อรรถกถาเล่มที่ ๑ ภาษาบาลีอักษรไทย
 วินย.อ. (สมนฺต.๑)

     เอวํ นานปฺปการโต อาปตฺติเภทํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ
อนาปตฺตึ ทสฺเสนฺโต อนาปตฺติ อสญฺจิจฺจาติอาทิมาห ฯ ตตฺถ
อสญฺจิจฺจาติ อิมินา อุปกฺกเมน อิมํ มาเรมีติ อเจเตตฺวา ฯ เอวํ
หิ อเจเตตฺวา กเตน อุปกฺกเมน ปเร มเตปิ อนาปตฺติ ฯ วกฺขติ
จ อนาปตฺติ ภิกฺขุ อสญฺจิจฺจาติ ฯ อชานนฺตสฺสาติ อิมินา
อยํ มริสฺสตีติ อชานนฺตสฺส ฯ อุปกฺกเมน ปเร มเตปิ อนาปตฺติ ฯ
วกฺขติ จ วิสปิณฺฑปาตวตฺถุสฺมึ อนาปตฺติ ภิกฺขุ อชานนฺตสฺสาติ ฯ
น มรณาธิปฺปายสฺสาติ มรณํ อนิจฺฉนฺตสฺส ฯ เยน หิ อุปกฺกเมน
ปโร มรติ เตน อุปกฺกเมน ตสฺมึ มาริเตปิ น มรณาธิปฺปายสฺส
อนาปตฺติ ฯ วกฺขติ จ อนาปตฺติ ภิกฺขุ น มรณาธิปฺปายสฺสาติ ฯ
อุมฺมตฺตกาทโย ปุพฺเพ วุตฺตนยาเอว ฯ อิธ ปน อาทิกมฺมิกา
อญฺญมญฺญํ ชีวิตา โวโรปิตภิกฺขู เตสํ อนาปตฺติ ฯ อวเสสานํ
มรณวณฺณสํวณฺณนกาทีนํ อาปตฺติเยวาติ ฯ
                 ปทภาชนียวณฺณนา นิฏฺฐิตา ฯ
     สมุฏฺฐานาทีสุ ฯ อิทํ สิกฺขาปทํ ติสมุฏฺฐานํ กายจิตฺตโต จ
วาจาจิตฺตโต จ กายวาจาจิตฺตโต จ สมุฏฺฐาติ กิริยา
สญฺญาวิโมกฺขํ สจิตฺตกํ โลกวชฺชํ กายกมฺมํ วจีกมฺมํ อกุสลจิตฺตํ
ทุกฺขเวทนํ ฯ สเจปิ หิ สิริสยนํ อารุฬฺโห รชฺชสมฺปตฺติสุขํ
อนุภวนฺโต ราชา โจโร เทว อานีโตติ วุตฺเต คจฺฉถ นํ
มาเรถาติ หสมาโนว ภณติ โทมนสฺสจิตฺเตเนว ภณตีติ
เวทิตพฺโพ ฯ สุขโวกิณฺณตฺตา ปน อนุปฺปพนฺธาภาวา จ
ทุชฺชานเมตํ ปุถุชฺชเนหีติ ฯ
     {๑๘๐} วินีตวตฺถุคาถาสุ ปฐมวตฺถุสฺมึ ฯ การุญฺเญนาติ เต ภิกฺขู
ตสฺส มหนฺตํ เคลญฺญทุกฺขํ ทิสฺวา การุญฺญํ อุปฺปาเทตฺวา สีลวา
ตฺวํ กตกุสโล กสฺมา มียมาโน ภายสิ นนุ สีลวโต สคฺโค
นาม มรณมตฺตปฏิพทฺโธเยวาติ เอวํ มรณตฺถิกาว หุตฺวา
มรณตฺถิกภาวํ อชานนฺตา มรณวณฺณํ สํวณฺเณสุํ ฯ โสปิ
ภิกฺขุ เตสํ สํวณฺณนาย อาหารูปจฺเฉทํ กตฺวา อนฺตราว
กาลมกาสิ ฯ ตสฺมา อาปตฺตึ อาปนฺนา ฯ โวหารวเสน ปน
วุตฺตํ การุญฺเญน มรณวณฺณํ สํวณฺเณสุนฺติ ฯ ตสฺมา อิทานิปิ
ปณฺฑิเตน ภิกฺขุนา คิลานสฺส ภิกฺขุโน เอวํ มรณวณฺโณ น
สํวณฺเณตพฺโพ ฯ สเจ หิ ตสฺส สํวณฺณนํ สุตฺวา อาหารูปจฺเฉทาทินา
อุปกฺกเมน เอกชวนวาราวเสเสปิ อายุสฺมึ อนฺตรา กาลํ กโรติ
อิมินาว มาริโต โหติ ฯ อิมินา ปน นเยน อนุสฏฺฐี ทาตพฺพา
สีลวโต นาม อนจฺฉริยา มคฺคผลุปฺปตฺติ ตสฺมา  วิหาราทีสุ
อาสตฺตึ อกตฺวา พุทฺธคตํ ธมฺมคตํ สงฺฆคตํ กายคตญฺจ สตึ
อุปฏฺฐเปตฺวา มนสิกาเร อปฺปมาโท กาตพฺโพติ ฯ มรณวณฺเณ
จ สํวณฺณิเตปิ โย ตาย สํวณฺณนาย กญฺจิ อุปกฺกมํ อกตฺวา
อตฺตโน ธมฺมตาย ยถายุนา ยถานุสนฺธินา จ มรติ ตปฺปจฺจยา
สํวณฺณโก อาปตฺติยา น กาเรตพฺโพติ ฯ
     ทุติยวตฺถุสฺมึ น จ ภิกฺขเว อปฏิเวกฺขิตฺวาติ เอตฺถ ฯ กีทิสํ
อาสนํ ปฏิเวกฺขิตพฺพํ กีทิสํ น ปฏิเวกฺขิตพฺพํ ฯ ยํ สุทฺธํ
อาสนเมว โหติ อปจฺจตฺถรณกํ ยญฺจ อาคนฺตฺวา ฐิตานํ
ปสฺสตํเยว อตฺถรียติ ตํ น ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ นิสีทิตุํ วฏฺฏติ ฯ
ยมฺปิ มนุสฺสา สยํ หตฺเถน อกฺกมิตฺวา อิธ ภนฺเต นิสีทถาติ
เทนฺติ ตสฺมิมฺปิ วฏฺฏติ ฯ สเจปิ ปฐมเมว อาคนฺตฺวา นิสินฺนา
ปจฺฉา อุทฺธํ วา อโธ วา สงฺกมนฺติ ปฏิเวกฺขณกิจฺจํ นตฺถิ ฯ
ยมฺปิ ตนุเกน วตฺเถน ยถา ตลํ ทิสฺสติ เอวํ ปฏิจฺฉนฺนํ
โหติ ตสฺมิมฺปิ ปฏิเวกฺขณกิจฺจํ นตฺถิ ฯ ยมฺปน ปฏิกจฺเจว
ปาวารโกชวกาทีหิ อตฺถตํ โหติ ตํ หตฺเถน ปรามสิตฺวา
สลฺลกฺเขตฺวา นิสีทิตพฺพํ ฯ มหาปจฺจริยํ ปน ฆนสาฏเกนาปิ อตฺถเต
ยสฺมึ วลี น ปญฺญายติ ตํ น ปฏิเวกฺขิตพฺพนฺติ วุตฺตํ ฯ
     มุสลวตฺถุสฺมึ ฯ อสญฺจิจฺโจติ อวธกเจตโน ฯ วิรทฺธปฺปโยโค
หิ โส เตนาห อสญฺจิจฺโจ อหนฺติ ฯ อุทุกฺขลวตฺถุ
อุตฺตานตฺถเมว ฯ วุฑฺฒปพฺพชิตวตฺถูสุ ปฐมวตฺถุสฺมึ ฯ ภิกฺขุสงฺฆสฺส
ปลิพุทฺธํ มา อกาสีติ ปณาเมสิ ฯ ทุติยวตฺถุสฺมึ ฯ สงฺฆมชฺเฌปิ
คณมชฺเฌปิ มหลฺลกตฺเถรสฺส ปุตฺโตติ วุจฺจมาโน เตน วจเนน
อฏฺฏิยมาโน มรตุ อยนฺติ ปณาเมสิ ฯ ตติยวตฺถุสฺมึ ฯ ตสฺส
ทุกฺขุปฺปาทเนน ถุลฺลจฺจยํ ฯ {๑๘๑} ตโต ปรานิ ตีณิ วตฺถูนิ อุตฺตานตฺถาเนว ฯ
     วิสคตปิณฺฑปาตวตฺถุสฺมึ ฯ สาราณียธมฺมปูรโก โส ภิกฺขุ
อคฺคปิณฺฑํ สพฺรหฺมจารีนํ ทตฺวาว ภุญฺชติ ฯ เตน วุตฺตํ อคฺคการิกํ
อทาสีติ ฯ อคฺคการิกนฺติ อคฺคกิริยํ ปฐมลทฺธปิณฺฑปาตํ อคฺคคฺคํ
วา ปณีตปฺปณีตํ ปิณฺฑปาตนฺติ อตฺโถ ฯ ยา ปน ตสฺส
ทานสงฺขาตา อคฺคกิริยา สา น สกฺกา ทาตุํ ฯ ปิณฺฑปาตมฺปิ
หิ โส เถราสนโต ปฏฺฐาย อทาสิ ฯ เต ภิกฺขูติ เต เถราสนโต
ปฏฺฐาย ปริภุตฺตปิณฺฑปาตา ภิกฺขู ฯ เต กิร สพฺเพปิ กาลมกํสุ ฯ
เสสเมตฺถ อุตฺตานเมว ฯ อสทฺเธสุ ปน มิจฺฉาทิฏฺฐิกกุเลสุ
สกฺกจฺจํ ปณีตโภชนํ ลภิตฺวา อนุปปริกฺขิตฺวา เนว อตฺตนา
ปริภุญฺชิตพฺพํ น ปเรสํ ทาตพฺพํ ฯ ยํปิ อาภิโทสิกํ ภตฺตํ วา
ขชฺชกํ วา ตโต ลภติ ตมฺปิ น ปริภุญฺชิตพฺพํ ฯ อปิหิตวตฺถุมฺปิ
หิ สปฺปวิจฺฉิกาทีหิ อธิสยิตํ ฉฑฺฑนียธมฺมํ ตานิ กุลานิ เทนฺติ ฯ
คนฺธหลิทฺทาทิมกฺขิโตปิ ตโต ปิณฺฑปาโต น คเหตพฺโพ ฯ
สรีเร โรคฏฺฐานานิ ปุญฺฉิตฺวา ฐปิตภตฺตมฺปิ หิ ตานิ ทาตพฺพํ
มญฺญนฺตีติ ฯ วีมํสนวตฺถุสฺมึ ฯ วีมํสมาโน  เทฺว วีมํสติ สกฺโกติ
นุโข อิทํ มาเรตุํ โนติ วิสํ วา วีมํสติ มเรยฺย นุโข อยํ
อิมํ วิสํ ขาทิตฺวา โนติ ปุคฺคลํ วา ฯ อุภยถาปิ วีมํสาธิปฺปาเยน
ทินฺเน มรตุ วา มา วา ถุลฺลจฺจยํ ฯ อิมํ วิสํ เอตํ มาเรตูติ
วา อิมํ วิสํ ขาทิตฺวา อยํ มรตูติ วา เอวํ ทินฺเน ปน สเจ
มรติ ปาราชิกํ โน เจ ถุลฺลจฺจยํ ฯ
     {๑๘๒-๑๘๓} อิโต ปรานิ ตีณิ สิลากมฺมวตฺถูนิ ตีณิ อิฏฺฐกวาสีโคปานสีวตฺถูนิ
จ อุตฺตานตฺถาเนว ฯ น เกวลญฺจ สิลาทีนํเยว วเสน
อยํ อาปตฺตานาปตฺติเภโท โหติ ฯ ทณฺฑมุคฺครนิขาทนเวมาทีนมฺปิ
วเสน โหติเยว ฯ ตสฺมา ปาลิยํ อนาคตมฺปิ อาคตนเยเนว
เวทิตพฺพํ ฯ อฏฺฏกวตฺถูสุ ฯ อฏฺฏโกติ เวหาสมญฺโจ วุจฺจติ ยํ
เสตกมฺมมาลากมฺมลตากมฺมาทีนํ อตฺถาย พนฺธนฺติ ฯ ตตฺถ อาวุโส
อตฺร ฐิโต พนฺธาหีติ มรณาธิปฺปาโย ยตฺร ฐิโต ปติตฺวา ขาณุนา
วา ภิชฺเชยฺย โสพฺภปปาตาทีสุ วา มเรยฺย ตาทิสํ ฐานํ
สนฺธายาห ฯ เอตฺถ จ โกจิ อุปริฏฺฐานํ นิยเมติ อิโต ปติตฺวา
มริสฺสตีติ โกจิ เหฏฺฐาฐานํ อิธ ปติตฺวา มริสฺสตีติ โกจิ
อุภยมฺปิ อิโต อิธ ปติตฺวา มริสฺสตีติ ฯ ตตฺร โย อุปรินิยมิตฏฺฐานา
อปติตฺวา อญฺญโต ปตติ เหฏฺฐานิยมิตฏฺฐาเน วา อปติตฺวา
อญฺญตฺถ ปตติ อุภยนิยเม วา ยงฺกิญฺจิ เอกํ วิราเธตฺวา ปตติ
ตสฺมึ มเต วิสงฺเกตตฺตา อนาปตฺติ ฯ วิหารจฺฉาทนวตฺถุสฺมึปิ
เอเสว นโย ฯ
     อนภิรตวตฺถุสฺมึ ฯ โส กิร ภิกฺขุ กามวิตกฺกาทีนํ สมุทาจารํ
ทิสฺวา นิวาเรตุํ อสกฺโกนฺโต สาสเน อนภิรโต คิหิภาวาภิมุโข
ชาโต ตโต จินฺเตสิ ยาว สีลเภทํ น ปาปุณามิ ตาว
มริสฺสามีติ ฯ อถ นํ ปพฺพตํ อภิรุหิตฺวา ปปาเต ปตนฺโต
อญฺญตรํ วิลิวการํ โอตฺถริตฺวา มาเรสิ ฯ วิลิวการนฺติ เวณุการํ ฯ
น จ ภิกฺขเว อตฺตานํ ปาเตตพฺพนฺติ น อตฺตา ปาเตตพฺโพ ฯ
วิภตฺติพฺยตฺตเยน ปเนตํ วุตฺตํ ฯ เอตฺถ จ น เกวลํ น ปาเตตพฺพํ
อญฺเญนปิ เยนเกนจิ อุปกฺกเมน อนฺตมโส อาหารูปจฺเฉทเนนปิ
น มาเรตพฺพํ ฯ โยปิ หิ คิลาโน วิชฺชมาเน เภสชฺเช อุปฏฺฐาเกสุ
จ มริตุกาโม อาหารํ อุปจฺฉินฺทติ ทุกฺกฏเมว ฯ ยสฺส ปน
มหาอาพาโธ จิรานุพนฺโธ ภิกฺขู อุปฏฺฐหนฺตา กิลมนฺติ ชิคุจฺฉนฺติ
กทา นุโข คิลานโต มุจฺจิสฺสามาติ อฏฺฏิยนฺติ ฯ สเจ โส อยํ
อตฺตภาโว ปฏิชคฺคิยมาโนปิ น ติฏฺฐติ ภิกฺขู จ กิลมนฺตีติ
อาหารํ อุปจฺฉินฺทติ เภสชฺชํ น เสวติ วฏฺฏติ ฯ โย ปน
อยํ โรโค ขโร อายุสงฺขารา น ติฏฺฐนฺติ อยญฺจ เม
วิเสสาธิคโม หตฺถปฺปตฺโต วิย ทิสฺสตีติ อุปจฺฉินฺทติ วฏฺฏติเยว ฯ
อคิลานสฺสาปิ อุปฺปนฺนสํเวคสฺส อาหารปริเยสนนฺนาม ปปญฺโจ
กมฺมฏฺฐานเมว อนุยุญฺชิสฺสามีติ กมฺมฏฺฐานสีเสน อุปจฺฉินฺทนฺตสฺส
วฏฺฏติ ฯ วิเสสาธิคมํ พฺยากริตฺวา อาหารํ อุปจฺฉินฺทติ น
วฏฺฏติ ฯ สภาคานํ หิ ลชฺชิภิกฺขูนํ กเถตุํ วฏฺฏติ ฯ
     สิลาวตฺถุสฺมึ ฯ ทวายาติ ทเวน หสฺเสน ขิฑฺฑายาติ
อตฺโถ ฯ สิลาติ ปาสาโณ ฯ น เกวลญฺจ ปาสาโณ
อญฺญมฺปิ ยงฺกิญฺจิ ทารุขณฺฑํ วา อิฏฺฐกขณฺฑํ วา หตฺเถน วา
ยนฺเตน วา ปวิชฺฌิตุํ น วฏฺฏติ ฯ เจติยาทีนํ อตฺถาย ปาสาณาทโย
หสนฺตา หสนฺตา ปวฏฺเฏนฺติปิ อุกฺขิปนฺติปิ กมฺมสมโยติ วฏฺฏติ ฯ
อญฺญมฺปิ อีทิสํ นวกมฺมํ วา กโรนฺตา ภณฺฑกํ วา โธวนฺตา
รุกฺขํ วา โธวนทณฺฑกํ วา อุกฺขิปิตฺวา ปวิชฺฌนฺติ วฏฺฏติ ฯ
ภตฺตวิสคฺคกาลาทีสุ กาเก วา โสเณ วา กฏฺฐํ วา กถลํ วา
ขิปิตฺวา ปลาเปติ วฏฺฏติ ฯ
     {๑๘๔} เสทนาทิวตฺถูนิ สพฺพาเนว อุตฺตานตฺถานิ ฯ เอตฺถ จ อหํ
กุกฺกุจฺจโกติ คิลานูปฏฺฐานํ น กาตพฺพํ ฯ หิตกามตาย สพฺพํ
คิลานสฺส พลาพลญฺจ รุจิญฺจ สปฺปายญฺจ อุปลกฺเขตฺวา กาตพฺพํ ฯ
     {๑๘๕} ชารคพฺภินีวตฺถุสฺมึ ฯ ปวุฏฺฐปติกาติ ปวาสงฺคตปติกา ฯ
คพฺภปาตนนฺติ เยน ปริภุตฺเตน คพฺโภ ปตติ ตาทิสํ เภสชฺชํ ฯ
ทฺวิปชาปติกวตฺถูนิ อุตฺตานตฺถาเนว ฯ คพฺภมนฺทนวตฺถุสฺมึ ฯ
มทฺทิตฺวา ปาเตหีติ วุตฺเต อญฺเญน มทฺทาเปตฺวา ปาเตติ วิสงฺเกตํ ฯ
มทฺทาเปตฺวา ปาตาเปหีติ วุตฺเตปิ สยํ มทฺทิตฺวา ปาเตติ
วิสงฺเกตเมว ฯ มนุสฺสวิคฺคเห ปริยาโย นาม นตฺถิ ตสฺมา คพฺโภ
นาม มทฺทิโต ปตตีติ วุตฺเต สา สยํ วา มทฺทตุ อญฺเญน
วา มทฺทาเปตฺวา ปาเตตุ วิสงฺเกโต นตฺถิ ปาราชิกเมว ฯ
ตาปนวตฺถุสฺมิมฺปิ เอเสว นโย ฯ วญฺฌิตฺถีวตฺถุสฺมึ วญฺฌิตฺถี
นาม ยา คพฺภํ น คณฺหาติ ฯ คพฺภอคณฺหนกอิตฺถี นาม
นตฺถิ ยสฺสา ปน คหิโตปิ คพฺโภ น สณฺฐาติ ตํ สนฺธาเยตํ
วุตฺตํ ฯ อุตุสมเย กิร สพฺพิตฺถิโย คพฺภํ คณฺหนฺติ ยา ปนายํ
วญฺฌาติ วุจฺจติ ตสฺสา กุจฺฉิยํ นิพฺพตฺตสตฺตานํ อกุสลวิปาโก
สมฺปาปุณาติ ฯ เต ปริตฺตกุสลวิปาเกน คหิตปฏิสนฺธิกา
อกุสลวิปาเกน อภิภูตา วินสฺสนฺติ ฯ อภินวปฏิสนฺธิยํเยว หิ กมฺมานุภาเวน
ทฺวีหากาเรหิ คพฺโภ น สณฺฐาติ วาเตน วา ปาณเกหิ วา ฯ
วาโต โสเสตฺวา อนฺตรธาเปติ ฯ ปาณกา ขาทิตฺวา ฯ ตสฺส
ปน วาตสฺส ปาณกานํ วา ปฏิฆาตาย เภสชฺเช กเต คพฺโภ
สณฺฐเหยฺย ฯ โส ภิกฺขุ ตํ อกตฺวา อญฺญํ ขรํ เภสชฺชํ
อทาสิ ฯ เตน สา กาลมกาสิ ฯ ภควา เภสชฺชสฺส กตตฺตา
ทุกฺกฏํ ปญฺญาเปสิ ฯ ทุติยวตฺถุสฺมิมฺปิ เอเสว นโย ฯ
     ตสฺมา อาคตาคตสฺส ปรชนสฺส เภสชฺชํ น กาตพฺพํ ฯ
กโรนฺโต ทุกฺกฏํ อาปชฺชติ ฯ ปญฺจนฺนํ ปน สหธมฺมิกานํ
กาตพฺพํ ภิกฺขุสฺส ภิกฺขุนิยา สิกฺขมานาย สามเณรสฺส สามเณริยา ฯ
สมสีลสทฺธาปญฺญานํ หิ เอเตสํ ตีสุ สิกฺขาสุ ยุตฺตานํ เภสชฺชํ
อกาตุํ น ลภติ ฯ กโรนฺเตน จ สเจ เตสํ อตฺถิ เตสํ
สนฺตกํ คเหตฺวา โยเชตฺวา ทาตพฺพํ ฯ สเจ นตฺถิ อตฺตโน
สนฺตกํ กาตพฺพํ ฯ สเจ อตฺตโนปิ นตฺถิ ภิกฺขาจารวตฺเตน
วา ญาตกปวาริตฏฺฐานโต วา ปริเยสิตพฺพํ ฯ อลภนฺเตน
คิลานสฺสตฺถาย อกตวิญฺญตฺติยาปิ อาหริตฺวา กาตพฺพํ ฯ อปเรสํปิ
ปญฺจนฺนํ กาตุํ วฏฺฏติ มาตาปิตูนํ ตทุปฏฺฐากานํ อตฺตโน
เวยฺยาวจฺจกรสฺส ปณฺฑุปลาสสฺสาติ ฯ ปณฺฑุปลาโส นาม โย
ปพฺพชฺชาเปกฺโข ยาว ปตฺตจีวรํ ปฏิยาทิยติ ตาว วิหาเร วสติ ฯ เตสุ
สเจ มาตาปิตโร อิสฺสรา โหนฺติ น ปจฺจาสึสนฺติ อกาตุํ วฏฺฏติ ฯ
สเจ ปน รชฺเช ฐิตา ปจฺจาสึสนฺติ อกาตุํ น วฏฺฏติ ฯ เภสชฺชํ
ปจฺจาสึสนฺตานํ เภสชฺชํ ทาตพฺพํ ฯ โยเชตุํ อชานนฺตานํ โยเชตฺวา
ทาตพฺพํ ฯ สพฺเพสํ อตฺถาย สหธมฺมิเกสุ วุตฺตนเยเนว ปริเยสิตพฺพํ ฯ
สเจ ปน มาตรํ วิหาเร อาเนตฺวา ปฏิชคฺคติ สพฺพํ ปริกมฺมํ
อนามสนฺเตน กาตพฺพํ ฯ ขาทนียโภชนียํ สหตฺถา ทาตพฺพํ ฯ
ปิตา ปน ยถา สามเณโร เอวํ สหตฺเถน นหาปนสมฺพาหนาทีนิ
กตฺวา อุปฏฺฐาตพฺโพ ฯ เย มาตาปิตโร อุปฏฺฐหนฺติ ปฏิชคฺคนฺติ
เตสมฺปิ เอวเมว กาตพฺพํ ฯ เวยฺยาวจฺจกโร นาม โย เวตฺตนํ
คเหตฺวา อรญฺเญ ทารูนิ วา ฉินฺทติ อญฺญํ วา กิญฺจิ กมฺมํ
กโรติ ฯ ตสฺส โรเค อุปฺปนฺเน ยาว ญาตกา ปสฺสนฺติ ตาว
เภสชฺชํ กาตพฺพํ ฯ โย ปน ภิกฺขุนิสฺสิตโกว หุตฺวา สพฺพกมฺมานิ
กโรติ ตสฺส เภสชฺชํ กาตพฺพเมว ฯ ปณฺฑุปลาเสปิ สามเณเร
วิย ปฏิปชฺชิตพฺพํ ฯ อปเรสํปิ ทสนฺนํ กาตุํ วฏฺฏติ เชฏฺฐภาตุ
กนิฏฺฐภาตุ เชฏฺฐภคินิยา กนิฏฺฐภคินิยา จูฬมาตุยา มหามาตุยา
จูฬปิตุโน มหาปิตุโน ปิตุจฺฉาย มาตุลสฺสาติ ฯ เตสมฺปน
สพฺเพสมฺปิ กโรนฺเตน เตสํเยว สนฺตกํ เภสชฺชํ คเหตฺวา เกวลํ
โยเชตฺวา ทาตพฺพํ ฯ สเจ ปน นปฺปโหนฺติ ยาจนฺติ จ เทถ
โน ภนฺเต ตุมฺหากํ ปฏิทสฺสามาติ ตาวกาลิกํ ทาตพฺพํ ฯ
สเจปิ น ยาจนฺติ อมฺหากํ เภสชฺชํ อตฺถิ ตาวกาลิกํ
คณฺหาถาติ วตฺวา วา ยทา เตสํ ภวิสฺสติ ตทา ทสฺสนฺตีติ
อาโภคํ วา กตฺวา ทาตพฺพํ ฯ สเจ ปฏิเทนฺติ คเหตพฺพํ โน
เจ เทนฺติ ๑- น โจเทตพฺพา ฯ เอเต ทส ญาตเก ฐเปตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑. ปฏิเทนฺติ ฯ
อญฺเญสํ น ทาตพฺพํ ฯ เอเตสํ ปุตฺตปรมฺปราย ปน ยาว สตฺตโม
กุลปริวฏฺโฏ ตาว จตฺตาโร ปจฺจเย อาหราเปนฺตสฺส อกตวิญฺญตฺติ
วา เภสชฺชํ กโรนฺตสฺส เวชฺชกมฺมํ วา กุลทูสกาปตฺติ วา
น โหติ ฯ สเจ ภาตุชายา ภคินีสามิโก วา คิลานา โหนฺติ
ญาตกา เจ เตสมฺปิ วฏฺฏติ ฯ อญาตกา เจ ภาตุ จ
ภคินิยา จ กตฺวา ทาตพฺพํ ตุมฺหากํ ชคฺคนฏฺฐาเน เทถาติ ฯ
อถวา เตสํ ปุตฺตานํ กตฺวา ทาตพฺพํ ตุมฺหากํ มาตาปิตูนํ
เทถาติ ฯ เอเตน อุปาเยน สพฺพปเทสุ วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพ ฯ
เตสํ อตฺถาย สามเณเรหิ อรญฺญโต เภสชฺชํ อาหราเปนฺเตน
ญาติสามเณเรหิ วา อาหราเปตพฺพํ อตฺตโน อตฺถาย วา
อาหราเปตฺวา ทาตพฺพํ ฯ เตหิปิ อุปชฺฌายสฺส อาหรามาติ
วตฺตสีเสน อาหริตพฺพํ ฯ อุปชฺฌายสฺส มาตาปิตโร คิลานา
วิหารํ อาคจฺฉนฺติ ฯ อุปชฺฌาโย จ ทิสาปกฺกนฺโต โหติ ฯ
สทฺธิวิหาริเกน อุปชฺฌายสฺส สนฺตกํ เภสชฺชํ ทาตพฺพํ ฯ โน
เจ อตฺถิ อตฺตโน เภสชฺชํ อุปชฺฌายสฺส ปริจฺจชิตฺวา ทาตพฺพํ ฯ
อตฺตโนปิ อสนฺเต วุตฺตนเยน ปริเยสิตฺวา อุปชฺฌายสฺส สนฺตกํ
กตฺวา ทาตพฺพํ ฯ อุปชฺฌาเยนปิ สทฺธิวิหาริกสฺส มาตาปิตูสุ
เอวเมว ปฏิปชฺชิตพฺพํ ฯ เอส นโย อาจริยนฺเตวาสิเกสุ ฯ
อญฺโญปิ โย อาคนฺตุโก วา โจโร วา ยุทฺธปราชิโต วา อิสฺสโร
วา ญาตเกหิ ปริจฺจตฺโต คมิยมนุสฺโส วา คิลาโน หุตฺวา วิหารํ
ปวิสติ ฯ สพฺเพสํ อปจฺจาสึสนฺเตน เภสชฺชํ กาตพฺพํ ฯ สทฺธํ กุลํ
โหติ จตูหิ ปจฺจเยหิ อุปฏฺฐายกํ ภิกฺขุสงฺฆสฺส มาตาปิตุฏฺฐานิยํ ฯ
ตตฺร เจ โกจิ คิลาโน โหติ ตสฺสตฺถาย วิสฺสาเสน เภสชฺชํ
กตฺวา ภนฺเต เทถาติ วทนฺติ เนว ทาตพฺพํ น กาตพฺพํ ฯ อถ
ปน กปฺปิยํ ญตฺวา เอวํ ปุจฺฉนฺติ ภนฺเต อสุกสฺส นาม
โรคสฺส กึ เภสชฺชํ กโรนฺตีติ อิทญฺจีทญฺจ คเหตฺวา กโรนฺตีติ
วตฺตุํ วฏฺฏติ ฯ ภนฺเต มยฺหํ มาตา คิลานา เภสชฺชํ ตาว
อาจิกฺขถาติ เอวํ ปุจฺฉิเตน ปน น อาจิกฺขิตพฺพํ ฯ อญฺญมญฺญํ
ปน กถา กาตพฺพา อาวุโส อสุกสฺส นาม ภิกฺขุโน อิมสฺมึ
โรเค กึ เภสชฺชํ กรึสูติ อิทญฺจีทญฺจ ภนฺเตติ ฯ ตํ สุตฺวา
อิตโร มาตุ เภสชฺชํ กโรติ วฏฺฏติ ฯ มหาปทุมตฺเถโรปิ
กิร วสภรญฺโญ เทวิยา โรเค อุปฺปนฺเน เอกาย อิตฺถิยา อาคนฺตฺวา
ปุจฺฉิโต น ชานามีติ อวตฺวา เอวเมว ภิกฺขูหิ สทฺธึ สมุลฺลเปสิ ฯ
ตํ สุตฺวา ตสฺสา เภสชฺชมกํสุ ฯ วูปสนฺเต จ โรเค ติจีวเรน
ตีหิ จ กหาปณสเตหิ สทฺธึ เภสชฺชจงฺโกฏกํ ปูเรตฺวา อาหริตฺวา
เถรสฺส ปาทมูเล ฐเปตฺวา ภนฺเต ปุปฺผปูชํ กโรถาติ อาหํสุ ฯ
เถโร อาจริยภาโค นาม อยนฺติ กปฺปิยวเสน คาหาเปตฺวา
ปุปฺผปูชํ อกาสิ ฯ เอวํ ตาว เภสชฺเช ปฏิปชฺชิตพฺพํ ฯ
     ปริตฺเต ปน คิลานสฺส ปริตฺตํ กโรถ ภนฺเตติ วุตฺเตน
น กาตพฺพํ ฯ ภณถาติ วุตฺเต ปน กาตพฺพํ ฯ สเจปิสฺส โหติ
มนุสฺสา นาม น ชานนฺติ อกรียมาเน วิปฏิสาริโน ภวิสฺสนฺตีติ
กาตพฺพํ ฯ ปริตฺโตทกํ ปริตฺตสุตฺตํ กตฺวา เทถาติ วุตฺเตน ปน
เตสํเยว อุทกํ หตฺเถน จาเลตฺวา สุตฺตํ ปริมชฺเชตฺวา ๑- ทาตพฺพํ ฯ
สเจ วิหารโต อุทกํ อตฺตโน สนฺตกํ วา สุตฺตํ เทติ ทุกฺกฏํ ฯ
มนุสฺสา อุทกญฺจ สุตฺตญฺจ คเหตฺวา นิสีทิตฺวา ปริตฺตํ ภณถาติ
วทนฺติ กาตพฺพํ ฯ โน เจ ชานนฺติ อาจิกฺขิตพฺพํ ฯ
ภิกฺขูนํ นิสินฺนานํ ปาเทสุ อุทกํ อากีริตฺวา สุตฺตญฺจ ฐเปตฺวา
คจฺฉนฺติ ปริตฺตํ กโรถ ปริตฺตํ ภณถาติ น ปาทา อปเนตพฺพา ฯ
มนุสฺสา หิ วิปฏิสาริโน โหนฺติ ฯ อนฺโตคาเม คิลานสฺสตฺถาย
วิหารํ เปเสนฺติ ปริตฺตํ ภณนฺตูติ ภณิตพฺพํ ฯ อนฺโตคาเม
ราชเคหาทีสุ โรเค วา อุปทฺทเว วา อุปฺปนฺเน ปกฺโกสาเปตฺวา
ภณาเปนฺติ ฯ อาฏานาฏิยสุตฺตาทีนิ ภณิตพฺพานิ ฯ อาคนฺตฺวา
คิลานสฺส สิกฺขาปทานิ เทนฺตุ ธมฺมํ กเถนฺตุ ราชนฺเตปุเร วา
อมจฺจเคเห วา อาคนฺตฺวา สิกฺขาปทานิ เทนฺตุ ธมฺมํ กเถนฺตูติ
เปสิเตปิ คนฺตฺวา สิกฺขาปทานิ ทาตพฺพานิ ธมฺโม กเถตพฺโพ ฯ
มตานํ ปริวารตฺถํ อาคจฺฉนฺตูติ ปกฺโกสนฺติ น คนฺตพฺพํ ฯ
สิวฏฺฐิกทสฺสเน ๒- อสุภทสฺสเน จ มรณสฺสตึ ปฏิลภิสฺสามาติ
กมฺมฏฺฐานสีเสน คนฺตุํ วฏฺฏติ ฯ เอวํ ปริตฺเต ปฏิปชฺชิตพฺพํ ฯ
     ปิณฺฑปาเต ปน ฯ อนามฏฺฐปิณฺฑปาโต กสฺส ทาตพฺโพ
กสฺส น ทาตพฺโพ ฯ มาตาปิตูนํ ตาว ทาตพฺโพ ฯ สเจ ปน
กหาปณคฺฆนโก โหติ สทฺธาเทยฺยวินิปาตนํ นตฺถิ ฯ มาตาปิตุอุปฏฺฐากานํ
เวยฺยาวจฺจกรสฺส ปณฺฑุปลาสสฺสาติ เอเตสํปิ ทาตพฺโพ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑. ปริมชฺชิตุวา ฯ   ๒. สีวถิกา...อิติ เยภุยฺเยน ทิสฺสติ ฯ
ตตฺถ ปณฺฑุปลาสสฺส ถาลเก นิกฺขิปิตฺวา ทาตุํ วฏฺฏติ ฯ ตํ
ฐเปตฺวา อญฺเญสํ อาคาริกานํ มาตาปิตูนํปิ น วฏฺฏติ ฯ
ปพฺพชิตปริโภโค หิ อาคาริกานํ เจติยฏฺฐานิโย ฯ อปิจ
อนามฏฺฐปิณฺฑปาโต นาเมส สมฺปตฺตสฺส ทามริกโจรสฺสาปิ
อิสฺสรสฺสาปิ ทาตพฺโพ ฯ กสฺมา ฯ เต หิ อทียมาเนปิ น
เทนฺตีติ อามสิตฺวา ทียมาเนปิ อุจฺฉิฏฺฐกํ เทนฺตีติ กุชฺฌนฺติ ฯ
กุทฺธา ชีวิตา โวโรเปนฺติ สาสนสฺสาปิ อนฺตรายํ กโรนฺติ ฯ รชฺชํ
ปฏฺฐยมานสฺส วิจรโต โจรนาคสฺส วตฺถุ เจตฺถ กเถตพฺพํ ฯ เอวํ
ปิณฺฑปาเต ปฏิปชฺชิตพฺพํ ฯ
     ปฏิสนฺถาเร ปน ฯ ปฏิสนฺถาโร กสฺส กาตพฺโพ กสฺส น
กาตพฺโพ ฯ ปฏิสนฺถาโร นาม วิหารํ สมฺปตฺตสฺส ยสฺส กสฺสจิ
อาคนฺตุกสฺส วา ทลิทฺทสฺส วา โจรสฺส วา อิสฺสรสฺส วา
กาตพฺโพเยว ฯ กถํ ฯ อาคนฺตุกํ ตาว ขีณปริพฺพยํ วิหารสมฺปตฺตํ
ทิสฺวา ปานียํ ปิวาติ ทาตพฺพํ ฯ ปาทมกฺขนเตลํ ทาตพฺพํ ฯ
กาเล อาคตสฺส ยาคุภตฺตํ ฯ วิกาเล อาคตสฺส สเจ ตณฺฑุลา
อตฺถิ ตณฺฑุลา ทาตพฺพา ฯ อเวลาย สมฺปตฺโตสิ คจฺฉาหีติ น
วตฺตพฺโพ ฯ สยนฏฺฐานํ ทาตพฺพํ ฯ สพฺพํ อปจฺจาสึสนฺเตเนว
กาตพฺพํ ฯ มนุสฺสา นาม จตุปฺปจฺจยทายกา เอวํ สงฺคเห
กรียมาเน ปุนปฺปุนํ ปสีทิตฺวา อุปการํ กริสฺสนฺตีติ จิตฺตํ น
อุปฺปาเทตพฺพํ ฯ โจรานํ ปน สงฺฆิกมฺปิ ทาตพฺพํ ฯ
ปฏิสนฺถารานิสํสทีปนตฺถญฺจ โจรนาควตฺถุ ภาตรา สทฺธึ ชมฺพูทีปคตสฺส
มหานาครญฺโญ วตฺถุ ปิตุราชสฺส รชฺเช จตุนฺนํ อมจฺจานํ วตฺถุ
อภยโจรวตฺถูติเอวมาทีนิ พหูนิ วตฺถูนิ มหาอฏฺฐกถายํ วิตฺถารโต วุตฺตานิ ฯ
     ตตฺรายํ เอกวตฺถุทีปนา ฯ สีหลทีเป กิร อภโย นาม โจโร
ปญฺจสตปริวาโร เอกสฺมึ ฐาเน ขนฺธาวารํ พนฺธิตฺวา สมนฺตา
ติโยชนํ อุพฺพาเสตฺวา วสติ ฯ อนุราธปุรวาสิโน กฬมฺพนทึ  น
อุตฺตรนฺติ ฯ เจติยคิริมคฺเค ชนสญฺจาโร อุปจฺฉินฺโน ฯ อเถกทิวสํ
โจโร เจติยคิรึ วิลุมฺปิสฺสามีติ อคมาสิ ฯ อารามิกา ทิสฺวา
ทีฆภาณกอภยตฺเถรสฺส อาโรเจสุํ ฯ เถโร สปฺปิผาณิตาทีนิ
อตฺถีติ ปุจฺฉิ ฯ อตฺถิ ภนฺเตติ ฯ โจรานํ เทถ ตณฺฑุลา
อตฺถีติ ฯ อตฺถิ ภนฺเต สงฺฆสฺสตฺถาย อาหฏา ตณฺฑุลา จ
ปกฺกสากญฺจ โครโส จาติ ฯ ภตฺตํ สมฺปาเทตฺวา โจรานํ เทถาติ ฯ
อารามิกา ตถา กรึสุ ฯ โจรา ภตฺตํ ภุญฺชิตฺวา เกนายํ
ปฏิสนฺถาโร กโตติ ปุจฺฉึสุ ฯ อมฺหากํ อยฺเยน อภยตฺเถเรนาติ ฯ
โจรา เถรสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา อาหํสุ มยํ สงฺฆสฺส
จ เจติยสฺส จ สนฺตกํ อจฺฉินฺทิตฺวา คเหสฺสามาติ อาคตา
ตุมฺหากํ ปน อิมินา ปฏิสนฺถาเรนมฺหา ปสนฺนา อชฺชโต ปฏฺฐาย
วิหาเร ธมฺมิกา รกฺขา อมฺหากํ อายตฺตา โหตุ นาครา อาคนฺตฺวา
ทานํ เทนฺตุ เจติยํ วนฺทนฺตูติ ฯ ตโต ปฏฺฐาย จ นาคเร ทานํ
ทาตุํ อาคจฺฉนฺเต นทีตีเรเยว ปจฺจุคฺคนฺตฺวา รกฺขนฺตา วิหารํ
เนนฺติ วิหาเรปิ ทานํ เทนฺตานํ รกฺขํ กตฺวา ติฏฺฐนฺติ ฯ เตปิ
ภิกฺขูนํ ภุตฺตาวเสสํ โจรานํ เทนฺติ ฯ คมนกาเลปิ เต โจรา
นทีตีรํ ปาเปตฺวา นิวตฺตนฺติ ฯ อเถกทิวสํ ภิกฺขุสงฺเฆ ขียนกถา
อุปฺปนฺนา เถโร อิสฺสรวตาย สงฺฆสฺส สนฺตกํ โจรานํ อทาสีติ ฯ
เถโร สนฺนิปาตํ การาเปตฺวา อาห โจรา สงฺฆสฺส ปกติวฏฺฏญฺจ
เจติยสนฺตกญฺจ อจฺฉินฺทิตฺวา คณฺหิสฺสามาติ อาคมึสุ อถ เนสํ
มยา เอวํ น หริสฺสนฺตีติ เอตฺตโก นาม ปฏิสนฺถาโร กโต
ตํ สพฺพมฺปิ เอกโต สมฺปิณฺเฑตฺวา อคฺฆาเปถ เตน การเณน
อวิลุตฺตํ ภณฺฑํ เอกโต สมฺปิณฺเฑตฺวา อคฺฆาเปถาติ ฯ ตโต
สพฺพมฺปิ เถเรน ทินฺนกํ เจติยฆเร เอกํ วรโปตฺถกจิตฺตตฺถรกํ  น
อคฺฆิ ฯ ตโต อาหํสุ เถเรน กตปฏิสนฺถาโร สุกโต โจเทตุํ วา
สาเรตุํ วา น ลภติ คีวา วา อวหาโร วา นตฺถีติ ฯ เอวํ มหานิสํโส
ปฏิสนฺถาโรติ สลฺลกฺเขตฺวา กตฺตพฺโพ ปณฺฑิเตน ภิกฺขุนาติ ฯ
     {๑๘๗} องฺคุลิปโฏทวตฺถุสฺมึ ฯ อุตฺตสนฺโตติ กิลนฺโต ฯ อนสฺสาสโกติ
นิรสฺสาโส ฯ อิมสฺมิญฺจ ปน วตฺถุสฺมึ ยาย อาปตฺติยา ภวิตพฺพํ
สา ขุทฺทเกสุ นิทฺทิฏฺฐาติ อิธ น วุตฺตา ฯ
     ตทนนฺตเร วตฺถุสฺมึ ฯ โอตฺถริตฺวาติ อกฺกมิตฺวา ฯ โส
กิร เตหิ อากฑฺฒิยมาโน ปติโต ฯ เอโก ตสฺส อุทรํ อารุหิตฺวา
นิสีทิ ฯ เสสาปิ ปณฺณรส ชนา ปฐวิยํ อชฺโฌตฺถริตฺวา
อทูหลปาสาณา วิย มิคํ มาเรสุํ ฯ ยสฺมา ปน เต กมฺมาธิปฺปายา
น มรณาธิปฺปายา ตสฺมา ปาราชิกํ น วุตฺตํ ฯ
     ภูตเวชฺชกวตฺถุสฺมึ ฯ ยกฺขํ มาเรสีติ ภูตเวชฺชกปาฐกา
ยกฺขคหิตกํ โมเจตุกามา ยกฺขํ อาวาเหตฺวา มุญฺจาติ วทนฺติ ฯ
โน เจ มุญฺจติ ปิฏฺเฐน วา มตฺติกาย วา รูปํ กตฺวา
หตฺถปาทาทีนิ ฉินฺทนฺติ ฯ ยํยํ ตสฺส ฉิชฺชติ ตํตํ ยกฺขสฺส
ฉินฺนเมว โหติ ฯ สีเส ฉินฺเน ยกฺโขปิ มรติ ฯ เอวํ โสปิ
มาเรสิ ฯ ตสฺมา ถุลฺลจฺจยํ วุตฺตํ ฯ น เกวลญฺจ ยกฺขเมว ฯ โยปิ
หิ สกฺกํ เทวราชานํ มาเรยย โสปิ ถุลฺลจฺจยเมว อาปชฺชติ ฯ
     วาฬยกฺขวตฺถุสฺมึ ฯ วาฬยกฺขวิหารนฺติ ยสฺมึ วิหาเร
วาโฬ จณฺโฑ ยกฺโข วสติ ตํ วิหารํ ฯ โย หิ เอวรูปํ
วิหารํ อชานนฺโต เกวลํ วสนตฺถาย เปเสติ อนาปตฺติ ฯ โย
มรณาธิปฺปาโย เปเสติ โส อิตรสฺส มรเณ ปาราชิกํ อมรเณ
ถุลฺลจฺจยํ อาปชฺชติ ฯ ยถา จ วาฬยกฺขวิหารํ เอวํ ยตฺถ
วาฬสีหพฺยคฺฆาทิมิคา วา อชครกณฺหสปฺปาทโย ทีฆชาติกา วา
วสนฺติ ตํ วาฬวิหารํ เปเสนฺตสฺสาปิ อาปตฺตานาปตฺติเภโท
เวทิตพฺโพ ฯ อยํ ปาลิมุตฺตกนโย ฯ ยถา จ ภิกฺขุํ วาฬยกฺขวิหารํ
เปเสนฺตสฺส เอวํ วาฬยกฺขมฺปิ ภิกฺขุสนฺติกํ เปเสนฺตสฺส
อาปตฺตานาปตฺติเภโท เวทิตพฺโพ ฯ เอเสว นโย วาฬกนฺตาราทีสุ
วตฺถูสุ ฯ เกวลํ เหตฺถ ยสฺมึ กนฺตาเร วาฬมิคา วา ทีฆชาติกา วา
อตฺถิ โส วาฬกนฺตาโร ยสฺมึ โจรา อตฺถิ โส โจรกนฺตาโรติ
เอวํ ปทตฺถมตฺตเมว นามํ ฯ มนุสฺสวิคฺคหปาราชิกญฺจ นาเมตํ
สณฺหํ ปริยายกถาย น มุจฺจติ ฯ ตสฺมา โย วเทยฺย อสุกสฺมึ
นาม โอกาเส โจโร นิสินฺโน โย ตสฺส สีสํ ฉินฺทิตฺวา
อาหรติ โส ราชโต สกฺการวิเสสํ ลภตีติ ตสฺส เจ วจนํ
สุตฺวา โกจิ นํ คนฺตฺวา มาเรติ อยํ ปาราชิโก โหตีติ ฯ
     {๑๘๘} ตํ มญฺญมาโนติอาทีสุ ฯ โส กิร ภิกฺขุ อตฺตโน
เวริภิกฺขุํ มาเรตุกาโม จินฺเตสิ อิมํ เม ทิวา มาเรนฺตสฺส
น สุกรํ ภเวยฺย โสตฺถินา คนฺตุํ รตฺตึ นํ มาเรสฺสามีติ
สลฺลกฺเขตฺวา รตฺตึ อาคมฺม พหูนํ สยิตฏฺฐาเน ตํ มญฺญมาโน
ตเมว ชีวิตา โวโรเปสิ อปโร ตํ มญฺญมาโน อญฺญํ ๑- อปโร
อญฺญํ ตสฺเสว สหายํ มญฺญมาโน ตํ อปโร อญฺญํ ตสฺเสว
สหายํ มญฺญมาโน อญฺญํ ตสฺส สหายเมว ชีวิตา โวโรเปสิ
สพฺเพสมฺปิ ปาราชิกเมว ฯ
     อมนุสฺสคหิตวตฺถูสุ ฯ ยกฺขํ ปลาเปสฺสามีติ ปหารํ อทาสิ ฯ
อิตโร น ทานายํ วิรชฺฌิตุํ สมตฺโถ มา รสฺสามิ นนฺติ ฯ เอตฺถ
จ นมรณาธิปฺปายสฺส อนาปตฺติ วุตฺตาติ น เอตฺตเกเนว
อมนุสฺสคหิตสฺส ปหาโร ทาตพฺโพ ตาลปณฺณํ ปน ปริตฺตสุตฺตํ วา หตฺเถ
วา ปาเท วา พนฺธิตพฺพํ รตนสุตฺตาทีนิ ปริตฺตานิ ภณิตพฺพานิ
มา สีลวนฺตํ ภิกฺขุํ วิเหเฐหีติ ธมฺมกถา กาตพฺพา ฯ สคฺคกถาทีนิ
อุตฺตานตฺถานิ ฯ ยํ เหตฺถ วตฺตพฺพํ ตํ วุตฺตเมว ฯ
     {๑๘๙} รุกฺขจฺเฉทนวตฺถุ อฏฺฏพนฺธนวตฺถุสทิสํ ฯ อยํ ปน วิเสโส ฯ
โย รุกฺเขน โอตฺถโตปิ น มรติ สกฺกา จ โหติ เอเกน
ปสฺเสน รุกฺขํ เฉตฺวา ปฐวึ วา ขนิตฺวา นิกฺขมิตุํ หตฺเถ
จสฺส วาสี วา กุธารี วา อตฺถิ เตนปิ ชีวิตํ ปริจฺจชิตพฺพํ
@เชิงอรรถ: ๑. ตสฺเสว สหายนฺติ ปททฺวยํ นฏฺฐํ ขายติ ฯ
น จ รุกฺโข วา ฉินฺทิตพฺโพ น ปฐวี วา ขนิตพฺพา ฯ
กสฺมา ฯ เอวํ กโรนฺโต หิ ปาจิตฺติยํ อาปชฺชติ พุทฺธสฺส
อาณํ ภญฺชติ น ชีวิตปริยนฺตํ สีลํ กโรติ ตสฺมา อปิ
ชีวิตํ ปริจฺจชิตพฺพํ น จ สีลนฺติ ปริคเณตฺวา น เอวํ กาตพฺพํ ฯ
อญฺญสฺส ปน ภิกฺขุโน รุกฺขํ วา ฉินฺทิตฺวา ปฐวึ วา ขนิตฺวา
ตํ นีหริตุํ วฏฺฏติ ฯ สเจ อุทุกฺขลยนฺตเกน รุกฺขํ ปวฏฺเฏตฺวา
นีหริตพฺโพ โหติ ตํเยว รุกฺขํ ฉินฺทิตฺวา อุทุกฺขลํ คเหตพฺพนฺติ ฯ
มหาสุมตฺเถโร อาห อญฺญมฺปิ ฉินฺทิตฺวา คเหตุํ วฏฺฏตีติ ฯ
มหาปทุมตฺเถโร โสพฺภาทีสุ ปติตสฺสาปิ นิสฺเสณึ พนฺธิตฺวา
อุตฺตารเณ เอเสว นโย อตฺตนา ภูตคามํ ฉินฺทิตฺวา นิสฺเสณี
น กาตพฺพา อญฺเญสํ กตฺวา อุทฺธริตุํ วฏฺฏตีติ ฯ
     {๑๙๐} ทายาลิมฺปนวตฺถูสุ ฯ ทายํ ลิมฺเปสุนฺติ วเน อคฺคึ อทํสุ ฯ เอตฺถ
ปน อุทฺทิสฺสานุทฺทิสฺสวเสน ปาราชิกานนฺตริยถุลฺลจฺจยปาจิตฺติยวตฺถูนํ
อนุรูปโต ปาราชิกาทีนิ อกุสลราสิภาโว จ ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนว
เวทิตพฺโพ ฯ อลฺลติณวนปฺปตโย ทยฺหนฺตูติ อาลิมฺเปนฺตสฺส จ
ปาจิตฺติยํ ทพฺพูปกรณานิ วินสฺสนฺตูติ อาลิมฺเปนฺตสฺส ทุกฺกฏํ
ขิฑฺฑาธิปฺปาเยนาปิ ทุกฺกฏนฺติ สงฺเขปฏฺฐกถายํ วุตฺตํ ฯ ยงฺกิญฺจิ
อลฺลสุกฺขํ สอินฺทฺริยานินฺทฺริยํ ทยฺหตูติ อาลิมฺเปนฺตสฺส วตฺถุวเสน
ปาราชิกถุลฺลจฺจยปาจิตฺติยทุกฺกฏานิ เวทิตพฺพานิ ฯ ปฏคฺคิทานํ
ปน ปริตฺตกรณญฺจ ภควตา อนุญฺญาตํ ฯ ตสฺมา อรญฺเญ
วนกมฺมิเกหิ ทินฺนํ สยํ วา อุฏฺฐิตํ อคฺคึ อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา
ติณกุฏิโย มา วินสฺสนฺตูติ ตสฺส อคฺคิโน ปฏิอคฺคึ ทาตุํ วฏฺฏติ
เยน สทฺธึ อาคจฺฉนฺโต อคฺคิ เอกโต หุตฺวา นิรุปาทาโน
นิพฺพาติ ฯ ปริตฺตมฺปิ กาตุํ วฏฺฏติ ติณกุฏิกานํ สมนฺตา
ภูมิตจฺฉนํ ปริกฺขาขนนํ วา ยถา อาคโต อคฺคิ อุปาทานํ
อลภิตฺวา นิพฺพาติ ฯ เอตญฺจ สพฺพํ อุฏฺฐิเตเยว อคฺคิสฺมึ กาตุํ
วฏฺฏติ ฯ อนุฏฺฐิเต อนุปสมฺปนฺเนหิ กปฺปิยโวหาเรน กาเรตพฺพํ ฯ
อุทเกน จ นิพฺพาเปนฺเตหิ อปฺปาณกเมว อุทกํ อาสิญฺจิตพฺพํ ฯ
     {๑๙๑} อาฆาตนวตฺถุสฺมึ ฯ ยถา เอกปฺปหารวจเน เอวํ ทฺวีหิ
ปหาเรหีติอาทิวจเนสุปิ ปาราชิกํ เวทิตพฺพํ ฯ ทฺวีหีติ วุตฺเต จ
เอเกน ปหาเรน มาริเตปิ เขตฺตเมว โอติณฺณตฺตา ปาราชิกํ ฯ
ตีหิ มาริเต ปน วิสงฺเกตํ ฯ อิติ ยถาปริจฺเฉเท วา ปริจฺเฉทพฺภนฺตเร
วา อวิสงฺเกตํ ฯ ปริจฺเฉทาติกฺกเม ปน สพฺพตฺถ วิสงฺเกตํ โหติ
อาณาปโก มุจฺจติ วธกสฺเสว โทโส ฯ ยถา จ ปหาเรสุ
เอวํ ปุริเสสุปิ เอโก เอกํ มาเรตูติ วุตฺเต เอเกเนว มาริเต
ปาราชิกํ ทฺวีหิ มาริเต วิสงฺเกตํ เทฺว มาเรนฺตูติ วุตฺเต
เอเกน วา ทฺวีหิ วา มาริเต ปาราชิกํ ตีหิ มาริเต วิสงฺเกตนฺติ
เวทิตพฺพํ ฯ เอโก สงฺคาเม เวเคน ธาวโต ปุริสสฺส อสินา สีสํ
ฉินฺทิ อสีสกพนฺธํ ธาวติ ตมญฺโญ ปหริตฺวา ปาเตสิ กสฺส
ปาราชิกนฺติ วุตฺเต อุปฑฺฒตฺเถรา คมนูปจฺเฉทกสฺสาติ อาหํสุ ฯ
อาภิธมฺมิกโคทตฺตตฺเถโร สีสจฺเฉทกสฺสาติ ฯ เอวรูปานิปิ วตฺถูนิ
อิมสฺส วตฺถุสฺส อตฺถทีปเน วตฺตพฺพานีติ ฯ
     {๑๙๒} ตกฺกวตฺถุสฺมึ อนิยเมตฺวา ตกฺกํ ปาเยถาติ วุตฺเต ยํ วา
ตํ วา ตกฺกํ ปาเยตฺวา มาริเต ปาราชิกํ ฯ นิยเมตฺวา ปน โคตกฺกํ
มหิสตกฺกํ อชิกาตกฺกนฺติ วา สีตํ อุณฺหํ ธูปิตํ อธูปิตนฺติ
วา วุตฺเต ยํ วุตฺตํ ตโต อญฺญํ ปาเยตฺวา มาริเต วิสงฺเกตํ ฯ
     โลณโสจิรกวตฺถุสฺมึ ฯ โลณโสจิรกนฺนาม สพฺพสสฺสาภิสงฺขตํ
เอกํ เภสชฺชํ ฯ ตํ กิร กโรนฺโต หรีตกามลกวิภีตกกสาเว ๑-
สพฺพธญฺญานิ สพฺพอปรนฺนานิ สตฺตนฺนมฺปิ ธญฺญานํ โอทนํ
กทลีผลาทีนิ สพฺพผลานิ เวตฺตเกตกขชฺชูรีกลีราทโย สพฺพกลีเร
มจฺฉมํสขณฺฑานิ อเนกานิ จ มธุผาณิตสินฺธวโลณติกฏุกาทีนิ
เภสชฺชานิ ปกฺขิปิตฺวา กุมฺภีมุขํ วิลิมฺปิตฺวา เอกํ วา เทฺว วา
ตีณิ วา สํวจฺฉรานิ ฐเปนฺติ ฯ ตํ ปริปจิตฺวา ชมฺพูรสวณฺณํ
โหติ วาตกาสกุฏฺฐปณฺฑุภคนฺทราทีนํ ๒- สินิทฺธโภชนํ ภุตฺตานญฺจ
อุตฺตรปานํ ฯ ภตฺตชีรณกเภสชฺชํ ตาทิสํ นตฺถิ ฯ ตํ ปเนตํ
ภิกฺขูนํ ปจฺฉาภตฺตมฺปิ วฏฺฏติ ฯ คิลานานํ ปากติกเมว อคิลานานํ
ปน อุทกสมฺภินฺนํ ปานปริโภเคนาติ ฯ
     สมนฺตปาสาทิกาย วินยสํวณฺณนาย ตติยปาราชิกวณฺณนา
นิฏฺฐิตา ฯ
                     ------------
@เชิงอรรถ: ๑. วิภีทกอิติ วา วิเภทก อิติ วา ลิขิยติ ฯ   ๒. ภคนฺทลาติปิ  ลิขิยติ ฯ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑ หน้า ๕๖๗-๕๘๖.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=1&A=11910&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=1&A=11910&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=1&i=203
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=1&A=7852
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=1&A=2861
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=1&A=2861
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑
http://84000.org/tipitaka/read/?index_1