ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 7 : PALI ROMAN Ma.A. (papa–ca.1)

                           2. Sihanadavagga
                        1. Culasihanadasuttavannana
     [139] Evamme sutanti culasihanadasuttam. 1- Yasma panassa atthuppattiko
nikkhepo, tasma tam dassetvacassa apubbapadavannanam karissama. Kataraya pana
idam atthuppattiya nikkhittanti. Labhasakkarapaccaya titthiyaparidevite. Bhagavato
kira dhammadayadasutte vuttanayena mahalabhasakkaro uppajji. Catuppamaniko
hi ayam lokasannivaso, rupappamano rupappasanno, ghosappamano ghosappasanno,
lukhappamano lukhappasanno, dhammappamano dhammappasannoti imesam puggalanam
vasena catudha thito.
     Tesam idam nanakaranam:- katamo ca puggalo rupappamano rupappasanno?
Idhekacco puggalo aroham va passitva parinaham va passitva paripurim va
passitva santhanam va passitva tattha pamanam gahetva pasadam janeti, ayam
vuccati puggalo rupappamano rupappasanno.
     Katamo ca puggalo ghosappamano ghosappasanno? idhekacco puggalo
Paravannanaya parathomanaya parapasamsanaya paravannaharikaya tattha pamanam gahetva
pasadam janeti, ayam vuccati puggalo ghosappamano ghosappasanno.
     Katamo ca puggalo lukhappamano lukhappasanno? idhekacco puggalo civaralukham
Va passitva pattalukham va passitva senasanalukham va passitva vividham va
dukkarakarikam passitva tattha pamanam gahetva pasadam janeti, ayam vuccati
puggalo lukhappamano lukhappasanno.
     Katamo ca puggalo dhammappamano dhammappasanno? idhekacco puggalo
Silam va passitva samadhim va passitva pannam va passitva tattha pamanam
gahetva pasadam janeti, ayam vuccati puggalo dhammappamano dhammappasannoti.
@Footnote: 1 ka. cullasihanadasuttam
     Imesu catusu puggalesu rupappamanopi bhagavato arohaparinahasanthana-
paripurivannapokkharatam asitianubyanjanapatimanditatta nanaratanacittamiva
suvannamahapatam dvattimsamahapurisalakkhanasamakinnataya taraganasamujjalam viya gaganatalam
sabbaphaliphullam viya ca yojanasatubbedham parichattakam attharasaratanubbedham
byamappabhaparikkhepasassirikam anopamasariram disva sammasambuddheyeva pasidati.
     Ghosappamanopi bhagavata kappasatasahassadhikani cattari asankheyyani
dasa paramiyo dasa upaparamiyo dasa paramatthaparamiyo purita, angapariccago
puttadarapariccago rajjapariccago dhanapariccago 1- nayanapariccago ca katotiadina
nayena pavattam ghosam sutva sammasambuddheyeva pasidati.
     Lukhappamanopi bhagavato civaralukham disva "sace bhagava agaram ajjhavasittha,
kasivatthameva adharayissa. Pabbajitva pananena sanapamsukulacivarena santussamanena
bhariyam katan"ti sammasambuddheyeva pasidati. Pattalukhampi disva "imina agaram
ajjhavasata 2- rattavarasuvannabhajanesu  cakkavattibhojanaraham sugandhasalibhojanam
paribhuttam, pabbajitva pana pasanamayam pattam adaya uccanicakuladvaresu
sapadanam pindaya caritva laddhapindiyalopena santussamano bhariyam karoti"ti
sammasambuddheyeva pasidati. Senasanalukham disvapi "ayam agaram ajjhavasanto
tinnam utunam anucchavikesu tisu pasadesu tividhanatakaparivaro dibbasampattim viya
rajjasirim anubhavitva idani pabbajjupagato rukkhamulasenasanadisu daruphalakasila-
pattavidalamancakadihi 3- santussamano bhariyam karoti"ti sammasambuddheyeva pasidati.
Dukkarakarikamassa disvapi "../../bdpicture/chabbassani nama muggayusakulatthayusaharenuyusadinam
pasatamattena yapessati, appanakajjhanam jhayissati, sarire ca jivite ca
anapekkho viharissati, aho dukkarakarako bhagava"ti sammasambuddheyeva pasidati.
@Footnote: 1 cha.Ma. attapariccago   2 cha.Ma. ajjhavasantena   3 cha.Ma. daru...pattapithamancakadihi,
@Si....bidalamancakadisu sayamano
     Dhammappamanopi bhagavato silagunam samadhigunam pannagunam jhanavimokkhasamadhi-
samapattisampadam abhinnaparipurim yamakapatihariyam devorohanam patikaputtadamanadini 1-
ca anekani acchariyani disva sammasambuddheyeva pasidati, te evam pasanna
bhagavato mahantam labhasakkaram abhiharanti. Titthiyanam pana baverujatake kakassa
viya labhasakkaro parihayittha. Yathaha:-
         "adassanena morassa             sikhino manjubhanino
          kakantattha apujesum             mamsena ca phalena ca.
          Yada ca sarasampanno            moro baverumagama 2-
          atha labho ca sakkaro          vayasassa ahayatha.
          Yava nuppajjati buddho           dhammaraja pabhankaro
          tava anne apujesum            puthu samanabrahmane.
          Yada ca sarasampanno            buddho dhammamadesayi
          atha labho ca sakkaro          titthiyanam ahayatha"ti. 3-
     Te evam pahinalabhasakkara rattim ekadvangulamattam obhasetvapi
suriyuggamane khajjopanaka viya hatappabha ahesum.
          Yathapi 4- khajjopanaka          kalapakkhamhi rattiya
          nidassayanti obhasam             etesam visayo hi so.
          Yada ca rasmisampanno           abbhudeti pabhankaro
          atha khajjopasanghanam 5-          pabha antaradhayati.
          Evam khajjupasadisa              titthiyapi puthu idha
          kalapakkhupame loke            dipayanti sakam gunam.
          Yada ca buddho lokasmim          udeti amitappabho
          nippabha titthiya honti          suriye khajjupaka yathati.
@Footnote: 1 cha.Ma. pathika....   2 Ma. paverumagama    3 khu. ja. catukka. 27/654/154
@baverujataka (sya)   4 cha.Ma. yatha hi   5 cha.Ma. khajjupasanghanam, Si. khajjupasankhanam
     Te evam nippabha hutva kacchupilakadiparikinnasarira paramaparijunnappatta
yena buddho yena dhammo yena samgho yena ca mahajanassa sannipato,
tena tena gantva antaravithiyampi singhatakepi catukkepi sabhayampi thatva
paridevanti:-
     "kim bho samanoyeva gotamo samano, mayam assamana. Samanasseva gotamassa
savaka samana, amhakampi savaka assamana. Samanassa ca gotamassa,
savakanancassa dinnam mahapphalam, 1- amhakam dinnam na mahapphalam. 1- Nanu samanopi
gotamo samano, mayampi samana. Samanassapi gotamassa savaka samana,
amhakampi savaka samana. Samanassapi gotamassa savakanancassa dinnam
mahapphalam, amhakampi savakananca no dinnam mahapphalam. 2- Samanassapi gotamassa
savakanancassa detha karotha, amhakampi savakananca no detha karotha. 3-
Nanu samano gotamo purimani divasani uppanno, mayam pana loke
uppajjamanayeva 4- uppanna"ti.
     Evam nanappakaram viravanti. Atha bhikkhu bhikkhuniyo upasaka upasikayoti
catasso parisa tesam saddam sutva bhagavato arocesum "titthiya bhante idancidanca
kathenti"ti. Tam sutva bhagava "ma tumhe bhikkhave titthiyanam vacanena `annatra
samano atthi'ti sannino ahuvattha"ti vatva annatitthiyesu samanabhavam
patisedhento idheva ca anujananto imissa atthuppattiya idheva bhikkhave samanoti
idam suttam abhasi.
     Tatra 5- idhevati imasmimyeva sasane. Ayam pana niyamo sesapadesupi
veditabbo. Dutiyadayopi hi samana idheva, na annattha. Samanoti sotapanno.
Tenevaha "katamo ca bhikkhave pathamo samano? idha bhikkhave bhikkhu tinnam
@Footnote: 1-1 cha.Ma. na amhakam, savakananca no dinnam mahapphalam.  2 cha.Ma. mahapphalanceva
@3 cha.Ma. sakkarotha    4 cha.Ma. uppajjamaneyeva        5 cha.Ma. tattha
Samnnojananam parikkhaya sotapanno hoti avinipatadhammo niyato sambodhiparayano,
ayam bhikkhave pathamo samano"ti. 1-
     Dutiyoti sakadagami. Tenevaha "katamo ca bhikkhave dutiyo samano?
idha bhikkhave bhikkhu tinnam sannojananam parikkhaya ragadosamohanam tanutta
sakadagami hoti sakideva imam lokam agantva dukkhassantam karoti, ayam bhikkhave
dutiyo samano"ti. 1-
     Tatiyoti anagami. Tenevaha "katamo bhikkhave tatiyo samano? idha
bhikkhave bhikkhu pancannam orambhagiyanam sannojananam parikkhaya opapatiko
hoti tattha parinibbayi anavattidhammo tasma loka, ayam bhikkhave tatiyo
samano"ti. 1-
     Catutthoti araha. Tenevaha "katamo ca bhikkhave catuttho samano? idha
bhikkhave bhikkhu asavanam khaya anasavam cetovimuttim pannavimuttim dittheva dhamme sayam
abhinna sacchikatva upasampajja viharati, ayam bhikkhave catuttho samano"ti. 1- Iti
imasmim thane cattaro phalatthakasamanava adhippeta.
     Sunnati ritta tuccha. Parappavadati cattaro sassatavada, cattaro
ekaccasassatika, cattaro antanantika, cattaro amaravikkhepika, dve
adhiccasamuppannika, solasa sannivada, attha asannivada, attha nevasanni-
nasannivada, satta ucchedavada, panca ditthadhammanibbanavadati ime sabbepi
brahmajale agata dvasatthi ditthiyo, ito bahiranam paresam vada parappavada
nama, te sabbepi imehi catuhi phalatthakasamanehi sunna, na hi te ettha
santi. Na kevalanca eteheva sunna, catuhi pana maggatthakasamanehipi catunnam
magganam atthaya araddhavipassakehipiti dvadasahipi samanehi sunnaeva.
Imamevattham sandhaya bhagavata mahaparinibbane vuttam:-
@Footnote: 1 an. catukka. 21/241/266 samanasutta
              "ekunatimso vayasa subhadda
               yam pabbajim kim kusalanuesi
               vassani pannasa samadhikani
               yato aham pabbajito subhadda
               nayassa dhammassa padesavatti
               ito bahiddha samanopi natthi.
     Dutiyopi samano natthi, tatiyopi samano natthi, catutthopi samano natthi,
sunna parappavada samanebhi annehi"ti. 1-
     Ettha hi padesavattiti araddhavipassako adhippeto, tasma sotapattimaggassa
araddhavipassakam maggattham phalatthanti tayopi ekato katva samanopi natthiti
aha. Sakadagamimaggassa araddhavipassakam maggattham phalatthanti tayopi ekato
katva dutiyopi samano natthiti aha. Itaresupi dvisu eseva nayo.
     Kasma panete annattha natthiti. Akhettataya. Yatha hi na aragge sasapo
titthati, na udakapitthe aggi jalati, na pitthipasane vijani ruhanti, evameva
bahiresu titthayatanesu na ime samana uppajjanti, imasmimyeva pana sasane
uppajjanti. Kasma? sukhettataya. 2- Sa panesa 3- akhettata ca sukhettata 4- ca
ariyamaggassa abhavato ca bhavato ca veditabba. Tenaha bhagava:-
     "yasmim kho subhadda dhammavinaye ariyo atthangiko maggo na upalabbhati,
samanopi tattha na upalabbhati, dutiyopi tattha samano na upalabbhati, tatiyopi tattha
samano na upalabbhati, catutthopi tattha samano na upalabbhati. Yasminca kho subhadda
dhammavinaye ariyo atthangiko maggo upalabbhati, samanopi tattha upalabbhati, dutiyopi
tattha .pe. Catutthopi tattha samano upalabbhati. Imasmim kho subhadda dhammavinaye
ariyo atthangiko maggo upalabbhati, idheva subhadda samano, idha dutiyo samano, idha
tatiyo samano, idha catuttho samano, sunna parappavada samanebhi annehi"ti. 5-
@Footnote: 1 di. maha. 10/214/133 subhaddaparibbajakavatthu   2 cha.Ma. khettataya   3 cha.Ma. tesam
@4 cha.Ma. khettata     5 di. maha. 10/214/132 subhaddaparibbajakavatthu
     Evam yasma titthayatanam akhettam, sasanam khettam, tasma yatha surattahatthapado
bhasurakesarasiho 1- migaraja na susane va sankarakute va pativasati, tiyojanasahassa-
vitthatam pana himavantam ajjhogahetva maniguhayamyeva pativasati. Yatha ca chaddanto
nagaraja na gocariyahatthikuladisu navasu nagakulesu uppajjati, chaddantakuleyeva
uppajjati. Yatha ca valahako assaraja na gadrabhakule va ghotakakule va uppajjati,
sindhuya tire pana sindhavakuleyeva uppajjati. Yatha ca sabbakamadadam manoharam
maniratanam na sankarakute va pamsupabbatadisu va uppajjati, vepullapabbatabbhantareyeva
uppajjati. Yatha ca timirapingalo maccharaja na avatakhuddakapokkharanisu 2-
uppajjati, caturasitiyojanasahassagambhire mahasamuddeyeva uppajjati. Yatha ca
diyaddhayojanasatiko supannaraja na gamadvare erandavanadisu pativasati,
mahasamuddam pana ajjhogahetva simbalidahavaneyeva pativasati. Yatha ca dhatarattho
suvannahamso na gamadvare avatakadisu pativasati, navutihamsasahassaparivaro pana 3-
hutva cittakutapabbateyeva pativasati. Yatha ca catudipissaro cakkavattiraja na
nicakule uppajjati, asambhinnakhattiyakuleyeva 4- pana uppajjati. Evameva imesu
samanesu ekasamanopi na annatitthayatane uppajjati, ariyamaggaparikkhitte pana
buddhasasaneyeva uppajjati. Tenaha bhagava "idheva bhikkhave samano .pe.
Sunna parappavada samanebhi annehi"ti.
     Samma sihanadam nadathati ettha sammati hetuna nayena karanena.
Sihanadanti setthanadam abhitanadam appatihatanadam. 5- Imesanca 6- catunnam samananam
idheva atthitaya ayam nado setthanado nama hoti. Uttamanado. "ime
samana idheva atthi"ti vadantassa annato bhayam va asanka va natthiti
abhitanado nama hoti. "amhakampi sasane ime samana atthi"ti puranadisu
ekassapi utthahitva vattum asamatthataya ayam nado appatihatanado nama
hoti. Tena vuttam "sihanadanti setthanadam abhitanadam appatihatanadan"ti.
@Footnote: 1 cha.Ma. surakesarako siho, Si. bhasurakesarasato  2 cha.Ma. khuddakapokkharanisu
@3 cha.Ma. pana-saddo na dissati  4 cha.Ma. asambhinnajatikhattiYu...  5 cha.Ma. appatinadam
@evamuparipi     6 cha.Ma. imesam hi, Si. imesam
     [140] Thanam kho panetam vijjatiti idam kho pana karanam vijjati.
Yam annatitthiyati yena karanena annatitthiya. Ettha ca tittham janitabbam,
titthakaro janitabbo, titthiya janitabba, titthiyasavaka janitabba. Tittham
nama dvasatthiditthiyo. Ettha hi satta taranti ullavanti 1- ummujjanimmujjam
karonti, tasma titthanti vuccanti. Tasam ditthinam uppadeta titthakaro nama.
Tassa laddhim gahetva pabbajita titthiya nama. Tesam paccayadayaka titthiyasavakati
veditabba. Paribbajakati gihibandhanam pahaya pabbajjupagata. Assasoti
avassayo patittha upatthambho. Balanti thamo. Yena tumheti yena assasena
va balena va evam vadetha.
     Atthi kho no avuso tena bhagavata janata passata arahata samma-
sambuddhenati ettha ayam sankhepattho:- yo so bhagava samatimsa paramiyo
puretva sabbakilese bhanjitva anuttaram sammasambodhim abhisambuddho, tena
bhagavata tesam tesam sattanam asayanusayam janata, hatthatale thapitam amalakam viya
sabbanneyyadhammam passata. Apica pubbenivasadihi janata, dibbena cakkhuna
passata. Tihi vijjahi chahi va pana abhinnahi janata, sabbattha appatihatena
samantacakkhuna passata. Sabbadhammajananasamatthaya pannaya janata, sabbasattanam
cakkhuvisayatitani tirokuddadigatani 2- vapi rupani ativisuddhena mamsacakkhuna
passata. Attahitasadhikaya samadhipadatthanaya pativedhapannaya janata,
parahitasadhikaya karunapadatthanaya desanapannaya passata. Arinam hatatta paccayadinam
arahatta ca arahata, samma samanca saccanam buddhatta sammasambuddhena.
Antarayikadhamme va janata, niyyanikadhamme passata. Kilesarinam hatatta
arahata, samma samam sabbadhammanam buddhatta sammasambuddhenati evam
catuvesarajjavasena catuhi akarehi thomitena cattaro dhamma akkhata, ye
mayam attani sampassamana evam vadema, na rajarajamahamattadinampi upatthambham
na 3- kayabalanti.
@Footnote: 1 cha.Ma. uppalavanti   2 cha.Ma. tirokuttadigatani   3 cha.Ma. na-saddo na dissati
     Satthari pasadoti "itipi so bhagava"ti adina nayena buddhagune
anussarantanam uppannappasado. Dhamme pasadoti "svakkhato bhagavata dhammo"tiadina
nayena dhammagune anussarantanam uppannappasado. Silesu paripurakaritati
ariyakantesu silesu paripurakarita. Ariyakantasilani nama pancasilani. Tani hi
bhavantaragatopi ariyasavako attano ariyasavakabhavam ajanantopi na vitikkamati.
Sacepi hi nam koci vadeyya "imam sakalacakkavattirajjam sampaticchitva khuddakamakkhikam
jivita voropehi"ti, atthanametam, yam so tassa vacanam kareyya. Evam ariyanam
silani kantani piyani manapani. Tani sandhaya vuttam "silesu paripurakarita"ti.
     Sahadhammika kho panati bhikkhu bhikkhuni sikkhamana samanero samaneri
upasako upasikati ete satta sahadhammacarino. Etesu hi bhikkhu bhikkhuhi
saddhim sahadhammancarati samanasikkhataya. Tatha bhikkhuni bhikkhunihi .pe. Upasika
upasikahi, sotapanno sotapannehi, sakadagami .pe. Anagami anagamihi
sahadhammancarati. Tasma sabbe cete 1- sahadhammikati vuccanti. Apicettha
ariyasavakayeva adhippeta. Tesam hi bhavantarepi maggadassanamhi vivado natthi,
tasma te accantam ekadhammacaritaya sahadhammika. Imina "supatipanno bhagavato
savakasamgho"tiadina nayena samgham anussarantanam uppannappasado kathito.
Ettavata cattari sotapannassa angani kathitani honti.
     Ime kho no avusoti avuso ime cattaro dhamma tena bhagavata
amhakam assaso ceva balancati akkhata, ye mayam attani sampassamana
evam vadema.
     [141] Yo amhakam satthati imina puranakassapadike cha sattharo
apadissanti. Yatha pana idani sasane acariyaupajjhayadisu "amhakam acariyo,
amhakam upajjhayo"ti gehasitapemam hoti. Evarupam pemam sandhaya "satthari
pasado"ti vadanti. Thero panaha "yasma sattha nama na ekassa, na dvinnam
@Footnote: 1 cha.Ma. sabbepete
Hoti, sadevakassa lokassa ekova sattha, tasma titthiya `amhakam sattha'ti
ekapadeneva sattharam visum katva iminava padena viruddha parajita"ti. Dhamme pasadoti
idha 1- pana yatha idani sasane "amhakam dighanikayo amhakam majjhimanikayo"ti
mamayanti, evam attano attano pariyattidhamme gehasitapemam sandhaya vadanti.
Silesuti ajasilagosilamendakasilakukkurasiladisu. Idha no avusoti ettha idhati
pasadam 2- sandhaya vadanti. Ko adhippayoti 3- ko adhikappayogo. Yadidanti yam
idam tumhakanceva amhakanca nanakaranam vadeyyatha, tam kim nama. Tumhakampi
hi catusu thanesu pasado, amhakampi. Nanu etasmim pasade tumhe ca amhe
ca dvedha bhinnasuvannam viya ekasadisati vacaya samadhura hutva atthamsu.
     Atha nesam tam samadhuratam bhindanto bhagava evamvadinotiadimaha. Tattha
eka nitthati ya tassa pasadassa pariyosanabhuta nittha, kim sa eka,
udahu puthuti evam pucchathati vadati. Yasma pana tasmim tasmim samaye nittham
apannapento nama natthi, brahmananam hi brahmaloko nittha, eka 4-
nibbatti 4- tapasanam 5- abhassara, paribbajakanam subhakinha, ajivakanam
"anantamanaso"ti evam parikappito asannibhavo. Imasmim sasane pana arahattam
nittha. Sabbeva cete arahattameva nitthati. Vadanti. Ditthivasena pana
brahmalokadini pannapenti. Tasma attano attano laddhivasena ekameva nittham
pannapenti, tam dassetum bhagava samma byakaramanatiadimaha.
     Idani bhikkhunampi eka nittha, titthiyanampi eka nitthati dvisu
attakarakesu viya thitesu bhagava anuyogavattam dassento sa panavuso nittha
saragassa, udahu vitaragassatiadimaha. Tattha yasma ragarattadinam nittha nama
natthi. Yadi siya, sonasingaladinipi 6- siyati imam dosam passantanam titthiyanam
"vitaragassa avuso sa nittha"tiadina nayena byakaranam dassitam.
@Footnote: 1 cha.Ma. idam    2 Ma. sasanam    3 ka. adhippayaso, cha.Ma. adhippayaso
@4-4 cha.Ma. ayam patho na dissati  5 cha.Ma. mahatapasanam  6 cha.Ma. sonasingaladinampi
     Tattha viddasunoti panditassa. Anuruddhapativiruddhassati ragena anuruddhassa
kodhena pativiruddhassa. Papancaramassa papancaratinoti attha aramanti etthati
aramo. Papanco aramo assati papancaramo. Papance 1- rati assati papancarati.
Papancoti ca mattapamattakarabhavena pavattanam tanhaditthimananam etam adhivacanam.
Idha pana tanhaditthiyova adhippeta. Saragassatiadisu pancasu thanesu
ekova kileso agato. Tassa akarananattam veditabbam. Saragassati hi
vuttatthane pancakamagunikaragavasena gahito. Satanhassati bhavatanhavasena.
Saupadanassati gahanavasena. Anuruddhapativiruddhassati yugalavasena. Papancaramassati
papancuppattidassanavasena. Saragassati va ettha akusalamulavasena gahito.
Satanhassati ettha tanhapaccaya upadanavasena. 2- Sesam purimasadisameva. Thero
panaha "kasma evam viddhamsetha, ekoyeva hi ayam lobho rajjanavasena ragoti
vutto. Tanhakaranavasena pana 3- tanha gahanatthena upadanam. Yugalavasena
anurodhapativirodho. Papancuppattiyatthena 4- papanco"ti.
     [142] Idani imesam kilesanam mulabhutam ditthivadam dassento dvema
bhikkhave ditthiyotiadimaha.
     Tattha bhavaditthiti sassataditthi. Vibhavaditthiti ucchedaditthi. Bhavaditthim
allinati tanhaditthivasena sassataditthim allina. Upagatati tanhaditthivaseneva
upagata. Ajjhositati tanhaditthivaseneva anupavittha. Vibhavaditthiya te
pativiruddhati te sabbe ucchedavadihi saddhim "tumhe andhabala na janatha, sassato
ayam loko, nayam loko ucchijjati"ti pativiruddha niccam kalahabhandanapasuta viharanti.
Dutiyavarepi eseva nayo.
     Samudayancatiadisu dve ditthinam samudaya khanikasamudayo paccayasamudayo
ca. Khanikasamudayo ditthinam nibbatti. Paccayasamudayo atthatthanani. Seyyathidam,
@Footnote: 1 Ma. papancova    2 cha.Ma. upadanadassanavasena   3 cha.Ma. ayam saddo na dissati
@4 cha.Ma. papancuppattidassanatthena
Khandhapi ditthitthanam, avijjapi, phassopi, sannapi, vitakkopi, ayoniso-
manasikaropi, papamittopi, parato ghosopi ditthitthanam. "khandha hetu khandha
paccayo ditthinam *- upadaya samutthanatthena. Evam khandhapi ditthitthanam.
Avijja, phasso, sanna, vitakko, ayonisomanasikaro, papamitto,
paratoghoso hetu paratoghoso paccayo ditthinam upadaya samutthanatthena. Evam
paratoghosopi ditthitthanam". 1- Atthangamapi dveyeva khanikatthangamo paccayatthangamo
ca. Khanikatthangamo nama khayo vayo bhedo paribhedo aniccata antaradhanam.
Paccayatthangamo nama sotapattimaggo. Sotapattimaggo hi ditthinam samugghatoti 2-
vutto.
     Assadanti ditthimulakam anisamsam. Sandhaya vuttam "yamditthiko sattha hoti,
tamditthika savaka honti. Yamditthikam 3- sattharam savaka sakkaronti, garukaronti,
manenti, pujenti, labhanti tatonidanam civarapindapatasenasanagilanapaccaya-
bhesajjaparikkharanam. 4- Ayam bhikkhave ditthiya ditthadhammiko anisamso"ti.
Adinavanti. Ditthiggahanamulakam upaddavam. So vaggulivattam 5- ukkutikappadhanam
kantakapassayata pancatapatappanam 6- 7- maruppapatapatanam kesamassulocanam
appanakajjhanantiadinam 7- vasena veditabbo. Nissarananti ditthinam nissaranam nama
nibbanam. Yathabhutam nappajanantiti ye etam sabbam yathasabhavam na jananti. Na
parimuccanti dukkhasmati sakalavattadukkhato na parimuccanti. Imina etesam nittha
nama natthiti dasseti. Parimuccanti dukkhasmati sakalavattadukkhato parimuccanti.
Imina etesam nittha nama atthiti dvinnam attakarakanam attam chindanto viya
sasanasmimyeva nitthaya atthitam patitthapeti.
     [143] Idani ditthicchedanam dassento cattarimani bhikkhave
upadananitiadimaha. Tesam vittharakaka visuddhimagge vuttayeva.
@Footnote: * pali. ditthitthanam, 1. khu. pati. 31/304/200 ditthikatha (sya)
@2 cha.Ma. ditthitthanasamugghatoti  3 cha.Ma. yamditthika  4 cha.Ma......parikkharam
@5 cha.Ma. vaggulivatam 6 Si. pancatapatappanam
@7-7 cha.Ma. sanupapatapatanam kesamassuluncanam appanakam jhananti
     Sabbupadanaparinnavada patijanamanati mayam sabbesam upadananam
parinnam samatikkamam vadamati evam patijanamana. Na samma sabbupadanaparinnam
pannapentiti sabbesam upadananam samatikkamam samma na pannapenti. Keci
kamupadanamattassa parinnam pannapenti, keci ditthupadanamattassa pannapenti,
keci silabbatupadanamattassapi. 1- Attavadupadanassa pana parinnam pannapento
nama natthi. Tesam pana bhedam dassento kamupadanassa parinnam pannapentitiadimaha.
Tattha sabbepi kamupadanassa parinnam pannapentiyeva, channavuti
pasandapi hi "kama kho pabbajitena na sevitabba"ti vatthupatisevanako 2-
kappatiti na pannapenti, akappiyameva katva pannapenti. Ye pana sevanti,
te theyyena sevanti. Tena vuttam "kamupadanassa parinnam pannapenti"ti.
     Yasma "natthi dinnan"tiadini gahetva caranti. "silena suddhi vatena
suddhi na 3- bhavanaya suddhi"ti ganhanti, attupaladdhim nappajahanti, tasma na
ditthupadanassa, na silabbatupadanassa, attavadupadanassa parinnam pannapenti.
Tam kissa hetuti tam apannapanam etesam kissa hetu kim karana. Imani hi
te bhontoti yasma te bhonto imani tini karanani yathasabhavato na
janantiti attho. Ye panettha dvinnam parinnanam pannapanakaranam ditthinceva
silabbatanca "etam pahatabban"ti yathasabhavato jananti. Te sandhaya parato dve
vara vutta. Tattha ye "atthi dinnan"tiadini ganhanti, te ditthupadanassa
parinnam pannapenti. Ye pana "silena suddhi, vatena suddhi, bhavanaya suddhi"ti 4-
ganhanti, te silabbatupadanassapi parinnam pannapenti. Attavadupadanassa
parinnam pana ekopi parato 5- pannapetum na sakkoti. Atthasamapattilabhinopi
hi candimasuriye panina parimajjitvava samanapi 6- ca titthiya tisso parinna
pannapenti. Attavadam 7- pana 8- muncitum na sakkonti. Tasma punappunam
vattasmimyeva patanti, pathavijigucchanasasako viya hi ete.
@Footnote: 1 cha.Ma. silabbatupadanassapi  2 cha.Ma. vatthupatisevanam kamam
@3 cha.Ma. na-saddo na dissati  4 cha.Ma. "na silena suddhi, na vatena suddhi,
@na bhavanaya suddhiti  5 cha.Ma. idam padam na dissati   6 cha.Ma. caramanapi
@7 Si. attavadupadanam  8 cha.Ma. ayam saddo na dissati
     Tatthayam atthasallapika upama:- pathavi kira sasakam aha "bho sasaka"ti.
Sasako aha "ko eso"ti. "kasma mameva upari sabbairiyapathe kappento
uccarapassavam karonto mam na janasi"ti. "sutthu taya aham dittho, maya
akkantatthananhi 1- angulaggehi phutthatthanam viya hoti, vissatthaudakam
appamattakam, karisam katakaphalamattam hatthiassadihi pana akkantatthanampi mahantam,
passavopi nesam ghatamatto hoti, uccaro pacchimatto hoti, alam mayham taya"ti
uppatitva annasmim thane patito. Tato nam pathavi aha "aho durangatosi 2- nanu mayham
upariyeva patitosi"ti. So puna tam jigucchanto uppatitva annattha patito,
evam vassasahassampi uppatitva patamano sasako pathavim muncitum na sakkoti.
Evameva titthiya sabbupadanaparinnam pannapentapi kamupadanadinam tinnamyeva
samatikkamam pannapenti. Attavadam pana muncitum na sakkonti, asakkonta punappunam
vattasmimyeva patantiti.
     Evam yam titthiya samatikkamitum na sakkonti, tassa vasena ditthicchedavadam
vatva idani pasadacchedavadam dassento evarupe kho bhikkhave dhammavinayetiadimaha.
Tattha dhammavinayeti dhamme ceva vinaye ca, ubhayenapi aniyyanikasasanam dasseti. "yo
satthari pasado so na sammaggato"ti aniyyanikasasanasmim hi sattha kalam
katva sihopi hoti, byagghopi hoti, dipipi acchopi taracchopi. Savaka panassa
migapi sukarapi sasakapi 3- honti, so "ime mayham pubbe upatthaka
paccayadayaka"ti khantim va mettam va anuddayam va akatva tesam upari patitva
lohitam pivati, thulathulamamsanipi khadati. Sattha va pana vilaro 4- hoti, savaka
kukkuta va musika va. Atha ne vuttanayeneva anukampam akatva khadati.
Athava sattha nirayapalo hoti, savaka nerayikasatta. So "ime mayham pubbe
upatthaka paccayadayaka"ti anukampam akatva vividha kammakarana karoti,
adittepi rathe yojeti, angarapabbatampi aropeti, 5- lohakumbhiyam siram khipati, 5-
@Footnote: 1 cha.Ma. akkantatthanampi   2 cha.Ma. are duram gatopi   3 cha.Ma. pasadapi
@4 cha.Ma. bilaro         5-5  cha.Ma. lohakumbhiyampi khipati
Anekehipi dukkhadhammehi sampayojeti. Savaka va pana kalam katva sihadayo
honti, sattha migadisu annataro. Te "imam mayam pubbe catuhi paccayehi
upatthahimha, sattha no ayan"ti tasmim khantim va mettam va anuddayam va
akatva vuttanayeneva anayabyasanam papenti. Evam aniyyanikasasane yo satthari
pasado, so na sammaggato hoti. Kanci kalam gantvapi paccha vinassatiyeva.
     Yo dhamme pasadoti aniyyanikasasanasmim hi dhamme pasado nama,
uggahitapariyapunitadharitavacitamattake 1- tantidhamme pasado hoti, vattamokkho
panettha natthi. Tasma yo ettha pasado, so punappunam vattameva gambhiram
karotiti sasanasmim asammaggato asabhavato akkhayati.
     Ya silesu paripurakaritati yapi 2- aniyyanikasasane ajasiladinam vasena
paripurakarita, sapi yasma vattamokkham bhavanissaranam na sampapeti. Sampajjamana
pana tiracchanayonim avahati, vipaccamana nirayam, tasma na samgaggato 3- akkhayati.
Ya sahadhammikesuti aniyyanikasasanasmim hi ye sahadhammika, tesu yasma ekacce
kalam katva sihadayopi honti, ekacce migadayo. Tattha sihadibhuta "ime
amhakam sahadhammika ahesun"ti migadibhutesu khantiadini akatva pubbe
vuttanayeneva nesam mahadukkham uppadenti. Tasma ettha sahadhammikesu piyamanapatapi
asammaggata akkhayati.
     Imam 4- pana sabbampi karanabhedam ekato katva dassento bhagava tam kissa
hetu evam hetam bhikkhave hotitiadimaha. Tatrayam sankhepattho:- evam hetam bhikkhave
hoti, yam maya vuttam "yo satthari pasado so na sammaggato hoti"ti 5- adi, tam
evametam 6- hoti. Kasma? yasma te pasadadayo durakkhate dhammavinaye .pe.
Asammasambuddhappavediteti, ettha hi yathatanti karanatthe nipato. Tattha
durakkhateti dukkathite, dukkathitattayeva duppavedite. So panesa yasma maggaphalatthaya
@Footnote: 1 cha.Ma. uggahitapariyaputa....  2 cha.Ma. yapi ca       3 cha.Ma. sammaggata
@4 cha.Ma. idam               5 cha.Ma. akkhayatiti     6 cha.Ma. evameva
Na niyyati, tasma aniyyaniko. Ragadinam upasamaya asamvattanato anupasamasamvattaniko.
Na sammasambuddhena sabbannuna paveditoti asammasambuddhappavedito. Tasmim
aniyyanike anupasamasamvattanike asammasambuddhappavedite. Ettavata bhagava
titthiyesu pasado surapitasingale pasado viya niratthakoti dassesi.
     Eko kira kanasingalo 1- rattim nagaram pavittho surajallikam khaditva
punnagavane nipajjitva niddayanto suriyuggamane pabujjhitva cintesi
"imasmim kale na sakka gantum, bahu amhakam verino, ekam vancetum vattati"ti.
So ekam brahmanam gacchantam disva imam vancissamiti 2- "ayya brahmana"ti
aha. Ko eso brahmanam pakkosatiti. Aham sami ito tava ehiti. Kim
bhoti. Mam bahigamam nehi, ahante dve kahapanasatani dassamiti. Sopi nayissamiti
tam padesu ganhi. Ayya 3- bala brahmana na mayham kahapana chadditaka
atthi, dullabha kahapana, sadhukam mam ganhahiti. Katham bho ganhamiti, uttarasange 4-
bhandikam katva amse laggetva ganhahiti, brahmano tam tatha gahetva
dakkhinadvarasamipatthanam gantva ettha otaremiti pucchi. Kataram thanam nama
etanti. Mahadvaram etanti. Are balabrahmana kim tava nataka antaradvare
kahapanam thapenti, parato mam harati. So punappunam thokam gantva "ettha
otaremi ettha otaremi"ti pucchitva tena tajjito 5- khematthanam gantva
tattha otarehiti vutto otaretva satakam ganhi. Kanasingalo aha "aham
te dve kahapanasatani dassamiti avocam, mayaham pana kahapana bahu, na dve
kahapanasataneva, yava aham kahapane aharami, tava tvam suriyam olokento
tittha"ti vatva thokam gantva nivatto 6- puna brahmanam aha "ayya brahmana
ma ito olokehi, suriyameva olokento tittha"ti. Evanca pana vatva
ketakivanam 7- pavisitva yatharucim pakkanto. Brahmanassapi suriyam olokentasseva
nalatato ceva kacchehi ca seda muccimsu. Atha nam rukkhadevata aha:-
@Footnote: 1 cha.Ma. kalasingalo, evamuparipi  2 cha.Ma. vancessamiti  3 cha.Ma. are
@4 cha.Ma. uttarasangena  5 Si. tajjitavancito   6 cha.Ma. nivattetva
@7 cha.Ma. ketakavanam
         "saddahasi singassa *-       surapitassa brahmana
       *- sippiyanam satam natthi          kuto kamsasata duve"ti 1-
     evam yatha kanasingale pasado niratthako, evam titthiyesupiti.
     [144] Aniyyanikasasane pasadassa niratthakabhavam dassetva
niyyanikasasane tassa satthakabhavam 2- dassetum tathagato ca kho bhikkhavetiadimaha. Tattha
kamupadanassa parinnam pannapetiti arahattamaggena kamupadanassa pahanaparinnam
samatikkamam pannapeti, itaresam tinnam upadananam sotapattimaggena parinnam
pannapeti. Evarupe kho bhikkhave dhammavinayeti bhikkhave evarupe dhamme ca vinaye
ca. Ubhayenapi niyyanikasasanam dasseti. Satthari pasadoti evarupe sasane yo
satthari pasado, so sammaggato akkhayati, bhavadukkhanissaranaya samvattati.
     Tatrimani vatthuni:- bhagava kira vedissakapabbate 3- indasalaguhayam
pativasati. Atheko ulukasakuno bhagavati gamam pindaya pavisante upaddhamaggam
anugacchati, nikkhamante upaddhamaggam paccuggamanam karoti, so ekadivasam samma-
sambuddham sayanhasamaye bhikkhusamghaparivutam nisinnam pabbata oruyha vanditva pakkhe
panametva anjalim paggayha sisam hettha katva dasabalam namassamano atthasi.
Bhagava tam oloketva sitam patum akasi. 4- Anandatthero "ko nu kho bhante
hetu ko paccayo sitassa patukammaya"ti pucchi. "passananda imam ulukasakunam,
ayam mayi ca bhikkhusamghe ca cittam pasadetva satasahassakappe devesu ca manussesu
ca samsaritva somanasso nama paccekabuddho bhavissati"ti aha.
                Uluka 5- mandalakkhika 5-
                vedissake 6- ciradighavasika
                sukhitosi tvam ayya kosiya
                kalutthitam passasi buddhavaram.
@Footnote: 1 cha.Ma. pali. * sigalassa, ** sippikanam khu. ja. ekaka. 27/113/37
@sigalajataka (sya)  2 cha.Ma. satthakatam   3 cha.Ma. vedisakapabbate
@4 cha.Ma. patvakasi   5-5 uluko mandalakkhiko, khu. khuddaka. A. 10/131
@mangalasuttavannana  6 paramatthajotikayam vediyaketi patho dissati, cha.Ma. vedissake
         Mayi cittam pasadetva               bhikkhusamghe anuttare
         kappanam satasahassani                duggatim so 1- na gacchati.
         Devaloka cavitvana                kusalamulena codito
         bhavissati anantanano                somanassoti vissutoti.
     Annanipi cettha rajagahanagare sumanamalakaravatthu mahabherivadakavatthu
morajatakavatthu 2- vinavadakavatthu sankhadhamakavatthuti evamadini vatthuni
vittharetabbani. Evam niyyanikasasane satthari pasado sammaggato hoti.
     Dhamme pasadoti niyyanikasasanamhi dhamme pasado sammaggato hoti,
saramatte nimittam gahetva sunantanam tiracchanagatanampi sampattidayako hoti,
paramatthe kim pana vattabbam. Ayamattho mandukadevaputtadinam vatthuvasena veditabbo.
     Silesu paripurakaritati niyyanikasasanamhi silesu paripurakaritapi sammaggata
hoti, saggamokkhasampattim avahati. Tattha chattamanavakavatthusamaneravatthuadini
dipetabbani.
     Sahadhammikesuti niyyanikasasane sahadhammikesu piyamanapatapi sammaggata
hoti, mahasampattim avahati. Ayamattho vimanapetavatthuhi dipetabbo. Vuttam hetam:-
              "khirodanamahamadasim bhikkhuno pindaya carantassa .pe.
               Phanitam .pe. Ucchukhandikam.
               Timbarusakam. Kakkarikam.
               Elalukam. Vallipakkam. 3-
               Pharusakam. Hatthapatakam. 4-
               Sakamutthim. Pupphakamutthim. Mulakam.
               Nimbamutthim. Ambilakanjikam. 5-
@Footnote: 1 cha.Ma. dugateso   2 cha.Ma. morajikavatthu   3 pali. valliphalam, cha.Ma. vallipakkam
@4 pali. hatthappatapakam. cha.Ma. hatthapatakam   5 pali. ambakanjikam cha.Ma. ambakanjikam
               Doninimmajjanim. Kayabandhanam.
               Amsabandhakam. 1- Ayogapattam.
               Vidhupanam. Talapannam. 2-
               Morahattham. Chattam. Upahanam.
               Puvam. Modakam.
         Sankhalikamahamadasim, bhikkhuno pindaya carantassa .pe.
         Tassa me passa vimanam, acchara kamavanninihamasmi"ti. 3-
     Tam kissa hetutiadi vuttanayanusareneva yojetva veditabbam.
     [145] Idani yesam upadananam titthiya na samma parinnam pannapenti,
tathagato pannapeti, tesam paccayam dassetum ime ca bhikkhavetiadimaha. Tattha
kimnidanatiadisu nidanadini sabbaneva karanavevacanani. Karanam hi yasma
phalam nideti handa nam ganhathati appeti viya, tasma nidananti vuccati.
Yasma tam tato jayati samudeti pabhavati, tasma samudayo, jati, pabhavoti vuccati.
Ayam panettha padattho:- kim nidanam etesanti kimnidana. Ko samudayo etesanti
kimsamudaya. Ka jati etesanti kimjatika. Ko pabhavo etesanti kimpabhava.
Yasma pana tesam tanha yathavuttena atthena nidananceva samudayo ca jati
ca pabhavo ca, tasma "tanhanidana"tiadimaha. Evam sabbapadesu attho
veditabbo. Yasma pana bhagava na kevalam upadanasseva paccayam janati,
upadanassa paccayabhutaya tanhayapi, tanhadipaccayanam vedanadinampi paccayam
janatiyeva, tasma tanha cayam bhikkhavetiadimaha.
     Yato ca khoti yasmim kale. Avijja pahina hotiti vattamulika avijja
anuppadanirodhena pahina hoti. Vijja uppannati arahattamaggavijja uppanna.
@Footnote: 1 cha.Ma. amsabaddhakam   2 cha.Ma. talavantam
@3 khu. vimana. 26/413/55 khirodanadayikavimana
So avijjaviraga vijjuppadati so bhikkhu avijjaya ca pahinatta vijjaya
ca uppannatta. Neva kamupadanam upadiyatiti neva kamupadanam ganhati na
upeti, na sesani upadanani. Anupadiyam na paritassatiti evam kinci upadanam
agganhanto tanhaparitassanaya na paritassati. Aparitassanti aparitassanto
tanham anuppadento. Paccattamyeva parinibbayatiti sayameva kilesaparinibbanena
parinibbayatiti. 1- Evamassa asavakkhayam dassetva idani khinasavassa bhikkhuno
paccavekkhanam dassento khina jatitiadimaha. Sesam 2- vuttatthamevati.
                    Papancasudaniya majjhimanikayatthakathaya
                     culasihanadasuttavannana nitthita.
                          ------------



             The Pali Atthakatha in Roman Book 7 page 320-339. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=7&A=8170&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=7&A=8170&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=12&i=153              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=12&A=2151              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=12&A=2614              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=12&A=2614              Contents of The Tipitaka Volume 12 http://84000.org/tipitaka/read/?index_12

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]