ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext book chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 7 : PALI ROMAN Ma.A. (papa–ca.1)

                      10. Vitakkasanthanasuttavannana
     [216] Evamme suttanti vitakkasanthanasuttam.
     Tattha adhicittamanuyuttenati dasakusalakammapathavasena uppannam cittam cittameva,
vipassanapadakatthasamapatticittam tato cittato adhikam cittanti adhicittam.
Anuyuttenati tam adhicittam anuyuttena, tattha yuttappayuttenati attho.
     Tatrayam bhikkhu purebhattam pindaya caritva pacchabhattam pindapatappatikkanto
nisidanam adaya asukasmim rukkhamule va vanasande va pabbatapade
va pabbhare va samanadhammam karissamiti nikkhamantopi, tattha gantva hatthehi
va padehi va nisajjatthanato tinapannani apanentopi 1- adhicittam anuyuttoyeva.
Nisiditva pana hatthapade dhovitva pallankam abhujitva mulakammatthanam gahetva
viharantopi adhicittam anuyuttoyeva.
     Nimittaniti karanani. Kalena kalanti samayena samayam. 2- Nanu ca kammatthanam
nama muhuttampi achaddetva nirantaram nirantaram manasikatabbam, kasma bhagava
"kalena kalan"ti ahati. Paliyam hi atthattimsa kammatthanani vibhattani,
tesu bhikkhuna attano cittarucitam kammatthanam gahetva nisinnena yava kocideva
upakkileso nuppajjati, tava imesam nimittanam manasikarakiccam natthi. Yada pana
uppajjati, tada imani gahetva citte uppannam abbudam niharitabbanti
dassento evamaha.
     Chandupasanhitati chandasahagata ragasampayutta. Imesam pana tinnam
vitakkanam khettanca arammananca janitabbam. Tattha chandupasanhitanam atathalobha-
sahagatacittani khettam, dosupasanhitanam dve domanassasahagatani, mohupasanhitanam
dvadasapi akusalacittani. Vicikicchauddhaccasampayuttacittani pana dve etesam
patipuggalikam khettam. Sabbesampi satta ceva sankhara ca arammanava, 3-
@Footnote: 1 Ma. upanentopi    2 cha.Ma. samaye samaye     3 cha.Ma. arammanam
Itthanitthesu asamapekkhitesu hi sattesu ca sankharesu ca te uppajjanti.
Annampi 1- nimittam manasikatabbam kusalupasanhitanti tato nimittato annam
kusalanissita nimittam manasikatabbam. Tattha annam nimittam nama chanadupasanhite vitakke
sattesu uppanne asubhabhavana annam nimittam nama. Sankharesu uppanne
aniccamanasikaro annam nimittam nama. Dosupasanhite sattesu uppanne
mettabhavana annam nimittam nama. Sankharesu uppanne dhatumanasikaro annam
nimittam nama. Mohupasanhite yattha katthaci uppanne pancadhammaupanissayo annam
nimittam nama.
     Imassa hattha va sobhana 2- pada vatiadina nayena hi sattesu lobhe
uppanne asubhato upasamharitabbam. Kimhi sarattosi, kesesu sarattosi. Lomesu
.pe. Mutte 3- sarattosi. Ayam attabhavo nama tihi atthisatehi ussahito, 4-
navahi naharusatehi avabaddho, 5- navahi mamsapesisatehi anulitto, allacammena
pariyonaddho, chaviragena paticchanno, navahi vanamukhehi navanavutilomakupasahassehi ca
asuci paggharati, kunapapurito, duggandho, jeguccho, patikkulo, dvattimsakunapasancayo,
natthettha saram va varam vati evam asubhato upasamharantassa sattesu uppanno
lobho pahiyati, tenassa asubhato upasamharanam annam nimittam nama hoti.
     Pattacivaradisu sankharesu lobhe uppanne dvihakarehi sankharamajjhattatam
samutthapetiti satipatthanavannanayam vuttanayena assamikatavakalikabhavavasena
manasikaroto so pahiyati, tenassa aniccato manasikaro annam nimittam nama
hoti, sattesu dose uppanne pana aghatavinayakakacopamadinam 6- vasena metta
bhavetabba, tam bhavayato doso pahiyati, tenassa mettabhavana annam nimittam
nama hoti. Khanukantakatinapannadisu pana dose uppanne tvam kassa kuppasi,
kim pathavidhatuya, udahu apodhatuya, ko va panayam kuppati nama, kim pathavidhatu
@Footnote: 1 pali. annam        2 cha.Ma. sobhana        3 cha.Ma. muttesu
@4 cha.Ma. ussapito    5 cha.Ma. abaddho       6 cha.Ma......kacopamovadadinam
Udahu apodhatutiadina nayena dhatumanasikaram karontassa doso pahiyati,
tenassa dhatumanasikaro annam nimittam nama hoti.
     Mohe pana yattha katthaci uppanne:-
         "garusamvaso uddeso         udditthaparipucchanam
          kalena dhammassavanam          thanatthanavinicchayo
          panca dhamme upanissaya       moho 1- pahiyati"ti.
     Ime panca dhamma upanissitabba. Garum upanissaya viharanto hi bhikkhu 2-
"acariyo gamappavesanam anapucchantassa vattakale 3- vattam akarontassa
ghatasataudakaharanadidandakammam karoti"ti yattappatiyatto hoti, athassa moho pahiyati.
Uddesam ganhantopi 4- "aciriyo uddesakale uddesam aganhantassa asadhukam
5- sajjhayantassa asajjhayantassa ca dandam 5- karoti"ti yattappatiyatto hoti,
evampissa moho pahiyati. Garubhavaniye bhikkhu upasankamitva "idam bhante katham imassa
ko attho"ti paripucchantopi kankham vinodeti, evampissa moho pahiyati. Kalena
dhammassavanatthanam gantva sakkaccam dhammam sunantassapi tesu tesu thanesu attho
pakato hoti. Evampissa moho pahiyati. Idamassa karanam, idam akarananti 6-
thanatthanavinicchaye cheko hoti, evampissa moho pahiyati, tenassa panca
dhamme upanissayo 7- annam nimittam nama hoti.
     Apica atthattimsaya arammanesu yamkinci bhaventassapi ime vitakka
pahiyanti. 8- Evam imani panca 8- nimittani ujuvipaccanikani patipakkhabhutani.
Imehi pahina ragadayo supahina honti. Yatha hi aggim allakatthehipi pamsuhipi
sakhahipi 9- pothetva nibbapentiyeva, udakam pana aggissa ujuvipaccanikam, tena
nibbuto sunibbuto hoti, evamimehi nimittehi pahina ragadayo supahina
honti. Tasma etani kathitaniti veditabbani.
@Footnote: 1 cha.Ma. mohadhatu      2 ka.,Ma. viharato hi        3 cha.Ma. pattakale
@4 ka.,Ma. ganhatopi     5-5 cha.Ma. sajjhayantassa ca dandakammam  6 cha.Ma. na karananti
@7 cha.Ma. dhammupanissayo   8-8 cha.Ma. pahiyanti eva. imani pana  9 cha.Ma. sakhadihipi
     Kusalapasanhitanti 1- kusalanissitam kusalassa paccayabhutam. Ajjhattamevati
gocarajjhattameva palagandoti vaddhaki. Sukhumaya aniyati yam anim niharitukamo
hoti, tato sukhumataraya saradaruanattiya. Olarikam aninti candanaphalake va
saraphalake va akotitam visamanim. Abhinihaneyyati 2- muggarena akotento
haneyya. Abhinihareyyati 3- evam abhihananto 4- phalakato nihareyya. Abhinivatteyyati
idani bahu nikkhantati 5- natva hatthena caletva nikkaddheyya. Tattha phalakam
viya cittam, phalake visamani viya akusalavitakko, 6- sukhumani viya
asubhabhavanadikusalanimittam, sukhumaniya olarikaniniharanam viya asubhabhavanadihi
kusalanimittehi tesam vitakkanam niharanam.
     [217] Ahikunapenatiadi atijegucchapatikkulakunapadassanattham vuttam.
Kanthe alaggenati 7- katthacideva paccatthikena anetva kanthe bandhena 8-
patimukkena. Attiyeyyati atto dukkhito bhaveyya. Harayeyyati lajjeyya.
Jiguccheyyati sanjatajiguccho bhaveyya.
     Pahiyantiti evam iminapi karanena ete akusala dhamma savajja
dukkhavipakati attano pannabalena upaparikkhato ahikunapadini viya jigucchantassa
pahiyanti. Yo pana attano pannabalena upaparikkhitum na sakkoti, tena acariyam
va upajjhayam va annataram va garutthaniyam sabrahmacarim samghattheram va upasankamitva
gandim paharitva bhikkhusamghameva va sannipatetva arocetabbam, bahunnam
hi sannipate bhavissateva eko panditamanusso, svayam evam etesu adinavo
datthabboti kathissati, 9- kayavicchindaniyakathadihi 10- va pana te vitakke
nigganhissatiti.
     [218] Asatimanasikaro apajjitabboti neva so vitakko saritabbo
na manasikatabbo, annavihiteneva 11- bhavitabbam. Yatha hi rupam apassitukamo
puriso akkhini nimmileyya, 12- evametam mulakammatthanam gahetva nisinnabhikkhuna
@Footnote: 1 cha.Ma. kusalupasamhitanti      2,3 ka. abhihaneyYu...., abhinihaneyyati
@Ma.mu. 12/216/182 samsandetabbam   4 cha.Ma. abhinihananto    5 cha.Ma. idani
@bahunikkhantati   6 cha.Ma. akusalavitakka   7 cha.Ma., Si., i. asattenati
@8 cha.Ma. baddhena, evamuparipi   9 cha.Ma. kathessati  10 Si. kayavicchandaniyakathadihi
@11 cha.Ma. annavihitakena   12 cha.Ma. nimileyya
Cittamhi vitakke uppanne annavihitakena bhavitabbam, evamassa so vitakko
pahiyati, tasmim pahine puna kammatthanam gahetva nisiditabbam.
     Sace na pahiyati, ugganhato dhammakathapatho 1- hoti, so mahasaddena
sajjhayitabbo. Evampi ce annavihitakassa sato so na pahiyati. Thavikaya mutthipotthako
hoti, yattha ca buddhavannapi dhammavannapi likhita honti, tam niharitva
cittena 2- annavihitakena bhavitabbam. Evampi ce na pahiyati, thavikato aranisahitani
niharitva "ayam uttararani ayam adhararani"ti avajjantena annavihitakena
bhavitabbam. Evampi ce na pahiyati, sipatikam niharitva "idam arakandakam nama,
ayam pipphalako nama, idam nakhacchedanam nama, ayam suci nama"ti parikkharam
samannanentena annavihitakena bhavitabbam. Evampi ce na pahiyati, sucim gahetva
civare jinnatthanam sibbantena annavihitakena bhavitabbam. Evam yava na pahiyati,
tava tam tam kusalakammam karontena annavihitakena bhavitabbam. Pahine pana 3-
mulakammatthanam gahetva nisiditabbam, navakammam pana na patthapetabbam. Kasma?
vitakke apacchinne 4- kammatthanamanasikarassa okaso na hoti.
     Poranakapandita pana navakammam katvapi vitakkam pacchindimsu. Tatridam vatthu:-
     tissasamanerassa kira upajjhayo tissamahavihare vasati. Tissasamanero
"bhante ukkanthitomhi"ti aha. Atha nam thero "imasmim vihare nhanaudakam
dullabham, mam gahetva cittalatapabbatam 5- gacchahi"ti aha. So tatha akasi.
Tattha nam thero aha "ayam viharo accantasamghiko, ekam puggalikatthanam
karohi"ti. So sadhu bhanteti adito patthaya samyuttanikayam 6- pabbharasodhanam
tejodhatukasinaparikammanti tinipi ekato arabhitva kammatthanam appanam papeti,
samyuttanikayam 6- pariyosapesi, lenakammam patthapesi, 7- sabbam katava upajjhayassa
sannam adasi. Upajjhayo "dukkhena te samanera katam, ajja tava tvamyeva
vasahi"ti aha. So tam rattim lene vasanto utusappayam labhitva vipassanam
@Footnote: 1 cha.Ma. uggahito dhammakathapabandho   2 cha.Ma. vacentena   3 cha.Ma. puna
@4 cha.Ma. pacchinne  5 cha.Ma. cittalapabbatam  6 cha.Ma. samyuttakanikayam
@7 cha.Ma. nitthapesi
Vaddhetva arahattam patva tattheva parinibbayi. Tassa dhatuyo gahetva cetiyam
akamsu, ajjapi tissattherassa cetiyanti pannayittha. 1- Idam pabbam asatipabbam
nama.
     [219] Imasmim thatva vitakke nigganhitum asakkonto idha thatva
nigganhissatiti vitakkamulabhedapabbam dassento puna tassa ce bhikkhavetiadimaha.
Tattha vitakkasankharasanthanam mamasikatabbanti sankharotiti sankharo, paccayo, karanam
mulanti attho. Santitthati etthati santhanam, vitakkasankharassa santhanam
vitakkasankharasanthanam, tam manasikatabbanti. Idam vuttam hoti, ayam vitakko kimhetu
kimpaccayo 2- kimkarana uppannoti vitakkanam mulanca mulamulanca 3- manasikatabbanti.
Kim nukho aham sigham gacchamiti kena nukho karanena aham sigham gacchami. Yannunaham
sanikam gaccheyyanti kim me imina sighagamanena, sanikam 4- gacchissamiti cinteti. 5-
So sanikam gaccheyyati so evam cintetva sanikam gaccheyya. Esa nayo sabbattha.
     Tattha tassa purisassa sighagamanakalo viya imassa bhikkhuno vitakkasamarulhakalo,
tattha sanikagamanakalo viya imassa vitakkacaraparicchedakalo, 6- tassa
vitakkakalo 7- viya imassa vitakkacare pacchinne mulakammatthanam vitakkaharanakalo, 8-
tassa nisinnakalo viya imassa vipassanam vaddhetva arahattappattakalo,
tassa nipannakalo viya imassa nibbanarammanaya phalasamapattiya divasam
vitivattanakalo. Tattha ime vitakka kimhetuka kimpaccayati vitakkanam mulamulam
gacchantassa vitakkacaro sithilo hoti. Tasmim sithilibhute matthakam gacchante vitakka
sabbaso nirujjhanti. Ayamattho duddubhajatakena 9- dipetabbo:-
     sasakassa kira veluvarukkhamule 10- niddayantassa veluvapakkam vantato
chijjitva kannamule patitam. 11- So tassa saddena "pathavi bhijjati"ti sannaya
utthahitva vegena palayi. Tam disva purato annepi catuppada palayimsu.
Tada bodhisatto siho hoti, so cintesi "ayam pathavi nama kappavinase
@Footnote: 1 cha.Ma. tissattheracetiyanti pannayati   2 cha.Ma. kimpaccaya    3 cha.Ma. mulamulanca
@4 cha.Ma. sanikam, evamuparipi     5 cha.Ma. cintesi     6 cha.Ma. vitakkacarapacchedakalo
@7 cha.Ma. thitakalo           8 cha.Ma. cittotaranakalo  9 Si. daddabhajatakena
@10 cha.Ma. beluva....evamuparipi  11 Si. pati
Bhijjati, antara pathavibhedo nama natthi, yannunaham mulamulam gantva
anuvijjeyyan"ti. So hatthinagato patthaya yava sasakam pucchi "taya tava 1- pathavi
bhijjamana dittha"ti. So 2- "ama deva"ti aha. Siho "ehi bho dassehi"ti.
Saso "na sakkomi sami"ti. "ehi re ma bhayi"ti sanhamudukena gahetva
gato saso rukkhassa avidure thatva:-
         "duddubhayati bhaddante            yasmim dese vasamaham
          ahampetam na janami            kimetam duddubhayati"ti 3-
gathamaha, bodhisatto "tvam ettheva titthahi"ti 4- rukkhamulam gantva sasakassa
nipannatthanam addasa, beluvapakkam addasa, uddham oloketva vantam addasa,
disva "ayam saso ettha nipanno, niddayamano imassa kannamule patitassa
saddena `pathavi bhijjati'ti evamsanni hutva palayi"ti natva tam karanam sasam
pucchi, saso "ama deva"ti aha. Bodhisatto imam gathamaha:-
         "beluvam patitam sutva             duddubhanti saso javi
          sasassa vacanam sutva             santatta migavahini"ti. 5-
     Tato bodhisatto "ma bhayatha"ti migagane assasesi. Evam vitakkanam
mulamulam gacchantassa vitakka pahiyanti.
     [220] Imasmim vitakkamulabhedapabbe thatva vitakke nigganhitum
asakkontena pana evam nigganhitabbati idampi 6- karanam dassento puna tassa
ce bhikkhavetiadimaha.
     Dantebhi dantamadhayati hetthadante uparidantam thapetva. Cetasa
cittanti kusalacittena akusalacittam abhinigganhitabbam. Balava purisoti yatha
thamasampanno mahabalo puriso dubbalam purisam sise va gale va khandhe va
@Footnote: 1 cha.Ma. tata   2 cha.Ma. saso    3 khu. ja. catukka. 27/586/142 duddubhayajataka (sya)
@4 cha.Ma. tittha"ti   5 khu. ja. catukka. 27/587/143   6 cha.Ma. aparampi
Gahetva abhinigganheyya abhinippileyya abhisantapeyya, santattam, kilantam
mucchaparetam viya kareyya, evameva bhikkhuna vitakkehi saddhim patimallena hutva
"ke ca tumhe ko cahan"ti abhibhavitva "kamam taco ca naharu ca atthi
ca avasissatu 1- sarire upasussatu mamsalohitan"ti 2- evam mahaviriyam paggayha
vitakka nigganhitabbati dassento imam atthadipakam 3- upamam aha. 4-
     [221] Yato ca kho 5- bhikkhaveti idam mariyadabhajaniyam nama, tam uttanatthameva.
Yatha pana satthacariyo tirorattha agatam rajaputtam pancavudhasippam ugganhapetva
"gaccha, attano ratthe rajjam ganha, sace te antaramagge cora utthahanti,
dhanuna kammam katva gaccha, sace te dhanu nassati va bhijjati va sattiya
asina"ti evam pancahipi avudhehi kattabbam dassetva uyyojeti, so tatha
katva sakam rattham gantva rajjam gahetva rajjasirim anubhoti, evameva bhagava
adhicittamanuyuttam bhikkhum arahattagahanatthaya uyyojento "sacassa antara
akusalavitakka uppajjanti, annanimittapabbe thatva te niggahetva 6-
vipassanam vaddhetva arahattam papunissati, tattha asakkonto adinavapabbe
thatva, tatrapi asakkonto asatipabbe thatva, tatrapi asakkonto
vitakkamulakabhedapabbe thatva, tatrapi asakkonto abhinigganhanapabbe thatva vitakke
nigganhitva vipassanam vaddhetva arahattam papunissati"ti imani panca
pabbani desesi.
     Vasi vitakkapariyayapathesuti vitakkavarapathesu cinnavasi pagunavasiti vuccati.
Yam vitakkam akankhissatiti  idamassa vasibhavakaradassanattham vuttam. Ayam hi pubbe
yam vitakkam vitakketukamo hoti, tam na vitakketi. Yam na vitakketukamo hoti,
tam vitakketi. Idani pana vasibhutatta yam vitakkam vitakketukamo hoti, tamyeva
@Footnote: 1 ka. avasussatu   2 an. duka. 20/5/50 upannatasutta.  3 cha.Ma. atthadipikam......
@evamuparipi     4 cha.Ma. ahari   5 Si., i., cha.Ma. yato kho,
@6 cha.Ma. nigganhitva
Vitakketi. Yam na vitakketukamo, na tam vitakketi. Tena vuttam "yam vitakkam
akankhissati, tam vitakkam vitakkessati. Yam vitakkam na akankhissati, na tam vitakkam
vitakkessati"ti. Acchecchi tanhantiadi sabbasavasutte vuttamevati.
                    Papancasudaniya majjhimanikayatthakathaya
                    vitakkasanthanasuttavannana nitthita.
                           Sihanadavaggassa
                       dutiyavaggavannana nitthita.
                           ----------
                         Mulapannasakatthakathaya
                            pathamo bhago
                             nitthito.


             The Pali Atthakatha in Roman Book 7 page 415-423. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=7&A=10544&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=7&A=10544&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=12&i=256              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=12&A=4099              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=12&A=4873              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=12&A=4873              Contents of The Tipitaka Volume 12 http://84000.org/tipitaka/read/?index_12

first pageprevious pagedispage pageNumbernext book chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]