisa"ti. Thero aha "idhekacco mahallako ariyanam pattacivaram gahetva vattapativattam 2- katva saha carantopi neva ariye janati. Evam dujjana avuso ariya"ti. Evam vuttepi so neva annasi. Tasma na cakkhuna dassanam dassanam, nanena dassanameva dassanam. Yathaha "kinte vakkali imina putikayena ditthena, yo kho vakkali dhammam passati, so mam passati"ti. 3- Tasma cakkhuna passantopi nanena ariyehi dittham aniccadilakkhanam apassanto ariyadhigatanca dhammam anadhigacchanto ariyakaranadhammanam ariyabhavassa ca aditthatta "ariyanam adassavi"ti veditabbo. Ariyadhammassa akovidoti satipatthanadibhede ariyadhamme akusalo. Ariyadhamme avinitoti ettha pana:- @Footnote: 1 khu.ja. cattalisa. 27/2466/541 sarabhangajataka (sya) 2 cha.Ma. vattapativattim. @3 sam. khandha. 17/87/96 vakkalisutta.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page24.

Duvidho vinayo nama ekamekettha pancadha abhavato tassa ayam "avinito"ti vuccati. Ayam hi samvaravinayo pahanavinayoti duvidho vinayo. Ettha ca duvidhepi vinaye ekameko 1- vinayo pancadha bhijjati. Samvaravinayopi hi silasamvaro satisamvaro nanasamvaro khantisamvaro viriyasamvaroti pancavidho. Pahanavinayopi tadangappahanam vikkhambhanappahanam samucchedappahanam patipassaddhippahanam nissaranappahananti pancavidho. Tattha "imina patimokkhasamvarena upeto hoti samupeto"ti 2- ayam vuccati silasamvaro. "rakkhati cakkhundriyam cakkhundriye samvaram apajjati"ti 3- ayam satisamvaro. "yani sotani lokasmim (ajitati bhagava) sati tesam nivaranam sotanam samvaram brumi pannayete pithiyyare"ti 4- ayam nanasamvaro. "khamo hoti sitassa unhassa"ti 5- ayam khantisamvaro. "uppannam kamavitakkam nadhivaseti"ti 6- ayam viriyasamvaro. Sabbopi cayam samvaro yathasakam samvaritabbanam vinetabbananca kayavaciduccaritadinam samvaranato "samvaro"ti, vinayanato "vinayo"ti vuccati. Evam tava samvaravinayo pancadha bhijjatiti veditabbo. Tathayam namarupaparicchedadisu vipassanananesu patipakkhabhavato dipalokeneva tamassa tena tena vipassanananena tassa tassa angassa 7- pahanam. Seyyathidam? namarupavavatthanena sakkayaditthiya, paccayapariggahena ahetuvisamahetuditthinam, @Footnote: 1 ekekoti padam sundarataram 2 abhi. vibhanga 35/511/296 jhanavibhanga @3 di. Si. 9/213/70, Ma. mu. 12/349/360, sam. sala. 18/317/220 (sya.), an. tika. @20/16/108 apannakasutta 4. khu. su. 25/1042/532 @5 Ma.mu. 12/24/14, an. catukka. 21/114/134, an. pancaka. 22/140/183 (sya) @6. Ma.mu. 12/26/15, an. catukka. 21/114/133, an. pancaka. 22/140/182 rajavagga. @7. cha.Ma. anatthassa

--------------------------------------------------------------------------------------------- page25.

Tasseva aparabhagena kankhavitaranena kathamkathibhavassa, kalapasammasanena "aham mama"ti gahassa, maggamaggavavatthanena amagge maggasannaya, udayadassanena ucchedaditthiya, vayadassanena sassataditthiya, bhayadassanena sabhaye abhayasanna, adinavadassanena assadasannaya, nibbidanupassanaya abhiratisannaya, muncitukamatananena amuncitukamataya, upekkhananena anupekkhaya, anulomena dhammatthitiyam nibbane ca patilomabhavassa, gotrabhuna sankharanimittagahassa pahanam, etam tadangappahanam nama. Yampana upacarasamadhibhedena samadhina pavattibhavanivaranato ghatappahareneva udakapitthe sevalassa tesam tesam nivaranadidhammanam pahanam, etam vikkhambhanappahanam nama. Yam pana catunnam ariyamagganam bhavitatta tamtammaggabhavato attano santane "ditthigatanam pahanaya"ti adina 1- nayena vuttassa samudayapakkhittassa kilesaganassa accantam appavattibhavena pahanam, idam samucchedappahanam nama. Yam pana phalakkhane patipassaddhattam kilesanam, etam patipassaddhippahanam nama. Yam sabbasankhatanissattatta pahinasabbasankhatam nibbanam, etam nissaranappahanam nama sabbampi cetam pahanam yasma cagatthena pahanam, vinayatthena vinayo, tasma pahanavinayoti vuccati. Tamtampahanato va tassa tassa vinayassa sambhavanato cetam "pahanavinayo"ti vuccati. Evam pahanavinayopi pancadha bhijjatiti veditabbo. Evamayam sankhepato duvidho bhedato ca dasavidho vinayo bhinnasamvaratta pahatabbassa ca appahinatta yasma etassa assutavato puthujjanassa natthi, tasma abhavato tassa ayam "avinito"ti vuccatiti. Esa nayo sappurisanam adassavi sappurisadhammassa akovido sappurisadhamme avinitoti etthapi. Nanakarananhi 2- @Footnote: 1 abhi. sangani. 34/277/84 lokuttarakusala 2 cha.Ma., i. ninnanakarananhi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page26.

Ekam atthato. Yathaha "yeva te ariya teva te sappurisa, yeva te sappurisa, teva te ariya, yo eva so ariyanam dhammo, so eva so sappurisanam dhammo, yo eva so sappurisanam dhammo, so eva so ariyanam dhammo, yeva te ariyanam vinaya, teva te sappurisanam vinaya, yeva te sappurisanam vinaya, teva te ariyanam vinaya, ariyeti va sappuriseti va ariyadhammeti va sappurisadhammeti va ariyavinayeti va sappurisavinayeti va esese eke ekatthe same samabhage tajjate tanneva"ti. Kasma pana bhagava "sabbadhammamulapariyayam vo bhikkhave desissami"ti vatva tam adesetva va "idha bhikkhave assutava puthujjano ariyanam adassavi"ti evam puthujjanam niddisiti. Puggaladhitthanaya dhammadesanaya tam attham avikatum. Bhagavato hi dhammadhitthana dhammadesana, dhammadhitthana puggaladesana, puggaladhitthana puggaladesana, puggaladhitthana dhammadesanati dhammapuggalavaseneva tava catubbidha desana. Tattha "tisso ima bhikkhave vedana. Katama tisso? sukha vedana Dukkha vedana adukkhamasukha vedana, ima kho bhikkhave tisso vedana"ti 1- evarupi dhammadhitthana dhammadesana veditabba. "../../bdpicture/chadhaturo 2- puriso chaphassayatano attharasamanopavicaro caturadhitthano"ti 3- evarupi dhammadhitthana puggaladesana. "tayome bhikkhave puggala santo samvijjamana lokasmim. Katame tayo? andho Ekacakkhu dvicakkhu. Katamo ca bhikkhave puggalo andho"ti 4- evarupi puggaladhitthana puggaladesana. "katamanca bhikkhave duggatibhayam? idha bhikkhave ekacco iti patisancikkhati "kayaduccaritassa kho papako vipako abhisamparayam .pe. Suddhamattanam pariharati. Idam vuccati bhikkhave duggatibhayan"ti 5- evarupi puggaladhitthana dhammadesana. @Footnote: 1 sam. sala. 18/349 adi/255 vedanasamyutta (sya) 2 Ma. chadhatuyo. @3 Ma. upari. 14/343/306 dhatuvibhangasutta 4 an. tika. 20/29/123 andhasutta @5 an. catukka. 21/121/139 attanuvadasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page27.

Svayam idha yasma puthujjano aparinnatabbatthuko 1- aparinnatamulika ca idhadhippetanam sabbadhammanam mulabhuta mannana hoti, tasma puthjjanam dassetva puggaladhitthanaya desanaya attham 2- avikatum "idha bhikkhave assutava puthujjano ariyanam adassavi"ti evam puthujjanam niddisiti veditabbo. Pathavivaravannana evam puthujjanam dassetva 3- idani tassa pathaviadisu vatthusu sabbasakkayadhammajanikam mannanam dassento pathavim pathavitotiadimaha. Tattha lakkhanapathavi sasambharapathavi arammanapathavi sammatipathaviti catubbidha pathavi. Tasu "katama ca avuso ajjhattika pathavidhatu? yam ajjhattam paccattam Kakkhalam kharigatan"ti adisu 4- vutta lakkhanapathavi. "pathavim khaneyya va khanapeyya va"ti adisu 5- vutta sasambharapathavi. Ye ca kesadayo visatikotthasa ayolohadayo ca bahira, sa hi vannadihi sambharehi saddhim pathaviti sasambharapathavi. "pathavikasinameko sanjanati"ti adisu 6- agata pana arammanapathavi nimittapathavitipi vuccati. Pathavikasinajjhanalabhi devaloke nibbatto agamanavasena pathavidevatati namam labhati ayam sammatipathaviti veditabba. Sa sabbapi idha labbhati. Tasu yankinci pathavim ayam puthujjano pathavito sanjanati, pathaviti sanjanati, pathavibhavena sanjanati, lokavoharam gahetva sannavipallasena sanjanati pathaviti. Evam pathavibhavam amuncantoyeva va evam 7- "sattoti va sattassa"ti va adina nayena sanjanati. Kasma evam sanjanatiti na vattabbam. Ummattako viya hi puthujjano. So yankinci yena kenaci akarena ganhati. Ariyanam adassavitadibhedameva va ettha karanam. Yam va parato "aparinnatam tassa"ti vadantena bhagavata va vuttam. @Footnote: 1 cha.Ma. aparinnatavatthuko 2 cha.Ma., i. tam attham. 3 cha.Ma., i. niddisitva. @4 abhi. vibhanga. 35/173/96 dhatuvibhanga. 5 vinaYu. mahavi. 2/28/158 pacittiyakanda. @6 di. pati. 11/346/237 sangitisutta 7 cha.Ma., i etam.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page28.

Pathavim pathavito sannatvati so tam pathavim evam viparitasannaya sanjanitva, "sannanidana hi papancasankha"ti 1- vacanato aparabhage thamappattehi tanhamanaditthipapancehi idha mannananamena vuttehi mannati kappeti vikappeti, nanappakarato annatha ganhati. Tena vuttam "pathavim mannati"ti. Evam mannanato cassa ta mannana olarikena nayena dassetum "ya ayam kesa loma"ti adina nayena visatibheda ajjhattika pathavi vutta, ya cayam vibhange `tattha katama bahira pathavidhatu,? yam bahiram kakkhalam kharigatam kakkhalattam kakkhalabhavo bahiddha anupadinnam, seyyathidam? ayo loham tipu sisam sajjhu mutta mani veluriyam *- sankho sila pabalam rajatam jatarupam lohitanko masaragallam tinam kattham sakkhara valika *- kathalam bhumi pasano pabbato"ti 2- evam bahira pathavi vutta, ya ca ajjhattarammanattike nimittapathavi tam gahetva ayam atthayojana vuccati. Pathavim mannatiti tihi mannanahi aham pathaviti mannati, mama pathaviti mannati, paro pathaviti mannati, parassa pathaviti mannati, athava ajjhattikam pathavim tanhamannanaya mannati, manamannanaya mannati, ditthimannanaya mannati. Katham? ayanhi kesadisu chandaragam janeti kese assadeti abhinandati abhivadati ajjhosaya titthati. Lome nakhe dante tacam annataram va pana rajaniyam vatthum. Evam ajjhattikam pathavim tanhamannanaya mannati. Iti me kesa siyum anagatamaddhanam. Iti lomati adina va pana nayena tattha nandim samannaneti. "iminaham silena va .pe. Brahmacariyena va evam siniddhamudusukhumanilakeso bhavissami"ti adina va pana nayena appatiladdhanam patilabhaya cittam panidahati. Evampi ajjhattikam pathavim tanhamannanaya mannati. Tatha attano kesadinam sampattim va vipattim va nissaya manam janeti, "seyyohamasmiti va sadisohamasmiti va hinohamasmiti va"ti evam @Footnote: 1 khu. su. 25/881/506 kalahavivadasutta * pali. veluriyo * paliyam ayam patho na @dissati 2 abhi. vibhanga. 35/173/96 dhatuvibhanga.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page29.

Ajjhattikam pathavim manamannanaya mannati. "tam jivam tam sariran"ti 1- agatanayena pana tesam "jivo"ti abhinivisati, esa nayo lomadisu. Evam ajjhattikam pathavim ditthimannanaya mannati. Athava "ya ceva kho panavuso ajjhattika pathavidhatu, ya ca bahira pathavidhatu, pathavidhatu cevesa, 2- tam netam mama"ti 3- imissa pavattiya paccanikanayena kesadibhedam pathavim etam mama esohamasmi eso me attati abhinivisati. Evampi ajjhattikam pathavim ditthimannanaya mannati. Evam tava ajjhattikam pathavim tihi mannanahi mannati. Yatha ca ajjhattikam, evam bahirampi. Katham? ayanhi ayalohadisu chandaragam Janeti. Ayalohadini assadeti abhinandati abhivadati ajjhosaya titthati. Mama ayo mama lohanti adina nayena ayadini mamayati rakkhati gopayati, evam bahiram pathavim tanhamannanaya mannati. Iti me ayalohadayo siyum anagatamaddhananti va panettha nandim samannaneti, "iminaham silena va vatena va tapena va brahmacariyena va evam sampannaayalohadiupakarano bhavissami"ti va appatiladdhassa patilabhaya cittam panidahati. Evampi bahiram pathavim tanhamannanaya mannati. Tatha attano ayalohadinam sampattim va vipattim va nissaya manam janeti "iminaham seyyohamasmiti va sadisohamasmiti va hinohamasmiti va"ti 4- evam bahiram pathavim manamannanaya mannati. Aye jivasanni hutva pana ayam "jivo"ti abhinivisati. Esa nayo lohadisu. Evam bahiram pathavim ditthimannanaya mannati. Athava "idhekacco pathavikasinam attato samanupassati. Yam pathavikasinam, so aham. Yo aham, tam pathavikasinanti pathavikasinanca attanca advayam samanupassati"ti 5- @Footnote: 1 Ma.Ma. 13/187/163,165 aggivacchagottasutta. 2 cha.Ma. pathavidhaturevesa @3 Ma.mu. 12/302/263 mahahatthipadopamasutta 4 abhi. vibhanga. 35/832/421 @khuddakavatthuvibhanga 5 khu. pati. 31/313/207 attanuditthiniddesa

--------------------------------------------------------------------------------------------- page30.

Patisambhidayam vuttanayeneva nimittapathavim "atta"ti abhinivisati. Evam bahiram pathavim ditthimannanaya mannati. Evam bahirampi pathavim tihi mannanahi mannati. Evam tava "pathavim mannati"ti ettha tisso mannana veditabba. Ito param sankhepeneva kathayissama. Pathaviya mannatiti ettha pathaviyati bhummavacanametam. Tasma aham pathaviyati mannati, mayham kincanam palibodho va pathaviyati mannati, paro pathaviyati mannati, parassa kincanam palibodho va pathaviyati mannatiti ayamettha attho. Athava yvayam "katham rupasmim attanam samanupassati, idhekacco vedanam sannam sankhare vinnanam attato samanupassati, tassa evam hoti, ayam kho me atta, so kho pana me ayam atta imasmim rupeti evam rupasmim va attanam samanupassati"ti 1- etassa atthanayo vutto, eteneva nayena vedanadidhamme attato gahetva tato ajjhattikabahirasu pathavisu yankinci pathavim tassokasabhavena parikappetva so kho pana me ayam atta imissa pathaviyati mannanto pathaviya mannati, ayamassa ditthimannana. Tasmimyeva panassa attasineham tabbatthukanca manam uppadayato tanha manamannana veditabba. Yada pana teneva nayena so kho panassa atta pathaviyati mannati, tada ditthimannana eva yujjati. Itarayopi pana icchanti. Pathavito mannatiti ettha pana pathavitoti nissakkavacanam. Tasma saupakaranassa attano va parassa va yathavuttappabhedato pathavito uppattim va nigamanam va pathavito va anno attati mannamano pathavito mannatiti veditabbo, ayamassa ditthimannana. Tasmimyeva panassa ditthimannanaya mannite vatthusmim sineham mananca uppadayato tanhamanamannanapi veditabba. Apare ahu "pathavikasinam parittam bhavetva tato ca annam appamanam attanam gahetva pathavito bahiddhapi me attati mannamano pathavito mannati"ti. @Footnote: 1 khu. pati. 31/316/210 attanuditthiniddesa (sya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page31.

Pathavimmeti mannatiti etatha pana kevalamhi mahapathavim tanhavasena mamayatiti imina nayena pavatta eka tanhamannana eva labbhatiti veditabba. Sacayam mama kesa mama loma mama ayoti evam yathavuttappabhedaya sabbayapi ajjhattikabahiraya pathaviya yojetabbati. Pathavim abhinandatiti vuttappakarameva pathavim tanhaditthihi abhinandati, assadeti, paramasati cati vuttam hoti. "pathavim mannati"ti eteneva etasmim atthe siddhe kasma evam vuttanti ce. Avicaritametam poranehi. Ayampana me attano mati, desanavilasato va adinavadassanato va. Yassa hi dhammadhatuya supatividdhatta nananayavicitradesanavilasasampanno, ayam 1- sa bhagavata supatividdha. Tasma pubbe mannanavasena kilesuppattim dassetva idani abhinandanadivasena 2- dassento desanavilasato va idamaha. Yo va pathavim mannati, pathaviya mannati, pathavito mannati, pathavi meti mannati, so yasma na sakkoti pathavinissitam tanham va ditthim va pahatum, tasma pathavim abhinandati. Yo ca pathavim abhinandati, dukkham so abhinandati, dukkhanca adinavoti adinavadassanatopi idamaha. Vuttam cetam bhagavata "yo bhikkhave pathavidhatum abhinandati, dukkham so abhinandati, yo dukkham abhinandati, aparimutto so dukkhasmati vadami"ti. Evam pathavivatthukam mannananca abhinandananca vatva idani yena karanena so mannati abhinandati, tam karanam avikaronto aha "tam kissa hetu, aparinnatam tassati vadami"ti. Tassattho, so puthujjano tam pathavim kissa hetu mannati, kena karanena mannati, abhinandatiti ce. Aparinnatam tassati vadamiti, yasma tam vatthu tassa aparinnatam, tasmati vuttam hoti. Yo hi pathavim parijanati, so tihi parinnahi parijanati nataparinnaya tiranaparinnaya pahanaparinnayati. Tattha katama nataparinna? pathavidhatum janati, ayam pathavidhatu ajjhattika Ayam bahira, idamassalakkhanam, imani rasapaccupatthanapadatthananiti, ayam @Footnote: 1 Si. assa. 2 cha.Ma. abhinandanavasena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page32.

Nataparinna. Katama tiranaparinna? evam natam katva pathavidhatum tireti aniccato dukkhato rogatoti cattalisaya akarehi, ayam tiranaparinna. Katama pahanaparinna? evam tirayitva aggamaggena pathavidhatuya chandaragam pajahati, ayam pahanaparinna. Namarupavavatthanam va nataparinna. Kalapasammasanadianulomapariyosana tiranaparinna. Ariyamagge nanam pahanaparinnati. Yo pathavim parijanati, so imahi tihi parinnahi parijanati, assa ca puthujjanassa ta parinnayo natthi, tasma aparinnatatta pathavim mannati ca abhinandati cati. Tenaha bhagava "idha bhikkhave assutava puthujjano .pe. Pathavim mannati, pathaviya mannati, pathavito mannati, pathavi meti mannati, pathavim abhinandati, tam kissa hetu? aparinnatam tassati vadamiti. Pathavivaro nitthito. Apovaradivannana apam apatoti etthapi lakkhanasasambhararammanasammativasena catubbidho aPo. Tesu "tattha katama ajjhattika apodhatu, yam ajjhattam paccattam apo apogatam sneho snehagatam bandhanattam rupassa ajjhattam upadinnan"tiadisu 1- vutto lakkhanaaPo. "apokasinam ugganhanto apasmim nimittam ganhati"ti adisu vutto sasambharaaPo. Sesam sabbam pathaviyam vuttasadisameva. Kevalam yojananayena 2- pana "pittam semhan"ti adina nayena vutta dvadasabheda ajjhattika apodhatu, "tattha katama bahira apodhatu, yam bahiram apo apogatam sneho snehagatam bandhanattam rupassa bahiddha anupadinnam, seyyathidam? mularaso khandharaso tacaraso pattaraso pupphararo phalaraso khiram dadhi sappi navanitam telam madhu phanitam bhummani va udakani antalikkhani va"ti 1- evam vutta ca bahira apodhatu veditabba. So ca ajjhattarammanattike nimittaaPo. @Footnote: 1-1 abhi. vibhanga. 35/174/97 dhatuvibhanga. 2 cha.Ma. yojananaye.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page33.

Tejam tejatoti imasmim tejovarepi vuttanayeneva vittharo veditabbo. Yojananayena panettha "yena ca santappati, yena ca jiriyyati, yena ca paridayhati, yena ca asitapitakhayitasayitam sammaparinamam gacchati"ti 1- evam vutta catuppabheda ajjhattika tejodhatu, "tattha katama bahira tejodhatu? yam bahiram tejo tejogatam usma usmagatam usumam usumagatam bahiddha anupadinnam. Seyyathidam? katthaggi sakalikaggi palalaggi tinaggi gomayaggi thusaggi sankaraggi indaggi aggisantapo suriyasantapo katthasannicayasantapo tinasannicayasantapo dhannasannicayasantapo bhandasannicayasantapo"ti 2- evam vutta ca bahira tejodhatu veditabba. Vayam vayatoti imassa vayavarassapi yojananaye pana "uddhangama vata, adhogama vata, kucchisaya vata, kotthasaya vata, angamanganusarino vata, satthaka vata, khuraka vata, uppalaka vata, assaso passaso"ti 3- evam vutta ajjhattika vayodhatu, "tattha katama bahira vayodhatu? yam bahiram vayo vayogatam thambhitattam rupassa bahiddha anupadinnam, seyyathidam? puratthima vata, pacchima vata, uttara vata, dakkhina vata, saraja vata, araja vata, sita vata, unha vata, paritta vata, adhimatta vata, kalavata, verambhavata, pakkhavata, supannavata, talavantavata, vidhupanavata"ti 3- evam vutta ca bahira vayodhatu veditabba. Sesam vuttanayameva. 4- Ettavata ca yvayam:- "vuttam hi ekadhamme, ye dhamma ekalakkhana tena. Vutta bhavanti sabbe, iti vutto lakkhano haro"ti. Evam nettiyam lakkhano nama haro vutto, tassa vasena yasma catusu bhutesu gahitesu upadarupampi gahitameva bhavati, rupalakkhanam anatitatta. Yam ca @Footnote: 1 abhi. vibhanga. 35/175/97 dhatuvibhanga *2 pali. bhasmasannicayasantapo, abhi. @vibhanga. 35/175/98 3 abhi. vibhanga. 35/176/98 suttantabhajaniya @4 cha.Ma. vuttanayamevati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page34.

Bhutopadarupam, so rupakkhandho. Tasma "assutava puthujjano pathavim apam tejam vayam mannati"ti vadantena attato rupam samanupassatitipi vuttam hoti. "pathaviya apasmim tejasmim vayasmim mannati"ti vadantena rupasmim attanam samanupassatiti vuttam hoti. "pathavito apato tejato vayato mannati"ti vadantena rupato anno attati siddhatta rupavantam ca attanam attani ca rupam samanupassatiti vuttam hoti. Evameta catasso rupavatthuka sakkayaditthimannana veditabba. Tattha eka ucchedaditthi tisso sassataditthiyoti dve ditthiyo hontiti ayampi ettha viseso veditabbo. Bhutavaradivannana [3] Evam rupamukhena sankharavatthukam mannanam vatva idani ye sankhare upadaya satta pannapiyanti, tesu sattesupi yasma puthujjano mannanam karoti, tasma te satte niddisanto bhute bhutato sanjanatiti adimaha. Tatrayam bhutasaddo pancakkhandha amanussa dhatu vijjamana khinasavasattarukkhadisu dissati. "bhutamidanti bhikkhave samanupassatha"tiadisu *1- hi ayam pancasu khandhesu dissati. "yanidha bhutani samagatani"ti 2- ettha amanussesu. "cattaro kho bhikkhu mahabhuta hetu"ti 3- ettha catusu dhatusu. "bhutasmim pacittiyan"tiadisu 4- vijjamanesu. "yo ca kalaghaso bhuto"ti 5- ettha khinasave. "sabbeva nikkhipissanti bhuta loke samussayan"ti 6- ettha sattesu. "bhutagamapatabyataya"ti 7- ettha rukkhadisu. Idha panayam sattesu vattati no ca kho avisesena. Catummaharajikanam hi hettha satta idha bhutati adhippeta. Tattha bhute bhutato sanjanatiti adi vuttanayameva. Bhute mannatiti adisu pana tissopi mannana yojetabba. Katham? ayam hi "so passati gahapatim @Footnote: *1 pali. passathati, Ma.mu. 12/401/358 mahatanhasankhayasutta 2 khu. su. 25/224/376 @ratanasutta 3 Ma. upari. 14/86/68 mahapunnamasutta. 4 vinaYu. mahavi. 2/69/143 @bhutarocanasikkhapada 5 kh. ja. duka. 27/340/95 mulapariyayajataka (sya) @6 di. maha. 10/220/137 parinibbutakatha 7 vinaYu. mahavi. 2/90/160

--------------------------------------------------------------------------------------------- page35.

Va gahapatiputtam va pancahi kamagunehi samappitam samangibhutan"ti 1- vuttanayena bhute subha sukhitati gahetva rajjati, disvapi ne rajjati, sutvapi ghayitvapi sayitvapi phusitvapi natvapi evam bhutesu tanhamannanaya mannati. "aho vataham khattiyamahasalanam va sahabyatam upapajjeyyan"tiadina 2- va pana nayena appatiladdhassa patilabhaya cittam panidahati, evampi bhutesu tanhamannanaya mannati. Attano pana bhutananca sampattivipattim nissaya attanam va seyyam dahati. Bhutesu yankinci bhutam hinam attanam va hinam, yankinci bhutam seyyam. Attanam va bhutanca 3- attana sadisam 3- dahati. Yathaha "idhekacco jatiya va .pe. Annatarannatarena vatthuna pubbakalam parehi sadisam attanam dahati, aparakalam attanam seyyam dahati, pare hine dahati, yo evarupo mano .pe. Ayam vuccati manatimano"ti. 4- Evam bhutesu manamannanaya mannati. Bhute pana "nicca dhuva sassata aviparinamadhamma"ti va "sabbe satta sabbe pana sabbe bhuta sabbe jiva avasa abala aviriya niyatisangatibhavaparinata chasvevabhijatisu sukhadukkham patisamvedenti"ti va 5- mannamano ditthimannanaya mannati. Evam bhute tihi mannanahi mannati. Katham bhutesu mannati? tesu tesu bhutesu attano uppattim sukhuppattim Va akankhati. Evam tava tanhamannanaya bhutesu mannati. Bhutesu va uppattim akankhamano danam deti, silam samadiyati, uposathakammam karoti. Evampi bhutesu tanhamannanaya mannati. Bhute pana samuhagahena gahetva tattha ekacce bhute seyyato dahati, ekacce sadisato va hinato vati. Evam bhutesu manamannanaya mannati. Tatha ekacce bhute nicca dhuvati mannati. Ekacce anicca adhuvati, ahampi bhutesu annatarosmiti mannati. Evam bhutesu ditthimannanaya mannatiti. @Footnote: 1 an. sattaka. 23/47/57 mahayannavagga (sya) @2 di. pati. 11/377/227 sangitisutta @3-3 cha.Ma. bhutena, bhutam va attana sadisam @4 abhi. vibhanga. 35/880/434 khuddakavatthuvibhanga. @5 di.Si. 9/168/54 makkhaligosalavada

--------------------------------------------------------------------------------------------- page36.

Bhutato mannatiti ettha pana saupakaranassa attano va parassa va yato kutoci bhutato uppattim mannamano bhutato mannatiti veditabbo, ayamassa ditthimannana. Tasmimyeva panassa ditthimannanaya mannite vatthusmim sineham mananca uppadayato tanhamanamannanapi veditabba. Bhute meti mannatiti ettha pana eka tanhamannanava labbhati. Sa cayam "mama putta mama dhita mama ajelaka kukkutasukara hatthigavassavalava"ti evamadina nayena mamayato pavattatiti veditabba. Bhute abhinandatiti etam vuttanayameva. Aparinnatam tassati ettha pana ye sankhare upadaya bhutanam pannatti, tesam aparinnatatta bhuta aparinnata hontiti veditabba. Yojana pana vuttanayeneva katabba. Evam sankhepato sankharavasena ca sattavasena ca mannanavatthum dassetva idani bhumivisesadina bhedena vittharatopi tam dassento deve devatoti adimaha. Tattha dibbanti pancahi kamagunehi attano va iddhiyati deva, kilanti jotanti cati attho. Te tividha sammatideva upapattideva visuddhidevati. Sammatideva nama rajano deviyo kumaRa. Upapattideva nama catummaharajike deve upadaya tatuttarideva. Visuddhideva nama arahanto khinasava, idha pana upapattideva datthabba no ca kho avisesena. Parinimmitavasavattidevaloke maram saparisam thapetva sesa cha kamavacara idha devati adhippeta. Tattha sabba atthavannana bhutavare vuttanayeneva veditabba. Pajapatinti ettha pana maro pajapatiti veditabbo. Keci pana "tesam tesam devanam adhipatinam maharajadinam etam adhivacananti vadanti. Tam devagahaneneva tesam gahitatta ayuttanti mahaatthakathayam patikkhittam, maroyeva pana sattasankhataya pajaya adhipatibhavena idha pajapatiti adhippeto. So kuhim vasatiti? paranimmitavasavattidevaloke. Tatra hi vasavattiraja rajjam kareti. Maro ekasmim padese attano parisaya issariyam vattento rajjapaccante damarikarajaputto viya vasatiti vadanti. Maragahaneneva cettha maraparisayapi gahanam veditabbam. Yojananaye cettha pajapatim vannavantam dighayukam sukhabahulam disva va sutva va

--------------------------------------------------------------------------------------------- page37.

Rajjato tanhamannanaya mannati. "aho vataham pajapatino sahabyatam upapajjeyyan"ti adina va pana nayena appatiladdhassa patilabhaya cittam panidahantopi pajapatim tanhamannanaya mannati. Pajapatibhavam pana patto samano ahamasmi pajanam issaro adhipatiti manam janento pajapatim manamannanaya mannati. "pajapati nicco dhuvo"ti va "ucchijjissati vinassissati"ti va avaso abalo aviriyo niyatisangatibhavaparinato chasvevabhijatisu sukhadukkham patisamvetiti va mannamano pana pajapatim ditthimannanaya mannatiti veditabbo. Pajapatisminti ettha paneka ditthimannanava yujjati. Tassa evam pavatti veditabba. Idhekacco "pajapatismim ye dhamma samvijjanti, sabbe te nicca dhuva sassata aviparinamadhamma"ti mannati. Athava pajapatismim natthi papam, na tasmim papakani kammani upalabbhanti"ti 1- mannati. Pajapatitoti ettha tissopi mannana labbhanti. Katham? idhekacco Saupakaranassa attano va parassa va pajapatito uppattim va niggamanam va mannati, ayamassa ditthimannana. Tasmimyeva panassa ditthimannanaya mannite vatthusmim sineham manam ca uppadayato tanhamanamannanapi veditabba. Pajapatim meti pana eka tanhamannanava labbhati. Sa cayam "pajapati mama sattha mama sami"tiadina nayena mamayato pavattatiti veditabba. Sesam vuttanayameva. Brahmam brahmatoti ettha bruhito tehi tehi gunavisesehiti brahma. Apica brahmati mahabrahmapi vuccati, tathagatopi brahmanopi matapitaropi setthampi. "sahasso brahma dvisahasso brahma"ti adisu 2- hi mahabrahmati brahmati vuccati. "brahmati kho bhikkhave tathagatassevetam adhivacanan"ti ettha tathagato. @Footnote: 1 Si. upalippantiti 2 Ma. upari. 14/165-6/149 sankharupapattisutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page38.

"tamonudo buddho samantacakkhu lokantagu sabbabhavativatto anasavo sabbadukkhappahino saccavhayo brahmuna upasito me"ti 1- ettha brahmano. "brahmati matapitaro pubbacariyati vuccare"ti 2- ettha matapitaro. "brahmacakkam pavatteti"ti 3- ettha settham. Idha pana pathamabhinibbatto kappayuko brahma adhippeto. Taggahaneneva ca brahmapurohitabrahmaparisajjapi gahitati veditabba. Atthavannana panettha pajapativare vuttanayeneva veditabba. Abhassaravare dandadipikaya acci viya etesam sarirato abha chijjitva chijjitva patanti viya sarati visaratiti abhassaRa. Tesam gahanena sabbapi dutiyajjhanabhumi gahita, ekatalavasino eva cete sabbepi parittabha appamanabha abhassarati veditabba. Subhakinhavare subhena okinna vikinna subhena sarirappabhavannena ekaghanasuvannamanjusaya thapitasampajjalitakancanapindasassirikati subhakinha. Tesam gahanena sabbapi tatiyajjhanabhumi gahita, ekatalavasino eva cetepi sabbe parittasubha appamanasubha subhakinhati veditabba. Vehapphalavare vipulaphalati vehapphala. Catutthajjhanabhumibrahmano vuccanti. Atthanayayojana pana imesu tisupi varesu bhutavare vuttanayeneva veditabba. Abhibhuvare abhibhaviti abhibhu. Kim abhibhavi? cattaro khandhe arupino. Asannibhavassetam adhivacanam. Asannisatta deva vehapphalehi saddhim ekatalayeva ekasmim okase yena iriyapathena nibbatta, teneva yavatayukam titthanti @Footnote: 1 khu. cula. 30/580,584/286 (sya) @2 khu. iti. 25/106/325, khu. ja. sattati. 28/162/66 sonanandajataka (sya) @3 Ma. mu. 12/148/107, an. pancaka. 22/11/0 balavagga (sya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page39.

Cittakammarupasadisa hutva. Te idha sabbepi abhibhuvacanena gahita. Keci abhibhu nama sahasso brahmati evamadina nayena tattha tattha adhipatibrahmanam vannayanti. Brahmagahaneneva pana tassa gahitatta ayuttametanti veditabbam. Yojananayo cettha abhibhu vannava dighayukoti sutva tattha chandaragam uppadento abhibhum tanhamannanaya mannati. "aho vataham abhibhuno sahabyatam upapajjeyyan"ti adina va pana nayena appatiladdhassa patilabhaya cittam panidahantopi abhibhum tanhamannanaya mannati. Attanam hinato va abhibhum seyyato dahanto pana abhibhum manamannanaya mannati. "abhibhu nicco dhuvo"ti adina nayena paramasanto abhibhum ditthimannanaya mannatiti veditabbo. Sesam pajapativare vuttanayameva. Akasanancayatanavaradivannana [4] Evam bhagava patipatiya devalokam dassentopi abhibhuvacanena asannibhavam dassetva idani yasma ayam vattakatha, suddhavasa ca vivattapakkhe thita, anagamikhinasava eva hi deva. Yasma va katipayakappasahassayuka te deva. Buddhuppadakaleyeva honti. Buddha pana asankheyyepi kappe na uppajjanti, tada sunna sa bhumi hoti. Ranno khandhavaratthanam viya buddhanam suddhavasabhavo. Teneva ca karanena vinananatthitivasenapi sattavasavasenapi na gahita, sabbakalika pana ima mannana. Tasma tasam sada vijjamanam bhumim dassento suddhavase atikkamitva akasanancayatananti adimaha. Tattha akasanancayatananti tambhumika cattaro kusalavipakakiriya khandha. Te ca tatrupapannayeva datthabba bhavaparicchedakatha ayanti katva. Esa nayo vinnanancayatanadisu. Atthayojana pana catusupi etesu varesu abhibhuvare vuttanayeneva veditabba. Manamannana cettha pajapativare vuttanayenapi yujjati.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page40.

Ditthsutavaradivannana [5] Evam bhumivisesadina bhedeneva vittharatopi mannanavatthum dassetva idani sabbam mannanavatthubhutam sakkayapariyapannam tebhumikadhammabhedam ditthadihi catuhi sanganhitva dassento dittham ditthatoti adimaha. Tattha ditthanti mamsacakkhunapi dittham. Dibbacakkhunapi dittham. Rupayatanassetam adhivacanam. Tattha dittham mannatiti tihi mannanahi mannati. Katham? rupayatanam subhasannaya sukhasannaya ca passanto tattha chandaragam janeti, tam assadeti abhinandati. Vuttampi cetam bhagavata "itthirupe bhikkhave satta ratta giddha gadhita mucchita ajjhopanna, te digharattam socanti itthirupavasanuga"ti. 1- Evam dittham tanhamannanaya mannati. "iti me rupam siya anagatamaddhananti va panettha nandim samannaneti, rupasampadam va akankhamano danam deti"ti vittharo. Evampi dittham tanhamannanaya mannati. Attano pana parassa ca rupasampattivipattim nissaya manam janeti. "iminaham seyyosmi"ti va "sadisosmi"ti va "hinosmi"ti va 2- evam dittham manamannanaya mannati. Rupayatanam pana niccam dhuvam sassatanti mannati, atta attaniyanti mannati, mangale amangalanti mananti, evam dittham ditthimannanaya mannati. Evam dittham tihi mannanahi mannati. Katham ditthasmim mannati? rupasmim attanam samanupassananayena mannanto ditthasmim mannati. Yatha va thane thannam. 3- Evam rupasmim ragadayoti mannantopi ditthasmim mannati. Ayamassa ditthimannana. Tasmimyeva panassa ditthimannanaya mannite vatthusmim sineham mananca uppadayato tanhamanamannanapi veditabba. Evam ditthasmim mannati. Sesam pathavivare vuttanayeneva veditabbam. @Footnote: 1 an. pancaka. 22/55/77 nivaranavagga (sya) 2 cha.Ma., i. vati. 3 cha.Ma. dhane dhanne.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page41.

Sutanti mamsasotenapi sutam, dibbasotenapi sutam, saddayatanassetam adhivacanam. Mutanti mutva munitva ca gahitam, ahacca upagantvati attho. Indriyanam arammanananca annamannasamsilese vinnatanti vuttam hoti. Gandharasaphotthabbayatananam etam adhivacanam. Vinnatanti manasa vinnatam, sesanam sattannam ayatanananca etam adhivacanam dhammarammanassa va. Idha pana sakkayapariyapannameva labbhati. Vittharo panettha ditthavare vuttanayena veditabbo. Ekattavaradivannana [6] Evam sabbam sakkayabhedam ditthadihi catuhi dassetva idani tameva samapannakavarena asamapannakavarena ca dvidha dassento ekattam nanattanti adimaha. Ekattanti. Imina samapannakavaram dasseti. Nanattanti imina asamapannakavaram. Tesam ayam vacanattho, ekabhavo ekattam. Nanabhavo nanattanti. Yojana panettha samapannakavaram catuhi khandhehi asamapannakavaranca pancahi khandhehi bhinditva "rupam attato samanupassati"ti adina sasananayena pathavivaradisu vuttena ca atthakathanayena yathanurupam vimamsitva veditabba. Keci pana ekattanti ekattanayam vadanti nanattanti nanattanayam. Apare "ekattasanni atta hoti arogo parammarana, nanattasanni atta hoti"ti evam ditthabhinivesam. Tam sabbam idhanadhippetatta 1- ayuttameva hoti. Evam sabbam sakkayam dvidha dassetva idani tameva ekadha sampinditva dassento sabbam sabbatoti adimaha. Yojananayo panettha sabbam assadento sabbam tanhamannanaya mannati. "maya ete satta nimmita"ti adina nayena attana nimmitam mannanto sabbam manamannanaya mannati. "sabbam @Footnote: 1 cha.Ma. idha nadhippetatta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page42.

Pubbe katakammahetu, sabbam issaranimmanahetu, sabbam ahetu appaccaya, sabbam atthi, sabbam natthi"tiadina nayena mannanto sabbam ditthimannanaya mannatiti veditabbo. Katham sabbasmim mannati? idhekacco evamditthiko hoti "maha me atta"ti. So sabbam lokasannivasantassokasabhavena parikappetva so kho pana me ayam atta sabbasminti mannati, ayamassa ditthimannana. Tasmimyeva panassa attani sineham tabbatthukanca manam uppadayato tanhamanamannanapi veditabba. Sesam pathavivare vuttanayeneva veditabbam. Evam sabbam sakkayam ekattam dassetva idani aparenapi nayena tam ekadha dassento nibbanam nibbanatoti adimaha. Tattha nibbananti "yato kho bho ayam atta pancahi kamagunehi samappito samangibhuto paricareti, ettavata kho bho ayam atta paramaditthadhammanibbanam patto hoti"tiadina nayena pancadha agatam paramaditthadhammanibbanam veditabbam. Tattha nibbanam assadento tanhamannanaya mannatiti veditabbo. Tena nibbanena 1- "ahamasmi nibbanappatto"ti manam janento manamannanaya mannati. Anibbanamyeva samanam tam nibbanato 2- nibbanam assadato ca ganhanto 2- ditthimannanaya mannatiti veditabbo. Nibbanato pana annam attanam gahetva so kho pana me ayam atta imasmim nibbaneti mannanto nibbanasmim mannati, ayamassa ditthimannana. Tasmimyeva panassa attani sineham tabbatthukanca manam uppadayato tanhamanamannanapi veditabba. Esa nayo nibbanato mannanayapi. Tatrapi hi nibbanato annam attanam gahetva "idam nibbanam, ayam atta, so kho pana me ayam atta ito nibbanato anno"ti mannanto nibbanato mannati, ayamassa ditthimannana. Tasmimyeva panassa attani sineham tabbatthukanca manam uppadayato tanhamanamannanapi veditabba. "aho sukham mama nibbanan"ti mannanto pana nibbanam meti mannatiti veditabbo. Sesam vuttanayameva. Ayampanettha anusangiti. 3- @Footnote: 1 ka. manena. 2-2 cha.Ma. nibbanato niccadito ca ganhanto 3 cha.Ma., i. anugiti.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page43.

Yadiso esa sakkayo tatha nam avijanato puthujjanassa sakkaye jayanti sabbamannana. Jeguccho bhiddarupoyam 1- dukkho aparinayako tampaccanikato balo ganham ganhati mannana. Subhato sukhato ceva sakkayam anupassato salabhasseva aggimhi hoti tanhaya mannana. Niccasannam adhitthaya sampattim tassa passato guthani sava guthasmim 2- hoti manena mannana. Atta attaniyoveti 3- passato nam abuddhino adase viya bimbassa 4- ditthiya hoti mannana. Mannanati ca nametam sukhumam marabandhanam sithilam duppamuncanca yena bandho 5- puthujjano. Bahum vipphandamanopi sakkayannativattati samussitam dalhatthambham sava saddalabandhano. 6- Seso sakkayamallino 7- jatiya ca jaraya ca rogadihi ca dukkhehi niccam hannati baliso. 8- Tam vo vadami bhaddam vo 9- sakkayam anupassatha asatato asubhato bhedatotha 10- anattato. Eso sabhavo hetassa 11- passam evamimam budho pahaya mannana sabba sabbadukkha pamuccatiti. Puthujjanavasena catuvisatipabba 12- pathamanayakatha nitthita. ----------------- @Footnote: 1 cha.Ma. bhiduro cayam 2 cha.Ma. guthadi viya guthasmim 3 cha.Ma. attaniyo meti @4 cha.Ma. bondissa, Si. bandhassa. 5 cha.Ma., i. baddho, evamuparipi @6 cha.Ma., i. gaddulabandhano. 7 cha.Ma., i. sa'so sakkayamalino 8 cha.Ma. balhaso. @9 cha.Ma. bhaddante 10 cha.Ma. bhedato ca 11 Ma. so tassa. 12 Ma. catuvisatisabba.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page44.

Sekkhavaradutiyanayavannana [7] Evam bhagava pathaviadisu vatthusu sabbasakkayadhammamulabhutam puthujjanassa pavattim dassetva idani tesveva vatthusu sekhassa pavattim dassento yopi so bhikkhave bhikkhu sekhoti adimaha. Tattha yoti uddesavacanam. Soti niddesavacanam. Pikaro sampindanattho ayampi dhammo aniyatoti adisu viya. Tena ca arammanasabhagena puggalam sampindeti no puggalasabhagena, hetthato hi puggala ditthivipanna, idha ditthisampanna, na tesam sabhagata atthi. Arammanam pana hettha puggalanampi tatheva, imesampi tadevati. Tena vuttam "arammanasabhagena puggalam sampindeti no puggalasabhagena"ti. Yopi soti imina pana sakalena vacanena idani vattabbam sekham dassetiti veditabbo. Bhikkhave bhikkhuti idam vuttanayameva. Sekhoti 1- kenatthena sekho? sekhadhammapatilabhato sekho. Vuttanhetam "kittavata nu kho bhante sekho *- hotiti, idha bhikkhave bhikakhu sekhaya sammaditthiya samannagato hoti .pe. Sekhena sammasamadhina samannagato hoti, ettavata kho bhikkhu sekho hoti"ti. 2- Apica sikkhatitipi sekho. Vuttanhetam "sikkhatiti kho bhikkhu tasma sekhoti vuccati, kinca sikkhati? adhisilampi sikkhati, adhicittampi sikkhati, adhipannampi sikkhati, sikkhatiti kho bhikkhu tasma sekhoti vuccati"ti 3- yopi kalyanaputhujjano anulomapatipadaya paripurikari silasampanno indriyesu guttadvaro bhojane mattannu jagariyanuyogamanuyutto pubbarattapararattam bodhipakkhiyanam dhammanam bhavananuyogamanuyutto viharati "ajja va sve va annataram samannaphalam adhigamissami"ti. Sopi vuccati sikkhatiti sekho. 4- Imasmim panatthe pativedhappattova sekho adhippeto, no puthujjano. @Footnote: 1 cha.Ma. sekkho. evamuparipi *2 pali sekkho evamuparipi, sam. @maha. 19/13/11 sekkhasutta 3 an. tika. 20/86/225 sekkhasutta 4 cha.Ma. sekkhoti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page45.

Appattam manasam etenati appattamanaso. Manasanti ragopi cittampi arahattampi. "antalikkhacaro paso, yvayancarati manaso"ti 1- ettha hi rago manasam. "cittam mano manasan"ti 2- ettha cittam. "appattamanaso sekho, kalam kayira janesuta"ti 3- ettha arahattam. Idhapi arahattameva adhippetam. Tena appattarahattoti vuttam hoti. Anuttaranti settham, asadisanti attho. Catuhi yogehi khemam anupaddutanti 4- yogakkhemam. Arahattameva adhippetam. Patthayamanoti dve patthana tanhapatthana ca chandapatthana ca. "patthayamanassa hi jappitani, pavedhitam vapi pakappitesu"ti 5- ettha tanhapatthana. "../../bdpicture/chinnam papimato sotam viddhastam vinalikatam pamujjabahula hotha khemam patthetha 6- bhikkhavo"ti. 7- Ettha kattukamyata kusalacchandapatthana. Ayameva idhadhippeta. Tena patthayamanoti tam yogakkhemam kattukamo 8- adhigantukamo tanninno tappono tappabbharoti veditabbo. Viharatiti annam iriyapathadukkham annena iriyapathena vicchinditva aparipatantam kayam harati. Athava "sabbe sankhara aniccati adhimuccanto saddhaya viharati"ti adinapi niddesanayenettha attho datthabbo. Pathavim pathvito abhijanatiti pathavim pathavibhagena abhijanati, na puthujjano viya sabbakaraviparitaya sannaya janati. 9- Apica kho abhivisitthena nanena janati. Evam pathaviti etam pathavibhavam adhimuccantoyeva 10- nam aniccatipi @Footnote: 1 vinaYu. maha. 4/33/28 marakatha, sam. saga. 15/151/135 manasasutta @2 abhi. sangani. 34/63,65,68/32-3 3 sam. saga. 15/159/146 godhikasutta @4 cha.Ma. ananuyuttanti 5 khu.su. 25/909/511 mahaviyuhasutta 6 cha.Ma. Si. pattattha @7 Ma.mu. 12/352/315 culagopalasutta 8 cha.Ma., i. pattukamo. @9 cha.Ma., i. sanjanati. 10 ka. pathaviti evam pathavibhagam amuncantoyeva....

--------------------------------------------------------------------------------------------- page46.

Dukkhatipi anattatipi evam abhijanatiti vuttam hoti. Evanca nam abhinatva pathavim mamanni. 1- Kim vuttam hoti. Mannatiti manni. Ayam pana manni ca na manni ca na vattabboti. Etasmim hi atthe idam padam nipatetva vuttanti veditabbam. Ko panettha adhippayoti. Vuccate puthujjano tava sabbamannananam appahinatta mannatiti vutto. Khinasavo pahinatta na mannati. 2- Sekhassa pana ditthimannana pahina, itarapi tanubhavam gata, tena so mannatitipi na vattabbo puthujjano viya, na mannatitipi na vattabbo khinasavo viyati. Parinneyyam tassati sekhassa 3- tam mannanavatthu okkantaniyamatta sambodhiparayanatta ca tihi parinnahi parinaneyyam, aparinneyyam aparinnatabbam na hoti puthujanassa viya, nopi parinnatam khinasavassa viya. Sesam sabbattha vuttanayameva. Sekhavasena dutiyanayakatha nitthita. ---------- Khinasavavaratatiyadinayavannana [8] Evam pathaviadisu vatthusu sekhassa pavattim dassetva idani khinasavassa dassento yopi so bhikkhave bhikkhu arahanti adimaha. Tattha sopiti pisaddo sampindanattho. Tena idha ubhayasabhagatapi labbhati. 4- Sekho hi khinasavena ariyapuggalatta sabhago, tena puggalasabhagata labbhati, arammanasabhagata pana vuttanaya eva. Arahanti arakakileso, durakileso pahinakilesoti attho. Vuttanhetam bhagavata "kathanca bhikkhave bhikkhu *- araham hoti? arakassa honti papaka akusala dhamma sankilesika ponobbhavika sadara dukkhavipaka ayatim jatijaramaraniya. Evam kho bhikkhave bhikkhu *- araham hoti"ti. 5- @Footnote: 1 cha.Ma., i. ma manniti vuttam hoti. 2 cha.Ma. na mannatiti. @3 cha.Ma. i. tassa sekkhassa. 4 cha.Ma. labbhatiti dasseti. @5 Ma.mu. 12/434/381 mahaassapurasutta * pali. araha (sya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page47.

Khinasavoti cattaro asava kamasavo bhavasavo ditthasavo avijjasavo, ime cattaro asava arahato khina pahina samucchinna patippassaddha, abhabbuppattika nanaggina daddha, tena vuccati khinasavoti. Vusitavati garusamvasepi ariyamaggasamvasepi dasasu ariyavasesupi vasi parivasi vuttho parivuttho, so vutthavaso cinnacaranoti vusitava. Katakaraniyoti puthujjanakalyanakam upadaya satta sekha catuhi maggehi karaniyam karonti nama, khinasavassa sabbakaraniyani katani pariyositani, natthi tassa uttarim karaniyam dukkhakkhayadhigamayati katakaraniyo. Vuttampi hetam:- "tassa samma vimuttassa santacittassa bhikkhuno katassa paticayo natthi karaniyam na vijjati"ti. 1- Ohitabharoti tayo bhara khandhabharo kilesabharo abhisankharabharo, tassime tayo bhara ohita voropita nikkhitta patitati tena vuccati ohitabharoti. Anuppattasadatthoti anuppatto sadattham, sakatthanti vuttam hoti. Kakarassayam dakaro kato, sadatthoti ca arahattam veditabbam. Tanhi attupanibandhanatthena attanam avijjamanatthena attano paramatthatthena ca attano attho sakatthoti vuccati. Parikkhinabhavasamyojanoti bhavasamyojananiti dasa samyojanani kamaragasamyojanam patighamanaditthivicikicchasilabbataparamasabhavaragaissamacchariyasamyojanam avijjasamyojanam. Imani hi satte bhavesu samyojenti upanibandhanti, bhavabhavena 2- samyojanti, tasma "bhavasamyojanani"ti vuccanti. Imani bhavasamyojanani arahato parikkhinani pahinani nanaggina daddhani, tena vuccati "parikkhinabhavasamyojano"ti. Sammadanna vimuttoti ettha sammadannati samma anna. Kim vuttam hoti:- khandhanam khandhattham, ayatananam ayatanattham, dhatunam dhatvattham, dukkhassa pilanattham, samudayassa pabhavattham, nirodhassa santattham, maggassa dassanattham, sabbe sankhara @Footnote: 1 khu. thera. terasaka. 26/642/361 sonakolivisa... 2 cha.Ma., i. bhavam va bhavena.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page48.

Aniccati evamadibhedam samma yathabhutam annaya janitva tirayitva tulayitva vibhavetva vibhutam katvati. Vimuttoti dve vimuttiyo cittassa ca vimutti nibbananca. Araha sabbakilesehi vimuttacittatta cittavimuttiyapi vimutto. Nibbanam adhimuttatta nibbanepi vimutto. Tena vuccati "sammadanna vimutto"ti. Parinnatantassati arahato tam mannanavatthu tihi parinnahi parinnatam. Tasma so tam vatthum na mannati, tam va mannanam na mannatiti vuttam hoti. Sesam vuttanayameva. Nibbanavare pana khaya ragassatiadayo tayo vara vutta. Te pathavivaradisupi vittharetabba. Ayanhi parinnatavaro nibbanavarepi vittharetabbo. Vittharentena ca parinnatantassati sabbapadehi yojetva puna khaya ragassa vitaragattati yojetabbo. 1- Esa nayo itaresu. Desana pana ekattha vuttam sabbattha vuttameva hotiti sankhitta. [9] Khaya ragassa vitaragattati ettha ca yasma bahirako kamesu vitarago, na khaya ragassa vitarago. Araha pana khayaeva, tasma vuttam "khaya ragassa vitaragatta"ti. Esa nayo dosamohesupi. Yatha ca "parinnatam tassati vadami"ti vuttepi parinnatatta so tam vatthum tam va mannanam na mannatiti attho hoti, evamidhapi vitaragatta so tam vatthum tam va mannanam na mannatiti datthabbo. [10] Ettha ca parinnatam tassati ayam varo maggabhavanaparipuridassanattham vutto. Itare phalasacchikiriyaparipuridassanatthanti datthabba. Dvihi va karanehi araha mannati vatthussa ca parinnatatta akusalamulananca samucchinnatta. Tenassa parinnavarena vatthuparinnam 2- dipeti, itarehi akusalamulasamucchedanti. Tattha pacchimesu tisu varesu ayam viseso veditabbo. Tisu hi varesu rage adinavam disva dukkhanupassi viharanto appanihitavimokkhena vimutto khaya ragassa vitarago hoti. Dose adinavam disva aniccanupassi @Footnote: 1 cha.Ma. yojetabbam. 2 cha.Ma. tenassa parinnatavarena vatthuno vagthuparinnam dipeti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page49.

Viharanto animittavimokkhena vimutto khaya dosassa vitadoso hoti. Mohe adinavam disva anattanupassi viharanto sunnatavimokkhena vimutto khaya mohassa vitamoho hoti. Evam sante na eko tihi vimokkhehi vimuccatiti dve vara na vattabba siyunti ce, tam na kasma? aniyamitatta. Aniyamena hi vuttam "yopi so bhikkhave bhikkhu arahan"ti, na pana vuttam appanihitavimokkhena va vimutto, itarena vati. Tasma yam arahato yujjati, tam sabbam vattabbamevati. [11] Avisesena va yo koci araha samanepi 1- ragadikhaye viparinamadukkhassa parinnatatta khaya ragassa vitaragoti vuccati, dukkhadukkhassa parinnatatta khaya dosassa vitadosoti. Sankharadukkhassa parinnatatta khaya mohassa vitamohoti. Ittharammanassa va parinnatatta khaya ragassa vitarago. Anittharammanassa parinnatatta khaya dosassa vitadoso. Majjhattarammanassa parinnatatta khaya mohassa vitamoho. Sukhaya va vedanaya raganusayassa samucchinnatta khaya ragassa vitarago. Itarasu patighamohanusayanam samucchinnatta vitadoso vitamoho cati tasma tam visesam dassento aha "khaya ragassa vitaragatta .pe. Khaya mohassa vitamohatta"ti. Khinasavavasena tatiyacatutthapancamachatthanayakatha nitthita. ---------------- Tathagatavarasattamanayavannana [12] Evam pathaviadisu vatthusu khinasavassa pavattim dassetva idani attano pavattim dassento tathagatopi bhikkhaveti adimaha. @Footnote: 1 Si. samanopi.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page50.

Tathagatoti atthahi karanehi bhagava tathagato 1- tatha agatoti tathagato, tatha gatoti tathagato, tathalakkhanam agatoti tathagato, tathadhamme yathavato abhisambuddhoti tathagato, tathadassitaya tathagato, tathavaditaya tathagato, tathakaritaya tathagato, abhibhavatthena tathagatoti. Katham bhagava tatha agatoti tathagato. Yatha sabbalokahitaya ussukkamapanna purimaka sammasambuddha agata, yatha hi vipassi bhagava agato, yatha sikhi bhagava, yatha vessabhu bhagava, yatha kakkusandho 2- bhagava, yatha konagamano bhagava, yatha kassapo bhagava agatoti. Kim vuttam hoti. Yena abhiniharena ete bhagavanto agata, teneva amhakampi bhagava agato. Athava yatha vipassi bhagava .pe. Yatha kassapo bhagava danaparamim puretva silanekkhammapannaviriyakhantisaccaadhitthanamettaupekkhaparamim puretva ima dasa paramiyo dasa upaparamiyo dasa paramatthaparamiyoti samatimsaparamiyo puretva angapariccagam nayanadhanarajjaputtadarapariccaganti 3- ime panca mahapariccage pariccajitva pubbayogapubbacariyadhammakkhananatatthacariyadayo puretva buddhacariyaya kotim patva agato, tatha amhakampi bhagava agato. Yatha ca vipassi bhagava .pe. Kassapo bhagava cattaro satipatthane sammappadhane iddhipade pancindriyani panca balani satta bojjhange ariyam atthangikam maggam bhavetva bruhetva agato, tatha bhagavapi agato. 4- Yatheva lokamhi vipassiadayo sabbannubhavam munayo idhagata tatha ayam sakyamunipi agato tathagato vuccati tena cakkhumati. @Footnote: 1 cha.Ma. tathagatoti vuccati. 2 cha.Ma. kakusandho 3 pancime mahapariccaga @katthaci evam agata angadhanaputtadarajivitapariccagati, tikayampana @anganayanadhanarajjaputtadarapariccagati. 4 cha.Ma.,i. tatha amhakam bhagavapi @agatoti tathagato

--------------------------------------------------------------------------------------------- page51.

Evam tatha agatoti tathagato. (1) Katham tatha gatoti tathagato. Yatha sampatijato vipassi bhagava gato .pe. Kassapo bhagava gato. Kathanca so gato, so hi sampatijatova samehi padehi pathaviyam patitthaya uttarabhimukho sattapadavitiharena gato. Yathaha:- sampatijato ananda bodhisatto samehi padehi patitthahitva uttarenabhimukho sattapadavitiharena gacchati setamhi chatte anudhariyamane, sabbava disa anuviloketi, asabhinca vacam bhasati "aggohamasmi lokassa, jetthohamasmi lokassa, setthohamasmi lokassa, ayamantima jati, natthidani punabbhavo"ti. 1- Tancassa gamanam tatham ahosi avitatham anekesam visesadhigamanam pubbanimittabhavena. Yanhi so sampatijatova samehi padehi patitthahi, idamassa caturiddhipadapatilabhassa pubbanimittam. Uttarabhimukhabhavo pana sabbalokuttarabhavassa pubbanimittam. Sattapadavitiharo sattabojjhangaratanapatilabhassa. "suvannadanda vitipatanti camara" 2- ettha vuttacamarukkhepo pana sabbatitthiyanimmathanassa. Setacchattadharanam arahattavimuttivaravimalasetacchattapatilabhassa. Sabbadisasu vilokanam sabbannutanavaranananapatilabhassa. asabhivacabhasanam appativattiyavaradhammacakkap- pavattanassa pubbanimittam. Tatha ayam bhagavapi gato. Tancassa gamanam tatham ahosi avitatham tesanneva visesadhigamanam pubbanimittabhavena. Tenahu porana:- "muhuttajatova gavampati yatha samehi padehi phusi vasundharam so vikkami satta padani gotamo setanca chattam anudharayum maru. Gantvana so satta padani gotamo disa vilokesi sama samantato atthangupetam giramabbhudirayi siho yatha pabbatamuddhanitthito"ti. @Footnote: 1 Ma. upari. 14/207/173 acchariyabbhutadhammasutta 2 khu. su. 25/693/470 nalakasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page52.

Evam tatha gatoti tathagato. Athava "yatha vipassi bhagava .pe. Yatha kassapo bhagava, ayampi bhagava tatheva nekkhammena kamacchandam pahaya gato. Abyapadena byapadam alokasannaya thinamiddham avikkhepena uddhaccakukkuccam dhammavavatthanena vicikiccham pahaya gato, nanena avijjam padaletva gato, pamujjena aratim vinodetva pathamajjhanena nivaranakavatam ugghatetva dutiyajjhanena vitakkavicaradhumam upasametva tatiyajjhanena pitim virajetva catutthajjhanena sukhadukkham pahaya akasanancayatanasamapattiya rupasannapatighasannananattasannayo samatikkamitva vinnanancayatanasamapattiya akasanancayatanasannam akincannayatanasamapattiya vinnanancayatanasannam nevasannanasannayatanasamapattiya akincannayatanasannam samatikkamitva gato. Aniccanupassanaya niccasannam pahaya, dukkhanupassanaya sukhasannam, anattanupassanaya attasannam, nibbidanupassanaya nandim, viraganupassanaya ragam, nirodhanupassanaya samudayam, upasamanupassanaya adanam, khayanupassanaya ghanasannam, vayanupassanaya ayuhanam, viparinamanupassanaya dhuvasannam, animittanupassanaya nimittasannam, appanihitanupassanaya panidhim, sunnatanupassanaya abhinivesam, adhipannadhammavipassanaya saradanabhinivesam, yathabhutananadassanena sammohabhinivesam, adinavanupassanaya alayabhinivesam, patisankhanupassanaya appatisankham, vivattanupassanaya samyogabhinivesam, sotapattimaggena ditthekatthe kilese bhanjitva, sakadagamimaggena olarike kilese pahaya, anagamimaggena anusahagate kilese samugghatetva, arahattamaggena sabbakilese samucchinditva gato. Evampi tatha gatoti tathagato. (2) Katham tathalakkhanam agatoti tathagato. Pathavidhatuya kakkhalattalakkhanam tatham avitatham. Apodhatuya paggharanalakkhanam. Tejodhatuya unhalakkhanam. Vayodhatuya vitthambhanalakkhanam. Akasadhatuya asamphutthalakkhanam, vinnanadhatuya vijananalakkhanam.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page53.

Rupassa ruppanalakkhanam. Vedanaya vedayitalakkhanam. Sannaya sanjananalakkhanam. Sankharanam abhisankharanalakkhanam. Vinnanassa vijananalakkhanam. Vitakkassa abhiniropanalakkhanam. Vicarassa anumajjanalakkhanam. Pitiya pharanalakkhanam. Sukhassa satalakkhanam. Cittekaggataya avikkhepalakkhanam. Phassassa phusanalakkhanam. Saddhindriyassa adhimokkhalakkhanam. Viriyindriyassa paggahalakkhanam. Satindriyassa upatthanalakkhanam. Samadhindriyassa avikkhepalakkhanam. Pannindriyassa pajananalakkhanam. Saddhabalassa assaddhiye akampiyalakkhanam. Viriyabalassa kosajje. Satibalassa mutthasacce. Samadhibalassa uddhacce. Pannabalassa avijjaya akampiyalakkhanam. Satisambojjhangassa upatthanalakkhanam. Dhammavicayasambojjhangassa pavicayalakkhanam. Viriyasambojjhangassa paggahalakkhanam. Pitisambojjhangassa pharanalakkhanam. Passaddhisambojjhangassa upasamalakkhanam. Samadhisambojjhangassa avikkhepalakkhanam. Upekkhasambojjhangassa patisankhanalakkhanam. Sammaditthiya dassanalakkhanam. Sammasankappassa abhiniropanalakkhanam. Sammavacaya pariggahalakkhanam. Sammakammantassa samutthanalakkhanam. Sammaajivassa vodanalakkhanam. Sammavayamassa paggahalakkhanam. Sammasatiya upatthanalakkhanam. Sammasamadhissa avikkhepalakkhanam. Avijjaya ananalakkhanam. Sankharanam cetanalakkhanam. Vinnanassa vijananalakkhanam. Namassa namanalakkhanam. Rupassa ruppanalakkhanam. Salayatanassa ayatanalakkhanam. Phassassa phusanalakkhanam. Vedanaya vedayitalakkhanam. Tanhaya hetulakkhanam. Upadanassa gahanalakkhanam. Bhavassa ayuhanalakkhanam. Jatiya nibbattilakkhanam. Jaraya jiranalakkhanam. Maranassa cutilakkhanam. Dhatunam sunnatalakkhanam. Ayatananam ayatanalakkhanam. Satipatthananam upatthanalakkhanam. Sammappadhananam padahanalakkhanam. Iddhipadanam ijjhanalakkhanam.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page54.

Indriyanam adhipatilakkhanam. Balanam akampiyalakkhanam. Bojjhanganam niyyanalakkhanam. Maggassa hetulakkhanam. Saccanam tathalakkhanam. Samathassa avikkhepalakkhanam. Vipassanaya anupassanalakkhanam. Samathavipassananam ekarasalakkhanam. Yuganandhanam 1- anativattanalakkhanam. Silavisuddhiya samvaralakkhanam. Cittavisuddhiya avikkhepalakkhanam. Ditthivisuddhiya dassanalakkhanam. Khaye nanassa samucchedalakkhanam. Anuppade nanassa passaddhilakkhanam. Chandassa mulalakkhanam. Manasikarassa samutthanalakkhanam. Phassassa samodhanalakkhanam. Vedanaya samosaranalakkhanam. Samadhissa pamukhalakkhanam satiya adhipateyyalakkhanam. Pannaya tatuttarilakkhanam. Vimuttiya saralakkhanam. Amatogadhassa nibbanassa pariyosanalakkhanam tatham avittham. Evam tathalakkhanam nanagatiya agato avirujjhitva patto anuppattoti tathagato. Evam tathalakkhanam agatoti tathagato. (3) Katham tathadhamme yathavato abhisambuddhoti tathagato. Tathadhamma nama cattari ariyasaccani. Yathaha:- "cattarimani bhikkhave tathani avitathani anannathani, katamani cattari? `idam dukkhan'ti bhikkhave tathametam avitathametam anannathametan"ti 2- vittharo. Tani ca bhagava abhisambuddho, tasma tathanam abhisambuddhatta tathagatoti vuccati. Abhisambodhattho hi ettha gatasaddo. Apica jaramaranassa jatippaccayasambhutasamudagatattho tatho avitatho anannatho .pe. Sankharanam avijjapaccayasambhutasamudagatattho tatho avitatho anannatho. Tatha avijjaya sankharanam paccayattho. Sankharanam vinnanassa paccayattho .pe. Jatiya jaramaranassa paccayattho tatho avitatho anannatho. Tam sabbam bhagava abhisambuddho, tasmapi tathanam dhammanam abhisambuddhatta. Tathagatoti vuccati. Evam tathadhamme yathavato abhisambuddhoti tathagato. (4) @Footnote: 1 cha.Ma. yuganaddhanam 2 sam. maha. 19/1090/375 tathasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page55.

Katham tathadassitaya tathagato. Bhagava yam sadevake loke .p. Sadevamanussaya aparimanasu lokadhatusu aparimananam sattanam cakkhudvare apatham agacchantam ruparammanam nama atthi. Tam sabbakarato janati passati. Evam janata ca passata ca tena tam itthanitthadivasena va ditthasutamutavinnatesu labbhamanakapadavasena va "katamam tam rupam rupayatanam? yam rupam catunnam mahabhutanam upadaya vannanibham *- sanidassanam sappatigham nilam pitakan"ti 1- adina nayena anekehi namehi terasahi varehi dvepannasaya nayehi vibhajjamanam tathameva hoti, vitatham natthi. Esa nayo sotadvaradisupi apathamagacchantesu saddadisu. Vuttam hetam bhagavata "yam bhikkhave sadevakassa lokassa .pe. Sadevamanussaya dittham sutam mutam vinnatam pattam pariyesitam anuvicaritam manasa, tamaham janami, tamaham abhinnasim, **- tam tathagatassa viditam, tam tathagate 2- na upatthasi"ti. 3- Evam tathadassitaya tathagato. Tattha tathadassiatthe tathagatoti padasambhavo veditabbo. (5) Katham tathavaditaya tathagato. Yam rattim bhagava bodhimande aparajitapallanke nisinno tinnam maranam matthakam madditva anuttaram sammasambodhim abhisambuddho, yanca rattim yamakasalanam antare anupadisesaya nibbanadhatuya parinibbayi, etthantare pancacattalisavassaparimane kale pathamabodhiyapi majjhimabodhiyapi pacchimabodhiyapi yam bhagavata bhasitam suttam geyyam .pe. Vedallam, tam sabbam atthato ca byanjanato ca anupavajjam anunamanadhikam sabbakaraparipunnam ragamadanimmadanam dosamohamadanimmadanam, natthi tattha valaggamattampi avakkhalitam, sabbantam ekamuddikaya lancitam viya ekanaliya mitam viya ekatulaya tulitam viya ca tathameva hoti avitatam. Tenaha "yanceva rattim tathagato anuttaram sammasambodhim abhisambujjhati, yanca rattim anupadisesaya nibbanadhatuya parinibbayati, etasmim antare bhasati lapati niddisati, sabbantam tatheva hoti na annatha, tasma `tathagato'ti vuccati"ti. 4- Gadaattho hi ettha gatasaddo. Evam tathavaditaya tathagato. Apica agadanamagado, @Footnote: 1 abhi. sangani. 34/616 adi/188 rupakanda * pali. vannanibha 2 cha.Ma. i. tathagato @3 an. catukka. 21/24/29 kalakaramasutta ** pali. abbhannasim @4 an. catukka. 21/23/28 lokasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page56.

Vacananti attho. Tatha 1- aviparito agado assati dakarassa takaram katva tathagatoti evam cetasmim atthe padasiddhi veditabba. (6) Katham tathakaritaya tathagato. Bhagavato hi vacaya kayo anulometi kayassapi vaca. Tasma yathavadi tathakari, yathakari tathavadi ca hoti. Evambhutassa cassa yatha vaca, kayopi tatha gatoti 2- attho. Yatha ca kayo vacapi tatha gatati 3- tathagato. Tenaha "yathavadi bhikkhave tathagato tathakari, yathakari tathavadi, iti yathavadi tathakari, yathakari tathavadi, tasma `tathagato'ti vuccati"ti. 4- Evam tathakaritaya tathagato. (7) Katham abhibhavatthena tathagato. Upari bhavaggam hettha avicipariyantam katva tiriyam aparimanasu lokadhatusu sabbasatte abhibhavati silenapi samadhinapi pannayapi vimuttiyapi vimuttinanadassanenapi, na tassa tula va pamanam va atthi, atulo appameyyo anuttaro rajaraja devadevo sakkanam atisakko brahmanam atibrahma. Tenaha "sadevake bhikkhave loke .pe. Sadevamanussaya tathagato abhibhu anabhibhuto annadatthudaso vasavatti, tasma `tathagato'ti vuccati"ti. 5- Tatrevam padasiddhi veditabba. Agado viya agado. Ko panesa? desanavilaso ceva punnamayo 6- ca. Tena hesa mahanubhavo bhisakko dibbagadena sappe viya sabbaparappavadino sadevakanca lokam abhibhavati. Iti sabbalokabhibhavane tatho aviparito desanavilasamayo ceva punnamayo 6- ca agado assati dakarassa takaram katva tathagatoti veditabbo. Evam abhibhavanatthena tathagato. (8) Apica tathaya gatotipi tathagato, tatham gatotipi tathagato. Gatoti avagato atito patto patipannoti attho. Tattha sakalam lokam tiranaparinnaya tathaya gato avagatoti tathagato. Lokasamudayam pahanaparinnaya tathaya gato atitoti @Footnote: 1 cha.Ma., i. tatho 2 cha.Ma., i. tatha gato pavattoti 3 cha.Ma., i. tatha gata pavattati. @4 an. catukka. 21/23/28 5 an. catukka. 21/23/28 lokasutta @6-6 katthaci punanussayotipi dissati, tam pununamayo yatha danamayam iti tikaya na sameti.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page57.

Tathagato. Lokanirodham sacchikiriyaya tathaya gato pattoti tathato. Lokanirodhagaminim patipadam tatham gato patipannoti tathagato. Tena yam vuttam bhagavata "loko bhikkhave tathagatena abhisambuddho, lokasma tathagato visamyutto, lokasamudayo bhikkhave tathagatena abhisambuddho, lokasamudayo tathagatassa pahino, lokanirodho bhikkhave tathagatena abhisambuddho, lokanirodho tathagatassa sacchikato, lokanirodhagamini patipada bhikkhave tathagatena abhisambuddha, lokanirodhagamini patipada tathagatassa bhavita, yam bhikkhave sadevakassa lokassa .pe. Sabbantam tathagatena abhisambuddham, tasma `tathagato'ti vuccati"ti. 1- Tassa evampi attho veditabbo. Idampi ca tathagatassa tathagatabhavadipane mukhamattakameva. Sabbakarena pana tathagatova tathagatassa tathagatabhavam vanneyya. Araham sammasambuddhoti padadvaye pana arakatta arinam arananca hatatta paccayadinanca arahatta papakarane rahabhavati imehi tava karanehi arahanti veditabbo. Samma samanca sabbadhammanam buddhatta pana sammasambuddhoti ayamettha sankhepo, vittharato panetam padadvayam visuddhimagge buddhanussativannanayam pakasitam. Parinnatantam tathagatassati ettha pana etam mannanavatthu parinnatam tathagatassatipi attho veditabbo. Parinnatantam nama parinnatavaram parinatavasanam anavasesato parinnatanti vuttam hoti. Buddhananhi savakehi saddhim kincapi tena tena maggena kilesappahane viseso natthi, parinnaya pana atthi. Savaka hi catunnam dhatunam ekadesameva sammasitva nibbanam papunanti, buddhanam pana anuppamanampi sankharagatam nanena aditthamatulitam atiritamasacchikatam natthi. @Footnote: 1 an. catukka. 21/23/27-8 lokasutta.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page58.

Tathagatavaraatthamanayavannana [13] Yo 1- cayam nibbanavaro nandi dukkhassa mulanti adivaro vutto pathavivaradisupi vittharetabbo. 1- 2- Ayam parinnatavaro vittharentena ca parinnatantam tathagatassati sabbapadehi yojetabbo puna nandi dukkhassa mulanti adi yojetabbam. Desana pana ettha vatthu sabbattha vuttameva hotiti sankhitta. 2- Nandi 3- dukkhassa mulanti adisu ca nanditi purima tanha. Dukkhanti pancakkhandha. Mulanti adi. Iti viditvati tam purimabhavanandim "imassa dukkhassa mulan"ti evam janitva. Bhavati kammabhavato. Jatiti vipakakhandha. Te hi yasma jayanti, tasma "jati"ti vutta. Jatisisena va ayam desana. Evampi "iti viditva"ti imina yojetabbam. Ayanhi ettha attho "kammabhavato upapattibhavo hotiti evanca janitva"ti. Bhutassati sattassa. Jaramarananti jaramarananca. Evam vuttam hoti:- tena upapattibhavena bhutassa sattassa khandhanam jaramaranam hotiti evanca janitvati. Ettavata yam bodhirukkhamule aparajitapallankena nisinno sammasitva sabbannutam patto, tassa paticcasamuppadassa pativedha mannananam abhavakaranam dassento catusankhepantisandhim tiyaddham visatakaram tameva paticcasamuppadam dasseti. Katham pana ettavata esa sabbo dassito hotiti. Ettha hi nanditi ayameko sankhePo. Dukkhassati vacanato dukkham dutiyo, bhava jatiti vacanato bhavo tatiyo, jatijaramaranam catuttho. Evam ettavata cattaro sankhepa veditabba, kotthasati attho. Tanhadukkhanam pana antaram eko sandhi, dukkhassa ca bhavassa ca antaram dutiyo, bhavassa ca jatiya ca antaram tatiyo, evam catunnam angulinam antarasadisa catusankhepantara tayo sandhi veditabba. @Footnote: 1-1 cha.Ma., i. yo cayam .pe. vittharetabboti patha na dissanti. @2-2 cha.Ma., i. ayam parinnatavaro .pe. sankhittati ime patha na dissanti. @3 cha.Ma. i. nandi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page59.

Tattha nanditi atito addha, jatijaramaranam anagato addha, dukkhanca bhavo ca paccuppanano addhati evam tayo addha veditabba. Atite pana pancasu akaresu nandivacanena tanha eka agata, taya anagatayapi avijjasankharaupadanabhava paccayalakkhanena gahitava honti. Jatijaramaranavacanena pana yesam khandhanam tam jatijaramaranam, te vutta evati katva ayatim vinnananamarupasalayatanaphassavedana gahitava honti. Evameva tesu 1- "purimakammabhavasmim moho avijja ayuhana sankhara nikanti tanha upagamanamupadanam cetana bhavo itime panca dhamma purimakammabhavasmim idha patisandhiya paccaya, idha patisandhivinnanam okkanti namarupam pasado ayatanam phuttho phasso vedayitam vedana itime panca dhamma idhupapattibhavasmim purekatassa kammassa paccaya, idha pana paripakkatta ayatananam moho avijja ayuhana sankhara nikanti tanha upagamanamupadanam cetana bhavo itime panca idha kammabhavasmim ayatim patisandhiya paccaya, ayatim patisandhivinnanam okkanti namarupam pasado ayatanam phuttho phasso vedayitam vedana itime panca dhamma ayatim upapattibhavasmim idha katassa kammassa paccaya"ti evam nidditthalakkhana visati akara idha veditabba. Evam "nandi dukkhassa mulanti iti viditva bhava jati, bhutassa jaramaranan"ti ettavata esa sabbopi catusankhepo tisandhi tiyaddho visatakaro paticcasamuppado dassito hotiti veditabbo. Idani tasma tiha bhikkhave .pe. Abhisambuddhoti vadamiti ettha anupubbapadavannanam katva padayojanaya atthanigamanam karissama. Tasma tihati tasma icceva vuttam hoti. Tikarahakara nipata. Sabbasoti anavasesavacanametam. Tanhananti nanditi evam vuttanam sabbatanhanam. Khayati lokuttaramaggena accantakkhaya. Viragadini khayavevacananeva. Ya hi tanha khina, virattapi @Footnote: 1 cha.Ma. evamete.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page60.

Ta 1- bhavanti niruddhapi ca cattapi patinissatthapi. Khayati va catumaggakicca- sadharanametam. Tato pathamamaggena viraga, dutiyena nirodha, tatiyena caga, catutthena patinissaggati yojetabbam. Yahi va tanhahi pathavim pathavito sanjaneyya, tasam khaya. Yahi pathavim manneyya, tasam viraga. Yahi pathavim manneyya, tasam nirodha. Yahi pathavito manneyya, tasam caga. Yahi pathavi meti manneyya, tasam patinissagga. Yahi va pathavim manneyya, tasam khaya .pe. Yahi pathavim abhinandeyya, tasam patinissaggati evamettha yojana katabba, na kinci virujjhati. Anuttaranti uttaravirahitam sabbasettham. Sammasambodhinti samma samanca bodhim. Athava pasattham sundaranca bodhim. Bodhiti rukkhopi maggopi sabbannutananampi nibbanampi. "bodhirukkhamule pathamabhisambuddho"ti 2- ca "antara ca bodhim antara ca gayan"ti 3- ca agatatthanesu hi rukkho bodhiti vuccati. "catumaggesu nanan"ti 4- agatatthane maggo. "pappoti bodhim varabhuri medhaso"ti 5- agatatthane sabbannutananam. "patvana bodhim amatam asankhatan"ti agatatthane nibbanam. Idha pana bhagavato arahattamaggananam adhippetam. Apare sabbannutananantipi vadanti. Savakanam arahattamaggo anuttara bodhi hoti na hotiti. Na hoti. Kasma? asabbagunadayakatta. Tesanhi kassaci arahattamaggo arahattaphalameva Deti, kassaci tisso vijja, kassaci cha abhinna, kassaci catasso patisambhida, kassaci savakaparaminanam. Paccekabuddhanampi paccekabodhinanameva deti. Buddhanam pana sabbagunasampattim deti abhiseko viya ranno sabbalokissariyabhavam. Tasma annassa kassacipi anuttara bodhi na hoti. @Footnote: 1 Ma. ta viratta khepita 2 vinaYu. maha. 4/1/1 bodhikatha, khu.u. 24/1/93 @pathamabodhisutta. 3 vinaYu. maha. 4/11/11 pancavaggiyakatha, Ma.mu. 12/285/246 @4 khu. cula. 30/667/321 khaggavisanasuttaniddesa (saya) @5 di. pati. 11/217/137 lakkhanasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page61.

Abhisambuddhoti abhinnasi pativijjhi patto adhigatoti vuttam hoti. Iti vadamiti iti vadami acikkhami desemi pannapemi patthapemi vivarami vibhajami uttanikaromiti. Tatrayam yojana:- tathagatopi bhikkhave .pe. Pathavim na mannati .pe. Pathavim nabhinandati. Tam kissa hetu? nandi dukkhassa mulam, bhava jati, bhutassa jaramarananti iti viditvati. Tattha iti viditvati itikaro karanattho. Tena imassa paticcasamuppadassa viditatta patividitattati vuttam hoti. Kinci bhiyyo:- yasma evamimam paticcasamuppadam viditva tathagatassa sa nanditi vuttatanha sabbappakarapi pahina, tasanca tathagato sabbaso tanhanam khaya .pe. Anuttaram sammasambodhim abhisambuddho. Tasma pathavim na mannati .pe. Pathavim nabhinandatiti vadamiti evam abhisambuddhatta na mannati nabhinandatiti vadamiti vuttam hoti. Athava yasma "nandi dukkhassa mulan"ti adina nayena paticcasamuppadam viditva sabbaso tanhanam khayam gato, 1- tasma tiha bhikkhave tathagato sabbaso tanhanam khaya .pe. Abhisambuddhoti vadami. So evam abhisambuddhatta pathavim na mannati .pe. Nabhinandatiti. Yattha yattha hi yasmati avatva tasmati vuccati, tattha tattha yasmati anetva yojetabbam, ayam sasanayutti. Esa nayo sabbattha. Idamavoca bhagavati idam nidanavasanato pabhuti yava abhisambuddhoti vadamiti sakalasuttantam bhagava paresam pannaya alabbhaneyyapatittham paramagambhiram sabbannutananam dassento ekena puthujjanavarena ekena sekhavarena catuhi khinasavavarehi dvihi tathagatavarehiti atthahi mahavarehi ekamekasminca 2- vare pathaviadihi catuvisatiya antaravarehi ca patimandetva dvebhanavaraparimanaya pariyattiya 3- avoca. Evam vicitranayadesanavilasayuttanca panetam suttam karavikarudamanjuna kannasukhena panditajanahadayanam amatabhisekasadisena brahmassarena bhasamanassapi. @Footnote: 1 cha.Ma. tanha ayam gata. 2 "ekekasmim"iti padam yuttataram. 3 cha.Ma., i. tantiya.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page62.

Na te bhikkhu bhagavato bhasitam abhinandunti te pancasata bhikkhu idam bhagavato vacanam nanumodimsu. Kasma? annanakena. Te kira imassa suttassa attham na janimsu, tasma nabhinandimsu. Tesanhi tasmim samaye evam vicitranayadesanavilasayuttampi etam suttam ghanaputhulena dussapatena mukhe baddham katva purato thapitamanunnabhojanam viya ahosi. Nanu ca bhagava attana desitam dhammam param napetum cattari asankheyyani paramiyo puretva sabbannutam patto. So kasma yatha te na jananti, tatha desesiti. Vuttamidam imassa suttassa nikkhepavicaranaya evam manabhanjanattham sabbadhammamulapariyayanti desanam arabhiti. Tasma nayidha puna vattabbamatthi. Evam manabhanjanattham desitanca panetam suttam sutva te bhikkhu tamyeva kira pathavim ditthigatiko sanjanati sekhopi arahapi tathagatopi abhijanati kim nama idam kathannamidanti cintenta pubbe mayam bhagavata kathitam yankinci khippameva ajanama idani panimassa mulapariyayassa antam va kotim va na janama na passama, aho buddha nama appameyya atulati uddhatadatha viya sappa nimmada hutva buddhupatthananca dhammassavananca sakkaccam agamamsu. Tena kho pana samayena bhikkhu dhammasabhayam sannisinna imam katham samutthapesum "aho buddhanam anubhavo, te nama brahmanapabbajita tathamanamadamatta bhagavato mulapariyayadesanaya nihatamana kata"ti. Ayanca etarahi tesam bhikkhunam antarakatha vippakata. Atha bhagava gandhakutiya nikkhamitva tamkhananurupena patihariyena dhammasabhayam pannattapavarabuddhasane nisiditva te bhikkhu aha "kaya nuttha bhikkhave antarakathaya 1- sannisinna"ti. Te tamattham bhagavato arocesum. Bhagava etadavoca "na bhikkhave idaneva pubbepi aham ime evam manapaggahitasire vicarante nihatamane akasin"ti. Tato imissa atthuppattiya idam atitam anesi. Bhutapubbam bhikkhave annataro disapamokkho brahmano baranasiyam pativasati tinnam vedanam paragu sanighanduketbhanam sakkharappabhedanam itihasappancamanam @Footnote: 1 cha.Ma. etarahi kathaya (paliya samsandetabbam)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page63.

Veyyakaranalokayatamahapurisalakkhanesu anavayo, so pancamattani manavakasatani mante vacesi. Pandita manavaka bahunca ganhanti lahunca, suttha ca upadharenti, gahitanca tesam na vinassati. Sopi brahmano acariyamutthim akatva ghate udakam asincanto viya sabbampi sippam uggahapetva te manavake etadavoca "ettakamidam sippam ditthadhammasamparayahitan"ti. Te manavaka "yam amhakam acariyo janati, mayampi tam janama, mayampidani acariya eva"ti manamuppadetva tato pabhuti acariye agarava nikkhittavatta viharimsu. Acariyo natva "karissami tesam mananiggahan"ti cintesi. So ekadivasam upatthanamagantva vanditva nisinne te manavake aha "tata vo panham pucchissami, kaccittha samattha kathetun"ti. Te "pucchathacariya pucchathacariya"ti sahasa ahamsu, yathatam sutamadamatta. Acariyo aha:- "kalo ghasati bhutani sabbaneva sahattana yo ca kalaghaso bhuto sa bhutapacanim paci"ti. 1- Visajjetha tata imam panhanti. Te cintetva 2- ajanamana tunhi ahesum. Acariyo aha "alam tata gacchathajja, sve katheyyatha"ti uyyojesi. Te dasapi visatipi sampindita hutva na tassa panhassa adim na antamaddasamsu. Agantva ca acariyassa arocesum "nayimassa panhassa atthamajanama"ti. Acariyo tesam niggahatthaya imam gathamabhasi:- "bahuni narasisani lomasani brahani ca givasu patimukkani kocidevettha kannava"ti. 3- Gathayattho bahuni naranam sisani dissanti sabbani ca tani lomasani sabbani mahantani givayameva thapitani, na talaphalam viya hatthena gahitani natthi tesam imehi nanakaranam. Ettha pana kocideva kannavati attanam sandhayaha. @Footnote: 1 khu.ja. duka. 27/340/95 mulapariyayajataka (saya) 2 cha.Ma. cintenta. @3 khu. ja. duka. 27/341/95 (saya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page64.

Kannavati pannava. Kannacchiddam pana kassaci natthi, tam sutva te manavaka mankubhuta pattakkhandha adhomukha anguliya bhumim vilekhenta tunhi ahesum. Atha nesam sahirikabhavam passitva acariyo "ugganhatha tata panhan"ti panham visajjesi. Kaloti purebhattakalopi pacchabhattakalopiti evamadi. Bhutaniti sattadhivacanametam. Kalo bhutanam na cammamamsadini khadati. Apica kho tesam ayuvannabalani khepento yobbannam maddanto arogyam vinasento ghasati khadatiti vuccati. Sabbaneva sahattanati evam ghasanto ca na kinci vajjeti sabbaneva ghasati na kevalanca bhutaniyeva, apica kho sahattana attanam ghasati. Purebhattakalo pacchabhattakalam na papunati. Esa nayo pacchabhattakaladisu. Yo ca kalaghaso bhutoti khinasavassetam adhivacanam. So hi ayatim patisandhikalam khepetva khaditva thitatta "kalaghaso"ti vuccati. Sabhutapacanim paciti so yayam tanha apayesu bhute pacati, tam nanaggina paridahi 1- bhasmamakasi, tena "bhutapacanim paci"ti vuccati. "pajanin"tipi patho. Janikam nibbattikanti 2- attho. Atha te manavaka dipasahasasalokena viya rattim samavisamam acariyassa visajjanena panhassa attham pakatam disva "idani mayam yavajivam garusamvasam vasissama mahanta ete acariya nama mayanhi bahussutamanam uppadetva catuppadikagathayapi attham na janama"ti nihatamana pubbasadisameva acariyassa vattapatipattim katva saggaparayana ahesum. Aham 3- bhikkhave tena samayena acariyo ahosim, ime bhikkhu manavaka evam pubbepaham ime evam manapaggahitasire vicarante nihatamane akasinti. Imanca jatakam sutva te bhikkhu pubbepi mayam maneneva pahatati bhiyyoso mattaya nihatamana hutva attano upakarakammatthanaparayana ahesum. Tato bhagava ekam samayam janapadacarikancaranto vesalim patva gotamake cetiye viharanto imesam pancasatanam bhikkhunam nanaparipakam viditva imam gotamakasuttam @Footnote: 1 cha.Ma. paci dayhi. 2 Ma. janitam nibbattitanti 3 cha.Ma. aham kho....

--------------------------------------------------------------------------------------------- page65.

Kathesi:- "abhinnayaham bhikkhave dhammam desemi no anabhinnaya, sanidanaham .pe. Sappatihariyaham bhikkhave dhammam desemi no appatihariyam, tassa mayham bhikkhave abhinnaya dhammam desayato .pe. No appatihariyam, karaniyo ovado karaniya anusasani, alancapana vo bhikkhave tutthiya alam attamanataya alam somanassaya `sammasambuddho bhagava, svakkhato bhagavata dhammo, supatipanno samgho'ti idamavoca bhagava, imasmim ca pana veyyakaranasmim bhannamane *- dasasahassi lokadhatu akampittha"ti. 1- Idanca suttam sutva te pancasata bhikkhu tasmimyevasane saha patisambhidahi arahattam papunimsu. Evayam desana etasmim thane nitthamagamasiti. Papancasudaniya majjhimanikayatthakathaya mulapariyayasuttavannana nitthita. --------------------- @Footnote: * pali sahassi 1 an. tika. 20/126/269-70 gotamakacetiyasutta


             The Pali Atthakatha in Roman Book 7 page 1-65. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=7&A=1&modeTY=2&pagebreak=1              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=7&A=1&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=12&i=1              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=12&A=1              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=12&A=1              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=12&A=1              Contents of The Tipitaka Volume 12 http://84000.org/tipitaka/read/?index_12

previous bookno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]