ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 7 : PALI ROMAN Ma.A. (papa–ca.1)

                       9. Sammaditthisuttavannana
     [89] Evamme sutanti sammaditthisuttam. Tattha "sammaditthi sammaditthiti
avuso vuccati, kittavata nukho avuso"ti va "katamam panavuso akusalan"ti
va evam yattaka therena puccha vutta, sabba kathetukamyatapuccha eva.
     Tattha yasma janantapi sammaditthiti vadanti ajanantapi bahirakapi
sasanikapi anussavadivasenapi attapaccakkhenapi, tasma tam bahuvacanam upadaya
dvikkhattum amasanto "sammaditthi sammaditthiti avuso vuccati"ti aha. Ayanhi
ettha adhippayo, aparehipi sammaditthiti vuccati, athaparehipi sammaditthiti
vuccati, svayam evam vuccamano atthanca lakkhananca upadaya kittavata nukho
avuso ariyasavako sammaditthi hotiti. Tattha sammaditthiti sobhanaya pasatthaya
ca ditthiya samannagato. Yada pana dhammeyeva ayam sammaditthisaddo vattati,
tadassa sobhana pasattha ca ditthi sammaditathiti evamattho veditabbo.
     Sa cayam sammaditthi duvidha hoti lokiya lokuttarati. Tattha kammassakatananam
saccanulomikanananca lokiya sammaditthi, sankhepato va sabbapi sasava
panna. Ariyamaggaphalasampayutta panna lokuttara sammaditthi. Sammaditthipuggalo
pana tividho hoti puthujjano sekkho asekkho ca. Tattha puthujjano duvidho hoti
bahirako sasaniko 1- ca. Tattha bahirako kammavadi kammassakataditthiya sammaditthi
hoti, no saccanulomikaya attaditthiparamasakatta. Sasaniko davihipi. Sekkho
niyataya sammaditthiya sammaditthi. Asekkho asekkhaya. Idha pana niyataya niyyanikaya
lokuttarakusalasammaditthiya samannagato "sammaditthi"ti adhippeto. Tenevaha
"ujugatassa ditthidhamme aveccappasadena samannagato agato imam saddhamman"ti,
lokuttarakusalasammaditthiyeva hi antadvayamanupagamma ujubhavena gatatta, kayavankadini
ca sabbavankani samucchinditva gatatta ujugata hoti, tayeva ca ditthiya
samannagato navappakarepi lokuttaradhamme aveccappasadena acalappasadena
samannagato hoti, sabbaditthigahanani ca vinibbedhento sabbakilese pajahanto
@Footnote: 1 i. sasanikoti               2 cha.Ma., i. ca-saddo na dissati
Jatisamsara nikkhamanto patipattim parinitthapento ariyena maggena agato imam
sambuddhappaveditam amatogadham nibbanasankhatam saddhammanti vuccati.
     Yato khoti kalaparicchedavacanametam, yasmim kaleti vuttam hoti. Akusalanca
pajanatiti dasakusalakammapathasankhatam akusalanca pajanati, nirodharammanaya
pajananaya kiccavasena "idam dukkhan"ti pativijjhanto akusalanca pajanati.
Akusalamulanca pajanatiti tassa mulapaccayabhutam akusalamulanca pajanati teneva
pakarena "ayam dukkhasamudayo"ti pativijjhanto. Esa nayo kusalanca kusalamulancati
etthapi. Yatha cettha, evam ito paresu sabbavaresu kiccavaseneva vatthupajanana
veditabba. Ettavatapiti ettakena imina akusaladipajananenapi. Sammaditthi
hotiti vuttappakaraya lokuttarasammaditthiya samannagato hoti. Ujugatassa
.pe. Agato imam saddhammanti ettavata sankhittadesana nitthita hoti.
Desanayeva cesa sankhitta, tesam pana bhikkhunam vittharavaseneva
sammamanasikarapativedho veditabbo.
     Dutiyavare pana desanapi vittharena manasikarapativedhopi vitthareneva
pavattoti 1- veditabbo. Tattha "sankhittadesanaya dve hetthimamagga, vittharadesanaya
dve uparimamagga kathita"ti bhikkhu ahamsu. Vittharadesanavasane "sabbaso
raganusayam pahanaya"tiadivacanam sampassamana. Thero panaha "sankhittadesanayapi
cattaro magga rasito kathita, vittharadesanayapi"ti. Ya cayam idha
sankhittavittharadesana suvicarana avikata, sa sabbavaresu idha vuttanayeneva
veditabba. Apubbanuttanapadavannanamattameva hi ito param karissama.
                         Akusalakammapathavannana
     tattha pathamavarassa tava vittharadesanayam "panatipato kho avuso
akusalan"tiadisu akosallappavattiya akusalam veditabbam, parato vattabbakusalapatipakkhato
va. Tam lakkhanato savajjadukkhavipakam sankilittham va. Ayam tavettha
sadharanapadavannana.
@Footnote: 1 cha.Ma. vutto
     Asadharanesu pana panassa atipato panatipato, panavadho panaghatoti
vuttam hoti. Panoti cettha voharato satto, paramatthato jivitindriyam.
Tasmim pana pane panasannino jivitindriyupacchedakaupakkamasamutthapika
kayavacidvaranam annataradvarappavatta vadhakacetana panatipato. So gunavirahitesu
tiracchanagatadisu panesu khuddake pane appasavajjo, mahasarire mahasavajjo.
Kasma? payogamahantataya. Payogasamattepi vatthumahantataya. Gunavantesu manussadisu
Appagune pane appasavajjo, mahagune mahasavajjo. Sariragunanam pana
samabhave sati kilesanam upakkamanam ca mudutaya appasavajjo, tibbataya
mahasavajjoti veditabbo. Tassa panca sambhara honti pano, panasannita,
vadhakacittam, upakkamo, tena marananti. Chappayoga, sahatthiko, anattiko,
nissaggiyo, thavaro, vijjamayo, iddhimayoti. Imasmim panettha vitthariyamane
atipapanco hoti, tasma nam na vittharayama, annanca evarupam. Atthikehi pana
samantapasadikam vinayatthakatham 1- oloketva gahetabbo. 2-
     Adinnassa adanam adinnadanam, parassa haranam theyyam, corikati vuttam
hoti. Tattha adinnanti parapariggahitam, yattha paro yathakamakaritam apajjanto
adandaraho anupavajjo ca hoti. Tasmim pana parapariggahite parapariggahitasannino
tadadayakaupakkamasamutthapika theyyacetana adinnadanam, tam hine parasantake
appasavajjam, panite mahasavajjam. Kasma? vatthupanitataya. Vatthusamatte sati
gunadhikanam santake vatthusmim mahasavajjam. Tam tam gunadhikam upadaya tato tato
hinagunassa santake vatthusmim appasavajjam. Tassa panca sambhara honti
parapariggahitam, parapariggahitasannita, theyyacittam, upakkamo, tena harananti. Chappayoga
sahatthikadayo va. Te ca kho yathanurupam theyyavaharo, pasayhavaharo,
paticchannavaharo, parikappavaharo, kusavaharoti imesam avaharanam vasena pavattati
ayamettha sankhepo, vittharo pana samantapasadikayam 3- vutto.
@Footnote: 1 samantapasadika 1/536 tatiyaparajikavannana     2 cha.Ma. gahetabba
@3 samantapasadika 1/365-6 dutiyaparajikavannana
     Kamesu micchacaroti ettha pana kamesuti methunasamacaresu. Micchacaroti
ekantanindito lamakacaro. Lakkhanato pana asaddhammadhippayena kayadvarappavatta
agamaniyatthanavitikkamacetana kamesu micchacaro.
     Tattha agamaniyatthanam nama purisanam tava maturakkhita piturakkhita
matapiturakkhita bhaturakkhita bhaginirakkhita natirakkhita gottarakkhita dhammarakkhita
sarakkha saparidandati maturakkhitadayo dasa, dhanakkita chandavasini bhogavasini
patavasini odapattakini obhatacumbata dasi ca bhariya ca kammakari ca bhariya ca
dhajahata muhuttikati eta ca dhanakkitadayo dasati visati itthiyo. Itthisu pana
dvinnam sarakkhasaparidandanam dasannanca dhanakkitadinanti dvadasannam itthinam
anne purisa, idam agamaniyatthanam nama. So panesa micchacaro siladigunarahite
agamaniyatthane appasavajjo, siladigunasampanne mahasavajjo. Tassa cattaro
sambhara agamaniyavatthu, tasmim sevanacittam, sevanappayogo, maggena
maggapatipattiadhivasananti. Eko payogo sahatthiko eva.
     Musati visamvadanapurekkharassa atthabhanjako kayappayogo va vacipayogo
va. Visamvadanadhippayena parassa visamvadakassa kayavacipayogasamutthapika cetana
musavado. Aparo nayo musati abhutam ataccham vatthu. Vadoti tassa bhutato
tacchato vinnapanam. Lakkhanato pana atatham vatthum tathato param vinnapetukamassa
tathavinnattisamutthapika cetana musavado. So yamattham bhanjati, tassa appataya
appasavajjo, mahantataya mahasavajjo. Apica gahatthanam attano santakam
adatukamataya natthiti adinayappavatto appasavajjo, sakkhina hutva atthabhanjanattham
vutto mahasavajjo. Pabbajitanam appakampi telam va sappim va labhitva
hasadhippayena "ajja game telam nadi manne sandati"ti puranakathanayena
pavatto appasavajjo, aditthamyeva pana ditthantiadina nayena vadantanam
mahasavajjo. Tassa cattaro sambhara honti attham vatthu, visamvadanacittam, tajjo
vayamo, parassa tadatthavijananti. Eko payogo sahatthikova. So kayena va
kayapatibaddhena va vacaya va paravisamvadakakiriyakarano 1- datthabbo. Taya ce
@Footnote: 1 cha.Ma., i. visamvadakakiriyakarane
Kiriyaya paro tamattham janati, ayam kiriyasamutthapikacetanakkhaneyeva musavadakammuna
bajjhati.
     Pisuna vacatiadisu yaya vacaya yassa tam vacam bhasati, tassa
hadaye attano piyabhavam parassa ca sunnabhavam karoti, sa pisuna vaca. Yaya
pana attanampi parampi pharusam karoti, ya vaca sayampi pharusa neva kannasukha
va na hadayasukha va, ayam pharusa vaca. Yena sampham palapati niratthakam, so
samphappalaPo. Tesam mulabhuta cetanapi pisunavacadinamameva labhati, sa eva ca
idha adhippetati. Tattha sankilitthacittassa paresam va bhedaya attapiyakamyataya
va kayavacipayogasamutthapika cetana pisuna vaca. Sa yassa bhedam karoti,
tassa appagunataya appasavajja, mahagunataya mahasavajja. Tassa cattaro
sambhara bhinditabbo paro, "iti ime nana bhavissanti vina bhavissanti"ti
bhedapurekkharata va, "iti  aham piyo bhavissami vissasiko"ti piyakamyata va,
tajjo vayamo, tassa tadatthavijanananti.
     Parassa mammacchedakakayavacipayogasamutthapika ekantapharusacetana pharusa
vaca. Tassa avibhavatthamidam vatthu:-
     eko kira darako matuvacanam anadiyitva arannam gacchati, tam mata
nivattetum asakkonti "canda tam mahisi anubandhatu"ti akkosi. Athassa tatheva
aranne mahisi utthasi, darako "yam mama mata mukhena kathesi tam ma hotu, yam
cittena cintesi tam hotu"ti saccakiriyam akasi. Mahisi tattheva baddha viya atthasi,
evam mammacchedakopi vacipayogo 1- cittasanhataya pharusavaca na hoti. Matapitaro
hi kadaci puttake evampi vadanti "cora vo 2- khandakhandikam karontu"ti,
uppalapattampi ca nesam upari patantam 3- neva icchanti. Acariyupajjhaya ca
kadaci nissitake evam vadanti "kim ime ahirika anottappino vadanti 4-
niddhamatha ne"ti. Atha ca nesam agamadhigamasampattim icchanti. Yatha ca cittasanhataya
@Footnote: 1 cha.Ma., i. payogo   2 Ma. te   3 Ma. patanam
@4 cha.Ma. caranti, i. anottappinoti vadanti
Pharusavaca na hoti, evam vacanasanhataya apharusavacapi na hoti. Na hi
marapetukamassa "imam sukham sayapetha"ti vacanam apharusavaca hoti. Cittapharusataya
panesa pharusavacava. Sa yam sandhaya pavattita, tassa appagunataya appasavajja,
mahagunataya mahasavajja. Tassa tayo sambhara akkositabbo paro, kupitacittam,
akkosanati.
     Anatthavinnapakakayavacipayogasamutthapika akusalasancetana samphappalaPo.
So asevanamandataya appasavajjo, asevanamahantataya mahasavajjo. Tassa dve
sambhara bharatayuddhasitaharanadiniratthakakathapurekkharata, tatharupikathakathananti.
     Abhijjhayatiti abhijjha, parabhandabhimukhi hutva tanninnataya pavattatiti
attho. Sa "aho vata idam mamassa"ti evam parabhandabhijjhayanalakkhana.
Adinnadanam viya appasavajja mahasavajja ca. Tassa dve sambhara
parabhandam, attano parinamananca. Parabhandavatthuke hi lobhe uppannepi na
tava kammapathabhedo hoti, yava "aho vatetam 1- mamassa"ti attano na parinameti.
     Hitasukham byapadayatiti byapado. So paravinasaya manopadosalakkhano,
pharusavaca viya appasavajjo mahasavajjo ca. Tassa dve sambhara parasatto
ca, tassa ca vinasacinta. Parasattavatthuke hi kodhe uppannepi na tava
kammapathabhedo hoti, yava "aho vatayam ucchijjeyya vinasseyya"ti tassa
vinasam na cinteti.
     Yathabhuccagahanabhavena miccha passatiti micchaditthi. Sa "natthi
dinnan"tiadina nayena viparitadassanalakkhana. Samphappalapo viya appasavajja
mahasavajja ca. Apica aniyata appasavajja, niyata mahasavajja. Tassa
dve sambhara vatthuno ca gahitakaraviparitata, yatha ca tam ganhati, tathabhavena
tassupatthananti.
     Imesam pana dasannam akusalakammapathanam dhammato kotthasato arammanato
vedanato mulatoti pancahakarehi vinicchayo veditabbo.
@Footnote: 1 cha.Ma., i. vatidam
     Tattha dhammatoti etesu hi patipatiya satta cetanadhammava honti,
abhijjhadayo tayo cetanasampayutta.
     Kotthasatoti patipatiya satta, micchaditthi cati ime attha kammapatha
eva honti, no mulani. Abhijjhabyapada kammapatha ceva mulani ca. Abhijjha
hi mulam patva lobho akusalamulam hoti. Byapado doso akusalamulam.
     Arammanatoti panatipato jivitindriyarammanato sankhararammano hoti.
Adinnadanam sattarammanam va sankhararammanam va. Micchacaro photthabbavasena
sankhararammano. Sattarammanotipi eke. Musavado sattarammano va sankhararammano
va. Tatha pisunavaca. Pharusavaca sattarammanava. Samphappalapo
ditthasutamutavinnatavasena sattarammano va sankhararammano va, tatha abhijjha.
Byapado sattarammanova. Micchaditthi tebhumikadhammavasena sankhararammana.
     Vedanatoti panatipato dukkhavedano hoti. Kincapi hi rajano
coram disva hasamanapi "gacchatha nam ghatetha"ti vadanti. Sannitthapakacetana pana
nesam dukkhasampayuttava hoti. Adinnadanam tivedanam. Micchacaro sukhamajjhattavasena
dvivedano, sannitthapakacitte pana majjhattavedano na hoti. Musavado tivedano,
tatha pisunavaca. Pharusavaca dukkhavedanava. Samphappalapo tivedano. Abhijjha
sukhamajjhattavasena dvivedana, tatha micchaditthi. Byapado dukkhavedano.
     Mulatoti panatipato dosamohavasena dvimulako hoti. Adinnadanam
dosamohavasena va lobhamohavasena va. Micchacaro lobhamohavasena. Musavado
dosamohavasena va lobhamohavasena va, tatha pisunavaca samphappalapo ca.
Pharusavaca dosamohavasena. Abhijjha mohavasena ekamula, tatha byapado.
Micchaditthi lobhamohavasena dvimulati.
     Lobho akusalamulantiadisu lubbhatiti lobho. Dussatiti doso. Muyhatiti
moho. Tesu lobho sayam ca akusalo savajjadukkhavipakatthena, imesam ca panatipatadinam
akusalanam kesanci sampayuttasabhavakatthena 1- kesanci upanissayapaccayatthena mulanti
@Footnote: 1 cha.Ma. sampayuttappabhavatthena
Akusalamulam. Vuttampi cetam "ratto kho avuso ragena abhibhuto pariyadinnacitto
panampi hanati"tiadi. Dosamohanam akusalamulabhavepi eseva nayo.
                          Kusalakammapathavannana
     panatipata veramani kusalantiadisu panatipatadayo vuttatthayeva.
Veram manatiti veramani, veram pajahatiti attho. Viramati va etaya 1- karanabhutaya
veramha puggaloti vikarassa vekaram katvapi 1- veramani. Ayam tavettha byanjanato
vannana. Atthato pana veramaniti kusalacittasampayutta virati. Ya "panatipata
viramantassa ya tasmim samaye panatipata arati virati"ti evam vutta
kusalacittasampayutta virati, sa bhedato tividha hoti sampattavirati samadanavirati
samucchedaviratiti. Tattha asamadinnasikkhapadanam attano jativayabahusaccadini
paccavekkhitva "ayuttam amhakam evarupam 2- katun"ti sampattavatthum
avitikkamantanam uppajjamana virati sampattaviratiti veditabba sihaladipe
cakkanaupasakassa viya.
     Tassa kira daharakaleyeva matuya rogo uppajji. Vejjena ca "allasasamamsam
laddhum vattati"ti vuttam. Tato cakkanassa bhata "gaccha tata khettam ahindahi"ti
cakkanam pesesi. So tattha gato, tasmim ca samaye eko saso tarunasassam khaditum
agato hoti. So tam disva vegena dhavanto valliya baddho "kiri kiri"ti
saddamakasi. Cakkano tena saddena gantva tam gahetva cinatesi "matu
bhesajjam karomi"ti. Puna cintesi "na me tam patirupam, yvaham matujivitakarana
param jivita voropeyyan"ti. Atha nam "gaccha aranne sasehi saddhim tinodakam
paribhunja"ti munci. Bhatara ca "kim tata saso laddho"ti pucchito tam pavuttim
acikkhi. Tato nam bhata paribhasi. So matu santikam gantva "yatoham jato,
nabhijanami sancicca panam jivita voropeta"ti saccavacanam atthasi. 3-
Tavadevassa mata aroga ahosi.
@Footnote: 1-1 cha.Ma. etaya karanabhutaya, vikarassa vekaram katvapi   2 Ma. evamnama
@3 cha.Ma. saccam vatva athitthasi, Ma. atthasi, atthasasini/188 saccam vatva atthasi
     Samadinnasikkhapadanam pana sikkhapadasamadane ca taduttarim ca attano
jivitampi pariccajitva vatthum avitikkamantanam uppajjamana virati samadanaviratiti
veditabba uttaravaddhamanapabbatavasiupasakassa viya.
     So kira ambariyaviharavasipingalabuddharakkhitattherassa santike sikkhapadani
gahetva khettam kasati. Athassa gono nattho, so tam gavesanto uttaravaddhamanapabbatam
aruhi, tatra nam mahasappo aggahesi. So cintesi "imayassa
tikhinavasiya sisam chindami"ti. Puna cintesi "na me tam patirupam, yvaham 1-
bhavaniyassa garuno 1- santike sikkhapadam gahetva bhindeyyan"ti evam yavatatiyam
cintetva "jivitam pariccajami na sikkhapadan"ti amse thapitatikhinadandavasim aranne
chaddesi. Tavadeva nam mahasappo 2- muncitva agamasiti.
     Ariyamaggasampayutta pana virati samucchedaviratiti veditabba. Yassa
uppattito pabhuti "panam ghatessama"ti 3- ariyapuggalanam cittampi na uppajjati.
Sa panayam virati kosallappavattiya kusalanti vutta. Kucchitassa 4- salanato 4- va
kusalanti laddhavoharam dussilyam lunatitipi kusalam. Katamancavuso kusalanti imassa
pana panhassa ananurupatta kusalati na vutta.
     Yatha ca akusalanam, evam imesampi kusalakammapathanam dhammato kotthasato
arammanato vedanato mulatoti pancahakarehi vinicchayo veditabbo.
     Tattha dhammatoti etesupi patipatiya satta cetana vattanti, viratiyopi.
Ante tayo cetanasampayuttava.
     Kotthasatoti patipatiya satta kammapatha eva, no mulani. Ante
tayo kammapatha ceva mulani ca. Anabhijjha hi kammapatham 5- patva alobho kusalamulam
hoti. Abyapado adoso kusalamulam. Sammaditthi amoho kusalamulam.
     Arammanatoti panatipatadiarammananeva etesam arammanani,
vitikkamitabbatoyeva hi veramani nama hoti. Yatha pana nibbanarammano ariyamaggo
@Footnote: 1-1 Ma. saham buddharakkhitattherassa  2 cha.Ma. mahavalo   3 cha.Ma. ghatessamiti
@4-4 cha.Ma. kacchitasayanato        5 cha.Ma., i. mulam.
Kilese pajahati, evam jivitindriyadiarammana cete kammapatha panatipatadini
dussilani pajahantiti veditabba.
     Vedanatoti sabbe sukhavedana va honti, majjhattavedana va. Kusalam
patva hi dukkhavedana nama natthi.
     Mulatoti patipatiya satta nanasampayuttacittena viramantassa
alobhaadosaamohavasena timula honti. Nanavippayuttacittena viramantassa dvimula.
Anabhijjha nanasampayuttacittena viramantassa dvimula hoti. Nanavippayuttacittena
ekamula. Alobho pana attanava attano mulam na hoti. Abyapadepi eseva
nayo. Sammaditthi alobhadosavasena dvimulavati.
     Alobho kusalamulantiadisu na lobhoti alobho, lobhapatipakkhassa dhammassetam
adhivacanam. Adosamohesupi eseva nayo. Tesu alobho sayanca kusalam, imesanca
panatipata veramaniadinam kusalanam kesanci sampayuttasabhavakatthena 1- kesanci
upanissayapaccayatthena mulanti kusalmulam. Adosamohanampi kusalamulabhave eseva
nayo.
     Idani sabbampi tam sankhepena ca vittharena ca desitam attham nigamento
yato kho avusotiadiappanavaram aha. Tattha evam akusalam pajanatiti evam
yathanidditthadasakusalakammapathavasena akusalam pajanati. Evam akusalamulantiadisupi
eseva nayo. Ettavata ekena nayena catusaccakammatthanikassa yava arahatta
niyyanam kathitam hoti. Katham? ettha hi thapetva abhijjham dasa akusalakammapatha ca
kusalakammapatha ca dukkhasaccam. Abhijjha ca lobho akusalamulancati ime dve dhamma
nippariyayena samudayasaccam. Pariyayena pana sabbepi kammapatha dukkhasaccam. Sabbanipi
kusalakusalamulani samudayasaccam. Ubhinnam appavatti nirodhasaccam. Dukkham parijananto
samudayam pajahanto nirodham pajananto ariyamaggo maggasaccanti iti dve saccani
sarupena vuttani, dve avattaharavasena veditabbani.
     So sabbaso raganusayam pahayati so evam akusaladini pajananto
sabbakarena raganusayam pajahitva. Patighanusayam pativinodetvati patighanusayanca
@Footnote: 1 cha.Ma. sampayuttappabhavakatthena
Sabbakareneva niharitvati vuttam hoti. Ettavata anagamimaggo kathito.
Asmiti ditthimananusayam samuhanitvati pancasu khandhesu kanci dhammam anavakaram
katva "asmi"ti imina samuhagahanakarena pavattam ditthimananusayam samugghatetva.
     Tattha ditthimananusayanti ditthisadisam mananusayanti vuttam hoti. Ayanhi
mananusayo asmiti pavattatta ditthisadiso hoti, tasma evam vutto. Imanca
asmimanam vittharato vinnatukamena khandhakavagge khemakasuttam 1- oloketabbam.
     Avijjam pahayati vattamulam avijjam pajahitva. Vijjam uppadetvati tassa
avijjaya samugghatakam arahattamaggavijjam uppadetva. Ettavata arahattamaggo
kathito. Dittheva dhamme dukkhassantakaro hotiti imasmimyeva attabhave vattadukkhassa
paricchedakaro hoti. Ettavatapi kho avusoti desanam niyyateti, imaya
kammapathadesanaya vuttamanasikarapativedhavasenapiti vuttam hoti. Sesam vuttanayameva.
Evam anagamimaggaarahattamaggehi desanam nitthapesiti.
                      Kammapathavaravannana nitthita.
                           -----------
                          Aharavaravannana
     [90] Sadhavusoti kho .pe. Agato imam saddhammanti evam ayasmato
sariputtassa kusalakusalamukhena catusaccadesanam sutva tam ayasmato sariputtassa
bhasitam "sadhavuso"ti imina vacanena te bhikkhu abhinanditva imasseva vacanassa
samutthapakena cittena anumoditva vacasa sampaticchitva cetasava sampiyayitvati
vuttam hoti. Idani yasma thero nanappakarena catusaccadesanam desetum patibalo,
yathaha "sariputto bhikkhave pahoti cattari ariyasaccani vittharena acikkhitum
desetun"ti, yasma va uttarimpi desetukamova hutva "ettavatapi kho"ti avaca,
tasma aparenapi nayena saccadesanam sotukama te bhikkhu ayasmantam sariputtam
uttarim panham apucchimsu. Tena sayameva pucchitva visajjitapanhato uttarim siya
@Footnote: 1 sam. khandha. 17/89/101
Kho panavuso annopi pariyayo bhaveyya annampi karananti imina nayena
annam atirekapanham pucchimsu, purimapanhassa va uparibhage pucchimsuti vuttam hoti.
Atha nesam byakurumano thero siya avusotiadimaha. Tatthayam anuttanapadavannana.
Aharanti paccayam. Paccayo hi aharati attano phalam, tasma "aharo"ti
vuccati.
     Bhutanam va sattanantiadisu bhutati sanjata nibbatta. Sambhavesinoti
ye sambhavam jatim nibbattim esanti gavesanti. Tattha catusu yonisu andajajalabuja
satta yava andakosam vatthikosam ca na bhindanti, tava sambhavesino
nama. Andakosam vatthikosanca bhinditva bahi nikkhanta bhuta nama. Samsedaja
upapatika ca pathamacittakkhane sambhavesino nama. Dutiyacittakkhanato pabhuti bhuta
nama. Yena va yena iriyapathena jayanti, yava tato annam na papunanti,
tava sambhavesino nama. Tato param bhuta nama.
     Athava bhutati jata abhinibbatta, ye bhutayeva na puna bhavissantiti
sankhyam gacchanti, tesam khinasavanam etam adhivacanam. Sambhavamesantiti sambhavesino.
Appahinabhavasamyojanatta ayatimpi sambhavam esantanam sekkhaputhujjananametam adhivacanam.
Evam sabbathapi imehi dvihi padehi sabbasatte pariyadiyati. Vasaddo cettha
sampindanattho, tasma bhutanam ca sambhavesinancati ayamattho veditabbo
     thitiyati thitattham. Anuggahayati anuggahattham upakarattham. Vacanabhedoyeva
nesam, 1- attho pana dvinnam padanam ekoyeva. Athava thitiyati tassa tassa
sattassa uppannadhammanam anuppabandhavasena avicchedaya. Anuggahayati
anuppannanam uppadaya. Ubhopi cetani bhutanam va thitiya ceva anuggahaya ca.
Sambhavesinam va thitiya ceva anuggahaya cati evam ubhayattha datthabbani.
     Kavalinkaro aharoti kavalam katva ajjhoharitabbaharo, odanakummasadivatthukaya
ojayetam adhivacanam. Olariko va sukhumo vati vatthuolarikataya
olariko, vatthusukhumataya sukhumo. Sabhavena pana sukhumarupapariyapannatta kavalinkaro
@Footnote: 1 cha.Ma., i. cesa
Aharo sukhumova hoti. Sapissa vatthuto olarikata ca sukhumata ca
upadayupadaya veditabba.
     Kumbhilananhi aharam upadaya moranam aharo sukhumo. Kumbhila kira
pasane gilanti. Te ca nesam kucchippattava viliyanti. Mora sappavicchikadipane
khadanti. Moranam pana aharam upadaya taracchanam aharo sukhumo. Te
kira tivassacchadditanipi visanani ceva atthini ca khadanti. Tani ca nesam
khelena temitamattaneva kandamulam viya mudukani honti. Taracchanampi aharam
upadaya hatthinam aharo sukhumo. Tepi nanarukkhasakhayo khadanti.
Hatthinam aharato gavayagokannamigadinam aharo sukhumo. Te kira nissarani
nanarukkhapannadini khadanti. Tesampi aharato gunnam aharo sukhumo. Te 1-
allasukkhatinani khadanti. Tesam 2- aharato sasanam aharo sukhumo. Sasanam
aharato sakunanam sukhumo. Sakunanamaharato paccantavasinam sukhumo. Paccantavasinam
aharato gamabhojakanam sukhumo. Gamabhojakanam aharato rajarajamahamattanam
sukhumo. Tesampi aharato cakkavattino aharo sukhumo. Cakkavattino aharato
bhummadevanam aharo sukhumo. Bhummadevanam aharato catummaharajikanam aharo
sukhumo. Evam yava paranimmitavasavattinam aharo vittharetabbo, tesam aharo
sukhumotveva nittham patto.
     Ettha ca olarike vatthusmim oja paritta hoti dubbala, sukhume
balavati. Tathahi ekapattapurampi yagum pito muhutteneva jighacchito hoti,
yankincideva khatitukamo. Sappim pana pasatamattampi pivitva divasam abhottukamo
hoti. Tattha vatthu parissamam vinodeti, na pana sakkoti paletum. Oja paleti,
na sakkoti parissamam vinodetum. Dve pana ekato hutva parissamanceva vinodenti
palenti cati.
     Phasso dutiyoti cakkhusamphassadichabbidhopi phasso etesu catusu aharesu
dutiyo aharoti veditabbo. Desananayo eva cesa. Tasma imina nama
@Footnote: 1 Si. i. ta              2 Si. i tasam
Karanena dutiyo tatiyo cati idamettha na gavesitabbam. Manosancetanati cetana
eva vuccati. Vinnananti yankinci cittam.
     Etthaha, yadi paccayattho aharattho, atha kasma annesupi sattanam
paccayesu vijjamanesu imeyeva cattaro vuttati. Vuccate, ajjhattikasantatiya
visesapaccayatta. Visesapaccayo hi kavalinkaraharabhakkhanam sattanam rupakayassa
kavalinkaro aharo. Namakaye vedanaya phasso, vinnanassa manosancetana,
namarupassa vinnanam. Yathaha:-
     "seyyathapi bhikkhave ayam kayo aharatthitiko, aharam paticca titathati,
anaharo no titthati. Yatha phassapaccaya vedana, sankharapaccaya vinnanam,
vinnanapaccaya namarupan"ti.
     Ko panettha aharo, kim aharatiti. Kavalinkaraharo ojatthamakarupani
aharati. Phassaharo tisso vedana, manosancetanaharo tayo bhave, vinnanaharo
patisandhinamarupanti.
     Katham? kavalinkaraharo tava mukhe thapitamattoyeva attharupani samutthapeti.
Dantavicunnitam pana ajjhohariyamanam ekekam sittham atthattharupani samutthapetiyeva,
evam ojatthamakarupani aharati.
     Phassaharo pana sukhavedaniyo phasso uppajjamano sukhavedanam aharati,
tatha dukkhavedaniyo dukkham, adukkhamasukhavedaniyo adukkhamasukhanti evam sabbathapi
phassaharo tisso vedana aharati.
     Manosancetanaharo kamabhavupagam kammam kamabhavam aharati, ruparupabhavupagani
tam tam bhavam. Evam sabbathapi manosancetanaharo tayo bhave aharati.
     Vinnanaharo pana ye ca patisandhikkhane tamsampayuttaka tayo khandha,
yani ca tisantativasena timsarupani uppajjanti, sahajatadipaccayanayena tani
aharatiti vuccati. Evam vinnanaharo patisandhinamarupam aharatiti.
     Ettha ca manosancetanaharo tayo bhave aharatiti sasavakusalakusalacetanava
vutta. Vinnanam patisandhinamarupam aharatiti patisandhivinnanameva vuttam. Avisesena
pana tamsampayuttatamsamutthanadhammanam aharanatopete aharati veditabba.
     Etesu catusu aharesu kavalinkaraharo upatthambhento aharakiccam
sadheti. Phasso phusantoyeva. Manosancetana ayuhamanava. Vinnanam vijanantameva.
    Katham? kavalinkaraharo hi upatthambhentoyeva kayatthapanena sattanam
Thitiya hoti. Kammajanitopi hi ayam kayo kavalinkaraharena upatthambhito
dasapi vassani vassasatampi yavaayuparimanam titthati. Yathakim? yatha matuya
janitopi darako dhatiya thannadini payetva posiyamanova ciram titthati, yatha
cupatthambhena upatthambhitam geham. Vuttampi cetam:-
     "yatha maharaja gehe patante annena daruna upatthambhenti, annena
daruna upatthambhitam santam evam tam geham na patati, evameva kho maharaja ayam
kayo aharatthitiko, aharam paticca titthati"ti.
     Evam kavalinkaro aharo upatthambhento aharakiccam sadheti. Evam
sadhentopi ca kavalinkaro aharo dvinnam rupasantatinam paccayo hoti
aharasamutthanassa ca upadinnassa ca. Kammajanam anupalako hutva paccayo
hoti. Aharasamutthananam janako hutva paccayo hoti.
     Phasso pana sukhadivatthubhutam arammanam phusantoyeva sukhadivedanapavattanena
sattanam thitiya hoti. Manosancetana kusalakusalakammavasena ayuhamanayeva
bhavamulanipphadanato sattanam thitiya hoti. Vinnanam vijanantameva namarupappavattanena
sattanam thitiya hoti.
     Evam upatthambhanadivasena aharakiccam sadhayamanesu panetesu cattari
bhayani datthabbani. Seyyathidam, kavalinkarahare nikantiyeva bhayam, phasse upagamanameva,
manosancetanayam ayuhanameva, vinnane abhinipatoyeva bhayanti. Kimkarana?
Kavalinkarahare hi nikantim bhayam katva sitadinam purekkhata satta aharatthaya
muddhagananadikammani karonta anappakam dukkham nigacchanti. Ekacce ca imasmim
sasane pabbajitvapi vejjakammadikaya anesanaya aharam pariyesanta ditthepi
dhamme garayha honti. Samparayepi tassa sanghatipi adittasampajjalitatiadina
lakkhanasamyutte vuttanayena samanapeta honti. Imina va tava karanena
kavalinkarahare nikantiyeva bhayanti veditabba.
     Phassam upagacchantapi phassassadino paresam rakkhitagopitesu daradisu
bhandesu aparajjhanti. Te saha bhandena bhandasamika gahetva khandakhandikam
va chinditva sankarakutesu chaddenti. Ranno va niyyatenti. Tato ne
raja vividha kammakarana karapeti. Kayassa ca bheda duggati nesam patikankha
hoti. Iti phassassadamulakam ditthadhammikampi samparayikampi bhayam sabbamagatameva hoti.
Imina karanena phassahare upagamanameva bhayanti veditabbam.
     Kusalakusalakammayuhaneneva pana tammulakam tisu bhavesu bhayam sabbamagatamyeva
hoti. Imina karanena manosancetanahare ayuhanameva bhayanti veditabbam.
     Patisandhivinnanam ca yasmim yasmim thane abhinipatati. Tasmim tasmim thane
patisandhinamarupam gahetvava nibbattati, tasminca nibbatte sabbabhayani
nibbattaniyeva honti, tammulakattati, imina karanena vinnanahare abhinipatoyeva
bhayanti veditabboti.
     Evam bhayesu 1- pana imesu aharesu sammasambuddho kavalinkarahare
nikantipariyadanattham "seyyathapi bhikkhave dve jayapatika 2- "tiadina 3- nayena
puttamamsupamam desesi. Phassahare nikantipariyadanattham "seyyathapi bhikkhave gavi
niccamma"tiadina 3- nayena niccammagavupamam desesi. Manosancetanahare
nikantipariyadanattham "seyyathapi bhikkhave angarakasu"tiadina nayena 3-
angarakasupamam
@Footnote: 1 cha.Ma. sabhayesu   2 cha.Ma. jayampatika  3-3 sam. nidana. 16/63/95,96 puttamamsasutta.
Desesi. Vinnanahare nikantipariyadanattham "seyyathapi bhikkhave coram
agucarin"tiadina 1- nayena tisattisatahatu pamam 2- desesi.
     Tatrayam bhutamattham katva sankhepato atthayojana, dve kira jayapatika 3-
puttam gahetva parittena patheyyena yojanasatikam kantaramaggam patipajjimsu. Tesam
pannasayojanani gatanam 4- patheyyam nitthasi. Te khuppipasatura viralacchayayam
nisidimsu. Tato puriso bhariyam aha "bhadde ito samanta pannasayojanani gamo
va nigamo va natthi, tasma yantam purisena katabbam bahumpi kasigorakkhadikammam,
nadani sakka tam maya katum, ehi mam maretva upaddham mamsam khaditva
upaddham patheyyam katva puttena saddhim kantaram nittarahi"ti. 5- Sapi samikamaha
"sami mayadani yam tam itthiya katabbam bahumpi suttakantanadikammam, tam katum
na sakka, ehi mam maretva upaddham mamsam khaditva upaddham patheyyam katva
puttena saddhim kantaram nittarahi"ti. Puna so tam aha "bhadde matugamamaranena
dvinnam maranam pannayati, na hi mando kumaro mataram vina jivitum sakkoti,
yadi pana mayam jivama, puna darakam labheyyama, handadani puttakam maretva
mamsam gahetva kantaram nittarama"ti.
     Tato mata puttamaha "tata pitu santikam gacchahi"ti. So agamasi.
Athassa pita "maya puttakam posissamiti kasigorakkhadihi anappakam dukkhamanubhutam,
na sakkomi puttam maretum, tvamyeva tava puttakam marehi"ti vatva "tata matu
santikameva gacchahi"ti aha. So agamasi. Athassa matapi "maya puttam patthentiya
govattakukkuravattadevatayacanadihipi tava anappakam dukkhamanubhutam, ko pana vado
kucchiya pariharantiya, na sakkomaham puttam maretun"ti vatva "tata pitu
santikameva gaccha"ti aha. Evam so dvinnamantara gacchantoyeva mato. Te
tam disva paridevitva pubbe vuttanayena mamsani gahetva khadanta pakkamimsu.
Tesam so puttamamsaharo navahi karanehi patikkulatta neva davaya hoti na
madaya na mandanaya na vibhusanaya, kevalam kantaranittaranatthayeva hoti.
@Footnote: 1 sam. nidana. 16/63/97     2 cha.Ma. sattisatahatupamam evamuparipi.
@3 cha.Ma. jayampatika evamuparipi     4 cha.Ma. gantva
@5 cha.Ma., i. nittharahi. evamuparipi
     Katamehi navahi karanehi patikuloti ce. Sajatimamsataya natimamsataya
puttamamsataya piyaputtamamsataya tarunamamsataya amakamamsataya abhogamamsataya 1- alonataya
adhupitatayati. Tasma yo bhikkhu kavalinkaraharam evam puttamamsasadisam passati, so
tattha nikantim pariyadiyati, ayam tava puttamamsupamayam atthayojana.
     Niccammagavupamayam pana yatha sa gavi givato yava khura, tava cammam
uddaletva mutta yam yadeva nissaya titthati, tattha panakehi khajjamana
dukkhassevadhikaranam hoti, evam phassopi yam yadeva vatthum arammanam va nissaya
titthati, tam tam vattharammanasambhavassa vedayitadukkhassa adhikaranameva hoti. Tasma
yo bhikkhu phassaharam evam niccammagavisadisam passati, so tattha nikantim pariyadiyati,
ayam niccammagavupamayam atthayojana.
     Angarakasupamayam pana yatha sa angarakasu, evam mahaparilahatthena
tayo bhava. Yatha nanabahasu gahetva tattha upakaddhanta 2- dve purisa
evam bhavesu upakaddhanatthena manosancetana. Tasma yo bhikkhu manosancetanaharam
evam angarakasupakaddhakapurisasadisam passati, so tattha nikantim pariyadiyati, ayam
angarakasupamayam atthayojana.
     Tisattisatahatupamayam pana yena so puriso pubbanhasamaye sattisatena
hannati, tamassa sariram vanamukhasatam katva antara athatva vinivijjhitva
aparabhageyeva patati, evam itaranipi dve sattisatani, evamassa patitokase
apatitva gatahi sattihi sabbasariram chiddavachiddameva hoti, tassa ekavanamukhepi
uppannassa dukkhassa pamanam natthi, ko pana vado tisu vanamukhasatesu. Tattha
sattinipatakalo viya patisandhivinnananibbattakalo. Vanamukhe jananam viya
khandhajananam. Vanamukhesu dukkhavedanuppado viya jatesu khandhesu vattamulakanana-
vidhadukkhuppado. Aparo nayo, agucaripuriso viya patisandhivinnanam. Tassa
sattighatehi uppannavanamukhani viya vinnanapaccaya namarupam. Vanamukhapaccaya
@Footnote: 1 Si.,Ma. agorasataya agocarataya, cha.Ma. agorasamamsataya   2 cha.Ma. upakaddhaka
Tassa purisassa kakkhaladukkhuppado viya namarupapaccaya vinnanassa
dvattimsakammakaranaatthanavutirogadivasena nanappakaradukkhuppado datthabbo. Tasma yo
bhikkhu vinnanaharam evam tisattisatahatasadisam passati, so tattha nikantim pariyadiyati,
ayam tisattisatahatupamayam atthayojana.
     So evam imesu aharesu nikantim pariyadiyanto cattaropi ahare
parijanati, tesu parinnatesu sabbampi parinnatavatthu parinnatameva hoti.
Vuttanhetam bhagavata:-
    "kavalinkare bhikkhave ahare parinnate pancakamaguniko rago
parinnato hoti, pancakamagunike rage parinnate natthi tam sannojanam, yena
sannojanena sampayutto ariyasavako puna imam lokam agaccheyya. Phasse bhikkhave
ahare parinnate tisso vedana parinnata honti, tisu vedanasu
parinnatasu ariyasavakassa natthi kinci uttarim karaniyanti vadami. Manosancetanaya
bhikkhave ahare parinnate tisso tanha parinnata honti. Tisu tanhasu
parinnatasu ariyasavakassa natthi kinci uttarim karaniyanti vadami. Vinnane
bhikkhave ahare parinnate namarupam parinnatam hoti. Namarupe parinnate
ariyasavakassa natthi kinci uttarim karaniyanti vadami"ti. 1-
     Tanhasamudaya aharasamudayoti purimatanhasamudaya patisandhikanam aharanam
samudayo nibbatti hotiti attho. Katham? patisandhikkhane hi tisantativasena
uppannasamatimsarupabbhantare jata oja atthi, ayam tanhapaccaya nibbatto
upadinnakakavalinkaraharo. Patisandhicittasampayutta pana phassacetana sayam ca
cittam vinnananti ime tanhapaccaya nibbatta upadinnakaphassamano-
sancetanavinnanaharati. Evam tava purimatanhasamudaya patisandhikanam aharanam
samudayo veditabbo. Yasma panidha upadinnakapi anupadinnakapi ahara missitva
kathita, tasma anupadinnakanampi evam tanhasamudaya aharasamudayo veditabbo.
@Footnote: 1 sam. nidana. 16/63/96-7 puttamamsasutta
Atthalobhasahagatacittasamutthitesu hi rupesu oja atthi, ayam sahajatatanhapaccaya
nibbatto anupadinnakakavalinkaraharo. Lobhasahagatacittasampayutta pana phassacetana
sayanca cittam vinnananti ime tanhapaccaya nibbatta
anupadinnakaphassamanosancetanavinnanaharati.
     Tanhanirodha aharanirodhoti imissa upadinnakananca anupadinnakananca
aharanam paccayabhutaya tanhaya nirodhena aharanirodho pannayati.
Sesam vuttanayameva. Ayam pana viseso, idha cattaripi saccani sarupeneva vuttani.
Yatha ca idha, evam ito uttarimpi sabbavaresuti. Tasma sabbattha asammuyhantena
saccani uddharitabbani. Sabbavaresu ca "ettavatapi kho avuso"ti
idam desananiyyatanam tattha tattha desitadhammavasena yojetabbam. Tassa idha tava
ayam yojana. Ettavatapiti imaya aharadesanaya vuttamanasikarapativedhavasenapiti
vuttam hoti. Esa nayo sabbatthapi.
                        Aharavannana nitthita.
                           ----------
                           Saccavaravannana
     [91] Tassa idani "sadhavuso"ti purimanayeneva therassa bhasitam
abhinanditva anumoditva te bhikkhu uttarimpi panham pucchimsu. Thero ca nesam
annenapi pariyayena byakasi. Esa nayo ito paresupi sabbavaresu. Tasma
ito param evarupani vacanani anamasitva yena yena pariyayena byakaroti
tassa tasseva attham vannayissama. Imassa pana varassa sankhepadesanaya dukkhanca
pajanatiti ettha dukkhanti dukkhasaccam. Vittharadesanayam pana yam vattabbam siya,
tam sabbam visuddhimagge saccaniddese vuttamevati.
                       Saccavaravannana nitthita.
                           ----------
                         Jaramaranavaravannana
     [92] Ito param paticcasamuppadavasena desana hoti. Tattha jaramaranavare
tava tesam tesanti ayam sankhepato anekesam sattanam sadharananiddesoti natabbo.
Ya devadattassa jara, ya somadattassa jarati evanhi divasampi kathentassa neva
satta pariyadanam gacchanti. Imehi pana dvihi padehi na koci satto
apariyadinno hoti. Tasma vuttam "ayam sankhepato anekesam sattanam
sadharananiddeso"ti.
     Tamhi tamhiti ayam gatijativasena anekesam nikayanam sadharananiddeso.
Sattanikayeti sadharananiddesena nidditthassa sarupanidassanam. Jara jiranatatiadisu
pana jarati sabhavaniddeso. Jiranatati akaraniddeso. Khandiccanti adayo
kalatikkame kiccaniddesa. Pacchima dve pakatiniddesa. Ayanhi jarati imina
padena sabhavato dassita, tenassayam sabhavaniddeso. Jiranatati imina akarato.
Tenassayam akaraniddeso. Khandiccanti imina kalatikkame dantanakhanam
khanditabhavakaranakiccato. Paliccanti imina kesalomanam palitabhavakaranakiccato.
Valitatacatati 1- imina mamsam milapetva tace valitabhavakaranakiccatopi 1- dipita.
Tenassa ime khandiccantiadayo tayo kalatikkame kiccaniddesa. Tehi imesam
vikaranam dassanavasena pakatibhuta pakatajara dassita. Yatheva hi udakassa va aggino
va vatassa va tinarukkhadinam sambhaggapalibhaggataya va jhamataya va gatamaggo
pakato hoti, na ca so gatamaggo taneva udakadini, evameva jaraya dantadisu
khandiccadivasena gatamaggo pakato, cakkhum ummiletvapi  gayhati. Na ca
khandiccadivasena 2- jara, na hi jara cakkhuvinneyya hoti.
     Ayuno samhani indriyanam paripakoti imehi pana padehi
kalatikkameyeva abhibyattataya ayukkhayassa cakkhadiindriyaparipakasannitaya pakatiya
dipita. Tenassime pacchima dve pakatiniddesati veditabba.
@Footnote: 1-1 cha.Ma. valittacata, tace valittabhavakarana... 2 cha.Ma. na ca khandiccadineva
     Tattha yasma jaram pattassa ayu hayati, tasma jara "ayuno samhani"ti
phalupacarena vutta. Yasma pana daharakale supasannani sukhumampi attano visayam
sukheneva ganhanasamatthani cakkhadini indriyani jaram pattassa paripakkani
alulitani avisadani olarikampi attano visayam gahetum asamatthani honti,
tasma "indriyanam paripako"tipi phalupacareneva vutta. Sa panayam evam niddittha
sabbapi jara pakata paticchannati duvidha hoti.
     Tattha dantadisu khandabhavadidassanato rupadhammesu jara pakatajara nama
arupadhammesu pana tadisassa vikarassa adassanato paticchannajara nama. Tattha
yvayam khandadibhavo dissati, so tadisanam dantadinam suvinneyyatta vannoyeva,
tam cakkhuna disva manodvarena cintetva "ime danta jaraya pahata"ti jaram
janati udakatthane baddhani gosisadini oloketva hettha udakassa atthibhavam
jananam viya. Puna avici saviciti evampi duvidha hoti. Tattha manikanakarajatapavala-
candasuriyadinam mandadasakadisu paninam viya pupphaphalapallavadisu ca apaninam viya
antarantara vannavisesadinam duvinneyyatta jara avicijara nama, nirantarajarati
attho. Tato annesu pana yathavuttesu antarantara vannavisesadinam
suvinneyyatta jara savicijara namati veditabba.
     Ito param tesam tesantiadi vuttanayeneva veditabbam. Cuti cavanatatiadisu
pana cutiti cavanakavasena vuccati, ekacatupancakkhandhanam samannavacanametam. Cavanatati
bhavacavanena lakkhananidassanam. Bhedoti cutikhandhanam bhanguppattiparidipanam.
Antaradhananti ghatasseva bhinnassa bhinnanam cutikhandhanam yena kenaci pariyayena thana
cutibhavaparidipanam. Maccu marananti maccusankhatam maranam. Tena samucchedamaranadini
nisedheti. Kalo nama antako, tassa kiriyati kalakiriya. Etena lokasammatiya
maranam dipeti.
     Idani paramatthena dipetum khandhanam bhedotiadimaha. Paramatthena hi
khandhayeva bhijjanti, na satto  nama koci marati. Khandhesu pana bhijjamanesu satto
marati, bhinnesu matoti voharo hoti.
     Ettha ca catuvokaravasena khandhanam bhedo, ekavokaravasena kalevarassa
nikkhePo. Catuvokaravasena va khandhanam bhedo, sesadvayavasena kalevarassa nikkhepo
veditabbo. Kasma? bhavadvayepi rupakayasankhatassa kalevarassa sambhavato. Athava
yasma ca catummaharajikadisu khandha bhijjanteva, na kinci nikkhipanti, 1- tasma
tesam vasena khandhanam bhedo, manussadisu kalevarassa nikkhePo. Ettha ca
kalevarassa nikkhepakaranato maranam kalevarassa nikkhepoti vuttanti evamattho
datthabbo.
     Iti ayanca jara idanca maranam. Idam vuccatavusoti idam ubhayampi ekato
katva jaramarananti kathiyati. Sesam vuttanayamevati.
                      Jaramaranavaravannana nitthita
                           -----------
                           jativaravannana
     [93] Jativare jati sanjatitiadisu jayanatthena jati, sa
aparipunnayatanavasena yutta. Sanjayanatthena sanjati, sa paripunnayatanavasena
yutta. Okkamanatthena okkanti, sa andajajalabujavasena yutta. Te hi
andakosanca 2- vatthikosanca okkamanti okkamanta pavisanta viya 2- patisandhim
ganhanti. Abhinibbattanatthena abhinibbatti, sa samsedajaopapatikavasena yutta.
Te hi pakatayeva hutva nibbattanti. Ayam tava voharadesana.
     Idani paramatthadesana hoti. Khandhayeva hi paramatthato patubhavanti, na
satto. Tattha ca khandhananti ekavokarabhave ekassa catuvokarabhave catunnam
pancavokarabhave pancannampi gahanam veditabbam. Patubhavoti uppatti. Ayatanananti
ettha tatra tatra uppajjamanayatanavasena sangaho veditabbo. Patilabhoti
santatiyam patubhavoyeva. Patubhavantaneva hi tani patiladdhani nama honti.
Ayam vuccatavuso jatiti imina padena voharato paramatthato ca desitaya jatiya
@Footnote: 1 Ma. nikkhipati     2-2 cha.Ma. andakosanca vatthikosanca okkamanta pavisanta viya
Nigamanam karotiti. Bhavasamudayati ettha pana jatiya paccayabhuto kammabhavo
veditabbo. Sesam vutanayamevati.
                        Jativaravannana nitthita
                           bhavavaravannana
     [94] Bhavavare kamabhavoti kammabhavo ca upapattibhavo ca. Tattha kammabhavo
nama kamabhavupagakammameva. Tam hi upapattibhavassa karanatta "sukho buddhanam
uppado, 1- dukkho papassa uccayo"tiadini 2- viya phalavoharena bhavoti vuttam.
Upapattibhavo nama tena kammena nibbattam upadinnakhandhapancakam. Tanhi tattha
bhavatiti katva bhavoti vuttam. Evam sabbathapi idam kammam ca upapatti ca ubhayampetamidha
"kamabhavo"ti vuttam. Esa nayo ruparupabhavesu. Upadanasamudayati ettha
pana upadanam kusalakammabhavassa upanissayavaseneva paccayo hoti. Akusalakammabhavassa
upanissayavasenapi sahajatadivasenapi. Upapattibhavassa pana sabbassapi
upanissayavaseneva. Sesam vuttanayamevati.
                         Upadanavaravannana
     [95] Upadanavare kamupadanantiadisu vatthukamam upadiyati etena
sayam va tam upadiyatiti kamupadanam. Kamo ca so upadanancati va
kamupadanam. Upadananti dalhaggahanam vuccati. Dalhattho hi ettha upasaddo
"upayasaupakattha"ti adisu viya, pancakamagunikaragassetam adhivacanam. Ayamettha
sankhePo. Vittharato panetam "tattha katamam kamupadanam, yo kamesu
kamacchando"ti 3- vuttanayena veditabbam.
     Tatha ditthi ca sa upadanancati ditthupadanam. Athava 4- ditthim
upadiyatiti ditthupadanam. Upadiyati va etena ditthinti ditthupadanam. Sassato
atta ca loko catiadisu hi purimaditthim upadiyatiti tatha. 4- Yathaha "sassato
@Footnote: 1 khu. dhamMa. 25/194/51 sambahulabhikkhuvatthu    2 khu. dhamMa. 25/117/37
@seyyakattheravatthu   3 abhi. sangani. 34/1220/279 nikkhepakanda, abhi.
@vibhanga. 35/938/457 khuddakavatthuvibhanga   4-4 cha.Ma. athava ditthim upadiyati,
@upadiyanti va etena dit thinti ditthupadanam. upadiyati hi purimaditthim
@uttaraditthi. upadiyanti ca taya ditthim. yathaha...
Atta ca loko ca, idameva saccam moghamannan"tiadi, 1- silabbatupadanaatta-
vadupadanavajjitassa 2- sabbaditthigatassetam adhivacanam. Ayamettha sankhePo. Vittharato
panetam "tattha katamam ditthupadanam, natthi dinnan"ti 3- vuttanayeneva veditabbam.
     Tatha silabbatamupadiyanti etena, sayam va tam upadiyati, silabbatanca
tam upadanancati va silabbatupadanam. Gosilagovattadini hi evam suddhiti
abhinivesato sayameva upadananti ayamettha sankhePo. Vittharato panetam "tattha
katamam silabbatupadanam, ito bahiddha samanabrahmananam silena suddhi"ti 4-
vuttanayena veditabbam.
     Idani vadanti etenati vado. Upadiyanti etenati upadanam. Kim
vadanti, upadiyanti va? attanam. Attano vadupadanam attavadupadanam.
Attavadamattameva va attati upadiyanti etenati attavadupadanam, visativatthukaya
sakkayaditthiya etam adhivacanam. Ayamettha sankhePo. Vittharato panetam "tattha katamam
attavadupadanam, idha assutava puthujjano ariyanam adassavi"ti 5- vuttanayena
veditabbam.
     Tanhasamudayati ettha tanha kamupadanassa upanissayavasena
anantarasamanantaranatthivigatasevanavasena va paccayo. Avasesanam pana sahajatadivasenapi.
Sesam vuttanayamevati.
                      Upadanavaravannana nitthita.
                          Tanhavaravannana
     [96] Tanhavare rupatanha .pe. Dhammatanhati evam cakkhudvaradisu
javanavithiya pavattaya tanhaya "setthiputto brahmanaputto"ti evamadisu pitito
@Footnote: 1 Ma. upari. 14/27/22 pancattayasutta  2 cha.Ma...... vajjassa evamuparipi
@3 abhi. sangani. 34/1221/279  4 abhi. sangani. 34/1222/280, abhi.
@vibhanga. 35/938/458   5 abhi. sangani. 34/1223/280, abhi. vibhanga. 35/938/458
Namam viya pitisadisarammanato namam. Ettha ca ruparammana tanha, rupe tanhati
rupatanha. Sa kamaragabhavena rupam assadenti pavattamana kamatanha.
Sassataditthisahagataragabhavena rupam niccam dhuvam sassatanti evam assadenti
pavattamana bhavatanha. Ucchedaditthisahagataragabhavena rupam ucchijjati vinassati pecca
na bhavissatiti evam assadenti pavattamana vibhavatanhati evam tividha hoti.
Yatha ca rupatanha, tatha saddatanhadayopiti etani attharasa tanhavicaritani
honti. Tani ajjhattarupadisu attharasa, bahiddharupadisu attharasati chattimsa.
Iti atitani chattimsa, anagatani chattimsa, paccuppannani chattimsati atthasatam.
"ajjhattikassupadaya `asmi'ti hoti, `itthasmi'ti hoti"ti 1- va evamadina
ajjhattikarupadinissitani attharasa, "bahirassupadaya `imina asmi'ti hoti,
`imina itthasmi'ti hoti"2- evamadina bahirarupadinissitani attharasati
chattimsa. Iti atitani chattimsa, anagatani chattimsa, paccuppannani chattimsati evampi
atthasatatanhavicaritani honti. Puna sangahe kariyamane rupadisu arammanesu
chaleva tanhakaya tissoyeva kamatanhadayo hontiti. Evam:-
          niddesatthena niddesa-        vitthara vittharassa ca
          puna sangahato tanha          vinnatabba vibhavinati.
     Vedanasamudayati ettha pana vedanati vipakavedana adhippeta. Sa katham
chasu dvaresu tanhaya paccayo hotiti ce. Assadaniyato, sukhaya hi vedanaya
assadanena satta vedanam mamayanta vedanaya tnham uppadetva
vedanaragaratta hutva cakkhudvare itthameva rupam patthenti, laddha ca nam
assadenti, arammanadayakanam ca cittakaradinam sakkaram karonti. Tatha sotadvaradisu
itthe ca saddadayo patthenti, laddha ca ne assadenti, arammanadayakananca
vinavadakagandhikasudatantavayananavidhasippasandassakadinam sakkaram karonti. Yathakim,
yatha puttasinehena puttam mamayanta dhatiyapi sakkaram karonti,
sappayasappikhiradiniyeva nam payenti ceva bhojenti ca. Sesam vuttanayameva.
@Footnote: 1 abhi. vibhanga. 35/973/478 tanhavicaritaniddesa
@2 abhi. vibhanga. 35/975/432 tanhavicaritaniddesa
                          Vedanavaravannana
     [97] Vedanavare vedanakayati vedanasamuha. Cakkhusamphassaja vedana
.pe. Manosamphassaja vedanati etam "cakkhusamphassaja vedana atthi kusala,
atthi akusala, atthi abyakata"ti 1- evam vibhange agatatta cakkhudvaradisu
pavattanam kusalakusalabyakatavedananam "sariputto mantaniputto"tievamadisu
matito namam viya matisadisavatthuto namam. Vacanattho panettha cakkhusamphassahetu
jata vedana cakkhusamphassaja vedanati. Esa nayo sabbattha. Ayam tavettha
sabbasangahikakatha. Vipakavasena pana cakkhudvare dve cakkhuvinnanani dve
manodhata yo tisso manovinnanadhatuyoti etahi sampayuttavasena vedana
veditabba. Esa nayo sotadvaradisu. Manodvare manovinnanadhatusampayutta va.
     Phassasamudayati ettha pana pancadvare pancavatthukavedananam
sahajatacakkhusamphassadisamudaya samudayo hoti. Avasesanam cakkhusamphassadayo
upanissayadivasena paccaya. Manodvare tadarammanavedananam advarikananca
patisandhibhavangacutivedananam sahajatamanosamphassasamudaya samudayo hotiti veditabbo. Sesam
vuttanayameva.
                           Phassavaravannana
     [98] Phassavare cakkhusamphassoti cakkhumhi samphasso. Esa nayo sabbattha.
Cakkhusamphasso .pe. Kayasamphassoti ettavata ca kusalakusalavipaka pancavatthuka
dasa samphassa vutta honti. Manosamphassoti imina sesabavisatilokiyavipakamana-
sampayutta phassa. Salayatanasamudayati channam cakkhadinam ayatananam samudayena
imassa chabbidhassapi samphassassa samudayo hotiti veditabbo. Sesam vuttanayameva.
@Footnote: 1 abhi. vibhanga. 35/34/17 vedanakkhandha
                         Salayatanavaravannana
     [99] Salayatanavare cakkhayatanantiadisu yam vattabbam, tam sabbam
visuddhimagge khandhaniddese ceva ayatananiddese ca vuttanayameva. Namarupasamudayati
ettha pana yam namam yanca rupam yanca namarupam yassa ayatanassa paccayo hoti,
tassa vasena visuddhimagge paticcasamuppadaniddese vuttanayena namarupasamudaya
salayatanasamudayo veditabbo. Sesam vuttappakaramevati.
                          Namarupavaravannana
     [100] Namarupavare namanalakkhanam namam. Ruppanalakkhanam rupam. Vittharavare
panassa vedanati vedanakkhandho. Sannati sannakkhandho. Cetana phasso
manasikaroti sankharakkhandho veditabbo. Kamanca annepi sankharakkhandhasangahita
dhamma santi, ime pana tayo sabbadubbalesupi cittesu santi. Tasma etesamyeva
vasenettha sankharakkhandhopi dassito. Cattari ca mahabhutaniti ettha cattariti
gananaparicchedo. Mahabhutaniti pathaviapatejavayanam etam adhivacanam. Yena pana
karanena tani mahabhutaniti vuccanti, yo cettha anno vinicchayanayo, so
sabbo visuddhimagge rupakkhandhaniddese vutto.
     Catunnanca mahabhutanam upadayati ettha pana catunnanti upayogatthe
samivacanam, cattari mahabhutaniti vuttam hoti. Upadayati upadiyitva, gahetvati
attho. Nissayatipi eke. Vattamananti ayam cettha pathaseso. Samuhatthe va
etam samivacanam. Tena catunnam ca mahabhutanam samuham upadaya vattamanam rupanti
ayamattho veditabbo. Evam sabbathapi yani cattari pathaviadini mahabhutani,
yanca catunnam mahabhutanam upadaya vattamanam cakkhayatanadibhedena abhidhamme
paliyameva 1- vuttam tevisatividham rupam, tam sabbampi "rupan"ti veditabbam.
Vinnanasamudayatipi
@Footnote: 1 cha.Ma. abhidhammapaliyameva
Ettha pana yam vinnanam yassa namassa yassa ca rupassa yassa ca namarupassa
paccayo hoti, tassa vasena visuddhimagge paticcasamuppadaniddese vuttanayeneva
vinnanasamudaya namarupasamudayo veditabbo. Sesam vuttanayamevati.
                          Vinnanavaravannana
     [101] Vinnanavare cakkhuvinnananti cakkhumhi vinnanam, cakkhuto va
jatam vinnananti cakkhuvinnanam. Evam sotaghanajivhakayavinnanani. Itaram
pana manoyeva vinnananti manovinnanam. Dvipancavinnanavajjitassa
tebhumikavipakacittassetam adhivacanam. Sankharasamudayati ettha pana yo sankharo yassa
vinnanassa paccayo hoti, tassa vasena visuddhimagge vuttanayeneva sankharasamudaya
vinnanasamudayo veditabbo. Sesam vuttanayamevati.
                          Sankharavaravannana
     [102] Sankharavare abhisankharanalakkhano sankharo. Vittharavare panassa
kayasankharoti kayato pavattasankharo, kayadvare copanavasena pavattanam
kamavacarakusalato atthannam, akusalato dvadasannanti visatiya kayasancetananametam
adhivacanam. Vacisankharoti vacito pavattasankharo, vacidvare vacanabhedavasena pavattanam
visatiya eva vacisancetananametam adhivacanam. Cittasankharoti cittato pavattasankharo,
kayavacidvaracopanam akatva raho nisiditva cintentassa pavattanam
lokiyakusalakusalavasena ekunatimsamanosancetananametam adhivacanam. Avijjasamudayati ettha pana
kusalanam upanissayavasena akusalanam sahajatadivasenapi avijja paccayo hotiti
veditabbo. Sesam vuttanayamevati.
                          Avijjavaravannana
     [103] Avijjavare dukkhe annananti dukkhasacce annanam, mohassetam
adhivacanam. Esa nayo samudaye annanantiadisu. Tattha catuhi karanehi dukkhe
annanam veditabbam antogadhato vatthuto arammanato paticchadanato ca. Tathahi
Tam dukkhasaccapariyapannatta dukkhe antogadham, dukkhasaccam tassa nissayapaccayabhavena
vatthu, arammanapaccayabhavena arammanam, dukkhasaccanca tam paticchadeti, tassa
yathavalakkhanapativedhanivaranena, nanappavattiya cettha appadanena.
     Samudaye annanam tihi karanehi veditabbam vatthuto arammanato paticchadanato
ca. Nirodhe patipadaya ca annanam ekeneva karanena veditabbam paticchadanato.
Nirodhapatipadanam ca paticchadakameva annanam tesam yathavalakkhanapativedhanivaranena,
tesu ca nanappavattiya appadanena. Na pana tam tattha antogadham, tasmim
saccadvaye apariyapannatta. Na tassa tam saccadvayam vatthu, asahajatatta.
Nanarammanam, tadarabbha appavattanato. Pacchimanhi saccadvayam gambhiratta duddasam, na
cettha andhabhutam annanam pavattati. Purimam pana paccanikatthena 1- sabhavalakkhanassa
duddasatta gambhiram, tattha vipallasaggahavasena pavattati.
     Apica dukkheti ettavata sangahato vatthuto arammanato kiccato ca
avijja dipita. Dukkhasamudayeti ettavata vatthuto arammanato kiccato ca.
Dukkhanirodhe dukkhanirodhagaminiya patipadayati ettavata kiccato. Avisesato
pana annananti etena sabhavato nidditthati natabba. Asavasamudayati
ettha pana kamasavabhavasava sahajatadivasena avijjaya paccaya honti.
Avijjasavo upanissayavaseneva. Pubbuppanna cettha avijja avijjasavoti
veditabba. Sa aparaparuppannaya avijjaya upanissayapaccayo hoti. Sesam
vuttanayamevati.
                          Asavavaravannana
     [104] Asavavare avijjasamudayati ettha avijja kamasavabhavasavanam
sahajatadivasena paccayo hoti. Avijjasavassa upanissayavaseneva. Aparaparuppanna
cettha avijjasavoti veditabba. Pubbuppanna avijjayevassa aparaparuppannassa
avijjasavassa upanissayapaccayo hoti. Sesam vuttanayamevati. Ayam varo ya esa
@Footnote: 1 cha.Ma. vancaniyatthena
Paticcasamuppadapadesu jetthika avijja, tassapi paccayadassanavasena vutto.
Evam vuttena varena samsarassa anamataggata sadhita hoti. Katham? asavasamudayena
Hi avijjasamudayo. Avijjasamudayenapi asavasamudayo. Evam asava avijjaya
avijjapi asavanam paccayoti katva pubba koti na pannayati avijjaya,
tassa apannayanato samsarassa anamataggata siddha hotiti.
     Evam sabbepime imasmim sutte kammapathavaro aharavaro dukkhavaro
jaramaranajatibhavaupadanatanhavedanaphassasalayatananamarupavinnanasankharaavijja-
asavavaroti solasa vara vutta.
     Tesu ekassa varassa sankhepavittharavasena dvidha vibhatta dvattimsatthanani
honti. Iti imasmim sutte imesu dvattimsatthanesu cattari saccani kathitani.
Etesamyeva vittharavasena vuttesu solasasu thanesu arahattam kathitam. Therassa pana
matena dvattimsayapi thanesu cattari saccani cattaro ca magga kathitati. Iti
sakalepi pancamahanikayasangahite buddhavacane natthi tam suttam, yattha dvattimsakkhattum
cattari saccani dvattimsakkhattum ca arahattam pakasitam annatra imamha
sammaditthisuttati.
     Idamavocayasma sariputtoti idam dvattimsaya catusaccapariyayehi dvattimsaya
arahattapariyayehiti catusatthiya karanehi alankaritva sammaditthisuttam ayasma
sariputto avoca, attamana te bhikkhu ayasmato sariputtassa bhasitam
abhinandunti.
                    Papancasudaniya majjhimanikayatthakathaya
                     sammaditthisuttavannana nitthita.
                         ---------------



             The Pali Atthakatha in Roman Book 7 page 209-239. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=7&A=5349&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=7&A=5349&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=12&i=110              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=12&A=1518              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=12&A=1703              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=12&A=1703              Contents of The Tipitaka Volume 12 http://84000.org/tipitaka/read/?index_12

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]