ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 7 : PALI ROMAN Ma.A. (papa–ca.1)

                        2. Sabbasavasuttavannana
     [14] Evamme sutam .pe. Savatthiyanti sabbasavasuttam. 1- Tatrayam
anupubbapadavannana 2-:- savatthiti savatthassa isino nivasanatthanabhuta nagari
yatha kakandi makanditi evam tava akkharacintaka. Atthakathacariya pana bhananti
"yam kinci manussanam upabhogaparibhogam sabbamettha atthiti savatthi. Satthasamayoge
ca kim bhandam atthiti pucchite sabbamatthiti vacanamupadaya savatthi.
              Sabbada sabbupakaranam         savatthiyam samohitam
              tasma sabbamupadaya        savatthiti pavuccati.
              Kosalanam puram rammam         dassaneyyam manoramam
              dasahi saddehi avivittam       annapanasamayutam.
              Vuddhim vepullatam pattam        iddham phitam manoramam
              alakamandava devanam       savatthipuramuttaman"ti.
Tassam savatthiyam. Jetavaneti ettha attano paccatthikam janam jinatiti ranna
va attano paccatthikajane jite jatoti jeto. Mangalakamyataya va tassa
evannamameva katanti jeto. Jetassa vanam jetavanam. Tanhi jetena rajakumarena
ropitam samvaddhitam paripalitam, so ca tassa sami ahosi. Tasma jetavananti
vuccati, tasmim jetavane. Anathapindikassa arameti ettha sudatto nama so
gahapati matapituhi katanamavasena sabbakamavasena sabbakamasamiddhitaya pana
vigatamaccherataya karunadigunasamangitaya ca niccakalam anathanam pindamadasi, tena
anathapindikoti sankhyam gato. Aramanti ettha panino visesena va pabbajitati
aramo, tassa pupphaphaladisobhanaya natiduranaccasannatadipancavidhasenasanangasampattiya
tato tato agamma ramanti abhiramanti anukkanthita hutva nivasantiti
attho. Vuttappakaraya va sampattiya tattha tattha gatepi attano abbhantaramyeva
@Footnote: 1 sabbasavasamvarasuttam iti pali (saya)   2 cha.Ma. apubbapadavannana evamuparipi
Anetva rametiti aramo. So hi anathapindikena gahapatina jetassa
rajakumarassa hatthato attharasahi hirannakotihi santharena kinitva attharasahi
hirannakotihi senasanani karapetva attharasahi hirannakotihi viharamaham
nitthapetva evam catupannasahirannakoti pariccagena buddhappamukhassa samghassa
niyyadito. Tasma "anathapindikassa aramo"ti vuccati, tasmim anathapindikassa
arame.
     Ettha ca "jetavane"ti vacanam purimasamiparikittanam. "anathapindikassa
arame"ti pacchimasamiparikittanam. Kimetesam parikittane payojananti. Punnakamanam
ditthanugatim apajjanam. Tatra hi davarakotthakapasadamapane bhumivikkayaladdha
attharasahirannakotiyo anekakotiagghanaka rukkha ca jetssa pariccago,
catupannasakotiyo anathapindikassa. Iti tesam parikittanena eva 1- punnakama
pannani karontiti dassento ayasma anando annepi punnakame tesam
ditthanugatim apajjane niyojeti.
     Sabbasavasamvarapariyayam vo bhikkhaveti kasma idam suttamabhasi. Tesam bhikkhunam
upakkilesavisodhanam adim katva asavakkhayaya patipattidassanattham. Tattha
sabbasavasamvarapariyayanti sabbesam asavanam samvarakaranam samvarabhutam karanam, yena karanena
te samvarita pidahita hutva anuppadanirodhasankhatam khayam gacchanti pahiyanti
nappavattanti, tam karananti attho. Tattha asavantiti asava, cakkhutopi .pe.
Manatopi sandanti pavattantiti vuttam hoti. Dhammato yava gotrabhum okasato
yava bhavaggam savantiti va asava, ete dhamme etanca okasam anto karitva
pavattantiti attho. Antokaranattho hi ayam akaro. Cirapparivasiyatthena
madiradayo asava viyatipi asava. Lokasmimnhi cirapparivasika madiradayo
asavati vuccanti. Yadi ca cirapparivasikatthena asava, eteyeva bhavitumarahanti.
Vuttanhetam "purima bhikkhave koti na pannayati avijjaya ito pubbe avijja
@Footnote: 1 cha.Ma., i. evam.
Nahosi"ti adi. 1- Ayatim va samsaradukkham savanti pasavantitipi asava. Purimani
cettha nibbacanani yattha kilesa asavati agacchanti, tattha yujjanti, pacchimam
kammepi. Na kevalanca kammakilesayeva asava, apica kho nanappakaraka
upaddavapi. Suttesu hi "naham cunda ditthadhammikanamyeva asavanam samvaraya
dhammam desemi"ti 2- ettha vivadamulabhuta kilesa asavati agata.
          "yena devupapatyassa           gandhabbo va vihangamo
           yakkhattam yena gaccheyyam        manussattanca abbhaje 3-
           te mayham asava khina        viddhasta vinalikata"ti 4-
     ettha tebhumikanca kammam avasesa ca akusala dhamma. "ditthadhammikanam
asavanam samvaraya samparayikanam asavanam patighataya"ti 5- ettha
parupavadavippatisaravadhabandhadayo ceva apayadukkhabhuta ca nanappakara upaddava.
Te te panete asava yattha yatha agata, tattha tatha veditabba.
     Ete hi vinaye tava "ditthadhammikanam asavanam samvaraya samparayikanam
asavanam patighataya"ti dvidha agata. Salayatane "tayome avuso asava,
kamasavo bhavasavo avijjasavo"ti 6- tidha agata. Annesu ca suttantesu
abhidhammesu ca te eva ditthasavena saha catudha agata. Nibbedhikapariyayena
"atthi bhikkhave asava nirayagaminiya, *- atthi asava tiracchanayonigaminiya,
atthi asava pittivisayagaminiya, atthi asava manussalokagaminiya, atthi
asava devalokagaminiya"ti 7- pancadha agata. Chakkanipate "atthi bhikkhave
asava samvara pahatabba"ti adina nayena chadha agata. Imasmim pana sutte
teyeva dassanapahatabbehi saddhim sattadha agata. Ayam tava asavapade
vacanattho ceva pabhedo ca.
@Footnote: 1 an. dasaka. 24/61/90 avijjasutta.    2 di. pati. 11/182/112 pasadikasutta
@3 ka. andajam, cha.Ma. abbaje             4 an. catukka. 21/36/43-4 donasutta
@5 vinaYu. mahavi. 1/39/26 parajikakanda   6 an. chakka. 22/334/463 nibbedhikasutta
@* pali....gamaniya evamuparipi (saya)     7 an. chakka. 22/334/463 (saya)
     Samvarapade pana samvariyatiti 1- samvaro pidahati nivareti pavattitum na detiti
attho. Tathahi "anujanami bhikkhave diva patisalliyantena davaram samvaritva
patisalliyitun"ti, 2- "sotanam samvaram brumi pannayete pithiyyare"ti 3- adisu
pidhanatthena samvaramaha. Svayam samvaro pancavidho hoti silasamvaro
satinanakhantiviriyasamvaroti. Tattha "imina patimokkhasamvarena upeto"ti 4- ayam
silasamvaro. Patimokkhasilanhi ettha samvaroti vuttam. "cakkhundriye
samvaramapajjati"ti 5- adisu satisamvaro. Sati hettha samvaroti vutta. "sotanam samvaram
brumi pannayete pithiyyare"ti ayam nanasamvaro. Nananhettha pithiyyareti imina
pidhanatthena samvaroti vuttam. "khamo hoti sitassa .pe. Uppannam kamavitakkam
nadhivaseti"ti 6- adina nayena idheva khantiviriyasamvara agata. Tesanca
"sabbasavasamvarapariyayan"ti imina uddesena sangahitatta samvarabhavo veditabbo.
     Apica pancavidhopi ayam samvaro idha agatoyeva, tattha khantiviriyasamvara
tava vuttayeva. "so tanca anasanam tanca agocaran"ti 7- ayampanettha silasamvaro.
"patisankha yoniso cakkhundriyasamvarasamvuto"ti 8- ayam satisamvaro. Sabbattha patisankha
nanasamvaro. Agahitagahanena pana dassanam patisevana bhavana ca nanasamvaro.
Pariyayanti etena dhammati pariyayo, uppattim nirodham va gacchantiti vuttam hoti.
Ettavata "sabbasavasamvarapariyayan"ti ettha yam vattabbam, tam vuttam hoti.
     [15] Idani janato ahanti adisu janatoti janantassa. Passatoti
passantassa. Dvepi padani ekatthani, byanjanameva nanam. Evam santepi
janatoti nanalakkhanam upadaya puggalam niddisati, jananalakkhananhi nanam.
Passatoti nanappabhavam upadaya, passanappabhavanhi nanam. Nanasamangi puggalo
cakkhuma viya cakkhuna rupani naneneva vivate dhamme passati. Apica yoniso
manasikaram uppadetum janato, ayoniso manasikaro yatha na uppajjati, evam
@Footnote: 1 cha.Ma. samvarayatiti     2 vinaYu. maha. vi. 1/77/52 pathamaparajika: vinitavatthu.
@3 khu.su. 25/1042/532 ajitamanavakapanha.   4 abhi. vibhanga. 35/511/296 jhanavibhanga
@5 di.Si. 9/213/70 indriyasamvara    6 Ma.mu. 12/24,26/14,15 mulapariyayavagga
@7 Ma. mu. 12/25/15 sabbasavasutta   8 Ma. mu. 12/22/13 "-".
Passatoti ayamettha saro. Keci panacariya bahu papancetva bhananti. Te
imasmim atthe na yujjanti.
     Asavanam khayanti asavappahanam asavanam accantakhayasamuppadam khinakaram
natthibhavanti ayameva imasminca sutte "asavanam khaya anasavancetovimuttin"ti 1-
adisu ca asavakkhayattho. Annatra pana maggaphalanibbananipi asavakkhayoti
vuccanti. Tathahi:-
         "sekkhassa sikkhamanassa              ujumagganusarino
          khayasmim pathamam nanam                 tato anna anantara"ti 2-
adisu maggo asavakkhayoti vutto. "asavanam khaya samano hoti"ti adisu 3-
phalam.
         "paravajjanupassissa                 niccam ujjhanasannino
          asava tassa vaddhanti              ara so asavakkhaya"ti 4-
adisu nibbanam "asavakkhayo"ti vuttam.
     No ajanato no apassatoti yo pana na janati na passati, tassa
no vadamiti attho. Etena ye ajanato apassatopi samvaradihiyeva suddhim
vadanti, te patikkhitta honti. Purimena va padadvayena upayo vutto, imina
anupayapatisedhoti. Sankhepena cettha nanam asavanam samvarapariyayoti dassitam
hoti.
     Idani yam janato asavanam khayo hoti, tam dassetukamo kinca bhikkhave
janatoti puccham arabhi. Tattha janana bahuvidha. Dabbajatiko eva hi koci
bhikkhu chattam katum janati koci civaradinam annataram, tassa idisani kammani
vattasise thatva karontassa sa janana maggaphalanam padatthanam na hotiti na
vattabba. Yo pana sasane pabbajitva vejjakammadini katum janati, tassevam
@Footnote: 1 Ma. mu. 12/438/386 culaassapurasutta    2 khu. iti. 25/62/279 indriyasutta
@3 Ma. mu 12/438/386    4 khu. dhamMa. 25/253/60 ujjhanasannittheravatthu
Janato asava vaddhantiyeva, tasma yam janato passato asavanam khayo hoti,
tadeva dassento aha yoniso ca manasikaram ayoniso ca manasikaranti.
     Tattha yoniso manasikaro nama upayamanasikaro pathamanasikaro, aniccadisu
aniccanti adina nayena saccanulomikena va cittassa avajjana anvavajjana
abhogo samannaharo manasikaro, ayam vuccati yoniso manasikaro. Ayoniso
manasikaroti anupayamanasikaro uppathamanasikaro anicce niccanti dukkhe sukhanti
anattani attati asubhe subhanti ayoniso manasikaro uppathamanasikaro
saccapatikkulena va cittassa avajjana anvavajjana abhogo samannaharo
manasikaro ayam vuccati ayoniso manasikaroti. Evam yoniso manasikaram uppadetum
janato ayoniso manasikaro ca yatha na uppajjati, evam passato asavanam
khayo hoti.
     Idani imassevatthassa yuttim dassento aha ayoniso bhikkhave .pe.
Pahiyyantiti. Tena kim vuttam hoti. Yasma ayoniso manasikaroto asava
uppajjanti yoniso manasikaroto pahiyyanti tasma janitabbam. Yoniso manasikaram
uppadetum janato ayoniso manasikaro ca yatha na uppajjati evam passato
asavanam khayo hotiti. Ayam tavettha sankhepavannana.
     Ayampana vittharo:- tattha "yoniso ayoniso"ti imehi tava dvihi
padehi abaddham hoti upari sakalasuttam. Vattavivattavasena hi upari sakalasuttam
vuttam. Ayoniso manasikaramulakanca vattam, yoniso manasikaramulakam vivattam. Katham?
ayoniso manasikaro hi vaddhamano dve dhamme paripureti avijjanca bhavatanhanca.
Avijjaya ca sati "avijjapaccaya sankhara .pe. Dukkhakkhandhassa samudayo
hoti, tanhaya sati tanhapaccaya upadanam .pe. Samudayo hoti"ti evam
ayoniso manasikarabahulo puggalo vatavegabhighatena vippannatthanava viya
gangavatte patitagokulam viya cakkayante yuttabalibaddo viya punappunam
bhavayonigativinnanatthitisattavasesu avattam parivattam karoti, evam tava ayoniso
manasikaramulakam vattam.
     Yoniso manasikaro pana vaddhamano "yoniso manasikarasampannassetam
bhikkhave bhikkhuno patikankham, `ariyam atthangikam maggam bhavessati, ariyam atthangakam
maggam bahulikarissati"ti 1- vacanato sammaditthippamukham atthangikam maggam paripureti.
Ya ca sammaditthi sa vijjati tassa vijjuppada 2- "avijjanirodha sankharanirodho
.pe. Evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa nirodho hoti"ti 3- evam yoniso
manasikaramulakam vivattam veditabbam.
     Evam imehi dvihi padehi abaddham hoti upari sakalasuttam. Evam abaddhe
cettha yasma pubbe asavappahanam dassetva paccha uppatti vuccamana na
yujjati. Na hi pahina puna uppajjanti. Uppannanampana pahanam yujjati,
tasma uddesapatilomatopi "ayoniso bhikkhave manasikarototi adimaha.
     Tattha ayoniso manasikarototi vuttappakaram ayoniso manasikaram uppadayato.
Anuppanna ceva asava uppajjantiti ettha ye pubbe appatiladdhapubbam
civaradim va paccayam upatthakasaddhiviharikaantevasinam va annataram manunnam vatthum
patilabhitva tam subham sukhanti ayoniso manasikaroto annatarannataram va pana
ananubhutapubbam arammanam yatha tatha va ayoniso manasikaroto asava
uppajjanti, te anuppanna uppajjantiti veditabba, annatha hi anamatagge
samsare anuppanna nama asava na santi. Ananubhutapubbepi vatthumhi arammane
va yassa pakatisuddhiya va uddesaparipucchapariyattinavakammayonisomanasikaranam
va annataravasena pubbe anuppajjitva paccha tadisena paccayena sahasa
uppajjanti, imepi anuppanna uppajjantiti veditabba. Tesuyeva pana
vattharammanesu punappunam uppajjamana uppanna pavaddhantiti vuccanti. Ito
annatha 4- pathamuppannanam vaddhi nama natthi.
@Footnote: 1 sam. maha. 19/55/24 yonisomanasikarasampadasutta   2 cha.Ma. vijjuppada
@avijjanirodho, "avijjanirodha...   3 vinaYu. maha. 4/1/1-2 bodhikatha.
@4 cha.Ma., i. annatha hi.
     Yoniso ca kho bhikkhaveti ettha pana yassa pakatisuddhiya va seyyathapi
ayasmato mahakassapassa bhaddaya ca kapilaniya uddesaparipucchadihi va
karanehi asava nuppajjanti, so pajanati "na kho me asava maggena
samugghatam gata, handa nesam samuhataya patipajjami"ti. Tato maggabhavanaya
sabbe samugghateti. Tassa te asava `anuppanna na uppajjantiti vuccanti.
Yassa pana arakasseva sato satisammosena sahasa asava uppajjanti, tato
samvegamapajjitva yoniso padahanto te asave samucchindati, tassa uppanna
pahiyantiti vuccanti mandalaramavasimahatissaguttattherassa viya.
     So kira tasmimyeva vihare uddesam ganhati, athassa game pindaya
carato visabhagarammane kileso uppajji, so tam vipassanaya vikkhambhetva viharam
agamasi. Tassa supinantepi tam arammanam upatthasi. So "ayam kileso vaddhitva
apayasamvattaniko hoti"ti samvegam janetva acariyam apucchitva vihara nikkhamma
mahasangharakkhitattherassa santike ragapatipakkham asubhakammatthanam gahetva gumbantaram
pavisitva pamsukulacivaram pattharitva 1- nisajja anagamimaggena pancakamagunikaragam
chinditva utthaya acariyam vanditva punadivase uddesamaggam papuni. Ye pana
vattamananuppanna, tesam patipattiya pahanam nama natthi.
     [16] Idani "uppanna ca asava pahiyyanti"ti idameva padam
gahetva ye te asava pahiyyanti, tesam nanappakarato annampi pahanakaranam
avikatum desanam vittharento atthi bhikkhave asava dassana pahatabbati
adimaha yathatam 2- desanappabhedakusalo dhammaraja. Tattha dassana pahatabbati
dassanena pahatabba. Esa nayo sabbattha.
                      Dassanapahatabbaasavavannana
     [17] Idani tani padani anupubbato byakatukamo "katame ca
bhikkhave asava dassana pahatabba"ti puccham katva mulapariyayavannanaya
@Footnote: 1 cha.Ma. santharitva.        2 cha.Ma. yatha tam evamuparipi
Vuttanayeneva "idha bhikkhave assutava puthujjano"ti puggaladhitthanam desanam
arabhi. Tattha manasikaraniye dhamme nappajanatiti avajjitabbe samannaharitabbe
dhamme nappajanati. Amanasikaraniyeti tabbiparite. Esa nayo sesesu padesu.
Yasma pana ime dhamma manasikaraniya, ime amanasikaraniyati dhammato niyamo
natthi, akarato pana atthi. Yenakarena manasikariyamana akusaluppattipadatthana
honati, tenakarena na manasikatabba. Yena kusaluppattipadatthana honti,
tenakarena manasikatabba. Tasma "yassa bhikkhave dhamme manasikaroto anuppanno va
kamasavo"ti adimaha. Tattha yassati ye assa assutavato puthujjanassa.
Manasikarototi avajjayato samannaharantassa. Anuppanno va kamasavoti ettha
samuccayattho vasaddo na vikappattho. Tasma yatha "yavata bhikkhave satta
apada va .pe. Tathagato tesam aggamakkhayati"ti 1- vutte apada ca dvipada
cati attho, yatha ca "bhutanam va sattanam thitiya sambhavesinam va anuggahaya"ti 2-
vutte bhutananca sambhavesinancati attho, yatha ca "aggito va udakato va
mithubhedato va"ti 3- vutte aggito ca udakato ca mithubhedato cati attho,
evamidhapi anuppanno ca kamasavo uppajjati, uppanno ca kamasavo
pavaddhatiti attho datthabbo. Evam sesesu.
     Ettha ca kamasavoti pancakamaguniko rago. Bhavasavoti ruparupabhave
chandarago jhananikanti ca sassatucchedaditthisahagata. Evam ditthasavopi bhavasaveeva
samodhanam gacchati. Avijjasavoti catusu saccesu annanam. Tattha kamagune
assadato manasikaroto anuppanno ca kamasavo uppajjati, uppanno ca
pavaddhati. Mahaggatadhamme assadato manasikaroto anuppanno ca bhavasavo
uppajti, uppanno ca pavaddhati. Tisu bhumisu dhammesu catuvipallasapadatthanabhavena
manasikaroto anuppanno ca avijjasavo uppajjati, uppanno ca pavaddhatiti
veditabbo. Vuttanayapaccanikato sukkapakkho vittharetabbo.
@Footnote: 1 khu. iti. 25/90/308 aggappasadasutta  2 Ma.mu. 12/402/359 mahatanhasankhayasutta
@3 khu.u. 25/76/223 pataligamiyasutta
     Kasma pana tayo eva asava idha vuttati. Vimokkhapatipakkhato.
Appanihitavimokkhapatipakkho hi kamasavo, animittasunnatapatipakkha itare. Tasma
ime tayo asave uppadenta tinnam vimokkhanam abhagino honti, anuppadenta
bhaginoti etamattham dassentena tayo eva vuttati veditabba. Ditthasavopi
va ettha vuttoyevati vannitametam.
     Tassa amanasikaraniyanam dhammanam manasikarati manasikarahetu, yasma te
dhamme manasikaroti, tasmati vuttam hoti. Esa nayo dutiyapadesu. "anuppanna
ceva asava uppajjanti, uppanna ca asava pavaddhanti"ti hettha
vuttaasavanamyeva abhedato nigamanametam.
     [18] Ettavata yo ayam puggaladhitthanaya desanaya dassanaya pahatabbe
asave niddisitum assutava puthujjano vutto, so yasma "ayoniso bhikkhave
manasikaroto anuppanna ceva asava uppajjanti"ti evam samannato vuttanam
ayoniso manasikarapaccayanam kamasavadinampi adhitthanam, tasma tepi asave
teneva puggalena dassetva idani dassanaya pahatabbe asave dassento
so evam ayoniso manasikaroti, ahosim nu kho ahanti adimaha. Vicikicchasisena
cettha ditthasavampi dassetum imam desanam arabhi.
     Tassattho yassete imina vuttanayena asava uppajjanti, so puthujjano
yo cayam "assutava"ti adina nayena vutto, so puthujjano evam ayoniso
anupayena uppathena manasikaroti. Katham? ahosim nu kho .p. So kuhim gami
bhavissatiti. Kim vuttam hoti, so evam ayoniso manasikaroti, yathassa "aham
ahosim nu kho"ti adina nayena vutta solasavidhapi vicikiccha uppajjati. 1-
     Tattha ahosim nu kho na nu khoti sassatakaranca adhiccasamuppattiakaranca
nissaya atitena attano vijjamanatanca avijjamanatanca kankhati. Kim karananti
na vattabbam. Ummattako viya balaputhujjano yatha va tatha va pavattati. Apica
@Footnote: 1 cha.Ma. uppajjatiti
Ayoniso manasikaroyevettha karanam. Evam ayoniso manasikarassa pana kim karananti.
Sveva puthujjanabhavo ariyanam adassanadini va. Nanu ca puthujjanopi yoniso
manasikarotiti. Kova evamaha manasikarotiti. Na pana tattha puthujjanabhavo karanam,
saddhammassavanakalyanamittatadini tattha karanani. Na hi macchamamsadini attano
pakatiya sugandhani, abhisankharapaccaya pana sugandhanipi honti.
     Kim nu kho ahosinti. Jatilingupapattiyo nissaya khattiyo nu kho ahosim,
brahmanavessasuddagahatthapabbajitadevamanussanam annataroti kankhati.
     Katham nu khoti santhanakaram nissaya digho nu kho ahosim,
rassaodatakanhappamanikaappamanikadinam annataroti kankhati. Keci pana
issaranimmanadini 1- nissaya kena nu kho karanena ahosinti hetuto kankhatiti
vadanti.
     Kim hutva kim ahosinti jatiadini nissaya khattiyo hutva nu kho
brahmano ahosim .pe. Devo hutva manussoti attano paramparam kankhati.
Sabbattheva pana addhananti kaladhivacanametam.
     Bhavissami nu kho na nu khoti sassatakaranca ucchedakaranca nissaya
anagate attano vijjamanatanca avijjamanatanca kankhati. Sesamettha
vuttanayameva.
     Etarahi va paccuppannam addhananti idani va patisandhimadim katva
cutipariyantam sabbampi vattamanakalam gahetva.
     Ajjhattam kathamkathi hotiti attano khandhesu vicikicchi 2- hoti. Ahannu
khosmiti attano atthibhavam kankhati. Yuttampanetanti? yuttam ayuttanti ka ettha
cinta. Apicettha idam vatthumpi udaharanti. Culamataya kira putto mundo
mahamataya putto amundo, tam puttam mundesum. So utthaya aham nu kho
culamataya puttoti cintesi. Evam aham nu khosmiti kankha hoti.
@Footnote: 1 cha.Ma., i. issaranimmanadim         2 cha.Ma. vicikiccho
     No nu khosmiti attano natthibhavam kankhati. Tatrapi idam vatthu:-
eko kira macche ganhanto udake ciratthanena sitibhutam attano urum  macchoti
cintetva pahari. Aparo susanapasse khettam rakkhanto bhito sankutito
sayi. So pabujjhitva attano jannukani dve yakkhati cintetva pahari. Evam
no nu khosmiti kankhati.
     Kim nu khoti khattiyova samano attano khattiyabhavam kankhati. Esa nayo
sesesu. 1- Devo pana samano devabhavam ajananto nama natthi sopi tampana
"aham rupi nu kho arupi nu kho"ti adina nayena kankhati. Khattiyadayo kasma
na janantiti ce. Appaccakkha tesam tattha tattha kule uppatti. Gahatthapi
potthalikadayo 2- pabbajitasannino. Pabbajitapi "kuppannu kho kamman"ti adina
nayena gahatthasannino. Manussapi ca rajano viya attani devasannino honti.
     Katham nu khosmiti vuttanayameva. Kevalanhettha abbhantare jivo nama
atthiti gahetva tassa santhanakaram nissaya digho nu khosmi. Rassa
caturamsachalamsa atthamsasolasamsadinam annatarappakaroti kankhanto katham nu khosmiti 3-
veditabbo. Sarirasanthanam paccuppannam ajananto nama natthi.
     Kuto agato, so kuhim gami bhavissatiti attabhavassa agatagatatthanam 4-
kankhati.
     [19] Evam solasappabhedam vicikiccham dassetva idani yam imina
vicikicchasisena ditthasavam dassetum ayam desana araddha, tam dassento tassa
evam ayoniso manasikaroto channam ditthinanti adimaha. Tassa puggalassa yatha
ayam vicikiccha uppajjati, evam ayoniso manasikaroto tasseva savicikicchassa
ayoniso manasikarassa thamagatatta channam ditthinam annatara ditthi uppajjatiti
vuttam hoti. Tattha sabbapadesu vasaddo vikappattho. Evam va evam va ditthi
uppajjatiti vuttam hoti. Atthi me attati cettha sassataditthi sabbakalesu
@Footnote: 1 i. sesesupi          2 porane potalika iti likhiyati
@3 cha.Ma., i. katham nu khosmiti kankhatiti veditabbo  4 cha.Ma. agatigatitthanam
Attano attano atthitam ganhati. Saccato thetatoti bhutato ca thirato ca, evam 1-
saccanti bhutato sutthu dalhabhavenati vuttam hoti. Natthi me attati ayampana
ucchedaditthi sato sattassa tattha tattha vibhavagahanato. Athava purimapi tisu
kalesu atthiti gahanato sassataditthi, paccuppannameva atthiti ganhanti
ucchedaditthi. Pacchimapi atitanagatesu natthiti gahanato `bhasmanta ahutiyoti
gahitaditthikanam viya ucchedaditthi. Atite eva natthiti ganhanti
adhiccasamuppattikasseva sassataditthi.
     Attanava attanam sanjanamiti sannakkhandhasisena khandhe attati
gahetva sannaya avasesakkhandhe sanjanato imina attana imam attanam
sanjanamiti hoti. Attanava anattananti sannakkhandhamyeva attati gahetva
itare ca cattaro anattati gahetva sannaya te sanjanato evam hoti.
Anattanava attananti sannakkhandham anattati itare ca cattaro attati
gahetva sannaya te sanjanato evam hoti, sabbapi sassatucachedaditthiyoyeva.
     Vado vedeyyoti adayo pana sassataditthiya eva abhinivesakaRa. Tattha
vadatiti vado, vacikammassa karakoti vuttam hoti. Vedayatiti vedeyyo, janati
anubhavati cati vuttam hoti. Kim vedetiti. Tatra tatra kalyanapapakanam kammanam
vipakam patisamvedeti. Tatra tatrati tesu tesu yonigatithitinivasanikayesu arammanesu
va. Niccoti uppadavayarahito. Dhuvoti thiro sarabhuto. Sassatoti sabbakaliko.
Aviparinamadhammoti attano pakatibhavam avijahanadhammo, kakantako 2- viya nanappakaratam
napajjati. Sassatisamanti candasuriyasamuddamahapathavipabbata lokavoharena sassatiyoti
vuccanti. Sassatihi samam sassatisamam. Yava sassatiyo titthanti, tava tatheva thassatiti
ganhato evam ditthi hoti.
     Idam vuccati bhikkhave ditthigatanti adisu idanti idani vattabbassa
paccakkhanidassanam. Ditthigatasambandhena ca idanti vuttam na ditthisambandhena,
ettha ca ditthiyeva ditthigatam guthagatam viya. Ditthisu va gatam idam dassanam
@Footnote: 6 cha.Ma., i. idam           2 porane kakanthakoti likhiyati
Dvasatthiditthiantogadhattatipi ditthigatam. Ditthiya va gatam ditthigatam. Idanhi
atthi me attati adi ditthiya gamanamattameva, natthettha atta va nicco
va kociti vuttam hoti. Sa cayam ditthi dunniggamanatthena gahanam. Duratikkamanatthena
sappatibhayatthena ca kantaro dubbhikkhakantaravalakantaradayo viya. Sammaditthiya
vinivijjhanatthena va vilomanatthena va visukam. Kadaci sassatassa kadaci ucchedassa
gahanato virupam phanditanti vipphanditam. Bandhanatthena samyojanam. Tenaha
"ditthigahanam *- .pe. Ditthisamyojanan"ti. 1- Idanissa tameva bandhanattham dassento
ditthiyojanasamyuttoti adimaha. Tatthayam sankhepattho, imina ditthisamyojanena
samyutato puthujjano etehi jatiadihi na parimuccati. Kim va bahuna,
sakalavattadukkhatopi na muccatiti.
     [20] Evam chappabhedam ditthasavam dassetva yasma silabbataparamaso
kamasavadivaseneva dassito hoti. Kamasukhatthanhi bhavasukhabhavavisuddhiatthanca
avijjaya abhibhuta ito bahiddha samanabrahmana silabbatani paramasanti,
tasma tam adassetva ditthigahanena va tassa gahitattapi tam adassetvava
idani yo puggalo dassanapahatabbe asave pajahati, tam dassetva tesam
asavanam pahanam dassetum pubbe va ayoniso manasikaroto puthujjanassa tesam
uppattim dassetva idani tabbiparitassa pahanam dassetum sutava ca kho bhikkhaveti
adimaha.
     Tassattho, yava so idam dukkhanti agacchati tava hettha vuttanayena
ca vuttapaccanikato veditabbo. Paccanikanayena pana sabbakarena ariyadhammassa
akovidaavinitapaccanikato ayam "sutava ariyasavako ariyadhammassa kovido ariyadhamme
suvinito"ti veditabbo. Apica kho sikkhappattavipassanato pabhuti tava gotrabhu,
tava tadanurupena atthena ayam ariyasavakoti veditabbo.
     [21] "so idam dukkhanti yoniyo manasikaroti"ti adisu ayampana
atthavibhavana, so catusaccakammatthaniko ariyasavako tanhavajja tebhumika
@Footnote: 1 abhi. sangani. 34/381/107 cittuppadakanda  * pali... gahanam
Khandha dukkham, tanha dukkhasamudayo, ubhinnam appavatti nirodho, nirodhasampapako
maggoti evam pubbeva acariyasantike uggahitacatusaccakammatthano aparena samayena
vipassanamaggam samarulho samano te tebhumike khandhe idam dukkhanti yoniso
manasikaroti, upayena pathena samannaharati ceva vipassati ca. Ettha hi yava
sotapattimaggo, tava manasikarasiseneva vipassana vutta. Ya panayam tasseva
dukkhassa samutthapika ca bhavika tanha, ayam samudayoti yoniso manasikaroti
yasma pana idam dukkhanca samudayo ca idam thanam patva nirujjhanti nappavattanti,
tasma yadidam nibbanam nama, ayam dukkhanirodhoti yoniso manasikaroti. Nirodhasampapakam
atthangikam maggam ayam dukkhanirodhagamini patipadati yoniso manasikaroti, upayena
pathena samannaharati ceva vipassati ca.
     Tatrayam upayo, abhiniveso nama vatte hoti, vivatte natthi. Tasma
"ayam atthi imasmim kaye pathavidhatu apodhatu"ti adina nayena sakasantatiyam
cattari bhutani tadanusarena upadarupani ca pariggahetva ayam rupakkhandhoti
vavatthapeti, tam vavatthapayato uppanne tadarammane cittacetasike dhamme ime
cattaro arupakkhandhati vavatthapeti, tato ime pancakkhandha dukkhanti vavatthapeti,
te pana sankhepato namanca rupancati dve bhaga eva honti. Idanca
namarupam sahetu sapaccayam uppajjati. Tassa ayam hetu ayam paccayoti
avijjabhavatanhakammaharadike hetupaccayeva vavatthapeti. Tato tesam paccayananca
paccayuppannadhammananca yathavasarasalakkhanam vavatthapetva ime dhamma ahutva
hontiti aniccalakkhanam aropeti, udayavayapilitatta dukkhati dukkhalakkhanam
aropeti, avasavattanato anattati anattalakkhanam aropeti. Evam tini
lakkhanani aropetva patipatiya vipassanam pavattento sotapattimaggam
papunati.
     Tasmim khane cattari saccani ekapativedheneva pativijjhati, ekabhisamayena
abhisameti. Dukakham parinnapativedhena pativijjhati, samudayam pahanapativedhena, nirodham
Sacchikiriyapativedhena, maggam bhavanapativedhena. Dukkhanca parinnabhisamayenabhisameti
.pe. Maggam bhavanabhisamayena abhisameti, no ca kho annamannena nanena.
Ekananeneva hi esa nirodham arammanato sesani kiccato pativijjhati ceva
abhisameti ca. Na hi tassa tasmim samaye evam hoti "aham dukkham parijanami"ti
va .pe. "maggam bhavemi"ti vati, apica khvassa arammanam katva pativedhavasena
nirodham sacchikarotoyeva tam nanam dukkhaparinnakiccampi samudayapahanakiccampi
maggabhavanakiccampi karotiyeva. Tassa evam upayena yoniso manasikaroto tini
samyojanani pahiyanti. Visativatthuka sakkayaditthi, atthavatthuka vicikiccha,
"silena suddhi vatena suddhi"ti silabbatanam paramasanato silabbataparamasoti.
Tattha catusu asavesu sakkayaditthisilabbataparamasa ditthasavena sangahita asava
ceva samyojana ca. Vicikiccha samyojanameva, na asavo. "dassana pahatabba
asava"ti ettha pariyapannatta pana asavati.
     "ime vuccanti .pe. Pahatabba"ti ime sakkayaditthiadayo dassana
pahatabba nama asavati dassento aha. Athava ya ayam channam ditthinam
annatara ditthi uppajjatiti evam sarupeneva sakkayaditthi vibhatta. Tam sandhayaha
"ime vuccanti bhikkhave"ti. Sa ca yasma sahajatapahanekatthehi saddhim pahiyati.
Ditthasave hi pahiyamane tamsahajato catusu ditthisampayuttacittesu kamasavopi
avijjasavopi pahiyati. Pahanekattho pana catusu ditthivippayuttesu
nagasupannadisamiddhipatthanavasena uppajjamano bhavasavo. Teneva sampayutto
avijjasavopi. Davisu domanassacittesu panatipatadinibbattako avijjasavopi, tatha
vicikicchacittasampayutto avijjasavopiti evam sabbatthapi avasesa tayopi asava
pahiyanti. Tasma bahuvacananiddeso katoti evamettha attho veditabbo. Esa
porananam adhippayo.
     Dassana pahatabbati dassanam nama sotapattimaggo, tena pahatabbati
attho. Kasma sotapattimaggo dassanam? pathamam nibbanadassanato. Nanu gotrabhu
pathamataram passatiti. No na passati. Disva kattabbakiccampana na karoti samyojananam
Appahanato. Tasma passatiti na vattabbo. Yattha katthaci rajanam disvapi
pannakaram datva kiccanipphattiya aditthatta "ajjapi rajanam na passami"ti
vadanto gamavasi puriso cettha nidassanam.
                       Samvarapahatabbaasavavannana
     [22] Evam dassanena pahatabbe asave dassetva idani tadanantaram
nidditthe samvara pahatabbe dassetum katame ca bhikkhave asava samvara pahatabbati
aha. Evam sabbattha sambandho veditabbo. Ito paranhi atthamattameva
vannayissama.
     Nanu ca dassanena bhavanayati imehi dvihi apahatabbo asavo nama
natthi, atha kasma visum samvaradihi pahatabbe dassetiti. Samvaradihi pubbabhage
vikkhambhita asava catuhi maggehi samugghatam gacchanti, tasma tesam magganam
pbbabhage ime pancahakarehi vikkhambhanappahanam dassento evamaha. Tasma
yo cayam vutto pathamo dassanamaggoyeva, idani bhavananamena vuccissanti 1-
tayo magga, tesam sabbesampi ayam pubbabhagapatipadati veditabba.
     Tatthe idhati imasmim sasane. Patisankhati patisankhaya. Tatrayam sankhasaddo
nanakotthasapannattigananasu dissati. "sankhayekam patisevati"ti 2- adisu hi nane
dissati. "papancasannasankha samudacaranti"ti 3- adisu kotthase. "tesam tesam
dhammanam sankha samanna"ti 4- adisu pannattiyam. "na *- sukaram sankhatun"ti 5-
adisu gananayam. Idha pana nane datthabbo.
     Patisankha yonisoti hi upayena pathena patisankhaya natva paccavekkhitvati
attho. Ettha ca asamvare adinavapatisankha yoniso patisankhati veditabba. Sa
cayam "varam bhikkhave tattaya ayosalakaya adittaya sampajjalitaya sanjotibhutaya
@Footnote: 1 Ma. bujjhissanti  2 Ma.Ma. 13/168/139 nalakasutta
@3 Ma.mu. 12/201/169 madhupindikasutta
@4 abhi. sangani. 34/1313-15/297 nikkhepakanda
@*-5 pali. sukaro, sam. nidana. 16/128/175 pabbatasutta
Cakkhundriyam sampalimattham, na tveva cakkhuvinneyyesu rupesu anubyanjanaso
nimittaggaho"ti 1- adina adittapariyayanayena veditabba. Cakkhundriyasamvarasamvuto
viharatiti ettha cakkhumeva indriyam cakkhundriyam, samvaranato samvaro, pidahanato
thakanatoti vuttam hoti. Satiya etam adhivacanam. Cakkhundriye samvaro
cakkhundriyasamvaro. Titthakako avatakacchapo vanamahisoti adayo viya.
     Tattha kincapi cakkhundriye samvaro va asamvaro va natthi. Na hi
cakkhupasadam nissaya sati va mutthasaccam va uppajjati. Apica yada ruparammanam
cakkhussa apatham agacchati, tada bhavange dvikkhattum uppajjitva niruddhe
kiriyamanodhatu avajjanakiccam sadhayamana uppajjitva nirujjhati, tato
cakkhuvinnanam dassanakiccam, tato vipakamanodhatu sampaticchannakiccam, tato
vipakahetukamanovinnanadhatu santiranakiccam, tato kiriyahetukamanovinnanadhatu
votthabbanakiccam 2- sadhayamana uppajjitva nirujjhati. Tadanantaram javati.
     Tatthapi neva bhavangasamaye, na avajjanadinam annatarasamaye samvaro va
asamvaro va atthi. Javanakkhane pana sace dussilyam va mutthasaccam va annanam
va akkhanti va kosajjam va uppajjati, ayam asamvaro hoti, evam hontopi
so cakkhundriye asamvaroti vuccati. Kasma? yasma tasmim sati dvarampi aguttam
hoti, bhavangampi avajjanadini vithicittanipi, yatha kim, yatha nagare catusu
dvaresu asamvutesu kincapi antogharadvarakotthakagabbhadayo susamvuta, tathapi
antonagare sabbam bhandam arakkhitam agopitameva hoti. Nagaradavarena hi pavisitva
cora yadicchanti, tam hareyyum, 3- evameva javane dussilyadisu uppannesu tasmim
asamvare sati dvarampi aguttam hoti, bhavangampi avajjanadini vithicittanipi. 4-
     Tasmimpana siladisu uppannesu dvarampi guttam hoti, bhavangampi
avajjanadini vithicittanipi. Yatha kim, yatha nagaradvaresu samvutesu kincapi
antogharadayo asamvuta, tathapi antonagare sabbam bhandam surakkhitam sugopitameva hoti.
@Footnote: 1 sam. sala. 18/303/210 samuddavagga: adittapariyayasutta.
@2 Si., i. votthapanakiccam  3 cha.Ma., i. kareyyum  4 cha.Ma., i. vithicittanipiti
Nagaradvaresu hi pidahitesu coranam paveso natthi, evameva javane siladisu
uppannesu dvarampi suguttam hoti, bhavangampi avajjanadini vithicittanipi.
Tasma javanakkhane uppajjamanopi cakkhundriyasamvaroti vutto. Idha cayam
satisamvaro adhippetoti veditabbo. Cakkhundriyasamvarena samvuto
cakkhundriyasamvarasamvuto upetoti vuttam hoti. Tathahi patimokkhasamvarasamvutoti
imassa vibhange "imina patimokkhasamvarena upepo hoti .pe. Samannagato"ti 1-
vuttam tam ekajjham katva cakkhundriyasamvarena samvutoti evamatthato veditabbam. 2-
     Athava samvariti samvuto, thakesi pidahiti vuttam hoti. Cakkhundriye samvarasamvuto
cakkhundriyasamvarasamvuto, cakkhundriyasamvarasannitam satikavatam cakkhudvare gharadvare
kavatam viya samvari thakesi pidahiti vuttam hoti. Ayameva cettha attho sundarataro.
Tathahi "cakkhundriyasamvaram asamvutassa viharato samvutassa viharato"ti ettha dvisu
padesu ayameva attho dissatiti. Viharatiti evam cakkhundriyasamvarasamvuto yena kenaci
iriyapathaviharena viharati. Yanhissati adimhi yam cakkhundriyasamvaram assa
bhikkhuno asamvutassa athaketva apidahitva viharantassati evamattho veditabbo.
Athava yekarassa yanti adeso, hikaro ca padapurano, ye assati attho.
     Uppajjeyyunti nibbatteyyum. Asava vighataparilahati 3- cattaro asava
ca anne ca vighatakara kilesaparilaha vipakaparilaha va. 4- Cakkhudvare hi
ittharammanam apathagatam kamassadavasena assadayato abhinandato kamasavo
uppajjati, idisam annasmimpi sugatibhave labhissamiti bhavapatthanaya assadayato
bhavasavo uppajjati, sattoti va sattassati va ganhantassa ditthasavo
uppajjati, sabbeheva sahajatam annanam avijjasavoti cattaro asava
uppajjanti. Tehi sampayutta apare kilesa vighataparilaha, ayatim va tesam
vipaka. Tepi hi asamvutasseva viharato uppajjeyyunti vuccanti.
@Footnote: 1 abhi. vibhanga. 35/511/296 jhanavibhanga.   2 cha.Ma., i. veditabbo
@3 cha.Ma. vighataparilaha evamuparipi            4 cha.Ma. ca
     Evamsa teti evam assa te eva, etena upayena na honti, no
annathati vuttam hoti. Esa nayo patisankha yoniso sotindriyasamvarasamvutoti
adisu.
     Ime vuccanti asava samvara pahatabbati ime chasu dvaresu cattaro 1-
katva catuvisati asava samvarena pahatabbati vuccanti. Sabbattheva cettha
satisamvaro eva samvaroti veditabbo.
                     Patisevanapahatabbaasavavannana
     [23] Patisankha yoniso civaranti adisu yam vattabbam, tam sabbam
visuddhimagge silakathayam vuttameva. Yanhissati yam civarapindapatadisu va annataram
assa. Apatisevatoti evam yoniso apatisevanatassa. Sesam vuttanayameva. Kevalam panidha
aladdham civaradim patthayato laddham va assadayato kamasavassa uppatti veditabba.
Idisam annasmimpi sampattibhave sugatibhave labhissamiti bhavapatthanaya assadayato
bhavasavassa aham labhamiti va mayham va idanti attasannam adhitthahato 2-
ditthasavassa uppatti veditabba. Sabbeheva pana sahajato avijjasavoti evam
catunnam asavanam uppatti vipakaparilaha pana 3- navavedanuppadanatopi
veditabba.
     Ime vuccanti bhikkhave asava patisevana pahatabbati ime ekamekasmim
paccaye cattaro cattaro katva solasa asava imina nanasamvarasankhatena
paccavekkhanapatisevanena pahatabbati vuccantiti. 4-
                     Adhivasanapahatabbaasavavannana
     [24] Patisankha yoniso khamo hoti sitassati upayena pathena
paccavekkhitva khamo 5- hoti sitassa sitam khamati sahati, na avirapuriso viya
@Footnote: 1 cha.Ma., i. cattaro cattaro   2 Si., i. avijahato    3 cha.Ma., i. ca
@4 cha.Ma., i. vuccanti           5 i. khanta
Appamattakenapi sitena calati kampati kammatthanam vijahati. Apica kho lomasanagatthero
viya anappakenapi sitena phuttho na calati na kampati kammatthanameva
manasikaroti. Thero kira cetiyapabbate piyanguguhayam padhanaghare viharanto antaratthake
himapatasamaye lokantariyaniraye paccavekkhitva kammatthanam avijahantova abbhokase
vitinamesi. Evam unhadisupi atthayojana veditabba.
     Kevalanhi yo bhikkhu adhimattampi unham sahati sveva thero viya, ayam
"khamo unhassa"ti veditabbo. Thero kira gimahasamaye pacchabhattam bahicankame
nisidi. Kammatthanam manasikaroto 1- sedapissa kacchehi muccanti. Atha nam antevasiko
aha "idha bhante nisidatha, sitalo okaso"ti. Thero "unhabhayena nevamhi
avuso idha nisinno"ti avicimahanirayam paccavekkhitva nisidiyeva. Unhanti
cettha aggisantapo ca veditabbo. Suriyasantapavasena panetam vatthu vuttam.
     Yo ca dve tayo vare bhattam va paniyam va alabhamanopi anamatagge
samsare attano pittivisayupapattim paccavekkhitva avedhento kammatthanam na
vijahatiyeva. Adhimattehi damsamakasavatatapasamphassehi phuttho capi tiracchanupapattim
paccavekkhitva avedhento kammatthanam na vijahatiyeva. Sirimsapasamphassena phuttho
capi anamatagge samsare sihabyagghadimukhesu anekavaram parivattitam pubbattabhavam
paccavekkhitva avedhento kammatthanam na vijahatiyeva padhaniyatthero viya. Ayam
"khamo jighacchaya .pe. Sirimsapasamphassanan"ti veditabbo.
     Theram kira khandavelamahavihare 2- kannikarapadhaniyaghare 3- ariyavamsam sunantam
ghoraviso sappo damsi. Thero janitvapi pasannacitto nisinno dhammamyeva
sunati. Visavego thaddho ahosi. Thero upasampannamandalam adim katva silam
paccavekkhitva parisuddhasilomhiti pitim uppadesi. Saha pituppada 4- visam
nivattitva pathavim pavisi. Thero tattheva cittekaggatam labhitva vipassanam vaddhetva
arahattam papuni.
@Footnote: 1 cha.Ma., i. manasikaronto   2 cha.Ma. khandacelavihare, Ma. khande cetiyavihare
@3 cha.Ma. kanikarapadhaniyaghare   4 puranapotthake cittuppadati dissati. tam pamadalekham
@bhaveyYu. tikayanhi pharanapitiya uppadena sahevati vuttam.
     Yo pana akkosanavasena durutte duruttattayeva ca duragate api
antimavatthusahite vacanapathe sutva khantigunamyeva paccavekkhitva na vedhati
dighabhanakaabhayatthero viya. Ayam "khamo duruttanam duragatanam vacanapathanan"ti
veditabbo.
     Thero kira paccayasantosabhavanaramataya mahaariyavamsapatipadam kathesi, sabbo
mahagamo agacchati. Therassa mahasakkaro uppajji. 1- Tam annataro mahathero
adhivasetum asakkonto dighabhanako ariyavamsam kathemiti sabbarattim kolahalam
karotiti adihi akkosi, ubhopi ca attano attano viharam gacchanta gavutamattam
ekapathena agamamsu. Sakalagavutampi so tam akkosiyeva. Tato yattha dvinnam
viharanam maggo bhijjati, tattha thatva dighabhanakatthere tam vanditva "esa
bhante tumhakam maggo"ti aha. So asunanto viya agamasi, theropi viharam
gantva pade pakkhaletva nisidi. Tamenam antevasiko "kim bhante sakalagavutam
paribhasantam na kinci avocuttha"ti. Thero "khantiyeva avuso mayham bharo na
akkhanti, ekapaduddharepi kammatthanaviyogam na passami"ti aha. Ettha ca
vacanameva vacanapathoti veditabbo.
     Yo pana uppanna saririka vedana dukkhapanatthena 2- dukkha,
dukkhavahanatthena 3- tippa, pharusatthena khara, tikhinatthena katuka, assadavirahitato 4-
asata, manassa 5- avaddhanato amanapa, panaharanasamatthataya panahara
adhivasetiyeva, na vedhati. Evamsabhavo hoti cittalatapabbate padhaniyatthero
viya. Ayam "uppannanam .pe. Adhivasanajatiko"ti veditabbo.
     Therassa kira rattim padhanena vitinametva thitassa udaravato uppajji.
So tam adhivasetum asakkonto avattati parivattati. Tamenam cankamapasse thito
pindapatiyatthero aha "avuso pabbajito nama adhivasanasilo hoti"ti. So
@Footnote: 1 cha.Ma. uppajjati       2 cha.Ma., i. dukkhamanatthena   3 cha.Ma., i. bahalatthena
@4 cha.Ma. assadavirahato   5 cha.Ma. manam
"sadhu bhante"ti adhivasetva niccalova sayi. Vato nabhito yava hadayam phalesi.
Thero vedanam vikkhambhetva vipassanto muhuttena anagami hutva parinibbayiti.
     Yanhissati sitadisu yam kinci ekadhammampi assa. Anadhivasayatoti
anadhivasentassa akhamantassa. Sesam vuttanayameva. Asavuppatti panettha evam veditabba.
Sitena phutthassa unham patthayato kamasavo uppajjati, evam sabbattha. Natthi
no sampattibhave sugatibhave sitam va unham vati bhavam patthentassa bhavasavo.
Mayham sitam unhanti gaho ditthasavo. Sabbeheva sampayutto avijjasavoti.
     "ime vuccanti .pe. Adhivasana pahatabba"ti ime sitadisu ekamekassa
vasena cattaro 1- katva aneke asava imaya khantisamvarasankhataya adhivasanaya
pahatabbati vuccantiti attho. Ettha ca yasma ayam khanti sitadayo dhamme
adhivaseti, attano upari aropetva vasetiyeva. Na asahamana hutva
nirassati, 2- tasma adhivasanati vuccatiti veditabba.
                     Parivajjanapahatabbaasavavannana
     [25] Patisankha yoniso candam hatthim parivajjetiti aham samanoti
candassa hatthissa asanne na thatabbam. Tatonidanam hi maranampi siya
maranamattampi dukkhanti evam upayena pathena paccavekkhitva candam hatthim parivajjeti
patikkamati. Esa nayo sabbattha. Candanti paduttham balanti vuttam hoti. Khanunti
khadirakhanuadim. Kantakatthananti kantakanam thanam, yattha kantaka vijjanti, tam
okasanti vuttam hoti. Sobbhanti sabbato chinnatatam. Papatanti ekato chinnatatam.
Candanikanti ucchitthodakamaladinam chaddanatthanam. Oligallanti tesamyeva
sakaddamadinam sandanokasam. Tam jannumattampi asucibharitam hoti, dvepi cetani thanani
amanussadutthani honti, tasma tani vajjetabbani. Anasaneti ettha pana
ayuttam asanam anasanam, tam atthato aniyatavatthukam raho paticchannasananti
veditabbam. Agocareti etthapi ca ayutto gocaro agocaro, so vesiyadibhedato
@Footnote: 1 cha.Ma., i. cattaro cattaro   2 Ma. nidassati
Pancavidho. Papake mitteti lamake dussile mittapatirupake amitte va. Bhajantanti
sevamanam. Vinnu sabrahmacariti pandita buddhisampanna sabrahmacarino,
bhikkhunametam adhivacanam. Te hi ekakammaekuddeso samasikkhatati 1- imam brahmasamanam
caranti, tasma sabrahmacariti vuccanti. Papakesu thanesuti lamakesu thanesu.
Okappeyyunti saddaheyyum, adhimucceyyum "addha ayamayasma akasi va karissati
va"ti.
     Yanhissati hatthiadisu yam kinci ekampi assa. Sesam vuttanayameva
asavuppatti panettha evam veditabba. Hatthiadinidanena dukkhena phutthassa sukham
patthayato kamasavo uppajjati. Natthi no sampattibhave sugatibhave idisam dukkhanti
bhavam patthentassa bhavasavo. Mam hatthi maddati, mam assoti gaho ditthasavo.
Sabbeheva sampayutto avijjasavoti.
     Ime vuccanti .pe. Paravajjana pahatabbati ime hatthiadisu ekekassa
vasena cattaro katva aneke asava imina silasamvarasankhatena parivajjanena
pahatabbati vuccantiti veditabba.
                      Vinodanapahatabbaasavavannana
     [26] Patisankha yoniso uppannam kamavitakkam nadhivasetiti "itipayam
vitakko akusalo, itipi savajjo, itipi dukkhavipako, so ca kho
attabyabadhayapi samvattati"ti adina nayena yoniso kamavitakke adinavam
paccavekkhitva tasmim tasmim arammane uppannam jatamabhinibbattam kamavitakkam
nadhivaseti, cittam aropetva na vaseti, abbhantare va na vasetitipi attho.
     Anadhivasento kim karoti 2-? pajahati chaddeti.
     Kim kacavaram viya pitakenati? na hi, apica kho nam vinodeti tudati
Vijjhati niharati.
     Kim balibaddam viya patodenati? na hi, atha kho nam byantikaroti
Vigatantam karoti. Yathassa antopi navasissati antamaso bhavangamattampi, tatha
nam karoti.
@Footnote: 1 cha.Ma. samasikkhatati        2 cha.Ma. karotiti
     Kathampana tam tatha karotiti? anabhavangametiti anu anu abhavangameti,
vikkhambhanappahanena yatha suvikkhambhito hoti, tatha karotiti vuttam hoti. Esa
nayo byapadavihimsavitakkesu.
     Ettha ca kamavitakkoti "yo kamapatisamyutto takko vitakko micchasankappo"ti
vibhange 1- vutto. Esa nayo itaresu. Uppannuppanneti uppanne
uppanne, uppannamatteyevati vuttam hoti. Sakim va uppanne vinodetva
dutiyavare ajjhupekkhita na hoti, sattakkhattumpi uppannuppanne vinodetiyeva.
Papake akusaleti lamakatthena papake akosallataya 2- akusale. Dhammeti teyeva
kamavitakkadayo sabbepi va nava mahavitakke. Tattha tayo vutta eva. Avasesa
"nativitakko janapadavitakko amaravitakko paranuddayatapatisamyutto vitakko
labhasakkarasilokapatisamyutto vitakko anavannattipatisamyutto vitakko"ti 3- ime cha.
     Yanhissati etesu vitakkesu yam kinci assa. Sesam vuttanayameva hoti.
Kamavitakko panettha kamasavo eva. Tabbiseso bhavasavo. Tamsamupayutto ditthasavo.
Sabbavitakkesu avijja avijjasavoti evam asavuppattipi veditabba.
     Ime vuccanti .pe. Vinodana pahatabbati ime kamavitakkadivasena
vuttappakara asava imina tasmim tasmim vitakke adinavapaccavekkhanasahitena
viriyasamvarasankhatena vinodanena pahatabbati vuccantiti veditabba.
                      Bhavanapahatabbaasavavannana
     [27] Patisankha yoniso satisambojjhangam bhavetiti abhavanaya adinavam
bhavanaya ca anisamsam upayena pathena paccavekkhitva satisambojjhangam bhaveti.
Esa nayo sabbattha. Ettha ca kincapi ime uparimaggattayasamayasambhuta
lokuttarabojjhanga eva adhippeta, tathapi adikammikanam bojjhangesu asammohattham
lokiyalokuttaramissakena nesam nayena atthavannanam karissami. Idha pana lokiyanayam
@Footnote: 1 abhi. vibhanga. 35/910/443        2 Ma. akosallataya patipakkhataya
@3 khu. maha. 29/973/618/ sariputtasuttaniddesa (saya)
Pahaya lokuttaranayo eva gahetabbo. Tattha satisambojjhanganti adina nayena
vuttanam sattannam adipadanamyeva tava:-
                atthato lakkhanadihi          kamato ca vinicchayo
                anunadhikato ceva           vinnatabbo vibhavina.
     Tattha satisambojjhange tava saranatthena sati. Sa panesa
upatthanalakkhana apilapanalakkhana va. Vuttampi hetam "yatha maharaja ranno bhandagariko
ranno sapateyyam apilapeti, ettakam maharaja hirannam, ettakam suvannam, ettakam
sapateyyanti, evameva kho maharaja sati uppajjamana kusalakusalasavajjana-
vajjahinapanitakanhasukkasappatibhage dhamme apilapeti. Ime cattaro
satipatthana"ti 1- vittharo. Apilapanarasa. Kiccavaseneva hissa etam lakkhanam therena
vuttam. Asammosarasa va. Gocarabhimukhabhavapaccupatthana. Sati eva sambojjhango
satisambojjhango, tattha bodhiya bodhissa va angoti bojjhango.
     Kim vuttam hoti, ya hi ayam dhammasamaggi yaya lokiyalokuttaramaggakkhane
uppajjamanaya linuddhaccapatitthanayuhanakamasukhattakilamathanuyogaucchedasassatabhi-
nivesadinam anekesam upaddavanam patipakkhabhutaya satidhammavicayaviriyapitipassaddhisamadhi-
upekkhasankhataya dhammasamaggiya ariyasavako bujjhatiti katva "bodhi"ti vuccati.
Bujjhatiti kilesasantananiddaya utthahati cattari va ariyasaccani pativijjhati
nibbanameva va sacchikarotiti vuttam hoti. Yathaha "satta bojjhange bhavetva
anuttaram sammasambodhim abhisambuddho"ti. Tassa dhammasamaggisankhataya bodhiya
angotipi bojjhango jhanangamaggangadayo viya.
     Yo cesa yathavuttappakaraya etaya dhammasamaggiya bujjhatiti katva
ariyasavako "bodhi"ti vuccati, tassa bodhissa angotipi bojjhango
senangarathangadayo viya. Tenahu atthakathacariya "bujjhanakassa puggalassa angati va
bojjhanga"ti. Apica "bojjhanga"ti kenatthena bojjhanga. Bodhaya samvattantiti
bojjhanga, bujjhantiti bojjhanga, anubujjhantiti bojjhanga, patibujjhantiti
@Footnote: 1 milindapanha. 13/36 satilakkhanapanha.
Bojjhanga, sambujjhantiti bojjhanga"ti adina 1- patisambhidanayenapi attho
veditabbo. Pasattho sundaro va bojjhangoti sambojjhango. Evam sati eva
sambojjhango satisambojjhango. Tam satisambojjhangam. Evam tava ekassa
adipadassa atthato lakkhanadihi ca vinicchayo vinnatabbo.
     Dutiyadisu pana catusaccadhamme vicinatiti dhammavicayo. So pavicayalakkhano
obhasanaraso asammohapaccupatthano. Virabhavato vidhina iriyatabbato ca viriyam.
Tam paggahalakkhanam upatthambharasam anosidanapaccupatthanam pinayatiti piti sa pharanalakkhana
tutthilakkhana va kayacittanam pinanarasa tesamyeva udagyapaccupatthana.
Kayacittadarathapassambhanato passaddhi. Sa upasamalakkhana kayacittadarathanimmathanarasa
kayacittanam apariphandanabhutasitibhavapaccupatthana. Samadhanato samadhi. So
avikkhepalakkhano avisaralakkhano va cittacetasikanam sampindanaraso
cittatthitipaccupatthano. Ajjhupekkhanato upekkha. Sa patisankhanalakkhana
samavahitalakkhana va unadhikanivaranarasa pakkhapatupacchedanavasa va
majjhattabhavapaccupatthana. Sesam vuttanayameva. Evam sesapadanampi atthato
lakkhanadihi ca vinicchayo vinnatabbo.
     Kamatoti ettha ca "satinca khvaham bhikkhave sabbatthikam vadami"ti 2-
vacanato sabbesam sesabojjhanganam upakarakatta satisambojjhango pathamam vutto.
Tato param "so tatha sato viharanto tam dhammam pannaya pavicinati"ti 3- adina
nayena sesabojjhanganam pubbapariyavacane payojanam sutteyeva vuttam. Evamettha
kamatopi vinicchayo vinnatabbo.
     Anunadhikatoti kasma pana bhagavata satteva bojjhanga vutta anuna
anadhikati. Linuddhaccapatipakkhato sabbatthikato ca. Ettha hi tayo bojjhanga
linassa patipakkha. Yathaha "yasminca kho bhikkhave samaye linam cittam hoti, kalo
tasmim samaye dhammavicayasambojjhangassa bhavanaya, kalo viriyasambojjhangassa
bhavanaya, kalo pitisambojjhangassa bhavanaya"ti. 4- Tayo uddhaccassa patipakkha.
@Footnote: 1 khu. pati. 31/557/463 bojjhangakatha (saya)  2 sam. maha. 19/234/102 aggisutta
@3 abhi. vibhanga. 35/467/274/ bojjhangavibhanga   4 sam. maha. 19/234/100
@bojjhangasamyutta
Yathaha "yasminca kho bhikkhave samaye uddhatam cittam hoti, kalo tasmim samaye
passaddhisambojjhangassa bhavanaya, kalo samadhisambojjhangassa bhavanaya, kalo
upekkhasambojjhangassa bhavanaya"ti. 1- Eko panettha sabbatthiko. Yathaha
"satinca khvaham bhikkhave sabbatthikam vadami"ti. 2- "sabbatthakan"tipi patho,
dvinnampi sabbattha icchitabbanti attho. Evam linuddhaccapatipakkhato sabbatthikato
ca satteva bojjhanga vutta anuna anadhikati, evamettha anunadhikatopi vinicchayo
vinnatabbo.
     Evam tava "satisambojjhangan"ti adina nayena vuttanam sattannam
padanamyeva atthavannanam natva idani bhaveti vivekanissitanti adisu evam
natabba. Bhavetiti vaddheti, attano cittasantane punappunam janeti
abhinibbattetiti attho. Vivekanissitanti vivekam nissitam. Vivekoti vivittata.
Svayam tadangaviveko vikkhambhanasamucchedapatipassaddhinissaranavivekoti pancavidho. Tassa
nanattam "ariyadhamme avinito"ti ettha vuttanayeneva veditabbam ayameva hi
tattha vinayoti vutto. Evametasmim pancavidhe viveke.
     Vivekanissitanti tadangavivekanissitam samucchedavivekanissitam
nissaranavivekanissitanca satisambojjhangam bhavetiti ayamattho veditabbo. Tathahi ayam
bojjhangabhavananuyutto yogi vipassasanakkhane kiccato tadangavivekanissitam
ajjhasayatonissaranavivekanissitam, maggakale pana kiccato samucchedavivekanissitam
arammanato nissaranavivekanissitam satisambojjhangam bhaveti.
Pancavidhavivekanissitantipi eke, te hi na kevalam balavavipassanamaggaphalakkhanesu eva
bojjhange uddharanti, vipassanapadakakasinajjhanaanapanasubhabrahmaviharajjhanesupi.
Na ca patisiddha atthakathacariyehi. Tasma tesam matena etesam jhananam pavattikkhane
kiccato evam vikkhambhanavivekanissitam. Yatha ca "vipassanakkhane ajjhasayato
nissaranavivekanissitan"ti vuttam, evam patipassaddhivivekanissitampi bhavetiti
vattum vattati. Esa nayo viraganissitadisu. Vivekattha eva hi viragadayo.
@Footnote: 1 sam. maha. 19/234/101 bojajhangasamyutata   2 sam. maha. 19/234/102
     Kevalanhettha vossaggo duvidho pariccagavossaggo ca
pakkhandanavossaggocati. Tattha pariccagavossaggoti vipassanakkhane ca tadangavasena
maggakkhane ca samucchedavasena kilesappahanam. Pakkhandanavossaggoti vipassanakkhane
tanninnabhavena maggakkhane pana arammanakaranavasena nibbanapakkhandanam. Tadubhayampi
imasmim lokiyalokuttaramissake atthavannananaye vattati. Tathahi ayam
satisambojjhango yathavuttena pakarena kilese pariccajati, nibbananca pakkhandati.
Vossaggaparinaminti imina pana sakalena vacanena vossaggattham parinamantam
parinatanca pariccantam paripakkancati idam vuttam hoti. "ayanhi
bojjhangabhavanamanuyutto bhikkhu yatha satisambojjhango kilesapariccagavossaggattham
nibbanapakkhandanavossaggatthanca paripaccati yatha ca paripakko hoti tatha nam bhaveti"ti.
Esa nayo sesabojjhangesu.
     Idha pana nibbanamyeva sabbasankhatehi vivittatta viveko, sabbesam
viragabhavato virago, nirodhabhavato nirodhoti vuttam. Maggo eva ca
vossaggaparinami, tasma satisambojjhangam bhaveti vivekam arammanam katva
pavattiya vivekanissitam. Tatha viraganissitam nirodhanissitanca. Tanca kho
ariyamaggakkhanuppattiya kilesanam samucchedato pariccagabhavena ca
nibbanapakkhandanabhavena ca parinatam paripakkanti ayameva attho datthabbo.
Esa nayo sesabojjhangesu.
     Yanhissati etesu bojjhangesu yam kinci assa. Sesam vuttanayameva.
Asavuppattiyam panettha imesam uparimaggattayasampayuttanam bojjhanganam abhavitatta
ye uppajjeyyum kamasavo bhavasavo avijjasavoti tayo asava; bhavayato evam
assa te asava na hontiti ayannayo veditabbo.
     Ime vuccanti .pe. Bhavana pahatabbati ime tayo asava imaya
maggattayasampayuttaya bojjhangabhavanaya pahatabbati vuccantiti veditabba.
     [28] Idani imehi sattahakarehi pahinasavam bhikkhum thomento
asavappahane cassa anisamsam dassento eteheva ca karanehi asavappahanena
sattanam ussukkam janento yato kho bhikkhave .pe. Antamakasi dukkhassati
aha. Tattha yato khoti samivacane tokaro, yassa khoti vuttam hoti. Porana
Pana yamhi kaleti vannenti. Ye asava dassana pahatabbati ye asava
dassanena pahatabba, te dassaneneva pahina honti, na appahinesuyeva
pahinasanni hoti. Evam sabbattha vittharo.
     Sabbasavasamvarasamvutoti sabbehi asavapidhanehi pihito, sabbesam va
asavanam pidhanehi pihito. Acchejji tanhanti sabbampi tanham chindi va
samucchindi va. Vivattayi samynonti dasavidhampi samyojanam parivattayi nimmalamakasi.
Sammati hetuna karanena. Manabhisamayati manassa dassanabhisamaya pahanabhisamaya
ca. Arahattamaggo hi kiccavasena manam passati, ayamassa dassanabhisamayo.
Tena dittho pana so tavadeva pahiyati dathavisena datthasattanam 1- jivitam viya.
Ayamassa pahanabhisamayo.
     Antamakasi dukkhassati evam arahattamaggena manassa ditthatta pahinatta
ca ye ime "kayabandhanassa anto jirati, 2- haritantam va"ti 3- evam
vuttaantimamariyadanto ca, "antamidam bhikkhave jivikanan"ti 4- evam vuttalamakanto
ca, "sakkayo eko anto"ti 5- evam vuttakotthasanto ca, "esevanto dukkhassa
sabbapaccayasankhaya"ti 6- evam vuttakotanto cati evam cattaro anta, tesu
sabbasseva vattadukkhassa adum catutthakotisankhatam antamakasi, paricchedam parivatumam
akasi. Antimasamussayamattavasesam dukkhamakasiti vuttam hoti.
     Attamana te bhikkhuti sakamana tutthamana, pitisomanassehi va sampayuttamana
hutva. Bhagavato bhasitam abhinandunti idam dukkhassa antakiriyapariyosanam bhagavato
bhasitam sukathitam sulapitam, evametam bhagava evametam sugatati matthakena sampaticchanna
abbhanumodimsuti.
     Sesamettha yanna vuttam, tam pubbe vuttatta ca suvinneyyatta ca na
vuttam. Tasma sabbam vuttanusarena anupadaso paccavekkhitabbam.
                    Papancasudaniya majjhimanikayatthakathaya
                      sabbasavasuttavannana nitthita.
@Footnote: 1 cha.Ma., i. ditthavisena ditthasattanam  2 vinaYu. cula. 7/278/43 khuddakavatthuni
@3 ma mu. 12/304/266    4 khu. iti. 25/91/309 jivakasutta sam. khandha. 17/80/75
@pindolyasutta  5 an. chakka. 22/332(61)/448 (saya)
@6 sam. nidana. 16/51/82 parivimamsanasutta



             The Pali Atthakatha in Roman Book 7 page 66-95. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=7&A=1647&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=7&A=1647&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=12&i=10              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=12&A=238              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=12&A=227              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=12&A=227              Contents of The Tipitaka Volume 12 http://84000.org/tipitaka/read/?index_12

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]