ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 9 : PALI ROMAN Ma.A. (papa–ca.3)

                          5. Brahmanavagga
                        1. Brahmayusuttavannana
      [383] Evamme sutanti brahmayusuttam. Tattha mahata bhikkhusamghena saddhinti
mahatati gunamahattenapi mahata, sankhyamahattenapi. So hi bhikkhusamgho 1- gunehipi
maha ahosi appacchatadigunasamannagatatta, sankhyayapi maha pancasatasankhyatatta.
Bhikkhunam samghena bhikkhusamghena, ditthisilasamannasanghatasankhatena samanaganenati attho.
Saddhinti ekato. Pancamattehi bhikkhusatehiti panca matta etesanti pancamattani.
Mattati pamanam vuccati, tasma yatha bhojane mattannuti vutte bhojane mattam
janati pamanam janatiti attho hoti, evamidhapi tesam bhikkhusatanam pancamatta
pancapamananti evamattho datthabbo. Bhikkhunam satani bhikkhusatani. Tehi pancamattehi
bhikkhusatehi.
      Visavassasatikoti visadhikavassasatiko. Tinnam vedananti iruvedayajuvedasamavedanam.
Otthapahatakaranavasena param gatoti paragu. Saha nighanduna ca ketubhena
ca sanighandubhetubhanam, nighanduti namanighandurukkhadinam 2- vevacanappakasakam sattham.
Ketubhanti kiriyakappavikappo kavinam upakaraya 3- sattham. Saha akkharappabhedena
sakkharappabhedanam. Akkharappabhedoti sikkha ca nirutti ca. Itihasapancamananti
athabbanavedam catuttham katva "itiha asa itiha asa"ti idisavacanappatisamyutto
puranakathasankhato itihaso pancamo etesanti itihasapancama, tesam
itihasapancamanam. Padanca tadavasesanca byakaranam adhiyati pavedeti cavati padako
veyyakarano. Lokayatanti 4- vuccati vitandavadasattham. Mahapurisalakkhananti
mahapurisanam buddhadinam lakkhanadipakam dvadasasahassaganthappamanam sattham, yattha
@Footnote: 1 cha.Ma. bhikkhusamghe              2 su.vi. 1/526/222
@3 upakaravaham, su.vi. 1/256/222     4 cha.Ma. itisaddo na disasati
Solasasahassagathaparimanaya buddhamanta nama ahesum, yesam vasena "imina lakkhanena
samannagata buddha nama honti, imina paccekabuddha nama honti, imina
dve aggasavaka, asitimahasavaka, buddhamata, buddhapita, aggupatthako,
aggupatthayika, raja cakkavatti"ti ayam viseso nayati. Anavayoti imesu
lokayatamahapurisalakkhanesu anuno paripurikari, avayo na hotiti vuttam hoti.
Avayo nama yo tani atthato ca ganthato ca sandharetum na sakkoti. Assosi
khotiadisu yam vattabbam siya, tam saleyyakasutte 1- vuttameva.
      [384] Ayam tatati ayam mahallakataya gantum asakkonto manavam
amantetva evamaha. Apica esa brahmano cintesi "imasmim loke `aham
buddho aham buddho'ti uggatassa namam gahetva bahu jana vicaranti, tasma
na me anussavamatteneva upasankamitum yuttam. Ekaccam hi upasankamantassa apakkamanampi
garu hoti, anatthopi uppajjati. Yannunaham mama antevasikam pesetva `buddho
va no va'ti janitva upasankameyyan"ti, tasma manavam amantetva "ayam
tata"tiadimaha. Tam bhavantanti tassa bhoto. Tatha santamyevati tatha satoyeva.
Idam hi itthambhutakhyanatthe upayogavacanam. Yatha katham panaham bhoti ettha katham
panaham bho tam bhavantam gotamam janissami, yatha sakka so natum, tatha me
acikkhati attho. Yathati va nipatamattamevetam. Kathanti ayam akarapuccha,
kenakarenaham bhavantam gotamam janissamiti attho.
      Evam vutte kira nam upajjhayo "kim tvam tata pathaviyam thito pathavim na
passamiti viya candimasuriyanam obhase thito candimasuriye na passamiti viya
vadasi"tiadini vatva jananakaram dassento agatani kho tatatiadimaha.
Tattha mantesuti vedesu. Tathagato kira uppajjissatiti patikacceva suddhavasa
deva  vedesu lakkhanani pakkhipitva "buddhamanta nama ete"ti brahmanavesena
vede vacenti "tadanusarena mahesakkha satta tathagatam janissanti"ti.
@Footnote: 1 Ma.mu. 12/439/387 culayamakavagga
Tena pubbe vedesu mahapurisalakkhanani agacchanti. Parinibbute pana
tathagate anukkamena antaradhayanti, tena etarahi natthi. Mahapurisassati
panidhisamadanananakarunadigunamahato purisassa. Dveyeva gatiyoti dveeva nittha.
Kamancayam gatisaddo "panca kho ima sariputta gatiyo"tiadisu 1- bhavabhede vattati,
"gati miganam pavanan"tiadisu 2- nivasanatthane, "evam adhimattagatimanto"tiadisu 3-
pannaya, "gatigatan"tiadisu visajjabhave, 4- idha pana nitthayam vattatiti veditabbo.
Tattha kincapi yehi samannagato raja hoti, na teheva buddho hoti,
jatisamannato pana taniyeva taniti vuccanti. Tena vuttam "yehi samannagatassa"ti.
Sace agaram ajjhavasatiti yadi agare vasati, raja hoti cakkavattiti. 5- Catuhi
acchariyadhammehi sangahavatthuhi ca lokam ranjanato raja. Cakkaratanam vatteti, catuhi
sampatticakkehi vatteti, tehi ca param vatteti, parahitaya ca iriyapathacakkanam
vatto etasmim atthiti cakkavatti. Ettha ca rajati samannam, cakkavattiti visesanam.
Dhammena caratiti dhammiko, nayena samena vattatiti attho. Dhammena rajjam labhitva
raja jatoti dhammaraja. Parahitadhammakaranena va dhammiko, attahitadhammakaranena
dhammaraja. Caturantaya issaroti caturanto, catusamuddantaya catubbidhadipabhusitaya
ca pathaviya issaroti attho. Ajjhattam kopadipaccatthike bahiddha ca sabbarajano
vijesiti vijitavi. Janapadatthavariyappattoti janapade bhavarabhavam dhuvabhavam patto,
na sakka kenaci caletum, janapado va tamhi thavariyappatto anussukko 6-
sakammanirato 7- acalo asampavedhiti janapadatthavariyappatto. Seyyathidanti nipato,
tassa tani katamaniti attho. Cakkaratanantiadisu cakkanca tam ratijananatthena
ratanancati cakkaratanam. Eseva nayo sabbattha.
      Imesu pana ratanesu ayam cakkavattiraja cakkaratanena ajitam jinati,
hatthiassaratanehi vijite yathasukham anuvicarati, parinayakaratanena vijitamanurakkhati, sesehi
upabhogasukhamanubhavati. Pathamena cassa ussahasattiyogo, hatathiassagahapatiratanehi
@Footnote: 1 Ma.mu. 12/153/113 mahasihanadasutta    2 vi.pa. 8/339/315 gathasanganika
@3 Ma.mu. 12/161/125 mahasihanadasutta    4 Ma. visaddabhave, cha, visatabhave
@5 cha.Ma. cakkavatti    6 su.vi. 1/258/225 ambatthamanavaka   7 Ma. sakammaniyato
Pabhusattiyogo, pacchimena mantasattiyogo suparipunno hoti, itthimaniratanehi
tividhasattiyogaphalam. So itthimaniratanehi bhogasukhamanubhavati, sesehi issariyasukham.
Visesatopassa 1- purimani tini adosakusalamulajanitakammanubhavena sampajjanti,
majjhimani alobhakusalamulajanitakammanubhavena, pacchimakam 2-
amohakusalamulajanitakammanubhavenati veditabbam. Ayamettha sankhepo, vittharo pana
bojjhangasamyutte ratanasuttassa 3- upadesato gahetabbo. Apica balapanditasuttepi 4-
imesam ratananam uppattikkamena saddhim vannana agamissati.
      Parosahassanti atirekasahassam. Surati abhirukajatika. Virangarupati
devaputtasadisakaya, evam tava eke vannayanti, ayam panettha sabhavo:- virati
uttamasura vuccanti. Viranam angam virangam, virakaranam viriyanti vuttam hoti.
Virangam rupam etesanti virangarupa, viriyamayasarira viyati vuttam hoti.
Parasenappamaddanati sace patimukham tittheyya parasena, tam madditum samatthati adhippayo.
Dhammenati "pano na hantabbo"tiadina pancasiladhammena.
      Araham hoti sammasambuddho loke vivattacchadoti ettha ragadosamohamana-
ditthiavijjaduccaritachadanehi sattahi paticchanne kilesandhakaraloke tam chadanam
vivattetva samantato sanjataloko hutva thitoti vivattacchado. Tattha
pathamena padena pujarahata, dutiyena tassa hetu yasma sammasambuddhoti, tatiyena
buddhattahetubhuta vivatacchadata vuttati veditabba. Athava vivatto ca vicchado
cati vivattacchado, vattarahito chadanarahito cati vuttam hoti. Tena araham
vattabhavena, sammasambuddho chadanabhavenati evam purimapadadvayasseva hetudvayam
vuttam hoti. Dutiyavesarajjena cettha purimasiddhi, pathamena dutiyasiddhi,
tatiyacatutthehi tatiyasiddhi hoti. Purimanca dhammacakkhum, dutiyam buddhacakkhum, tatiyam
samantacakkhum sadhetitipi veditabbam. Tvam mantanam patiggahetati iminassa surabhavam
janeti.
@Footnote: 1 cha.Ma. visesato cassa          2 cha.Ma. pacchimamekam
@3 sam.maha. 19/223/88         4 Ma.u. 14/256/223
      [385] Sopi taya acariyakathaya lakkhanesu vigatasammoho ekobhasajato
viya buddhamante sampassamano evam bhoti aha. Tassattho:- yatha bho mam tvam
vadasi, evam karissamiti. Samannesiti gavesi, ekam dveti va ganayanto samanayi.
Addasa khoti katham addasa? buddhananhi nisinnanam va nipannanam va koci
Lakkhanam pariyesitum na sakkoti, thitanam pana cankamantanam va sakkoti. Tasma
lakkhanapariyesanattham agatam disva buddha utthayasana titthanti va cankamam va
adhitthahanti. Iti lakkhanadassananurupe iriyapathe vattamanassa addasa. Yebhuyyenati
payena, bahukani addasa, appani na addasati attho. Tato yani na addasa,
tesam dipanattham vuttam thapetva dveati kankhatiti "aho vata passeyyan"ti patthanam
uppadeti. Vicikicchatiti tato tato tani vicinanto kicchati na sakkoti datthum.
Nadhimuccatiti taya vicikicchaya sannitthanam na gacchati. Na sampasidatiti tato
"paripunnalakkhano ayan"ti bhagavati pasadam napajjati. Kankhaya va dubbala
vimati vutta, vicikicchaya majjhima, anadhimuccanataya balavati, asampasadena tehi
tihi dhammehi cittassa kalussiyabhavo. Kosohiteti vatthikosenapi 1- paticchanne.
Vatthaguyheti angajate. Bhagavato hi varanasseva kosohitavatthaguyham suvannavannam
padumagabbhasamanam, tam so vatthapaticchannatta, apassanto 2- antomukhagataya ca
jivhaya pahutabhavam asallakkhento tesu dvisu lakkhanesu kankhi ahosi vicikicchi.
      Athakho bhagavati athakho bhagava cintesi "sacaham imassa etani dve
lakkhanani na dassessami, nikkankho na bhavissati. Etassa kankhaya sati
acariyopissa nikkankho na bhavissati, atha mam dassanaya na agamissati, anagato
dhammam na sossati, dhammam asunanto tini samannaphalani na sacchikarissati. Etasmim
pana nikkankhe acariyopissa nikkankho mam upasankamitva dhammam sutva tini
samannaphalani sacchikarissati, etadatthamyeva ca maya paramiyo purita. Dassessamissa
tani lakkhanani"ti,
@Footnote: 1 cha.Ma. pisaddo na dassati              2 cha.Ma. ayam patho na dissati
       Tatharupam iddhabhisankharam akasi. Kathamrupam? kimettha annena vattabbam,
vuttametam nagasenatthereneva milindaranna putthena:-
          aha ca dukkaram bhante nagasena bhagavata katanti. Kim maharajati.
       Mahajanena hirikaranokasam brahmayubrahmanassa ca antevasiuttarassa
       ca bavarissa antevasinam solasabrahmanananca selassa
       ca brahmanassa antevasinam tisatamanavananca dassesi bhanteti.
       Na maharaja bhagava guyham dasseti, chayam bhagava dasseti, iddhiya
       abhisankharitva nivasananivattham kayabandhanabaddham civaraparutam chayarupakamattam
       dassesi maharajati. Chayam ditthe sati ditthoyeva nanu bhanteti.
       Titthatetam maharaja, hadayarupam, disva bujjhanakasatto bhaveyya,
       hadayamamsam niharitva dasseyya sammasambuddhoti. Kallosi bhante
       nagasenati.
       Ninnametvati niharitva. Anumasiti kathinasucim viya katva anumajji. Tatha
karanena cettha mudubhavo, kannasotanumasanena dighabhavo, nasikasotanumasanena
tanubhavo, nalatacchadanena puthulabhavo pakasitoti veditabbo. Ubhopi
kannasotanitiadisu cettha buddhanam kannasotesu malam va jallika va natthi,
dhovitva thapitarajatapanalika viya honti, tatha nasikasotesu, tanipi hi
suparikammakatakancanapanalika viya ca manipanalika viya ca honti. Tasma jivham
niharitva kathinasucim viya katva mukhapariyante upasamharanto dakkhinakannasotam
pavesetva tato niharitva vamakannasotam pavesesi, tato niharitva
dakkhinanasikasotam pavesetva tato niharitva vamanasikasotam pavesesi, tato niharitva
puthulabhavam dassento rattavalahakena addhacandam viya ca suvannapattam viya ca
rattakambalapatalena vijjujotasadisaya jivhaya kevalakappam nalatamandalam
paticchadesi.
      Yannunahanti kasma cintesi? aham hi mahapurisalakkhanani samannesitva
Gato "ditthani te tata mahapurisalakkhanani"ti acariyena pucchito "ama
Acariya"ti vattum sakkhissami, sace pana mam "kiriyakaranamassa kidisan"ti pucchissati,
tam vattum na sakkhissami, na janamiti vutte pana acariyo kujjhissati "nanu
tvam maya sabbampetam jananatthaya pesito, kasma ajanitva agatosi"ti, tasma
yannunahanti cintetva anubandhi. Bhagava nahanatthanam mukhadhovanatthanam
sarirapatijagganatthanam rajarajamahamattadinam orodhehi saddhim parivaretva
nisinnatthananti imani cattari thanani thapetva sesatthanesu antamaso
ekagandhakutipi okasam akasi.
      Gacchante gacchante kale "ayam kira brahmayubrahmanassa manavo uttaro
nama `buddho va no va'ti tathagatassa buddhabhavam vimamsanto carati, buddhavimamsako
namayan"ti pakato jato. Yamhi yamhi thane buddha vasanti, pancakiccani
kataneva honti, tani hettha dassitaneva. Tattha pacchabhattam alankatadhammasane
nisiditva dantakhacitam cittabijanim gahetva mahajanassa dhammam desente bhagavati
uttaropi avidure nisidati dhammassavanapariyosane saddha manussa svatanaya
bhagavantam nimantetva manavampi upasankamitva evam vadanti "tata amhehi
bhagava nimantito, tvampi bhagavata saddhim agantva amhakam gehe bhattam
ganheyyasi"ti. Punadivase tathagato bhikkhusamghaparivuto gamam pavisati, uttaropi
padavare padavare pariganhanto padanupadiko anubandhati. Kulageham pavitthakale
dakkhinodakaggahanam adim katva sabbam olokento nisidati. Bhattakiccavasane
tathagatassa pattam bhumiyam thapetva nisinnakale manavakassa patarasabhattam sajjenti.
So ekamante nisinno bhunjitva puna satthu santike thatva bhattanumodanam
sutva bhagavata saddhimyeva viharam gacchati.
      Tattha bhagava bhikkhunam bhattakiccapariyosanam agamento gandhamandalamale
nisidati, bhikkhuhi bhattakiccam katva pattacivaram patisametva agamma vanditva
kale arocite bhagava gandhakutim pavisati, manavopi bhagavata saddhimyeva gacchati.
Bhagava parivaretva agatam bhikkhusamgham gandhakutippamukhe thito ovaditva uyyojetva
gandhakutim pavisati, manavopi pavisati. Bhagava khuddakamance appamattakam kalam nisidati,
Manavopi avidure olokento nisidati. Bhagava muhuttam nisiditva sisokampanam 1-
dassesi, "bhoto gotamassa viharavela bhavissati"ti manavo gandhakutidvaram
pidahanto nikkhamitva ekamantam nisidati. Manussa purebhattam danam datva
bhuttapatarasa samadinnauposathanga suddhuttarasanga malagandhadihattha dhammam
sunissamati viharam agacchanti, cakkavattino khandhavaratthanam viya hoti.
      Bhagava muhuttam sihaseyyam kappetva vutthaya pubbabhagena paricchinditva
samapattim samapajjati. Samapattito vutthaya mahajanassa agatabhavam natva
gandhakutito nikkhamma mahajanaparivuto gandhamandalamalam gantva punnattapavarabuddhasanam
gato 2- parisaya dhammam desesi. Manavopi avidure nisiditva "kim nu
kho samano gotamo gehassitavasena parisam ussapento va apasadento va
dhammam deseti, udahu no"ti akkharam akkharam padam padam parigganhati, bhagava
tathavidham katham akathetvava kalam natva desanam nitthapesi. Manavo imina niyamena
parigganhanto sattamase ekato vicaritva bhagavato kayadvaradisu anumattampi
avakkhalitam na addasa. Anacchariyancetam, yam buddhabhutassa manussabhuto manavo na
passeyya, yassa bodhisattabhutassa chabbassani padhanabhumiyam amanussabhuto maro
devaputto gehassitavitakkamattampi adisva buddhabhutam ekasamvaccharam anubandhitva
kinci apassanto:-
           "satta vassani bhagavantam         anubandhim padapadam 3-
            otaram 4- nadhigacchissam       sambuddhassa sirimato"ti 5-
      adigathayo vatva pakkami. Tato manavo cintesi "aham bhavantam gotamam
satta mase anubandhamano kinci vajjam na passami. Sace panaham annepi
satta mase satta va vassani vassasatam va vassasahassam anubandheyyam, nevassa
vajjam passeyyam. Acariyo kho panassa me mahallako, yogakkhemam nama na sakka
janitum. Samanassa gotamassa sabhavaguneneva buddhabhavam vatva mayham acariyassa
arocessami"ti bhagavantam apucchitva bhikkhusamgham vanditva nikkhami.
@Footnote: 1 cha.Ma. sisokkamanam                   2 cha.Ma. pannattavarabuddhasanagato
@3 Ma. padanupadam       4 Ma. okasam      5 khu.su. 25/449/417
      Acariyassa santikanca panagantva "kacci tata uttara tam bhavantam
gotamam tathasantamyeva saddo abbhuggato"ti pucchito "acariya kim vadasi, cakkavalam
atisambadham, bhavaggam atinicam, tassa hi bhoto gotamassa akasam viya apariyanto
gunagano. Yathasantamyeva 1- bho tam bhavantam gotaman"tiadini vatva yathaditthani 2-
dvattimsamahapurisalakkhanani patipatiya acikkhitva kiriyasamacaram acikkhi. Tena
vuttam "athakho uttaro manavo .pe. Ediso ca ediso ca bhavam gotamo tato
ca bhiyyo"ti.
      [386] Tattha suppatitthitapadoti yatha hi annesam bhumiyam padam
thapentanam aggatalam va panhi va passam va pathamam phusati, vemajjham va pana
chiddam hoti, ukkhipantanampi aggataladisu ekakotthasova pathamam utthahati, na
evam tassa. Tassa pana suvannapadukatalam viya ekappahareneva sakalam padatalam
bhumim phusati, bhumito utthahati. Tasma "suppatitthitapado kho pana so bhavam
gotamo"ti vadati.
      Tatridam bhagavato suppatitthitapadataya:- sacepi hi bhagava anekasataporisam
narakam akkamissamiti padam niharati, tavadeva ninnatthanam vatapuritam viya
kammarabhastam 3- unnamitva pathavisamam hoti, unnatatthanampi anto pavisati. Dure
akkamissamiti abhiniharantassa sineruppamanopi pabbato seditavettankuro viya
onamitva 4- padasamipam agacchati. Tathahissa yamakapatihariyam katva yugandharapabbatam
akkamissamiti pade abhiniharite 5- pabbato namitva padasamipam agato,
so tam akkamitva dutiyapadena tavatimsabhavanam akkami. Na hi cakkalakkhanena
patitthatabbatthanam visamam bhavitum sakkoti. Khanu va kantaka va sakkharakathala
va uccarapassava va khelasinghanikadini va purimatarava apagacchanti, tattha
tattheva va 6- pathavim pavisanti. Tathagatassa hi silatejena pannatejena dhammatejena
dasannam paraminam anubhavena ayam mahapathavi sama mudu pupphabhikinna hoti.
@Footnote: 1 cha.Ma. tathasantamyeva     2 ka. yathaditthati      3 Si. vatapurita viya kammarabhasta
@4 cha.Ma. namitva         5 cha.Ma. abhiniharato     6 cha.Ma. ca saddo dissati
Tatra tathagato samam padam nikkhipati, samam uddharati, sabbavantehi padatalehi
bhumim phusati. (1)
      Cakkaniti dvisu padesu dve cakkani. Tesam ara ca nemi ca nabhi
ca paliyam vuttava. Sabbakaraparipuraniti imina pana ayam viseso veditabbo:-
tesam kira cakkanam padatalassa majjhe nabhi dissati, nabhiparicchinna vattalekha
dissati, nabhimukhe parikkhepapatto dissati, panalimukham dissati, ara dissanti,
aresu vattalekha dissanti, nemi dissanti, 1- nemimanika dissanti. Idam tava
paliyam agatameva.
      Sambahulavaro pana anagato, so evam datthabbo:- satti siri vaccho
nandi sovatthiko vatamsako vaddhamanakam macchayugalam bhaddapitham ankusam tomaro
pasado toranam setacchattam khaggo talapannam 2- morahatthako valavijani unhisam
patto 3- mani kusumadamam niluppalam setuppalam rattuppalam padumam pundarikam punnaghato
punnapati samuddo cakkavalam 4- himava sineru candimasuriya nakkhattani cattaro
mahadipa dve parittadipasahassani, antamaso cakkavattiranno parisam upadaya
sabbo cakkalakkhanasseva parivaro. (2)
      Ayatapanhiti dighapanhi, paripunnapanhiti attho. Yatha hi annesam
aggapado digho hoti, panhimatthake jangha patitthati, panhi tacchetva thapita
viya hoti, na evam tathagatassa. Tathagatassa pana catusu kotthasesu dve kotthasa
aggapado hoti, tatiye kotthase jangha patitthati, catutthe kotthase araggena
vattetva thapita viya rattakambalagendukasadisa panhi hoti. (3)
      Dighanguliti yatha annesam kaci anguli digha hoti, kaci rassa, na
evam tathagatassa. Tathagatassa pana makkatasseva digha hatthapadanguliyo mule
thula anupubbena gantva agge tanuka niyyasatelena madditva
vattitaharitalavattisadisa honti. Tena vuttam "dighanguli"ti. (4)
@Footnote: 1 Ma. nemi dissati                   2 cha.Ma. talavantam
@3 Si. unhisapatato                    4 cha.Ma. cakkavalo
      Mudutalunahatthapadoti sappimande osaditva thapitam satavaravihatakappasapatalam
viya mudu, 1- jatamattakumarassa viya ca niccakalam taluna ca hatthapada assati
mudutalunahatthapado. (5)
      Jalahatthapadoti na cammena patibaddhaangulantaro. Ediso hi phanahatthako
purisadosena upahato pabbajjampi na labhati. Tathagatassa pana catasso hatthanguliyo
pancapi padanguliyo ekappamana honti, tasam ekappamanataya yavalakkhanam
annamannam pativijjhitva titthati. Athassa hatthapada kusalena vaddhakina
yojitajalavatapanasadisa honti. Tena vuttam "jalahatthapado"ti. (6)
      Uddham patitthitagopphakatta ussankha pada assati ussankhapado.
Annesam hi pitthipade gopphaka honti. Tena nesam pada anibaddha viya
thaddha 2- honti, na yathasukham parivattanti, gacchantanam padatalani na dissanti.
Tathagatassa pana abhiruhitva upari gopphaka patitthahanti. Tenassa nabhito
patthaya uparimakayo navaya thapitasuvannapatima viya niccalo hoti, adhokayova
injati. Sukhena pada paripattanti. Puratopi pacchatopi ubhayapassesupi thatva
passantanam padatalani pannayanti, na hatthinam viya pacchatoyeva. (7)
      Enijanghoti enimigasadisajangho mamsussadena paripunnajangho, na ekato
baddhapindikamamso, samantato samasanthitena mamsena parikkhittahi suvattitahi
saligabbhasadisahi janghahi samannagatoti attho. (8)
      Anonamantoti anamanto. Etenassa akhujjaavamanabhavo dipito. Avasesa
jana hi khujja va honti vamana va, khujjanam uparimakayo aparipunno
hoti, vamananam hetthimakayo. Te aparipunnakayatta na sakkonti anonamanta
jannukani parimajjitum. Tathagato pana paripunnaubhayakayatta sakkoti. (9)
@Footnote: 1 cha.Ma. mudu                     2 Ma. baddha
      Usabhavaranadinam viya suvannapadumakannikasadise kose ohitam paticchannam
vatthaguyham assati kosohitavatthaguyho. Vatthaguyhanti vatthena guhitabbam angajatam
vuccati. (10)
      Suvannavannoti jatihingulakena majjitva dipidathaya 1- ghamsitva
gerukaparikammam katva thapitaghanasuvannarupakasadisoti attho. Etenassa
ghanasiniddhasanhasariratam dassetva chavivannadassanattham kancanasannibhattacoti vuttam,
purimassa va vevacanameva etam. (11)
      Rajojallanti rajo va malam va. Na upalimpatiti na laggati, padumapannato 2-
udakabindu viya vivattati. Hatthadhovanapadadhovanadini pana utugahanatthaya ceva
dayakanam punnaphalatthaya ca buddha karonti, vattasisenapi ca karontiyeva.
Senasanam pavisantena hi bhikkhuna pade dhovitva pavisitabbanti vuttametam. 3- (12)
      Uddhaggalomoti avattapariyosane uddhaggani hutva mukhasobham
olokayamanani 4- viya thitani lomani assati uddhaggalomo. (14)
      Brahmujugattoti brahma viya ujugatto, ujumeva uggatadighasariro.
Yebhuyyena hi satta khandhe katiyam janusuti tisu thanesu namanti. Te katiyam
namanta pacchato namanti, itaresu dvisu thanesu purato. Dighasarira paneke
passavanka honti, eke mukham unnametva nakkhattani ganayanta viya caranti,
eke appamamsalohita sulasadisa  honti, pavedhamana gacchanti. Tathagato pana
ujumeva uggantva dighappamano devanagare ussitasuvannatoranam viya hoti. (15)
      Sattussadoti dve hatthapitthiyo dve padapitthiyo dve amsakutani
khandhoti imesu sattasu thanesu paripunnamamsussado assati sattussado. Annesam
pana hatthapadapitthisu naharujala pannayanti, amsakutakhandhesu atthikotiyo,
te manussapeta viya khayanti, na evam 5- tathagato. Tathagato pana sattasu
@Footnote: 1 Ma. nisadaya                      2 cha.Ma. padumapalasato         3 Si. vattametam
@4 cha.Ma. ullokayamanani              5 cha.Ma. ayam saddo na dissati
Thanesu paripunnamamsussadatta niggulhanaharujalehi hatthapitthadihi vattetva
thapitasuvannavannalingasadisena khandhena silarupakam viya cittakammarupakam viya ca
khayati. (16)
      Sihassa pubbaddham viya kayo assati sihapubbaddhakayo. Sihassa hi
puratthimakayova paripunno hoti, pacchimakayo aparipunno. Tathagatassa pana
sihassa pubbaddhakayo sabbo kayo paripunno. So hi 1- sihasseva na tattha
tattha vinatuggatadivasena 2- dussanthitavisanthito, dighayuttatthane pana digho,
rassakisathulaanuvattitayuttatthanesu tathavidhova hoti. Vuttam hetam:-
           manapiye ca kho bhikkhave kammavipake paccupatthite yehi angehi
       dighehi sobhati, tani angani dighani santhahanti. Yehi angehi
       rassehi sobhati, tani angani rassani santhahanti. Yehi angehi
       thulehi sobhati, tani angani thulani santhahanti. Yehi angehi
       kisehi sobhati, tani angani kisani santhahanti. Yehi angehi
       vattehi sobhati, tani angani vattani santhahantiti.
     Iti nanacittena punnacittena cittito dasahi paramihi sajjito
tathagatassa attabhavo, tassa loke sabbasippino va iddhimanto va patirupakampi
katum na sakkonti. (17)
     Citantaramsoti antaramsam vuccati dvinnam kottanamantaram, tam citam
paripunnamassati citantaramso. Annesam hi tam thanam ninnam hoti, dve pitthikotta
patiyekkam pannayanti. Tathagatassa pana katito patthaya mamsapatalam yava khandha
uggamma samussitasuvannaphalakam viya pitthim chadetva patitthitam. (18)
      Nigrodhaparimandaloti nigrodho viya parimandalo. Yatha pannasahatthataya
va satahatthataya va samakkhandhasakho nigrodho dighatopi vittharatopi ekappamanova
hoti, evam kayatopi byamatopi ekappamano. Yatha annesam kayo va digho
@Footnote: 1 cha.Ma. sopi                    2 cha.Ma. vinatunnatadivasena
Hoti byamo va, na evam visamappamanoti attho. Teneva "yavatakvassa
kayo"tiadi vuttam. Tattha yavatako assati yavatakvassa. (19)
      Samavattakkhandhoti samavattitakkhandho. Yatha eke konca viya baka
viya varaha viya ca dighagala vankagala puthulagala ca honti, kathanakale
sirajalam pannayati, mando saro nikkhamati, na evam tassa. Tathagatassa pana
suvattitasuvannalingasadiso khandho hoti, kathanakale sirajalam na pannayati, meghassa
viya gajjato saro maha hoti. (20)
      Rasaggasaggiti ettha rasam gasantiti rasaggasa, rasaharaninametam adhivacanam,
ta agga assati rasaggasaggi. Tathagatassa hi sattarasaharanisahassani uddhaggani
hutva givayameva patimukkani. Tilaphalamattopi aharo jivhagge thapito sabbam
kayam anupharati, teneva mahapadhanam padahantassa ekatanduladihipi kalayayusapasatenapi
kayassa yapanam ahosi. Annesam pana tatha abhava na sakalakayam oja pharati. Tena te
bahvabadha honti. Idam lakkhanam appabadhatasankhatassa nissandaphalassa vasena
pakatam hoti. (21)
      Sihasseva hanu assati sihahanu. Tattha sihassa hetthimahanumeva paripunnam
hoti, na uparimam. Tathagatassa pana sihassa hetthimam viya dvepi paripunnani
dvadasiyam pakkhassa candasadisani honti. (22)
      Cattalisadantotiadisu uparimahanuke patitthita visati, hetthime visatiti
cattalisa danta assati cattalisadanto. Annesam hi paripunnadantanampi
dvattimsa danta honti, tathagatassa cattalisam. (23)
      Annesanca keci danta ucca keci nicati visama honti, tathagatassa
pana samucchinnasankhapatalam 1- viya sama. (24)
      Annesam kumbhilanam viya danta virala honti, macchamamsadini khadantanam
dantantaram purati tathagatassa pana kanakaphalakaya 2- samussapitavajirapanti viya
avirala tulikaya dassitapariccheda viya danta honti. (25)
@Footnote: 1 cha.Ma. ayapattachinnasankhapatalam   2 cha.Ma. kanakalataya
      Susukkadathoti annesanca putidanta utthahanti, tena kaci datha
kalapi vivannapi honti. Tathagato susukkadatho osadhitarakampi atikkamma
virocamanaya pabhaya samannagatadatho, tena vuttam "susukkadatho"ti. (26)
      Pahutajivhoti annesam jivha thulapi hoti kisapi rassapi thaddhapi
visamapi, tathagatassa pana mudu digha puthula vannasampanna hoti. So tam
lakkhanam pariyesitum agatanam kankhavinodanattham mudukatta tam jivham kathinasucim viya
vattetva ubho nasikasotani paramasati, dighatta ubho kannasotani paramasati,
puthulatta kesantapariyosanam kevalampi nalatam paticchadeti. Evam tassa
mududighaputhulabhavam pakasento kankham vinodeti. Evam tilakkhanasampannam jivham sandhaya
"pahutajivho"ti vuttam. (27)
      Brahmassaroti anne chinnassarapi bhinnassarapi kakassarapi honti,
tathagato pana mahabrahmuno sarasadisena sarena samannagato. Mahabrahmuno hi
pittasemhehi apalibuddhatta saro visuddho hoti. Tathagatenapi katakammam
vatthum sodheti, vatthussa suddhatta nabhito patthaya samutthahanto saro
visuddho atthangasamannagatova samutthati. Karaviko viya bhanatiti karavikabhani,
mattakaravikarutamanjughosoti attho.
      Tatridam karavikarudasaramanjutaya 1- :- karavikasakune kira madhurarasam ambapakkam
mukhatundakena paharitva paggharitarasam sayitva pakkhena talam datva vikujamane
catuppadadini mattani viya lalitum arabhanti. Gocarappasutapi catuppada mukhagatanipi
tinani chaddetva tam saddam sunanti, valamigapi 2- khuddakamige anubandhamana
ukkhittapadam anukkhipitvava titthanti, anubaddhamigapi maranabhayam hitvapi
titthanti, akase pakkhandapakkhinopi pakkhe pasaretva titthanti, udake macchapi
kannapatalam na appothenta 3- tam saddam sunamanava titthanti. Evam manjuruta
karavika.
@Footnote: 1 cha.Ma. karavikarutassa manjutaya   2 cha.Ma. pi-saddo na dissati   3 cha. apphotenta
      Asandhimittapi dhammasokassa devi "atthi nu kho bhante buddhasaddena
sadiso kassaci saddo"ti samgham pucchi. Atthi karavikasakunassati. Kuhim bhante
sakunati. Himavanteti. Sa rajanam aha "deva karavikasakunam datthukama"ti.
Raja "imasmim panjare nisiditva karaviko agacchatu"ti suvannapanjaram
vissajjesi. Panjaro gantva ekassa karavikassa purato atthasi. So "rajanaya
agato panjaro, na sakka agantun"ti tattha nisidi. Panjaro agantva ranno
puratova atthasi. Karavikam saddam karapetum na sakkonti. Atha raja "katham
bhane ime saddam karonti"ti aha. Natake disva devati. Atha nam raja
adasehi parikkhipapesi. So attanova chayam disva "nataka me agata"ti
mannamano pakkhena talam datva manjussarena 1- manivamsam dhamamano viya viravi.
Sakalanagare manussa matta viya lalimsu. Asandhimitta cintesi "imassa tava
tiracchanassa evam madhuro saddo, kidiso nu kho sabbannutananasirippattassa
bhagavato ahosi"ti pitim uppadetva tam pitim avijahitva sattahi janghasatehi
saddhim sotapattiphale patitthasi. Evam madhuro karavikasaddo. Tato satabhagena
sahassabhagena ca madhurataro tathagatassa saddo, loke pana karavikato annassa
madhurasarassa abhavato "karavikabhani"ti vuttam. (28)
      Abhinilanettoti na sakalanilanettova, nilayuttatthane panassa ummapupphasadisena
ativisuddhena nilavannena samannagatani akkhini honti. Pitayuttatthane
kanikarapupphasadisena pitavannena, lohitayuttatthane bandhujivakapupphasadisena
lohitavannena, setayuttatthane osadhitarakasadisena setavannena, kalayuttatthane
addaritthakasadisena kalavannena samannagatani suvannavimane
ugghatitamanisihapanjarasadisani khayanti. (29)
      Gopakhumoti ettha pakhumanti sakalam cakkhubhandam adhippetam. Tam kalavacchakassa
bahaladhatukam hoti, rattavacchakassa vippasannam, tammuhuttajatarattavacchasadisacakkhubhandoti
attho. Annesam hi akkhibhanda aparipunna honti, hatthimusikakakadina
@Footnote: 1 Ma. mandassarena
Akkhisadisehi viniggatehi gambhirehipi akkhihi samannagata honti. Tathagatassa
pana dhovitva majjitva thapitamanigulika viya mudusiniddhanilasukhumapakhumacitani
akkhini. (30)
      Unnati unnaloma. Bhamukantareti dvinnam bhamukanam vemajjhe
nasikamatthakeyeva jata. 1- Uggantva pana nalatamajjhe jata. Odatati parisuddha
osadhitarakavanna. Muduti sappimande osadetva thapitasatavaravihatakappasapatalasadisa.
Tulasannibhati simbalitulalatatulasamana, ayamassa odatataya upama.
Sa panesa kotiyam gahetva akaddhiyamana upaddhabahuppamana hoti, vissattha
dakkhinavattavasena avattitva uddhagga hutva santitthati, suvannaphalakamajjhe
thapitarajatabubbulaka 2- viya suvannaghatato nikkhamamana khiradhara viya arunappabharanjite
gaganatale osadhitaraka viya ca atimanoharaya siriya virocati. (31)
      Unhisasisoti idam paripunnanalatatanceva paripunnasisatancati dve atthavase
paticca vuttam. Tathagatassa hi dakkhinakannaculikato patthaya mamsapatalam utthahitva
sakalanalatam chadayamanam purayamanam gantva vamakannaculikaya patitthitam, ranno
baddhaunhisapatto viya virocati. Pacchimabhavikabodhisattanam kira imam lakkhanam viditva
rajunam unhisapattam akamsu, ayam tava eko attho. Anne pana jana aparipunnasisa
honti, keci kappasisa, keci phalasisa, keci atthisisa, keci tumbasisa,
keci pabbharasisa. Tathagatassa pana araggena vattetva thapitam viya suparipunnam
udakababbulakasadisam 3- sisam hoti. Tattha purimanayena unhisavethitasiso viyati
unhisasiso. Dutiyanayena unhisam viya sabbattha parimandalasisoti unhisasiso. (32)
      Imani pana mahapurisalakkhanani kammam kammasarikkhakam lakkhanam
lakkhananisamsanti ime cattaro kotthase ekekasmim lakkhane dassetva kathitani
sukathitani honti. Tasma bhagavata lakkhanasutte 4- vuttani imani kammadini
dassetva kathetabbani. Suttavasena vinicchitum asakkontena sumangalavilasiniya
dighanikayatthakathaya tasseva suttassa vannanayam vuttanayeneva 5- gahetabbani.
@Footnote: 1 Si. jatati   2 cha.Ma. thapitarajatapupphulaka      3 cha.Ma. udakapupphulakasadisam
@4 di.pa. 11/198/122, su.vi. 3/199/107    5 cha.Ma. vannanaya vuttanayena
      Imehi kho bho so bhavam gotamoti bho acariya imehi dvattimsamahapurisalakkhanehi
so bhavam gotamo samannagato devanagare samussitaratanavicittam suvannatoranam
viya yojanasatubbedho sabbaphaliphullo 1- paricchattako viya selantaramhi
supupphitasalarukkho viya taraganapatimanditagaganatalamiva ca attano sirivibhavena
lokam alokam kurumano viya caratiti imamatthampi dipetva kiriyacaram acikkhitum
gacchanto kho panatiadimaha.
      [387] Dakkhinenati buddhanam 2- hi thatva va nisiditva va nipajjitva
va gamanam abhiniharantanam dakkhinapadova purato hoti. Satatapatihariyam kiretam.
Natidure padam uddharatiti tam dakkhinapadam na atidure 3- thapessamiti uddharati.
Atiduranhi abhihariyamane dakkhinapade 4- vamapado akaddhiyamano gaccheyya,
dakkhinapadopi duram gantum na sakkuneyya, asanneyeva patitthaheyya, evam sati
padavicchedo nama hoti. Dakkhinapade pana pamaneneva uddhate vamapadopi
pamaneneva uddhariyati, pamanena uddhato patitthahantopi pamaneneva patitthati.
Evam 5- pamanena tathagatassa dakkhinapadakiccam vamapadena niyamitam, vamapadakiccam
dakkhinapadena niyamitanti veditabbam.
      Natisighanti divaviharabhattatthaya gacchanto bhikkhu viya na atisigham gacchati,
natisanikanti yatha pacchato agacchanto okasam na labhati, evam na atisanikam gacchati.
Adduvena adduvanti jannukena jannukam, na satthim unnametiti gambhire udake
gacchanto viya na urum unnameti. Na onametiti rukkhasakhachedanadandankusapado
viya na pacchato osakkapeti. Na sannametiti obaddhanabaddhatthanehi 6- padam
kottento viya na thaddham karoti. Na vinametiti yantarupakam kilapento viya na
ito cito ca caleti. Adharakayovati 7- hetthimakayova injati, uparimakayo navaya
thapitasuvannapatima viya niccalo hoti. Dure thatva olokento hi buddhanam thitabhavam
va gamanabhavam va na janati. Kayabalenati
@Footnote: 1 cha.Ma. sababapaliphulalo           2 Si. buddhadinam          3 Ma. avidure
@4 cha.Ma. dakakhinapadena            5 Ma. evam gamanena, cha. evamanena
@6 Si. ovatatatthanehi, ka. ovadadhattatathanehi   7 ka. araddhakayova....
Baha khipanto sarirato sedehi muccantehi na kayabalena gacchati.
Sabbakayenevati givam aparivattetva rahulovade vuttanagapalokitavaseneva apaloketi.
      Na uddhantiadisu nakkhattani gananto viya na uddham ulloketi, nattham
kakanikam va masakam va pariyesanto viya na adho oloketi, na hatthiassadayo
passanto viya ito cito ca vikkhepamano gacchati. Yugamattanti navavidatthimatte
cakkhuni thapetva gacchanto yugamattam pekkhati nama, bhagavapi yuge yutto
sudantaajaniyo viya ettakam passanto gacchati. Tato cassa uttarinti 1- yugamattato
param na passatiti na vattabbo. Na hi kuttam va kavatam va gaccho va lata
va avaritum sakkoti, athakhvassa anavaranananassa anekani cakkavalasahassani
ekangananeva honti. Antaragharanti hettha mahasakuludayisutte indakhilato
patthaya antaragharam, idha gharaummarato patthaya veditabbam. Na kayantiadi
pakatiiriyapatheneva pavisatiti dassanattham vuttam. Daliddamanussanam nicagharakam pavisantepi
hi tathagate chadanam va uggacchati, pathavi va ogacchati, bhagava pana pakatigamaneneva
gacchati. Natidureti atidure parivattantena hi ekam dve padavare pitthibhagena
gantva nisiditabbam hoti. Naccasanneti accasanne parivattantena ekam dve
padavare purato gantva nisiditabbam hoti. Tasma yasmim padavare thitena purato
va pacchato va agantva nisiditabbam hoti, tattha parivattati.
      Paninati kativatabadhiko viya na asanam hatthehi gahetva nisidati.
Pakkhipatiti yo kinci kammam katva kilanto thitakova patati, yopi orimam angam
nissaya nisinno ghamsanto yava parimanga gacchati, parimangam va nissaya
nisinno tatheva yava orimanga agacchati, sabbo so 2- asane kayam pakkhipati
nama. Bhagava pana evam akatva asanassa majjhe olambakam varento viya tulapicum
thapento viya sanikam nisidati. Hatthakukkuccanti pattamukhavattiyam udakabinduthapanam
makkhikavijaniya ca pannacchedanaphalanadi hatthena asannatakaranam. Padakukkuccanti
padena bhumighamsanadi asannatakaranam.
@Footnote: 1 cha.Ma. uttariti                    2 Ma. so sabbaso
      Na chambhatiti na bhayati. Na kampatiti na osidati. Na vedhatiti na
calati. Na paritassatiti bhayaparitassanayapi tanhaparitassanayapi na paritassati.
Ekacco hi dhammakathadinam atthaya agantva manussesu vanditva thitesu
"sakkhissami nu kho tesam cittam ganhanto dhammam va kathetum, panham va pucchito
vissajjetum, bhattanumodanam va katun"ti bhayaparitassanaya paritassati. Ekacco
"manapa nu kho me yagu agacchissati, manapam antarakhajjakan"ti va
tanhaparitassanaya paritassati. Tadubhayampi tassa natthiti na paritassati. Vivekavatto
viveke nibbane avattamanaso hutva. Vivekavattotipi patho, vivekavattayutto
hutvati attho. Vivekavattam nama katabhattakiccassa bhikkhuno divavihare
samathavipassanavasena mulakammatthanam gahetva pallankam abhujitva nisidanam. Evam
nisinnassa hi iriyapatho upasanto hoti.
      Na pattam unnametitiadisu ekacco pattamukhavattiya udakadanam
aharanto viya 1- pattam unnameti, eko padapitthiyam thapento viya onameti,
eko baddham katva ganhati, eko ito cito ca phandapeti, evam akatva
ubhohi hatthehi gahetva isakam nametva udakam patigganhatiti attho.
Na samparivattakanti parivattetva pathamameva pattapitthim na dhovati. Natidureti yatha
nisinnasanato dure patati, na evam chaddeti. Naccasanneti padamuleyeva
na chaddeti. Vicchaddayamanoti vikiranto, yatha patiggahako 2- temati, 3- na
evam chaddeti.
      Natithokanti yatha ekacco papiccho appicchatam dassento mutthimattameva
ganhati, na evam. Atibahunti yapanamattato atirekam. Byanjanamattayati
byanjanassa matta nama odanato catuttho bhago. Ekacco hi bhatte manape
bhattam bahum ganhati, byanjane manape byanjanam bahum. Sattha pana 4- tatha
na ganhati. Na ca byanjanenati amanapam hi byanjanam thapetva bhattameva
@Footnote: 1 Si. udaram aharanto viya   2 Ma., ka. pariggahetva gahako
@3 Si. temeti ka. dhovati      4 ka. pana-saddo na dissati
Bhunjanto bhattam va thapetva byanjanameva khadanto byanjanena alopam
atinameti nama. Sattha ekantarikam 1- byanjanam ganhati, bhattampi byanjanampi
ekatova nitthanti. 2- Dvattikkhattunti tathagatassa hi puthujivhaya dantanam
upanitabhojanam dvattikkhattum dantehi phutthamattameva sanhakaraniyam pitthivilepanam
viya hoti, tasma evamaha. Na mukhe asitthati pokkharapatte patitaudakabindu
viya vinivattitvapi paragalameva yati, tasma avasittha na hoti. Rasapatisamvediti
madhuratittakatakadirasam janati. Buddhanam hi antamaso paniyepi dibboja
pakkhittava hoti, tena nesam sabbattheva raso pakato hoti, rasagedho pana natthi.
      Atthangasamannagatanti "neva davaya"ti vuttehi atthahi angehi samannagatam.
Visuddhimagge panassa vinicchayo agatoti sabbasavasutte 3- vuttametam. Hatthesu
dhotesuti sattha kim karoti? pathamam pattassa gahanatthanam dhovati. Tattha pattam
gahetva sukhumajalahattham pesetva dve vare sancareti. Ettavata pokkharapatte
patitaudakam viya vinivattitva 4- gacchati. Na ca anatthikoti yatha ekacco pattam
adharake thapetva patte udakam na punchati, raje patante ajjhupekkhati, na
evam karoti. Na ca ativelanurakkhiti yatha ekacco pamanatikkantam arakkham
thapeti, bhunjitva va patte udakam punchitva civarabhogantaram pavesetva pattam
udarena akkamitva 5- ganhati, na evam karoti.
      Na ca anumodanassati yo hi bhuttamattova darakesu bhattatthaya rodantesu
chatajjhattesu manussesu bhunjitva anagatesveva anumodanam arabhati, tato
sabbakammani chaddetva ekacce agacchanti, ekacce anagatava honti,
ayam kalam atinameti. Yopi manussesu agantva anumodanatthaya vanditva
nisinnesu anumodanam akatvava "katham tissa, katham phussa, katham sumana, katham tisse,
katham phusse, katham sumane kaccittha aroga, sassam sampannan"tiadim  patiyekkam
@Footnote: 1 Ma. na ekantarikam         2 Si. titthanti, ka. patitthapeti
@3 Ma.mu. 12/14/10
@4 Si. vinivattitva          5 ka. atikkamitva
Katham samutthapeti, ayam anumodanassa kalam atinameti, manussanam pana okasam
natva ayacitakale kathento natinameti nama, sattha tatha karoti.
      Na tam bhattanti kim bhattam nametam uttandulam atikilinnantiadini
vatva na garahati. Na annam bhattanti svatanaya va punadivasaya va bhattam
uppadessamiti hi anumodanam karonto annam bhattam patikankhati. Yo va "yava
matugamanam bhattam paccati, 1- tava anumodanam karissami, atha me anumodanavasane
attano pakkabhattatopi thokam dassanti"ti anumodanam vaddheti, ayampi patikankhati
nama. Sattha na evam karoti. Na ca muncitukamoti ekacco hi patisammuncitva
gacchati, vegena anubandhitabbo hoti. Sattha pana na evam gacchati, parisaya
majjhe thitova gacchati. Accukkatthanti yo hi yava hanukatthito ukkhipitva
parupati, tassa accukkattham nama hoti. Yo yava gopphaka otaretvava
parupati, tassa accukkattham hoti. Yopi ubhato ukkhipitva udaram vivaritva
yati, tassapi accukkattham hoti. Yo ekamsam katva thanam vivaritva yati, tassapi
accukkattham. Sattha tam sabbam na karoti.
      Allinanti yatha annesam sedena tintam alliyati, na evam satthu.
Apakatthanti khalisatako viya kayato muccitvapi na titthati. Vatoti verambhavatopi
utthahitva caletum na sakkoti. Padamandananuyoganti itthakaya ghamsanadihi
padasobhanuyogam. Pakkhaletvati padeneva padam dhovitva. So neva
attabyabadhayatiadini na pubbenivasacetopariyanananam atthitaya vadati,
iriyapathasantatam pana disva anumanena vadati. Dhammanti pariyattidhammam. Na
ussadetiti kim maharatthika kim mahakutumbikatiadini vatva gehassitavasena na
ussadeti. Na apasadetiti "kim upasaka katham te viharamaggo nato, kim
bhayena nagacchasi. Na hi bhikkhu kinci acchinditva ganhati ma bhayi"ti va
"kim tuyham evam macchariyassa jivitam nama"ti va adini vatva gehassitavasena
na apasadeti.
@Footnote: 1 Si. pacati
      Vissatthoti siniddho 1- apalibuddho. Vinneyyoti vinnapaniyo pakato,
vissatthatayeva cesa vinneyyo hoti. Manjuti madhuro. Savaniyoti sotasukho,
madhuratayeva cesa savaniyo hoti. Binduti sampindito. Avisariti avisato
bindutayeva cesa avisari hoti. Gambhiroti gambhirasamutthito. Ninnaditi
ninnadava, gambhiratayeva cesa ninnadi hoti. Yathaparisanti cakkavalapariyantampi
ekabaddhaparisam vinnapeti. Bahiddhati angulimattampi 2- parisato bahi na gacchati.
Kasma? so evarupe madhurassaro akarana ma nassiti. Iti bhagavato ghoso
Parisaya matthakeneva carati.
      Avalokayamanati sirasmim anjalim thapetva bhagavantam olokentova
paccosakkitva dassanavijahanatthane vanditva gacchanti. Avijahitattati yo
hi katham sutva vutthito annam ditthasutadikam katham kathento gacchati, esa
sabhavena vijahati nama. Yo pana sutadhammakatha vannam kathentova gacchati, ayam
na vijahati nama, evam avijhantabhavena pakkamanti. Gacchantanti rajjuyantavasena
ratanasatubbedham suvannagghikam viya gacchantam. Addasama thitanti samussitakancanapabbatam
viya thitam addasama. Tato ca bhiyyoti vittharetva gune kathetum asakkonto
avasese gune sankhipitva kalapam viya suttakabaddham viya ca katva vissajjento
evamaha. Ayam hettha 3- adhippayo:- maya hi kathitagunehi akathitava bahutaRa.
Mahapathavimahasamuddadayo viya tassa bhoto ananta appameyya guna
akasamiva vittharitati.
      [390] Appatisamviditoti avinnataagamano. Pabbajite upasankamantena
hi civarakammadisamaye 4- va ekam nivasetva sariraubbhanjanasamaye 5- va upasankamitva
tatova patinivattitabbam hoti, patisantharamattampi na jayati. Puretaram pana okase
karite divatthanam sammajjitva civaram parupitva bhikkhu vivitte thane nisidati,
@Footnote: 1 Si. asandittho, ka. asamsattho      2 Si. angulimattampi addhangulimattampi
@3 cha.Ma. ayamettha      4 cha.Ma. sasirabhanjanasamaye
@5 cha.Ma. civaraparikammadisamaye
Tam agantva passanta dassanenapi pasidanti, patisantharo jayati, panhabyakaranam
va dhammakatha va labbhati. Tasma  pandita okasam karenti. So ca nesam
annataro, tenassa etadahosi. Jinno vuddhoti attano uggatabhavam akathetva
kasma evamaha? buddha nama anudayasampanna honti, mahallakabhavam natva sigham
okasam karissatiti evamaha.
      [391] Oramiya 1- okasamakasiti vegena utthaya dvidha bhijjitva
okasamakasi.
      Ye meti ye maya. Narisamanasavhayati narisamananamam itthilingam,
tena avhatabbati narisamanasavhaya, itthilingena vattabbati voharakusalataya
evam vadati. Pahutajivhoti puthulajivho. Ninnamayetanti nihara etam.
      [393] Kevaliti sakalagunasampanno.
      [394] Paccabhasiti ekappaharena pucchite attha panhe byakaronto
patiabhasi. Yo vediti yo vidati 2- janati, tassa pubbenivaso pakato.
Saggapayanca passatiti dibbacakkhunanam kathitam. Jatikkhayam pattoti arahattam
patto. Abhinna vositoti tam arahattam abhijanitva vosito vosanappatto.
Muniti arahattananamoneyyena samannagato.
      Visuddhanti pandaram. Muttam ragehiti kilesaragehi muttam.
Pahinajatimaranoti jatikkhayappattatta pahinajatiko, jatippahaneneva pahinamarano.
Brahmacariyassa kevaliti yam brahmacariyassa kevali sakalabhavo, tena samannagato,
sakalacatumaggabrahmacariyavasoti attho. Paragu sabbadhammananti sabbesam
lokiyalokuttaradhamamanam abhinnaya param gato, sabbadhamme abhijanitva thitoti attho.
Paraguti va ettavata parinnaparagu pancannam khandhanam, pahanaparagu
sabbakilesanam, bhavanaparagu catunnam magganam, sacchikiriyaparagu nirodhassa,
samapattiparagu sabbasamapattinanti ayamattho vutto. Puna sabbadhammananti
@Footnote: 1 ka. oramattha          2 ka. vedeti
Imina abhinnaparagu vuttoti. Buddho tadi pavuccatiti tadiso chahi akarehi
param gato sabbakarena catunnam saccanam buddhatta buddhatta buddhoti
pavuccatiti.
      Kim pana ettavata sabbe panha vissajjita hontiti. Ama vissajjita.
Cittam visuddham janati, muttam ragehiti imina tava bahitapapatta brahmanoti
pathamapanho vissajjito hoti. Paraguti imina vedahei 1- gatatta vedaguti
dutiyapanho vissajjito hoti. Pubbenivasantiadihi imasam tissannam vijjanam
atthitaya tevijjoti tatiyapanho vissajjito hoti. Muttam ragehi sabbasoti
iminava 2- nissatatta papadhammanam sotthiyoti catutthapanho vissajjito
hoti. Jatikkhayam pattoti imina pana arahattasseva vuttatta pancamapanho
vissajjito hoti. Vositoti ca brahmacariyassa kevaliti ca imehi chatthapanho
vissajjito hoti. Abhinnavosito muniti imina sattamapanho vissajjito hoti.
Paragu sabbadhammanam, buddho tadi pavuccatiti imina atthamapanho vissajjito
hoti.
      [395] Danakathantiadini hettha sutte vittharitaneva. Paccapaditi
patipajji. Dhammassanudhammanti imasmim sutte dhammo nama arahattamaggo,
anudhammo nama hetthima tayo magga tini ca samannaphalani, tani patipatiya
patilabhatiti attho. Neva mam dhammadhikaranam vihesesiti mam ca dhammakarana na
kilamesi, na punappunam kathapesiti vuttam hoti. Sesam sabbattha uttanameva.
Tattha parinibbayiti pana padena desanaya arahatteneva kutam gahitanti.
                    Papancasudaniya majjhimanikayatthakathaya
                      brahmayusuttavannana nitthita.
                         --------------
@Footnote: 1 ka. vedanam     2 Si. imina ca



             The Pali Atthakatha in Roman Book 9 page 262-286. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=9&A=6593&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=9&A=6593&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=13&i=584              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=13&A=9195              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=13&A=10804              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=13&A=10804              Contents of The Tipitaka Volume 13 http://84000.org/tipitaka/read/?index_13

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]