ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 8 : PALI ROMAN Ma.A. (papa–ca.2)

page82.

Vanasandanti morapinchakalapasadisam pasadajananavanasandanca addasam. Nadinca sandantinti sandamananca manikkhandhasadisam vimalanilasitalasalilam neranjaram nadim addasam. Setakanti parisuddham nikkaddamam. Supatitthanti anupubbagambhirehi sundarehi titthehi upetam. Ramaniyanti rajatapattasadisam vippakinravalikam pahutamacchakacchapam abhiramadassanam. Samanta ca gocaragamanti tassa padesassa samanta avidure gamanagamanasampannam sampattapabbajitanam sulabhapindam gocaragamanca addasam. Alam vatati samattham vata. Tattheva nisidinti bodhipallanke nisajjam sandhayaha. Upari suttasmim hi tatthevati dukkarakarikatthanam adhippetam, idha pana bodhipallanko. Tenaha "tattheva nisidin"ti. Alamidam padhanayati idam thanam padhanatthaya samatthanti evam cintetva nisidinti attho. [280] Ajjhagamanti adhigacchim patilabhim. Nananca pana me dassananti sabbadhammadassanasamatthanca me sabbannutananam udapadi. Akuppa me vimuttiti mayham arahattaphalavimutti akuppataya ca akupparammanataya ca akuppa, sa hi ragadihi na kuppatiti akuppatayapi akuppa, akuppam nibbanamassarammanantipi akuppa. Ayamantima jatiti ayam sabbapacchimajati. Natthidani punabbhavoti idani me puna patisandhi nama natthiti evam paccavekkhanananampi me uppannanti dasseti. [281] Adhigatoti patividdho. Dhammoti catusaccadhammo. Gambhiroti uttanabhavapatikkhepavacanametam. Duddasoti gambhirattava duddaso dukkhena datthabbo, na sakka sukhena datthum. Duddasattava duranubodho, dukkhena avabujjhitabbo, na sakka sukhena avabujjhitum. Santoti nibbuto. Panitoti atappako. Idam dvayam lokuttarameva sandhaya vuttam. Atakkavacaroti takkena avacaritabbo ogahitabbo na hoti, naneneva avacaritabbo. Nipunoti sanho. Panditavedaniyoti sammapatipadam patipannehi panditehi veditabbo. Alayaramati satta pancasu kamagunesu alliyanti. Tasma te alayati vuccanti. Atthasatatanhavicaritani alayanti, tasma alayati vuccanti. Tehi alayehi ramantiti alayarama. Alayesu

--------------------------------------------------------------------------------------------- page83.

Ratati alayarata. Alayesu sutthu muditati alayasammudita. Yatheva hi susajjitam pupphaphalabharitarukkhadisampannam uyyanam pavittho raja taya taya sampattiya ramati, sammudito amoditappamodito 1- hoti, na ukkanthati, sayampi nikkhamitum na icchati, evamimehipi kamalayatanhalayehi satta ramanti, samsaravatte sammudita anukkanthita vasanti. Tena tesam bhagava duvidhampi alayam uyyanabhumim viya dassento "alayarama"tiadimaha. Yadidanti nipato, tassa thanam sandhaya "yam idan"ti, paticcasamuppadam sandhaya "yo ayan"ti evamattho datthabbo. Idappaccayatapaticcasamuppadoti imesam paccaya idappaccaya, idappaccaya eva idappaccayata, idappaccayata ca sa paticcasamuppado cati idappaccayatapaticcasamuppado. Sankharadipaccayanam etam adhivacanam. Sabbasankharasamathotiadi sabbam nibbanavevacanameva. 2- Yasma hi tam agamma sabbasankharavipphanditani samanti vupasamanti, tasma sabbasankharasamathoti vuccati. Yasma ca tam agamma sabbe upadhayo patinissattha honti, sabba tanha khiyanti, sabbe kilesaraga virajjanti, sabbadukkham nirujjhati, tasma sabbupadhipatinissaggo tanhakkhayo virago nirodhoti vuccati. Sa panesa tanha bhavena bhavam, phalena va saddhim kammam vinati samsibbatiti katva vananti vuccati, tato nikkhantam vanatoti nibbanam. So mamassa kilamathoti ya ajanantanam desana nama, so mamassa kilamatho, 3- yo mama kilamatho assa, sa mama vihesa assati attho. Kayakilamatho ceva kayavihesa ca assati vuttam hoti. Citte pana ubhayampetam buddhanam natthi. Apissuti anubruhanatthe nipato, so "na kevalam etadahosi, imapi gatha patibhamsu"ti dipeti. Manti mama. Anacchariyati anuacchariya. Patibhamsuti patibhanasankhatassa nanassa gocara ahesum, parivitakkayitabbatam papunimsu. Kicchenati dukkhena, na dukkhaya patipadaya. Buddhanam hi cattaropi magga sukhapatipadava honti. Paramipuranakale pana saragasadosasamohasseva sato @Footnote: 1 Ma. amoditasammodito 2 cha.Ma. nibbanameva 3 cha.Ma. so mama kilamatho assa

--------------------------------------------------------------------------------------------- page84.

Agatagatanam yacakanam alankatapatiyattam sisam kantitva galalohitam niharitva suanjitani akkhini uppatetva kulavamsappadipam puttam manapacarinim bhariyanti evamadini dentassa annani ca khantivadisadisesu attabhavesu chejjabhejjadini papunantassa agamaniyapatipadam sandhayetam vuttam. Halanti ettha hakaro nipatamatto, alanti attho. Pakasitunti desitum, evam kicchena adhigatassa dhammassa alam vibhajitum, 1- pariyattam desitum, ko attho desitenati vuttam hoti. Ragadosaparetehiti ragadosapariphutthehi ragadosanugatehi va. Patisotagaminti niccadinam patisotam aniccam dukkham anatta asubhanti evam gatam catusaccadhammam. Ragaratati kamaragena bhavaragena ditthiragena ca rata. Na dakkhantiti aniccam dukkhamanatta asubhanti imina sabhavena na passissanti, te apassante ko sakkhissati evam gahapetum. Tamokkhandhena avutati avijjarasina ajjhotthata. [282] Appossukkatayati nirussukkabhavena, adesetukamatayati attho. Kasma panassa evam cittam nami, nanu esa mutto mocessami, tinno taressamiti. "kim me annatavesena dhammam sacchikatenidha sabbannutam papunitva tarayissam sadevakan"ti 2- patthanam katva paramiyo puretva sabbannutam pattoti. Saccametam, tadevam paccavekkhananubhavena panassa evam cittam nami. Tassa hi sabbannutam patva sattanam kilesagahanatam, dhammassa ca gambhiratam paccavekkhantassa sattanam kilesagahanata ca dhammagambhirata ca sabbakarena pakata jata, athassa "ime satta kanjikapunnalabu viya, takkabharitacati viya, vasatemitapilotika 3- viya, anjanamakkhitahattho viya ca kilesabharita atisankilittha ragarata dosaduttha mohamulha, te kinnama pativijjhissanti"ti cintayato kilesagahanapaccavekkhananubhavenapi evam cittam nami. @Footnote: 1 cha.Ma. desitum 2 khu. buddhavamsa. 33/55/421 dipankarabuddhavamsa (sya) @3 cha.Ma. vasatelapitapilotika

--------------------------------------------------------------------------------------------- page85.

"ayanca dhammo pathavisandharakaudakakkhandho viya gambhiro, pabbatena paticchadetva thapitasasapo viya duddaso, sattadha bhinnassa valassa kotiya kotipatipadanam viya duranubodho, nanu maya hi imam dhammam pativijjhitum vayamantena adinnam danannama natthi, arakkhitam silam nama natthi, aparipurita kaci parami nama natthi, tassa me nirussaham viya marabalam vidhamantassapi pathavi na kampittha, pathamayame pubbenivasam anussarantassapi na kampittha, majjhimayame dibbacakkhum sodhentassapi na kampittha, pacchimayame pana paticcasamuppadam pativijjhantasseva me dasasahassi lokadhatu kampittha. Iti madisenapi tikkhananena kicchenevayam dhammo patividdho, tam lokiyamahajana katham pativijjhissanti"ti dhammagambhiratapaccavekkhananubhavenapi evam cittam namiti veditabbam. Apica brahmuna yacite desetukamatayapissa evam cittam nami. Janati hi bhagava "mama appossukkataya citte namamane mam mahabrahma dhammadesanam yacissati, ime ca satta brahmagaruka, te `sattha kira dhammam na desetukamo ahosi, atha nam mahabrahma yacitva desapesi, santo vata bho dhammo, panito vata bho dhammo'ti mannamana sussusissanti"ti. Idampissa karanam paticca appossukkataya cittam nami, no dhammadesanayati veditabbam. Sahampatissati so kira kassapassa bhagavato sasane sahako nama thero pathamam jhanam nibbattetva pathamajjhanabhumiyam kappayukabrahma hutva nibbatto, tatra nam sahampati brahmati sanjananti, 1- tam sandhayaha "brahmuno sahampatissa"ti. Nassati vata bhoti so kira imam saddam tatha niccharesi, yatha dasasahassilokadhatubrahmano sutva sabbe sannipatimsu. Yatra hi namati yasmim nama loke. Purato paturahositi tehi dasahi brahmasahassehi saddhim paturahosi. Apparajakkhajatikati pannamaye akkhimhi appam parittam ragadosamoharajam etesam evamsabhavati apparajakkhajatika. Assavanatati assavanataya. Bhavissantiti purimabuddhesu dasapunnakiriyavasena katadhikara paripakagatapadumani viya suriyarasmisamphassam, dhammadesanamyeva @Footnote: 1 cha.Ma. patisanjananti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page86.

Akankhamana catuppadikagathavasane ariyabhumim okkamanaraha na eko, na dve, anekasatasahassa dhammassa annataro bhavissantiti dasseti. Paturahositi patubhavi. Samalehi cintitoti samalehi chahi sattharehi cintito. Te hi puretaram uppajjitva sakalajambudipe kantake pattharamana viya, visam sincamana viya ca samalam micchaditthidhammam desayimsu. Apapuretanti vivara etam. Amatassa dvaranti amatassa nibbanassa dvarabhutam ariyamaggam. Sunantu dhammam vimalenanubuddhanti ime satta ragadimalanam abhavato vimalena sammasambuddhena anubuddham catusaccadhammam sunantu tava bhagavati yacati. Sele yatha pabbatamuddhanitthitoti selamaye ekagghane pabbatamuddhani yathathitova. Na hi tattha thitassa dassanattham givukkhipanapasaranadikiccam atthi. Tathupamanti tappatibhagam selapabbatupamam. Ayam panettha sankhepattho:- yatha selapabbatamuddhani thitova cakkhuma puriso samantato janatam passeyya, tatha tvampi sumedha sundarapannasabbannutananena samantacakkhu bhagava dhammamayam pasadam aruyha sayam apetasoko sokavatinnam jatijarabhibhutam janatam apekkhassu 1- upadharaya upaparikkhati. 2- Ayam panettha adhippayo:- yatha hi pabbatapade samanta mahantam khettam katva tattha kedarapalisu kutikayo katva rattim aggim jaleyyum. Caturangasamannagatanca andhakaram assa, atha tassa pabbatassa matthake thatva cakkhumato purisassa bhumim olokayato neva khettam na kedarapaliyo na kutiyo na tattha sayitamanussa pannayeyyum. Kutikasu pana aggijalamattakameva pannayeyya, evam dhammapasadamaruyha sattanikayam olokayato tathagatassa ye te akatakalyana satta, te ekavihare dakkhinajanupasse nisinnapi buddhacakkhussa apatham nagacchanti, rattim khittasara viya honti. Ye pana katakalyana veneyyapuggala, te evassa durepi thita apatham agacchanti, so aggi viya himavantapabbato viya ca. Vuttampi cetam:- @Footnote: 1 cha.Ma. avekkhassu 2 cha.Ma. iti-saddo na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page87.

"dure santo pakasenti himavantova pabbato asantettha na dissanti rattikhitta 1- yatha sara"ti. 2- Utthehiti bhagavato dhammadesanattham carikancaranam yacanto bhanati. Viratiadisu bhagava viriyavantataya viro. Devaputtamaccukilesamaranam vijitatta vijitasangamo. Jatikantaradinittharanatthaya veneyyasatthavahanasamatthataya satthavaho. Kamacchandainassa abhavato ananoti veditabbo. [283] Ajjhesananti yacanam. Buddhacakkhunati indriyaparopariyattananena ca asayanusayananena ca. Imesam hi dvinnam nananam buddhacakkhunti namam, sabbannutananassa samantacakkhunti, tinnam magganananam dhammacakkhunti. Apparajakkhetiadisu yesam vuttanayeneva pannacakkhumhi ragadirajam appam, te apparajakkha. Yesantam mahantam, te maharajakkha. Yesam saddhadini indriyani tikkhani, te tikkhindriya. Yesam tani muduni, te mudindriya. Yesam teyeva saddhadayo akara sundara, te svakaRa. Ye kathitakaranam sallakkhenti, sukhena sakka honti vinnapetum, te suvinnapaya. Ye paralokanceva vajjanca bhayato passanti, te paralokavajjabhayadassavino nama. Ayam panettha pali:- "saddho puggalo apparajakkho, assaddho puggalo maharajakkho. Araddhaviriyo, kusito. Upatthitassati, mutthassati. Samahito, asamahito. Pannava, duppanno puggalo maharajakkho. Tatha saddho puggalo tikkhindriyo .pe. Pannava puggalo paralokavajjabhayadassavi, duppanno puggalo na paralokavajjabhayadassavi. Lokoti khandhaloko, ayatanaloko, dhatuloko, sampattibhavaloko, sampattisambhavaloko, vipattibhavaloko, vipattisambhavaloko, eko loko sabbe satta aharatthitika. Dve loka namanca rupanca. Tayo loka tisso vedana. Cattaro loka cattaro ahaRa. Panca loka pancupadanakkhandha. Cha loka cha ajjhattikani ayatanani. Satta loka satta vinnanatthitiyo. Attha loka attha lokadhamma. Nava loka nava sattavasa. Dasa loka dasayatanani. @Footnote: 1 cha.Ma. rattim khitta 2 khu.dha. 25/304/69 culasubhaddavatthu

--------------------------------------------------------------------------------------------- page88.

Dvadasa loka dvadasayatanani. Attharasa loka attharasa dhatuyo. Vajjanti sabbe kilesa vajja, sabbe duccarita vajja, sabbe abhisankhara vajja, sabbam 1- bhavagamikammam vajjam? iti imasminca loke imasminca vajje tibba bhayasanna paccupatthita hoti, seyyathapi ukkhittasike vadhake. Imehi pannasaya akarehi imani pancindriyani janati passati annasi pativijjhi. Idam tathagatassa indriyaparopariyatte nananti. 2- Uppaliniyanti uppalavane. Itaresupi eseva nayo. Antonimuggaposiniti yani anto nimugganeva posiyanti. Udakam accuggamma titthantiti 3- udakam atikkamitva titthanti. 3- Tattha yani accuggamma thitani, tani suriyarasmisamphassam agamayamanani thitani ajja pupphanakani. Yani samodakam thitani, tani sve pupphanakani. Yani udakanugatani antonimuggaposini, tani tatiyadivase pupphanakani. Udaka pana anugatani annanipi saropagauppaladini 4- nama atthi, yani neva pupphissanti, macchakacchapabhakkhaneva bhavissanti. Tani palim narulhani. Aharitva pana dipetabbaniti dipitani. Yatheva hi tani catubbidhani pupphani, evameva ugghatitannu vipaccitannu 5- neyyo padaparamoti cattaro puggala. Tattha "yassa puggalassa saha udahatavelaya dhammabhisamayo hoti, ayam vuccati puggalo ugghatitannu. Yassa puggalassa sankhittena bhasitassa vittharena atthe vibhajiyamane dhammabhisamayo hoti, ayam vuccati puggalo vipaccitannu. Yassa puggalassa uddesatopi paripucchatopi yoniso manasikaroto kalyanamitte sevato bhajato payirupasato anupubbena dhammabhisamayo hoti, ayam vuccati puggalo neyyo. Yassa puggalassa bahumpi sunato bahumpi bhanato bahumpi kalyanamitte sevato bhajato payirupasato anupubbena dhammabhisamayo hoti, ayam vuccati puggalo neyyo. Yassa puggalassa bahumpi sunato bahumpi bhanato bahumpi dharayato bahumpi vacayato na taya jatiya dhammabhisamayo hoti, ayam vuccati puggalo padaparamo." 6- tattha bhagava uppalavanadisadisam dasasahassilokadhatum olokento "ajja pupphanakapupphani 7- viya ugghatitannu, sve pupphanakani viya vipaccitannu, @Footnote: 1 cha.Ma. sabbe bhavagamikamma vajja 2 khu. pati. 31/275-6/179 (sya) @3-3 cha.Ma. thitaniti...thitani 4 Si. sarogauppalani @5 cha.Ma. vipancitannu evamuparipi 6 abhi. pu. 36/151/152 @7 cha.Ma. pupphanakani

--------------------------------------------------------------------------------------------- page89.

Tatiyadivase pupphanakani viya neyyo, macchakacchapabhakkhani pupphani viya padaparamo"ti addasa. Passanto ca "ettaka apparajakkha, ettaka maharajakkha, tatrapi ettaka ugghatitannu"ti evam sabbakaratova addasa. Tattha tinnam puggalanam imasmimyeva attabhave bhagavato dhammadesana attham sadheti. Padaparamanam anagate vasanatthaya hoti. Atha bhagava imesam catunnam puggalanam atthavaham dhammadesanam viditva desetukamyatam uppadetva puna sabbepi tisu bhavesu satte bhabbabhabbavasena dve kotthase akasi. Ye sandhaya vuttam "katame te satta abhabba, ye te satta kammavaranena samannagata kilesavaranena samannagata vipakavaranena samannagata assaddha acchandika duppanna abhabba niyamam okkamitum kusalesu dhammesu sammattam, ime te satta abhabba. Katame te satta bhabba, ye te satta na kammavaranena .pe. Ime te satta bhabba"ti. 1- Tattha sabbepi abhabbapuggale pahaya bhabbapuggaleyeva nanena pariggahetva "ettaka ragacarita ettaka dosamohacarita vitakkasaddhabuddhicarita ca"ti cha kotthase akasi. Evam katva dhammam desissamiti cintesi. Paccabhasinti patiabhasim, aparutati vivata. Amatassa dvarati ariyamaggo. So hi amatasankhatassa nibbanassa dvaram, so maya vivaritva thapitoti dasseti. Pamuncantu saddhanti sabbe attano saddham pamuncantu vissajjentu. Pacchimapadadvaye ayamattho, ahanhi attano pagunam suppavattitampi imam panitam uttamadhammam kayavacakilamathasanni hutva na bhasim. Idani pana sabbo jano saddhabhajanam upanetu, puressami nesam sankappanti. [284] Tassa mayham bhikkhave etadahositi etam ahosi. Kassa nu kho aham pathamam dhammam deseyyanti ayam dhammadesanapatisamyutto vitakko udapaditi attho. Kada panesa udapaditi. Buddhabhutassa atthame sattahe. Tatrayam anupubbikatha:- bodhisatto kira mahabhinikkhamanadivase vivatam itthagaram disva samviggahadayo "kanthakam ahara"ti channam amantetva channasahayo @Footnote: 1 abhi. vi. 35/827/417, khu. pati. 32/283/182 (sya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page90.

Assarajapitthigato nagarato nikkhamitva kanthakanivattanacetiyatthanam nama dassetva tini rajjani atikkamma anomanaditire pabbajitva anupubbena carikancaramano rajagahe pindaya caritva pandavapabbate nisinno bimbisarena 1- namagottam pucchitva "imam rajjam sampaticchahi"ti vutto "alam maharaja, na mayham rajjena attho, aham rajjam pahaya lokahitatthaya padhanamanuyunjitva loke vivatacchado 2- buddho bhavissamiti nikkhanto"ti vatva "tenahi buddho hutva pathamam mayham vijitam osareyyasi"ti patinnam gahito kalamanca udakanca upasankamitva tesam dhammadesanasaram avindanto tato pakkamitva uruvelaya chabbassani dukkarakarikam karontopi amatam pativijjhitum asakkonto olarikaharappatisevanena kayampi santappesi. Tada ca uruvelagame sujata nama kutumbiyadhita 3- ekasmim nigrodharukkhe patthanam akasi "sacaham samanajatikam kulagharam gantva pathamagabbhe puttam labhissami, balikammam karissami"ti. Tassa sa patthana samijjhi. Sa visakhapunnamidivase patova balikammam karissamiti rattiya paccusasamaye evam 4- payasam patiyadesi. Tasmimpi payase paccamane mahantamahanta bubbula 5- utthahitva dakkhinavatta hutva sancaranti. Ekaphusitampi bahi na gacchati. Mahabrahma chattam dharesi. Cattaro lokapala khaggahattha arakkham ganhimsu. Sakko alatani samanento aggim jalesi. Devata catusu dipesu ojam samharitva tattha pakkhipimsu. Bodhisatto bhikkhacarakalam agamayamano patova gantva rukkhamule nisidi. Rukkhamulam sodhanatthaya gata dhati agantva sujataya arocesi. "devata rukkhamule nisinna"ti. Sujata sabbam pasadhanam pasadhetva satasahassagghanike suvannathale payasam vaddhetva annaya suvannapatiya pidahitva ukkhipitva gata mahapurisam disva saheva patiya hatthe thapetva vanditva "yatha mayham manoratho nipphanno, evam tumhakampi nipphajjatu"ti vatva pakkami. @Footnote: 1 cha.Ma. magadhissarena ranna 2 Si. vivattacchado 3 Ma. kutumbassa dhita @4 Ma. evarupam 5 cha.Ma. pupphula

--------------------------------------------------------------------------------------------- page91.

Bodhisatto neranjaraya tiram gantva suvannathalam tire thapetva nhatva paccuttaritva ekunapannasapinde karonto payasam paribhunjitva "sacaham ajja buddho bhavami, thalam patisotam gacchatu"ti khipi. Thalam patisotam gantva thokam thatva kalanagarajassa bhavanam pavisitva tinnam buddhanam thalani ukkhipitva atthasi. Mahasatto vanasande divaviharam katva sayanhasamaye sotthiyena 1- dinna atthatinamutthiyo gahetva bodhimandam aruyha dakkhinadisabhage atthasi. So padeso paduminipatte udakabindu viya akampittha. Mahasatto "ayam mama gunam dharetum na sakkoti"ti pacchimadisabhagam agamasi, sopi tatheva akampittha. Uttaradisabhagam agamasi, sopi tatheva akampittha. Puratthimadisabhagam agamasi. Tattha pallankappamanatthanam sunikhataindakhilo viya niccalamahosi. Mahasatto "idam thanam sabbabuddhanam kilesabhanjanaviddhamsanatthanan"ti tani tinani agge gahetva calesi. Tani cittakarena tulikaggena paricchinnani viya ahesum. Bodhisatto "bodhim appatva imam pallankam na bhindissami"ti caturangaviriyam adhitthahitva pallankam abhujitva nisidi. Tamkhananneva maro bahusahassam mapetva diyaddhayojanasatikam girimekhalannama hatthim aruyha navayojanam marabalam gahetva addhakkhikena olokayamano pabbato viya ajjhottharanto upasankami. Mahasatto "mayham dasaparamiyo purentassa anno samano va brahmano va devo va maro va brahma va sakkhi natthi, vessantarattabhave pana mayham sattasu varesu mahapathavi sakkhi ahosi, idanipi me ayameva acetana katthakalingarupama mahapathavi sakkhi"ti hattham pasaresi. Mahapathavi tavadeva ayadandena pahatakamsatalam viya ravasatam ravasahassam muncamana viravitva parivattamana marabalam cakkavalamukhavattiyam muncanamakasi. Mahasatto suriye dharamaneyeva marabalam vidhamitva pathamayame pubbenivasananam, majjhimayame dibbacakkhum visodhetva pacchimayame paticcasamuppade nanam otaretva vattavivattam @Footnote: 1 Si. sotthikena, cha.Ma. sottiyena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page92.

Sammasanto 1- arunodaye buddho hutva "maya anekakappakotisatasahassam addhanam imassa pallankassa atthaya vayamo kato"ti sattaham ekapallankena nisidi. Athekaccanam devatanam "kinnu kho annepi buddhattakara dhamma atthi"ti kankha udapadi. Atha bhagava atthame divase samapattito vutthaya devatanam kankham natva kankhavidhamanattham akase uppatitva yamakapatihariyam dassetva tasam kankham vidhamitva pallankato isakam pacinanissite uttaradisabhage thatva cattari asankheyyani kappasatasahassanca puritanam paraminam phaladhigamanatthanam pallankanceva bodhirukkhanca animisehi akkhihi olokayamano sattaham vitinamesi, tam thanam animisacetiyam nama jatam. Atha pallankassa thitatthanassa ca antara puratthimapacchimato ayate ratanacankame cankamanto sattaham vitinamesi, tam thanam ratanacankamacetiyam nama jatam. Tato pacchimadisabhage devata ratanamayagharam mapayimsu, tattha pallankena nisiditva abhidhammapitakam visesato cettha anantanayasamantapatthanam vicinanto sattaham vitinamesi, tam thanam ratanagharacetiyam nama jatam. Evam bodhisamipeyeva cattari sattahani vitinametva pancame sattahe bodhirukkhamula yena ajapalanigrodho tenupasankami, tatrapi dhammam vicinantoyeva vimuttisukhanca patisamvedento nisidi, dhammam vicinanto cettha evam abhidhammanayamaggam sammasi, pathamam dhammasanganipakaranam nama, tato vibhangappakaranam, dhatukathapakaranam, puggalapannattippakaranam, kathavatthu nama pakaranam, yamakam nama pakaranam, tato mahapakaranam patthanam namati. Tatthassa sanhasukhumapatthanamhi citte otinne piti uppajji, pitiya uppannaya lohitam pasidi, lohite pasanne chavi pasidi, chaviya pasannaya puratthimakayato kutagaradippamana rasmiyo utthahitva akase pakkhandachaddantanagakulam viya pacinadisaya anantani cakkavalani pakkhanda pacchimakayato @Footnote: 1 cha.Ma. sammasitva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page93.

Utthahitva pacchimadisaya, dakkhinamsakutato utthahitva dakkhinadisaya, vamamsakutato utathahitva uttaradisaya anantani cakkavalani pakkhanda, padatalehi pavalankuravanna rasmiyo nikkhamitva mahapathavim vinivijjhitva udakam dvidha bhinditva vatakkhandham padaletva ajatakasam pakkhanda, sisato samparivattiyamanam manidamam viya nilavanna rasmivatti utthahitva cha devaloke vinivijjhitva nava brahmaloke vehapphale pancasuddhavase ca vinivijjhitva cattaro aruppe atikkamma ajatakasam pakkhanda. Tasmim divase aparimanesu cakkavalesu aparimana satta sabbe suvannavannava ahesum. Tamdivasanca pana bhagavato sarira nikkhanta yavajjadivasapi ta rasmiyo ananta lokadhatuyo gacchantiyeva. Evam bhagava ajapalanigrodhe sattaham vitinametva tato aparam sattaham muccalinde nisidi, nisinnamattasseva cassa sakalacakkavalagabbham purento mahaakalamegho udapadi. Evarupo kira mahamegho dvisuyeva kalesu vassati cakkavattimhi va uppanne buddhe va. Idha buddhakale udapadi. Tasmim pana uppanne muccalindo nagaraja cintesi "ayam megho satthari mayham bhavanam pavitthamatteva uppanno, vasagaramassa laddhum vattati"ti. So sattaratanamayam pasadam nimminitum sakkontopi evam kate mayham mahapphalam na bhavissati, dasabalassa kayaveyyavaccam karissamiti mahantam attabhavam katva sattharam sattakkhattum bhogehi parikkhipitva upari phanam dharesi, parikkhepassa antookaso hettha lohapasadappamano ahosi, icchiticchitena iriyapathena sattha viharissatiti nagarajassa ajjhasayo ahosi, tasma evam mahantam okasam parikkhipi, majjhe ratanapallanko pannatto hoti, upari suvannatarakavicittam samosaritagandhadamakusumadamacelavitanam ahosi, catusu konesu gandhatelena dipa jalita, catusu disasu vivaritva candanakarandaka thapita. Evam bhagava tam sattaham tattha vitinametva tato aparam sattaham rajayatane nisidi. Atthame sattahe sakkena devanamindena abhatam dantakatthanca osathaharitakanca khaditva mukham dhovitva catuhi lokapalehi upanite paccagghe

--------------------------------------------------------------------------------------------- page94.

Selamaye patte tapussabhallikanam pindapatam paribhunjitva puna paccagantva ajapalanigrodhe nisinnassa sabbabuddhanam acinno ayam vitakko udapadi. Tattha panditoti pandiccena samannagato. Viyattoti veyyattiyena samannagato. Medhaviti thanuppattikaya pannaya samannagato. Apparajakkhajatikoti samapattiya vikkhambhitatta nikkilesajatiko visuddhasatto. Ajanissatiti sallakkhissati pativijjhissati. Nananca pana meti mayhampi sabbannutananam uppajji. Bhagava kira devataya kathiteneva nittham agantva sayampi sabbannutananena olokento ito sattamadivasamatthake kalam katva akincannayatane nibbattoti addasa. Tam sandhayaha "nananca pana me dassanam udapadi"ti. Mahajaniyoti sattadivasabbhantare pattabbamaggaphalato parihinatta mahati jani assati mahajaniyo. Akkhane nibbatto 1- gantva desiyamanam dhammampissa sotum sotappasado natthi, idha dhammadesanatthanam agamanapadampi natthi, evam mahajaniyo jatoti dasseti. Abhidosakalakatoti addharatte kalakato. Nananca pana meti mayhampi sabbannutananam udapadi. Idhapi kira bhagava devataya vacanena sannitthanam akatva sabbannutananena olokento "hiyyo addharatte kalam katva udako ramaputto nevasanna- nasannayatane nibbatto"ti addasa. Tasma evamaha. Sesam purimanayasadisameva. Bahukarati bahupakaRa. Padhanapahitattam upatthahimsuti padhanatthaya pesitattabhavam vasanatthane parivenasammajjanena pattacivaram gahetva anubandhanena mukhodakadantakatthadanadina ca upatthahimsuti. Ke pana te pancavaggiya nama? ye te:- ramo dhajo lakkhano jotimanti 2- yanno subhojo suyamo sudatto ete tada attha ahesum brahmana chalangava mantam viyakarimsuti. Bodhisattassa jatakale supinapatiggahaka ceva lakkhanapatiggahaka ca attha brahmana. Tesu tayo dvedha byakarimsu "imehi lakkhanehi samannagato agaram @Footnote: 1 cha.Ma. nibbattatta 2 Si... lakkhano capi manti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page95.

Ajjhavasamano raja hoti cakkavatti, pabbajamano buddho"ti. Panca brahmana ekamsabyakarana ahesum "imehi lakkhanehi samannagato agare na titthati, buddhova hoti"ti. Tesu purima tayo yathamantapadam gata, ime pana panca mantapadam atikkanta. Te attana laddham punnapattam natakanam vissajjetva "ayam mahapuriso agaram na ajjhavasissati, ekantena buddho bhavissati"ti nibbitakka bodhisattam uddissa samanapabbajjam pabbajita. Tesam puttatipi vadanti. Tam atthakathaya patikkhittam. Ete kira daharakaleyeva bahu mante janimsu, tasma te brahmana acariyatthane thapayimsu. Te paccha amhehi 1- puttadarajanam chinditva na sakka pabbajitunti 1- daharakaleyeva pabbajitva ramaniyani senasanani paribhunjanta vicarimsu. Kalena kalam pana "kim bho mahapuriso mahabhinikkhamanam nikkhanto"ti pucchanti. Manussa "kuhim tumhe mahapurisam passissatha, tisu pasadesu tividhanatakamajjhe devo viya sampattim anubhoti"ti vadanti. Te sutva "na tava mahapurisassa nanam paripakam gacchati"ti appossukka viharimsuyeva. Kasma panettha bhagava "bahukara kho ime pancavaggiya"ti aha. Kim upakarakanamyeva esa dhammam deseti, anupakarakanam na desetiti. No na deseti. Paricayavasena hesa alaranceva kalamam udakanca ramaputtam olokesi. Etasmim pana buddhakkhette thapetva annakondannam 2- pathamam dhammam sacchikatum samattho nama natthi. Kasma? tathavidhaupanissayatta. Pubbe kari punnakaranakale dve bhataro ahesum. Te ekatova sassam akamsu. Tattha jetthassa "ekasmim sasse nava vare aggasassadanam maya databban"ti ahosi. So vappakale bijaggam nama datva gabbhakale kanitthena saddhim mantesi "gabbhakale gabbham phaletva dassama"ti. Kanittho "tarunasassam nasetukamosi"ti aha. Jettho kanitthassa ananuvattanabhavam natva khettam vibhajitva @Footnote: 1-1 cha.Ma. puttadarajatam chaddetva na sakka bhavissati pabbajitunti @2 cha.Ma. annasikondannam evamuparipi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page96.

Attano kotthasato gabbham phaletva khiram niharitva sappiphanitehi yojetva adasi, puthukakale puthukaggam 1- karetva adasi, layanakale layanaggam 2- venikarane veniggam kalapadisu kalapaggam khalaggam bhandaggam kotthagganti evam ekasasse nava vare aggadanam adasi. Kanittho panassa uddharitva adasi, tesu jettho annakondannatthero jato, kanittho subhaddaparibbajako. Iti ekasmim sasse navannam aggadananam dinnatta thapetva theram anne pathamam dhammam sacchikatum samattha nama natthi. "bahukara kho ime pancavaggiya"ti idam pana upakaranussaranamattakeneva vuttam. Isipatane migadayeti tasmim kira padese anuppanne buddhe paccekabuddha gandhamadanapabbate sattaham nirodhasamapattiya vitinametva nirodha vutthaya nagalatadantakattham khaditva anotattadahe mukham dhovitva pattacivaram adaya akasena agantva nipatanti. Tattha civaram parupitva nagare pindaya caritva katabhattakicca gamanakalepi tatoyeva uppatitva gacchanti. Iti isayo ettha nipatanti uppatanti cati tam thanam isipatananti sankham gatam. Miganam pana abhayatthaya dinnatta migadayoti vuccati. Tena vuttam "isipatane migadaye"ti. [285] Antara ca gayam antara ca bodhinti gayaya ca bodhissa ca vivare tigavutantare thane. Bodhimandato hi gaya tini gavutani. Baranasi attharasayojanani. Upako bodhimandassa ca gayaya ca antare bhagavantam addasa. Antarasaddena pana yuttatta upayogavacanam katam. Idisesu pana 3- thanesu akkharacintaka "antara gamanca nadinca yati"ti evam ekameva antarasaddam payujjanti, so dutiyapadenapi yojetabbo hoti, ayojiyamane upayogavacanam na papunati. Idha pana yojetva eva vuttoti. Addhanamaggapatipannanti addhanasankhatam maggam patipannam, dighamaggapatipannanti attho. Addhanamaggagamanasamayassa hi vibhange "addhayojanam gacchissamiti bhunjitabban"tiadivacanato 4- addhayojanampi addhanamaggo hoti. Bodhimandato pana gaya tigavutam. @Footnote: 1 cha.Ma. puthukam 2 cha.Ma. layane layanaggam, Si. dayane dayanaggam 3 cha.Ma. ca @4 vinaYu. mahavi. 2/218/219 ganabhojanasikkhapada

--------------------------------------------------------------------------------------------- page97.

Sabbabhibhuti sabbam tebhumikadhammam abhibhavitva thito. Sabbaviduti sabbam catubhumikadhammam avedim annasim. Sabbesu dhammesu anupalittoti sabbesu tebhumikadhammesu kilesalepanena anupalitto. Sabbanjahoti sabbam tebhumikadhammam jahitva thito. Tanhakkhaye vimuttoti tanhakkhaye nibbane arammanato vimutto. Sayam abhinnayati sabbacatubhumikadhammam attanava janitva. Kamuddiseyyanti kam annam "ayam me acariyo"ti uddiseyyam. Na me acariyo atthiti lokuttaradhamme mayham acariyo nama natthi. Natthi me patipuggaloti mayham patibhago puggalo nama natthi. Sammasambuddhoti samma hetuna 1- nayena cattari saccani sayam buddho. Sitibhutoti sabbakilesagginibbapanena sitibhuto. Kilesanamyeva nibbutatta nibbuto. Kasinam puranti kasiratthe nagaram. Ahancham amatadundubhinti dhammacakkapatilabhaya amatabherim paharissamiti gacchami. Arahasi anantajinoti anantajinosi bhavitum yutto. Huveyyavusoti 2- avuso evampi nama bhaveyya. Pakkamiti vankaharajanapadam nama agamasi. Tatthekam migaluddakagamakam nissaya vasam kappesi. Jetthakaluddako tam upatthasi. Tasmim ca janapade canda macchika honti. Atha nam ekaya catiya vasapesum, migaluddako dure migavam gacchanto "amhakam arahante ma pamajji"ti navam 3- nama dhitaram anapetva agamasi saddhim puttabhatikehi. Sa cassa dhita dassaniya hoti kotthasasampanna. Dutiyadivase upako gharam agato tam darikam sabbam upacaram katva parivisitum upagatam disva ragena abhibhuto bhunjitumpi asakkonto bhajanena bhattam adaya vasanatthanam gantva bhattam ekamante nikkhipitva sace navam labhami, jivami, no ce, maramiti niraharo sayi. Sattame divase magaviko agantva dhitaram upakassa pavuttim pucchi. Sa "ekadivasameva agantva puna nagatapubbo"ti aha. Magaviko agataveseneva nam upasankamitva pucchissamiti tamkhanamyeva gantva "kim bhante aphasukan"ti pade paramasanto pucchi. Upako @Footnote: 1 cha.Ma. sahetuna 2 cha.Ma. hupeyyapavusoti 3 cha.Ma. chavam. evamuparipi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page98.

Nitthunanto parivattatiyeva. So "vadatha bhante, yam maya sakka katum, tam sabbam karissami"ti aha. Upako "sace navam labhami, jivami, no ce, idheva maranam seyyo"ti aha. Janasi pana bhante kinci sippanti. Na janamiti. Na bhante kinci sippam ajanantena sakka gharavasam adhitthatunti. So aha "naham kinci sippam janami, apica tumhakam mamsaharako bhavissami, mamsanca vikkinissami"ti. Magaviko "amhakampi etadeva ruccati"ti uttarasatakam datva gharam anetva dhitaram adasi. Tesam samvasamanvaya putto vijayi. Subhaddotissa namam akamsu. Nava 1- tassa rodanakale "mamsaharakassa putta, migaluddakassa putta ma rodi"tiadini vadamana puttatosanagitena upakam uppandesi. Bhadde tvam mam anathoti mannasi. Atthi me anantajino nama sahayo. Tassaham santikam 2- gamissamiti aha. Nava evamayam attiyatiti natva punappunam katheti. So ekadivasam anarocetvava majjhimadesabhimukho pakkami. Bhagava ca tena samayena savatthiyam viharati jetavane mahavihare. Athakho bhagava patikacceva bhikkhu anapesi "yo bhikkhave `anantajino'ti pucchamano agacchati, tassa mam dasseyyatha"ti. Upakopi kho "kuhim anantajino va sati"ti pucchanto anupubbena savatthim agantva viharamjhe thatva kuhim anantajinoti pucchi. Tam bhikkhu bhagavato santikam anayimsu. 3- So bhagavantam disva "sanjanatha mam bhagava"ti aha. Amaupaka sanjanami, kuhim pana tvam vasitthati. Vankaharajanapade bhanteti. Upaka mahallakosi jato pabbajitum sakkhissasiti. Pabbajissami bhanteti. Bhagava pabbajetva tassa kammatthanam adasi. So kammatthane kammam karonto anagamiphale patitthaya kalam katva avihesu nibbatto. Nibbattakkhaneyeva arahattam papuniti. Avihesu nibbattamatta hi satta jana arahattam papunimsu, tesam so annataro. @Footnote: 1 khu. theri. 26/293/468 visatinipata, pali. capa 2 cha.Ma. santike 3 cha.Ma. nayimsu

--------------------------------------------------------------------------------------------- page99.

Vuttanhetam:- "aviham upapannase vimutta satta bhikkhavo ragadosaparikkhina tinna loke visattikam. Upako palagando 1- ca pukkusati ca te tayo bhaddiyo khandadevo ca bahudatti 2- ca pingiyo te hitva manusam deham dibbayogam upajjhagun"ti. 3- [286] Santhapesunti katikam akamsu. Bahullikoti civarabahulladinam atthaya patipanno. Padhanavibbhantoti padhanato vibbhanto bhattho parihino. Avatto bahullayati civaradinam bahulabhavatthaya avatto. Apica kho asanam thapetabbanti apica kho panassa uccakule nibbattassa asanamattam thapetabbanti vadimsu. Nasakkhimsuti buddhanubhavena buddhatejena abhibhuta attano katikaya thatum nasakkhimsu. Namena ca avusovadena ca samudacarantiti gotamati avusoti ca vadanti, avuso gotama mayam uruvelaya padhanakale tuyham pattacivaram gahetva vicarimha, mukhodakadantakattham adamha, vutthaparivenam sammajjimha, paccha ko te vattapatipattim akasi, kacci amhesu pakkantesu 4- na cintayitthati evarupim katham kathentiti attho. Iriyayati dukkarairiyaya. Patipadayati dukkarapatipattiya. Dukkarakarikayati pasataaddhapasatamuggayusadiaharakaranadina dukkarakaranena. Abhijanatha me noti abhijanatha nu mama. Evarupam pabhavitametanti etam evarupam vakyabhedanti attho. Api nu aham uruvelaya padhane tumhakam sangahanattham anuggahanattham rattim va diva va agantva "avuso ma vitakkayittha, mayham obhaso va nimittam va pannayati"ti evarupam kanci vacanabhedam akasinti adhippayo. Te ekapadeneva satim labhitva uppannagarava "handa addha esa buddho jato"ti saddahitva no hetam bhanteti ahamsu. Asakkhim kho aham bhikkhave pancavaggiye bhikkhu sannapetunti aham bhikkhave pancavaggiye bhikkhu buddho ahanti janapetum asakkhim. Tada pana @Footnote: 1 Si. phalagando 2 cha.Ma. bahuraggi 3 sam. saga. 15/105/71 ghatikarasutta @4 Si. apakkantesu

--------------------------------------------------------------------------------------------- page100.

Bhagava uposathadivaseyeva agacchi. Attano buddhabhavam janapetva kondannattheram kayasakkhim katva dhammacakkappavattanasuttam kathesi. Suttapariyosane thero attharasahi brahmakotihi saddhim sotapattiphale patitthasi. Suriye dharamaneyeva desana nitthasi. Bhagava tattheva vassam upagacchi. Dvepi sudam bhikkhave bhikkhu ovadamitiadi patipadadivasato patthaya pindapatatthayapi gamam apavisanadipanattham vuttam. Tesam hi bhikkhunam kammatthanesu uppannamalavisodhanattham bhagava antovihareyeva ahosi. Uppanne uppanne kammatthanamale tepi bhikkhu bhagavato santikam gantva pucchanti. Bhagavapi tesam nisinnatthanam gantva malam vinodeti. Atha nesam bhagavata evam nihatabhattena ovadiyamananam vappatthero patipadadivase sotapanno ahosi. Bhaddiyatthero dutiyaya, mahanamatthero tatiyaya, assajitthero catutthiyam. Pakkhassa pana pancamiyam sabbeva te ekato sannipatetva anattalakkhanasuttam kathesi, suttapariyosane sabbepi arahattaphale patitthahimsu. Tenaha "athakho bhikkhave pancavaggiya bhikkhu maya evam ovadiyamana .pe. Anuttaram yogakkhemam nibbanam ajjhagamamsu .pe. Natthidani punabbhavo"ti. Ettakam kathamaggam bhagava yam pubbe avaca "tumhepi mamam ceva pancavaggiyananca maggam arulha, ariyapariyesana tumhakam pariyesana"ti. Imam ekameva anusandhim dassento ahari. [287] Idani yasma na agariyanamyeva pancakamagunapariyesana hoti, anagariyanampi cattaro paccaye apaccavekkhitva paribhunjantanam pancakamagunavasena anariyapariyesana hoti, tasma tam dassetum pancime bhikkhave kamagunatiadimaha. Tattha navarattesu pattacivaradisu cakkhuvinneyya rupatiadayo cattaro kamaguna labbhanti. Raso panettha paribhogaraso hoti. Manunne pindapate bhesajje ca pancapi labbhanti. Senasanampi civare viya cattaro. Raso pana etthapi paribhogarasova. Ye hi keci bhikkhaveti kasma arabhi? evam pancakamagune dassetva idani ye evam vadeyyum "pabbajitakalato patthaya anariyapariyesana nama kuto, ariyapariyesanava pabbajitanan"ti, tesam patisedhanatthaya "pabbajitanampi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page101.

Catusu paccayesu apaccavekkhanaparibhogo anariyapariyesana eva"ti dassetum imam desanam arabhi. Tattha gadhitati tanhagedhena gadhita. Mucchitati tanhamucchaya mucchita. Ajjhopannati tanhaya ajjhogalha. Anadinavadassavinoti adinavam apassanta. Anissaranappannati nissaranam vuccati paccavekkhanananam. Te tena virahita. Idani tassa atthassa sadhakam upamam dassento seyyathapi bhikkhavetiadimaha. Tatrevam opammasamsandanam veditabbam:- arannakamigo viya hi samanabrahmana, luddakena aranne thapitapaso viya cattaro paccaya, tassa luddakassa pasarasim ajjhottharitva sayanakalo viya tesam cattaro paccaye apaccavekkhitva paribhogakalo, luddake agacchante migassa yena kamam agamanakalo viya samanabrahmananam marassa yathakamakaraniyakalo maravasam upagatabhavoti attho. Migassa pana abandhassa pasarasim adhisayitakalo viya samanabrahmananam catusu paccayesu paccavekkhanaparibhogo, luddake agacchante migassa yena kamam gamanam viya samanabrahmananam maravasam anupagamanam veditabbam. Vissatthoti nibbhayo nirasanko. Sesam sabbattha uttanatthamevati. Papancasudaniya majjhimanikayatthakathaya pasarasisuttavannana nitthita. Ariyapariyesanatipi etasseva namam. --------------


             The Pali Atthakatha in Roman Book 8 page 82-101. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=8&A=2084&modeTY=2&pagebreak=1              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=8&A=2084&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=12&i=312              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=12&A=5384              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=12&A=6328              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=12&A=6328              Contents of The Tipitaka Volume 12 http://84000.org/tipitaka/read/?index_12

first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]