ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๑๐ ภาษาบาลีอักษรไทย ม.อ. (ปปญฺจ.๔)

หน้าที่ ๑๒๑.

๓. อจฺฉริยพฺภุตธมฺมสุตฺตวณฺณนา [๑๙๗] เอวมฺเม สุตนฺติ อจฺฉริยพฺภุตธมฺมสุตฺตํ. ตตฺถ ยตฺร หิ นามาติ อจฺฉริยตฺเถ นิปาโต, โย นาม ตถาคโตติ อตฺโถ. ฉินฺนปปญฺเจติ เอตฺถ ปปญฺจา นาม ตณฺหามานทิฏฺฐีติ อิเม ตโย กิเลสา. ฉินฺนวฏุเมติ เอตฺถ วฏุมนฺติ กุสลากุสลกมฺมวฏฺฏํ วุจฺจติ. ปริยาทินฺนวฏฺเฏติ ตสฺเสว เววจนํ. สพฺพทุกฺขวีติวตฺเตติ สพฺพํ วิปากวฏฺฏสงฺขาตํ ทุกฺขํ วีติวตฺเต. อนุสฺสริสฺสตีติ ๑- อิทํ ยตฺราติ นิปาตวเสน อนาคตวจนํ, อตฺโถ ปเนตฺถ อตีตวเสน เวทิตพฺโพ. ภควา หิ เต พุทฺเธ อนุสฺสริ, น อิทานิ อนุสฺสริสฺสติ. เอวํชจฺจาติ วิปสฺสีอาทโย ขตฺติยชจฺจา, กกุสนฺธาทโย พฺราหฺมณชจฺจาติ. เอวํโคตฺตาติ วิปสฺสีอาทโย โกณฺฑญฺญโคตฺตา, กกุสนฺธาทโย กสฺสปโคตฺตาติ. เอวํสีลาติ โลกิยโลกุตฺตรสีเลน เอวํสีลา. เอวํธมฺมาติ เอตฺถ สมาธิปกฺขา ธมฺมา อธิปฺเปตา. โลกิยโลกุตฺตเรน สมาธินา เอวํสมาธิโนติ อตฺโถ. เอวํปญฺญาติ โลกิยโลกุตฺตรปญฺญาย เอวํปญฺญา. เอวํวิหารีติ เอตฺถ ปน เหฏฺฐา สมาธิปกฺขานํ ธมฺมานํ คหิตตฺตา วิหาโร คหิโตว, ปุน กสฺมา คหิตเมว คณฺหาตีติ เจ, น อิทํ คหิตเมว. อิทํ หิ นิโรธสมาปตฺติทีปนตฺถํ, ตสฺมา เอวํ นิโรธสมาปตฺติวิหารีติ อยเมตฺถ อตฺโถ. เอวํวิมุตฺตาติ เอตฺถ วิกฺขมฺภนวิมุตฺติ ตทงฺควิมุตฺติ สมุจฺเฉทวิมุตฺติ ปฏิปฺปสฺสทฺธิวิมุตฺติ นิสฺสรณวิมุตฺตีติ ปญฺจวิธา วิมุตฺติโย. ตตฺถ อฏฺฐสมาปตฺติโย สยํ วิกฺขมฺภิเตหิ นีวรณาทีหิ วิมุตฺตตฺตา วิกฺขมฺภนวิมุตฺตีติ สงฺขฺยํ ๒- คจฺฉนฺติ. อนิจฺจานุปสฺสนาทิกา สตฺต อนุปสฺสนา สยํ ตสฺส ตสฺส ปจฺจนีกงฺควเสน ปริจตฺตาหิ นิจฺจสญฺญาทีหิ วิมุตฺตตฺตา ตทงฺควิมุตฺตีติ สงฺขฺยํ คจฺฉนฺติ. จตฺตาโร อริยมคฺคา สยํ สมุจฺฉินฺเนหิ กิเลเสหิ วิมุตฺตตฺตา สมุจฺเฉทวิมุตฺตีติ สงฺขฺยํ คจฺฉนฺติ. จตฺตาริ สามญฺญผลานิ มคฺคานุภาเวน กิเลสานํ ปฏิปฺปสฺสทฺธนฺเต อุปฺปนฺนตฺตา ปฏิปฺปสฺสทฺธิวิมุตฺตีติ สงฺขฺยํ คจฺฉนฺติ. นิพฺพานํ สพฺพกิเลเสหิ นิสฺสฏตฺตา อปคตตฺตา ทูเร ฐิตตฺตา นิสฺสรณวิมุตฺตีติ สงฺขฺยํ คตํ. อิติ อิมาสํ ปญฺจนฺนํ วิมุตฺตีนํ วเสน เอวํวิมุตฺตาติ เอวเมตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพ. @เชิงอรรถ: สี. ชานิสฺสตีติ ฉ.ม. สงฺขํ, เอวมุปริปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒๒.

[๑๙๙] ตสฺมาติหาติ ยสฺมา ตฺวํ "ตถาคตา อจฺฉริยา"ติ วทสิ, ตสฺมา ตํ ภิยฺโยโส มตฺตาย ปฏิภนฺตุ ตถาคตสฺส อจฺฉริยา อพฺภุตธมฺมาติ. สโต สมฺปชาโนติ เอตฺถ เทฺว สมฺปชญฺญานิ มนุสฺสโลเก เทวโลเก จ. ตตฺถ เวสฺสนฺตรชาตเก พฺราหฺมณสฺส เทฺว ปุตฺเต ทตฺวา ปุนทิวเส สกฺกสฺส เทวึ ทตฺวา สกฺเกน ปสีทิตฺวา ทินฺเน อฏฺฐ วเร คณฺหนฺโต:- "อิโต วิมุจฺจมานาหํ สคฺคคามี วิเสสคู อนิวตฺตี ตโต อสฺสํ อฏฺฐเมตํ วรํ วเร"ติ ๑- เอวํ ตุสิตภวเน เม ปฏิสนฺธิ โหตูติ วรํ อคฺคเหสิ, ตโต ปฏฺฐาย ตุสิตภวเน อุปฺปชฺชิสฺสามีติ ชานาติ, อิทํ มนุสฺสโลเก สมฺปชญฺญํ. เวสฺสนฺตรตฺตภาวโต ปน จุโต ปุน ตุสิตภวเน นิพฺพตฺติตฺวา นิพฺพตฺโตสฺมีติ อญฺญาสิ, อิทํ เทวโลเก สมฺปชญฺญํ. กึ ปน เสสเทวตา น ชานนฺตีติ. โน น ชานนฺติ, ตา ปน อุยฺยานวิมานกปฺปรุกฺเข โอโลเกตฺวา เทวนาฏเกหิ ตูริยสทฺเทน ปโพธิตา "มาริส อยํ เทวโลโก ตุเมฺห อิธ นิพฺพตฺตา"ติ สาริตา ชานนฺติ. โพธิสตฺโต ปฐมชวนวาเร น ชานาติ, ทุติยชวนโต ปฏฺฐาย ชานาติ. อิจฺจสฺส อญฺเญหิ อสาธารณชานนํ โหติ. อฏฺฐาสีติ เอตฺถ กิญฺจาปิ อญฺเญปิ เทวา ตตฺถ ฐิตา ฐิตมฺหาติ ชานนฺติ, เต ปน ฉสุ ทฺวาเรสุ พลวตา อิฏฺฐารมฺมเณน อภิภุยฺยมานา สตึ วิสฺสชฺเชตฺวา อตฺตโน ภุตฺตปีตภาวมฺปิ อชานนฺตา ๒- อาหารูปจฺเฉทเน กาลํ กโรนฺติ. โพธิสตฺตสฺส กึ ตถารูปํ อารมฺมณํ นตฺถีติ, โน นตฺถิ. โส หิ เสสเทเว ทสหิ ฐาเนหิ อธิคณฺหาติ, อารมฺมเณน ปน อตฺตานํ มทฺทิตุํ น เทติ, ตํ อารมฺมณํ อภิภวิตฺวา ๓- ติฏฺฐติ. เตน วุตฺตํ "สโต สมฺปชาโน อานนฺท โพธิสตฺโต ตุสิเต กาเย อฏฺฐาสี"ติ. [๒๐๐] ยาวตายุกนฺติ เสสตฺตภาเวสุ กึ ยาวตายุกํ น ติฏฺฐติ. อาม น ติฏฺฐติ, อญฺญทา หิ ทีฆายุกเทวโลเก นิพฺพตฺโต ตตฺถ ปารมิโย น สกฺกา @เชิงอรรถ: ชุ.ชา. ๒๘/๒๓๐๐/๓๗๐ ม. น ชานนฺติ ม. อธิภวิตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒๓.

ปูเรนฺติ อกฺขีนิ นิมีเลตฺวา อธิมุตฺติกาลํกิริยํ นาม กตฺวา มนุสฺสโลเก นิพฺพตฺตติ. อยํ กาลํกิริยา อญฺเญสํ น โหติ. ตทา ปน อทินฺนาทานํ นาม นตฺถิ, สพฺพปารมีนํ ปูริตตฺตา ยาวตายุกํ อฏฺฐาสิ. สโต สมฺปชาโน ตุสิตา กายา จวิตฺวา มาตุกุจฺฉิมฺหิ โอกฺกมตีติ เอวํ ตาว สพฺพปารมิโย ปูเรตฺวา ตทา โพธิสตฺโต ยาวตายุกํ อฏฺฐาสิ. เทวตานํ ปน "มนุสฺสคณนาวเสน อิทานิ สตฺตหิ ทิวเสหิ จุติ ภวิสฺสตี"ติ ปญฺจ ปุพฺพนิมิตฺตานิ อุปฺปชฺชนฺติ:- มาลา มิลายนฺติ, วตฺถานิ กิลิสฺสนฺติ, กจฺเฉหิ เสทา มุจฺจนฺติ, กาเย ทุพฺพณฺณิยํ โอกฺกมติ, เทโว เทวาสเน น สณฺฐาติ. ๑- ตตฺถ มาลาติ ปฏิสนฺธิคหณาทิวเสน ปิลนฺธนมาลา, ตา กิร สฏฺฐิสตสหสฺสาธิกา สตฺตปณฺณาสวสฺสโกฏิโย อมิลายิตฺวา ตทา มิลายนฺติ. วตฺเถสุปิ เอเสว นโย. เอตฺตกํ ปน กาลํ เทวานํ เนว สีตํ น อุณฺหํ โหติ, ตสฺมึ กาเล สรีรโต พินฺทุพินฺทุวเสน เสทา มุจฺจนฺติ. เอตฺตกํ ปน กาลํ เตสํ สรีเร ขณฺฑิจฺจปาลิจฺจาทิวเสน วิวณฺณตา น ปญฺญายติ, เทวธีตา โสฬสวสฺสุทฺเทสิกา วิย, เทวปุตฺตา วีสติวสฺสุทฺเทสิกา วิย ขายนฺติ. มรณกาเล ปน เนสํ กิลนฺตรูโป อตฺตภาโว โหติ. เอตฺตกญฺจ เนสํ กาลํ เทวโลเก อุกฺกณฺฐิตา นาม นตฺถิ, มรณกาเล ปน นิสฺสสนฺติ วิชมฺภนฺติ, สเก อาสเน นาภิรมนฺติ. อิมานิ ปญฺจ ๒- ปุพฺพนิมิตฺตานิ. ยถา โลเก มหาปุญฺญานํ ราชราชมหามตฺตาทีนํเยว อุกฺกาปาตภูมิจาลจนฺทคฺคาหาทีนิ นิมิตฺตานิ ปญฺญายนฺติ, น สพฺเพสํ, เอวเมว มเหสกฺขานํ เทวานํเยว ปญฺญายนฺติ, น สพฺเพสํ. ยถา จ มนุสฺเสสุ ปุพฺพนิมิตฺตานิ นกฺขตฺตปาฐกาทโยว ชานนฺติ, น สพฺเพ, เอวเมว ตานิปิ สพฺเพ เทวา น ชานนฺติ, ปณฺฑิตา เอว ปน ชานนฺติ. ตตฺถ เย จ มนฺเทน กุสลกมฺเมน นิพฺพตฺตา เทวปุตฺตา, เต เตสุ อุปฺปนฺเนสุ "อิทานิ โก ชานาติ, ๓- กุหึ นิพฺพตฺติสฺสามา"ติ ภายนฺติ. เย มหาปุญฺญา, เต "อเมฺหหิ ทินฺนทานํ รกฺขิตสีลํ ภาวิตภาวนํ อาคมฺม อุปริเทวโลเกสุ สมฺปตฺตึ อนุภวิสฺสามา"ติ น ภายนฺติ. โพธิสตฺโตปิ ตานิ ปุพฺพนิมิตฺตานิ ทิสฺวา @เชิงอรรถ: นาภิรมตีติปิ. ขุ.อิติ. ๒๕/๘๓/๒๙๙ ฉ.ม. ปน ม. กึ ชานาม

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒๔.

"อิทานิ อนนฺตเร อตฺตภาเว พุทฺโธ ภวิสฺสามี"ติ น ภายิ. อถสฺส เตสุ นิมิตฺเตสุ ปาตุภูเตสุ ทสสหสฺสจกฺกวาเฬ เทวตา สนฺนิปติตฺวา "มาริส ตุเมฺหหิ ทสปารมิโย ปูเรนฺเตหิ น สกฺกสมฺปตฺตึ น มารพฺรหฺมจกฺกวตฺติสมฺปตฺตึ ปตฺเถนฺเตหิ ปูริตา, โลกนิตฺถรณตฺถาย ปน พุทฺธตฺตํ ปตฺถยมาเนหิ ปูริตา, โส โว อิทานิ กาโล มาริส พุทฺธตฺตาย, สมโย มาริส พุทฺธตฺตายา"ติ ยาจนฺติ. อถ มหาสตฺโต เทวตานํ ปฏิญฺญํ อทตฺวาว กาลทีปเทส- กุลชเนตฺติอายุปริจฺเฉทวเสน ปญฺจมหาวิโลกนํ นาม วิโลเกสิ. ตตฺถ "กาโล นุ โข, น กาโล"ติ ปฐมํ กาลํ วิโลเกติ. ตตฺถ วสฺสสตสหสฺสโต อุทฺธํ วฑฺฒิตอายุกาโล กาโล นาม น โหติ. กสฺมา? ตทา หิ สตฺตานํ ชาติชรามรณานิ น ปญฺญายนฺติ, พุทฺธานํ จ ธมฺมเทสนา นาม ติลกฺขณมุตฺตา นตฺถิ, เตสํ อนิจฺจํ ทุกฺขํ อนตฺตาติ กเถนฺตานํ "กึ นาเมตํ กเถนฺตี"ติ เนว โสตุํ น สทฺธาตุํ มญฺญนฺติ, ตโต อภิสมโย น โหติ, ตสฺมึ อสติ อนิยฺยานิกํ สาสนํ โหติ. ตสฺมา โส อกาโล. วสฺสสตโต อูนอายุกาโล กาโล นาม น โหติ. กสฺมา? ตทา หิ สตฺตา อุสฺสนฺนกิเลสา โหนฺติ, อุสฺสนฺนกิเลสานํ จ ทินฺโนวาโท โอวาทฏฺฐาเน น ติฏฺฐติ. อุทเก ทณฺฑราชิ วิย ขิปฺปํ วิคจฺฉติ. ตสฺมา โสปิ อกาโล. สตสหสฺสโต ปน ปฏฺฐาย เหฏฺฐา วสฺสสตโต ปฏฺฐาย อุทฺธํ อายุกาโล กาโล นาม, ตทา วสฺสสตกาโล โหติ. อถ มหาสตฺโต "นิพฺพตฺติตพฺพกาโล"ติ กาลํ ปสฺสิ. ตโต ทีปํ วิโลเกนฺโต สปริวาเร จตฺตาโร ทีเป โอโลเกตฺวา "ตีสุ ทีเปสุ พุทฺธา น นิพฺพตฺตนฺติ, ชมฺพุทีเปเยว นิพฺพตฺตนฺตี"ติ. ทีปํ ปสฺสิ. ตโต "ชมฺพุทีโป นาม มหา, ทสโยชนสหสฺสปริมาโณ, กตรสฺมึ นุ โข ปเทเส พุทฺธา นิพฺพตฺตนฺตี"ติ เทสํ วิโลเกนฺโต มชฺฌิมเทสํ ๑- ปสฺสิ. มชฺฌิมเทโส นาม "ปุรตฺถิมาย ทิสาย คชงฺคลํ ๒- นาม นิคโม"ติอาทินา นเยน วินเย ๓- วุตฺโตว. โส ปน อายามโต ตีณิ โยชนสตานิ. วิตฺถารโต อฑฺฒติยานิ, ปริกฺเขปโต นวโยชนสตานีติ. เอตสฺมึ หิ ปเทเส จตฺตาริ อฏฺฐ @เชิงอรรถ: สี. มชฺฌิมปเทสํ สี. กชงฺคลํ วิ. มหา. ๕/๒๕๙/๒๔

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒๕.

โสฬส วา อสงฺเขฺยยฺยานิ, กปฺปสตสหสฺสญฺจ ปารมิโย ปูเรตฺวา สมฺมาสมฺพุทฺธา อุปฺปชฺชนฺติ. เทฺว อสงฺเขฺยยฺยานิ, กปฺปสตสหสฺสญฺจ ปารมิโย ปูเรตฺวา ปจฺเจกพุทฺธา อุปฺปชฺชนฺติ, เอกํ อสงฺเขฺยยฺยํ, กปฺปสตสหสฺสญฺจ ปารมิโย ปูเรตฺวา สาริปุตฺตมหาโมคฺคลฺลานาทโย มหาสาวกา อุปฺปชฺชนฺติ, จตุนฺนํ มหาทีปานํ ทฺวิสหสฺสานํ ปริตฺตทีปานญฺจ อิสฺสริยาธิปจฺจการกจกฺกวตฺติ- ราชาโน อุปฺปชฺชนฺติ, อญฺเญ จ มเหสกฺขา ขตฺติยพฺราหฺมณคหปติมหาสาลา อุปฺปชฺชนฺติ. อิทญฺเจตฺถ กปิลวตฺถุ นาม นครํ, ตตฺถ มยา นิพฺพตฺติตพฺพนฺติ นิฏฺฐิ อคมาสิ. ตโต กุลํ วิโลเกนฺโต "พุทฺธา นาม โลกสมฺมเต กุเล นิพฺพตฺตนฺติ, อิทานิ จ ขตฺติยกุลํ โลกสมฺมตํ, ตตฺถ นิพฺพตฺติสฺสามิ, สุทฺโธทโน นาม ราชา เม ปิตา ภวิสฺสตี"ติ กุลํ ปสฺสิ. ตโต มาตรํ วิโลเกนฺโต "พุทฺธมาตา นาม โลลา สุราธุตฺตา น โหติ, กปฺปสตสหสฺสํ ปูริตปารมี ชาติโต ปฏฺฐาย อขณฺฑปญฺจสีลา โหติ, อยญฺจ มหามายา นาม เทวี เอทิสา, อยํ เม มาตา ภวิสฺสติ, กิตฺตกํ ปนสฺสา อายู"ติ อาวชฺชนฺโต "ทสนฺนํ มาสานํ อุปริ สตฺต ทิวสานี"ติ ปสฺสิ. อิติ อิมํ ปญฺจมหาวิโลกนํ วิโลเกตฺวา "กาโล เม มาริสา พุทฺธภาวายา"ติ เทวตานํ สงฺคหํ กโรนฺโต ปฏิญฺญํ ทตฺวา "คจฺฉถ ตุเมฺห"ติ ตา เทวตา อุยฺโยเชตฺวา ตุสิตเทวตาหิ ปริวุโต ตุสิตปุเร นนฺทวนํ ปาวิสิ. สพฺพเทวโลเกสุ หิ นนฺทวนํ อตฺถิเยว. ตตฺถ นํ เทวตา "อิโต จุโต สุคตึ คจฺฉ, อิโต จุโต สุคตึ คจฺฉา"ติ ปุพฺเพกตกุสลกมฺโมกาสํ สารยมานา วิจรนฺติ. โส เอวํ เทวตาหิ กุสลํ สารยมานาหิ ปริวุโต ตตฺถ วิจรนฺโตว จวิ. เอวํ จุโต จวามีติ ปชานาติ, จุติจิตฺตํ น ชานาติ. ปฏิสนฺธึ คเหตฺวาปิ ปฏิสนฺธิจิตฺตํ น ชานาติ, อิมสฺมึ เม ฐาเน ปฏิสนฺธิ คหิตาติ เอวํ ปน ปชานาติ. เกจิ ปน เถรา "อาวชฺชนปริยาโย นาม ลทฺธุํ วฏฺฏติ, ทุติยตติยจิตฺตวาเรเยว ชานิสฺสตี"ติ วทนฺติ. ติปิฏกมหาสิวตฺเถโร ปนาห "มหาสตฺตานํ ปฏิสนฺธิ น อญฺเญสํ ปฏิสนฺธิสทิสา, โกฏิปฺปตฺตํ เตสํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒๖.

สติสมฺปชญฺญํ. ยสฺมา ปน เตน จิตฺเตน ตํ จิตฺตํ ญาตุํ น สกฺกา, ตสฺมา จุติจิตฺตํ น ชานาติ. จุติกฺขเณปิ จวามีติ ปชานาติ, ปฏิสนฺธึ คเหตฺวา ปฏิสนฺธิจิตฺตํ น ชานาติ, อสุกสฺมึ เม ฐาเน ปฏิสนฺธิ คหิตาติ ปชานาติ, ยสฺมึ กาเล ทสสหสฺสี กมฺปตี"ติ. เอวํ สโต สมฺปชาโน มาตุกุจฺฉึ โอกฺกมนฺโต ปน เอกูนวีสติยา ปฏิสนฺธิจิตฺเตสุ เมตฺตาปุพฺพภาคสฺส โสมนสฺสสหคตญาณสมฺปยุตฺตอสงฺขาริกกุสลจิตฺตสฺส สทิสมหาวิปากจิตฺเตน ปฏิสนฺธึ คณฺหิ. มหาสิวตฺเถโร ปน "อุเปกฺขาสหคเตนา"ติ อาห. ปฏิสนฺธึ คณฺหนฺโต ปน อาสาฬฺหีปุณฺณมายํ อุตฺตราสาฬฺหนกฺขตฺเตน อคฺคเหสิ. ตทา กิร มหามายา ปุเร ปุณฺณมาย สตฺตมทิวสโต ปฏฺฐาย วิคตสุราปานมาลาคนฺธวิภูสนสมฺปนฺนํ นกฺขตฺตกีฬํ อนุภวมานา สตฺตเม ทิวเส ปาโต วุฏฺฐาย คนฺโธทเกน นฺหายิตฺวา สพฺพาลงฺการภูสิตา วรโภชนํ ภุญฺชิตฺวา อุโปสถงฺคานิ อธิฏฺฐาย สิรีคพฺภํ ปวิสิตฺวา สิรีสยเน นิปนฺนา นิทฺทํ โอกฺกมมานา อิทํ สุปินํ อทฺทส:- จตฺตาโร กิร นํ มหาราชาโน สยเนเนว สทฺธึ อุกฺขิปิตฺวา อโนตตฺตทหํ เนตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐํสุ. อถ เนสํ เทวิโย อาคนฺตฺวา มนุสฺสมลหรณตฺถํ นฺหาเปตฺวา ทิพฺพวตฺถํ นิวาเสตฺวา คนฺเธหิ วิลิมฺปิตฺวา ทิพฺพปุปฺผานิ ปิลนฺธิตฺวา ตโต อวิทูเร รชตปพฺพโต, ตสฺส อนฺโต กนกวิมานํ อตฺถิ, ตสฺมึ ปาจีนโต สีลํ กตฺวา นิปชฺชาเปสุํ. อถ โพธิสตฺโต เสตวรวารโณ หุตฺวา ตโต อวิทูเร เอโก สุวณฺณปพฺพโต, ตตฺถ จริตฺวา ตโต โอรุยฺห รชตปพฺพตํ อภิรุหิตฺวา อุตฺตรทิสโต อาคมฺม กนกวิมานํ ปวิสิตฺวา มาตรํ ปทกฺขิณํ กตฺวา ทกฺขิณปสฺสํ ผาเลตฺวา กุจฺฉึ ปวิฏฺฐสทิโส อโหสิ. อถ ปพุทฺธา เทวี ตํ สุปินํ รญฺโญ อาโรเจสิ. ราชา ปภาตาย รตฺติยา จตุสฏฺฐิมตฺเต พฺราหฺมณปาโมกฺเข ปกฺโกสาเปตฺวา หริตูปลิตฺตาย ลาชาทีหิ กตมงฺคลสกฺการาย ภูมิยา มหารหานิ อาสนานิ ปญฺญาเปตฺวา ตตฺถ นิสินฺนานํ พฺราหฺมณานํ สปฺปิมธุสกฺกราภิสงฺขารสฺส วรปายาสสฺส สุวณฺณรชตปาฏิโย ปูเรตฺวา สุวณฺณรชตปาฏีหิเยว ปฏิกุชฺชิตฺวา อทาสิ,

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒๗.

อญฺเญหิ จ อหตวตฺถกปิลคาวีทานาทีหิ เต สนฺตปฺเปสิ. อถ เนสํ สพฺพกามสนฺตปฺปิตานํ สุปินํ อาโรจาเปตฺวา "กึ ภวิสฺสตี"ติ ปุจฺฉิ. พฺราหฺมณา อาหํสุ "มา จินฺตยิ มหาราช, เทวิยา เต กุจฺฉิมฺหิ คพฺโภ ปติฏฺฐิโต, โส จ โข ปุริสคพฺโภ, น อิตฺถิคพฺโภ, ปุตฺโต เต ภวิสฺสติ. โส สเจ อคารํ อชฺฌาวสิสฺสติ, ราชา ภวิสฺสติ จกฺกวตฺติ. สเจ อคารา นิกฺขมฺม ปพฺพชิสฺสติ, พุทฺโธ ภวิสฺสติ โลเก วิวฏฺฏจฺฉโท"ติ. เอวํ สโต สมฺปชาโน โพธิสตฺโต ตุสิตา กายา จวิตฺวา มาตุกุจฺฉึ โอกฺกมติ. ตตฺถ สโต สมฺปชาโนติ อิมินา จตุตฺถาย คพฺภาวกฺกนฺติยา โอกฺกมตีติ ทสเสติ. จตสฺโส หิ คพฺภาวกฺกนฺติโย. "จตสฺโส อิมา ภนฺเต คพฺภาวกฺกนฺติโต, อิธ ภนฺเต เอกจฺโจ อสมฺปชาโน มาตุกุจฺฉึ โอกฺกมติ, อสมฺปชาโน มาตุกุจฺฉิสฺมึ ฐาติ, อสมฺปชาโน มาตุกุจฺฉิมฺหา นิกฺขมติ, อยํ ปฐมา คพฺภาวกฺกนฺติ. ปุน จปรํ ภนฺเต อิเธกจฺโจ สมฺปชาโน มาตุกุจฺฉึ โอกฺกมติ, อสมฺปชาโน มาตุกุจฺฉิสฺมึ ฐาติ, อสมฺปชาโน มาตุกุจฺฉิมฺหา นิกฺขมติ, อยํ ทุติยา คพฺภาวกฺกนฺติ. ปุน จปรํ ภนฺเต อิเธกจฺโจ สมฺปชาโน มาตุกุจฺฉึ โอกฺกมติ, สมฺปชาโน มาตุกุจฺฉิสฺมึ ฐาติ, อสมฺปชาโน มาตุกุจฺฉิมฺหา นิกฺขมติ, อยํ ตติยา คพฺภาวกฺกนฺติ. ปุน จปรํ ภนฺเต อิเธกจฺโจ สมฺปชาโน เจว มาตุกุจฺฉึ โอกฺกมติ, สมฺปชาโน จ มาตุกุจฺฉิสฺมึ ฐาติ, สมฺปชาโน จ มาตุกุจฺฉิมฺหา นิกฺขมติ, อยํ จตุตฺถา คพฺภาวกฺกนฺตี"ติ. ๑- เอตาสุ ปฐมา โลกิยมนุสฺสานํ โหติ, ทุติยา อสีติมหาสาวกานํ, ตติยา ทฺวินฺนํ อคฺคสาวกานํ ปจฺเจกโพธิสตฺตานํ จ. เต กิร กมฺมชวาเตหิ อุทฺธํปาทา อโธสิรา อเนกสตโปริเส ปปาเต วิย โยนิมุเข ตาลจฺฉิคฺคเลน หตฺถี วิย อติวิย สมฺพาเธน โยนิมุเขน นิกฺขมมานา อนนฺตํ ทุกฺขํ ปาปุณนฺติ. เตน @เชิงอรรถ: ที.ปา. ๑๑/๑๔๗/๘๘

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒๘.

เนสํ "มยํ นิกฺขมามา"ติ สมฺปชานตา น โหติ. จตุตฺถา สพฺพญฺญุโพธิสตฺตานํ. เต หิ มาตุกุจฺฉิสฺมึ ปฏิสนฺธิ คณฺหนฺตาปิ ชานนฺติ, ตตฺถ วสนฺตาปิ ชานนฺติ. นิกฺขมนกาเลปิ เนสํ กมฺมชวาตา อุทฺธํปาเท อโธสิเร กตฺวา ขิปิตุํ น สกฺโกนฺติ, เทฺว หตฺเถ ปสาเรตฺวา อกฺขีนิอุมฺมีเลตฺวา ฐิตกาว นิกฺขมนฺติ. [๒๐๑] มาตุกุจฺฉึ โอกฺกมตีติ เอตฺถ มาตุกุจฺฉึ โอกฺกมนฺโต โหตีติ อตฺโถ. โอกฺกมนฺเต หิ ตสฺมึ เอวํ โหติ, น โอกฺกมมาเน. อปฺปมาโณติ วุฑฺฒปฺปมาโณ, วิปุโลติ อตฺโถ. อุฬาโรติ ตสฺเสว เววจนํ. เทวานุภาวนฺติ เอตฺถ เทวานํ อยมานุภาโว:- นิวตฺถวตฺถสฺส ปภา ทฺวาทสโยชนานิ ผรติ, ตถา สรีรสฺส, ตถา อลงฺการสฺส, ตถา วิมานสฺส, ตํ อติกฺกมิตฺวาติ อตฺโถ. โลกนฺตริกาติ ติณฺณํ ติณฺณํ จกฺกวาฬานํ อนฺตรา เอเกโก โลกนฺตริโก ๑- โหติ ติณฺณํ สกฏจกฺกานํ ปตฺตานํ วา อญฺญมญฺญํ อาหจฺจ ฐปิตานํ มชฺเฌ โอกาโส วิย. โส ปน โลกนฺตริกนิรโย ปริมาณโต อฏฺฐโยชนสหสฺโส โหติ. อฆาติ นิจฺจวิวฏา. อสํวุตาติ เหฏฺฐาปิ อปฺปติฏฺฐา. อนฺธการาติ ตมภูตา. อนฺธการติมิสาติ จกฺขุวิญฺญาณุปฺปตฺตินิวารณโต อนฺธภาวกรณติมิเสน สมนฺนาคตา. ตตฺถ กิร จกฺขุวิญฺญาณํ น ชายติ. เอวํมหิทฺธิกาติ จนฺทิมสูริยา กิร เอกปฺปหาเรเนว ตีสุ ทีเปสุ ปญฺญา ยนฺติ, เอวํมหิทฺธิกา. เอเกกาย ทิสาย นวนวโยชนสตสหสฺสานิ อนฺธการํ วิธมิตฺวา อาโลกํ ทสฺเสนฺติ, เอวํ มหานุภาวา. อาภาย นานุโภนฺตีติ อตฺตโน ปภาย นปฺปโหนฺติ. เต กิร จกฺกวาฬปพฺพตสฺส เวมชฺเฌน จรนฺติ, จกฺกวาฬปพฺพตญฺจ อติกฺกมฺม โลกนฺตริกนิรโย, ตสฺมา เต ตตฺถ อาภาย นปฺปโหนฺติ. เยปิ ตตฺถ สตฺตาติ เยปิ ตสฺมึ โลกนฺตริกมหานิรเย สตฺตา อุปฺปนฺนา. กึ ปน กมฺมํ กตฺวา เต ตตฺถ อุปฺปชฺชนฺตีติ. ภาริยํ ทารุณํ มาตาปิตูนํ ธมฺมิกสมณพฺราหฺมณานญฺจ อุปริ อปราธํ อญญํ จ ทิวเส ทิวเส ๒- @เชิงอรรถ: สี. เยกา โลกนฺตริกา ก. อญฺเญจ ตาทิเส, ม. อญฺญญฺจ ตาทิวเส

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒๙.

ปาณวธาทิสาหสิกกมฺมํ ๑- กตฺวา อุปฺปชฺชนฺติ ตมฺพปณฺณิทีเป อภยโจรนาคโจราทโย วิย. เตสํ อตฺตภาโว ติคาวุติโก โหติ, วคฺคุลีนํ วิย ทีฆนขา โหนฺติ, เต รุกฺเข วคฺคุลิโย วิย นเขหิ จกฺกวาฬปพฺพตปาเท ลคฺคนฺติ. ยทา ปน สํสปฺปนฺตา อญฺญมญฺญสฺส หตฺถปาสํ ปตฺตา โหนฺติ, อถ "ภกฺโข โน ลทฺโธ"ติ มญฺญมานา ตตฺถ วาวฏา ๒- วิปริวตฺติตฺวา โลกสนฺธารกอุทเก ปตนฺติ. วาเต ปหรนฺเต มธุกผลานิ วิย ฉิชชิตฺวา อุทเก ปตนฺติ. ปติตมตฺตา จ อจฺจนฺตขาเร อุทเก ปิฏฺฐปิณฺฑิ วิย วิลียนฺติ. อญฺเญปิ กิร โภ สนฺติ สตฺตาติ "โภ ยถา มยํ มหาทุกฺขํ อนุภวาม, เอวํ อญฺเญปิ กิร สตฺตา อิทํ ทุกฺขมนุภวนฺตา อิธูปปนฺนา"ติ ตํ ทิวสํ ปสฺสนฺติ. อยํ ปน โอภาโส เอกยาคุปานมตฺตมฺปิ น ติฏฺฐติ, ยาวตา นิทฺทายิตฺวา ปพุทฺโธ อารมฺมณํ วิภาเวติ, ตตฺตกํ กาลํ โหติ. ทีฆภาณกา ปน "อจฺฉราสงฺฆาฏมตฺตเมว ๓- วิชฺชุภาโส วิย นิจฺฉริตฺวา กึ อิทนฺติ ภณนฺตานํเยว อนฺตรธายตี"ติ วทนฺติ. สงฺกมฺปตีติ สมนฺตโต กมฺปติ. อิตรทฺวยํ ปุริมสฺเสว เววจนํ. ปุน อปฺปมาโณ จาติอาทิ นิคมตฺถํ วุตฺตํ. [๒๐๒] จตฺตาโร นํ เทวปุตฺตา จตุทฺทิสํ อารกฺขาย อุปคจฺฉนฺตีติ เอตฺถ จตฺตาโรติ จตุนฺนํ มหาราชูนํ วเสน วุตฺตํ, ทสสหสฺสจกฺกวาเฬ ปน จตฺตาโร จตฺตาโร กตฺวา จตฺตาฬีสสหสฺสา โหนฺติ. ตตฺถ อิมสฺมึ จกฺกวาเฬ มหาราชาโน ขคฺคหตฺถา อาคนฺตฺวา โพธิสตฺตสฺส อารกฺขณตฺถาย อุปคนฺตฺวา สิรีคพฺภํ ปวิฏฺฐา, อิตเร คพฺภทฺวารโต ปฏฺฐาย อวรุทฺธปํสุปิสาจกาทิยกฺขคเณ ปฏิกฺกมาเปตฺวา ยาว จกฺกวาฬา อารกฺขํ คณฺหึสุ. กิมตฺถํ ปนายํ รกฺขา อาคตา, นนุ ปฏิสนฺธิกฺขเณ กลลกาลโต ปฏฺฐาย สเจปิ โกฏิสตสหสฺสา มารา โกฏิสตสหสฺสํ สิเนรุํ อุกฺขิปิตฺวา โพธิสตฺตสฺส วา โพธิสตฺตมาตุยา วา อนฺตรายกรณตฺถํ อาคจฺเฉยฺยุํ, สพฺเพ อนฺตราว อนฺตรธาเยยฺยุํ. ๔- วุตฺตมฺปิ เจตํ ภควตา รุหิรุปฺปาทวตฺถุสฺมึ "อฏฺฐานเมตํ ภิกฺขเว @เชิงอรรถ: ม....กมฺเม ก. ธาวนฺตา ก....สมเย สี.,ม. อนฺตรธาเปยฺยุํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๐.

อนวกาโส, ยํ ปรูปกฺกเมน ตถาคตํ ชีวิตา โวโรเปยฺย, อนุปกฺกเมน ภิกฺขเว ตถาคตา ปรินิพฺพายนฺติ. คจฺฉถ ตุเมฺห ภิกฺขเว ยถาวิหารํ, อรกฺขิยา ภิกฺขเว ตถาคตา"ติ. ๑- เอวเมตํ, น ๒- ปรูปกฺกเมน เตสํ ชีวิตนฺตราโย อตฺถิ. สนฺติ โข ปน อมนุสฺสา วิรูปา ทุทฺทสิกา, เภรวรูปา ๓- ปกฺขิโน, เยสํ รูปํ วา ทิสฺวา สทฺทํ วา สุตฺวา โพธิสตฺตมาตุ ภยํ วา สนฺตาโส วา อุปฺปชฺเชยฺย, เตสํ นิวารณตฺถาย รกฺขํ อคฺคเหสุํ. อปิจ โข โพธิสตฺตสฺส ปุญฺญเตเชน สญฺชาตคารวา อตฺตโน คารวโจทิตาปิ เต เอวมกํสุ. กึ ปน เต อนฺโตคพฺภํ ปวิสิตฺวา ฐิตา จตฺตาโร มหาราชาโน โพธิสตฺตมาตุยา อตฺตานํ ทสฺเสนฺติ น ทสฺเสนฺตีติ. นฺหานมณฺฑนโภชนาทิ- สรีรกิจฺจกาเล น ทสฺเสนฺติ, สิรีคพฺภํ ปวิสิตฺวา วรสยเน นิปนฺนกาเล ปน ทสฺเสนฺติ. ตตฺถ กิญฺจาปิ อมนุสฺสานํ รูปํ นาม มนุสฺสานํ สปฺปฏิภยํ โหติ. โพธิสตฺตมาตา ปน อตฺตโน เจว ปุตฺตสฺส จ ปุญฺญานุภาเวน เต ทิสฺวา น ภายติ. ปกติอนฺเตปุรปาลเกสุ วิยสฺสา เตสุ จิตฺตํ อุปฺปชฺชติ. [๒๐๓] ปกติยา สีลวตีติ สภาเวเนว สีลสมฺปนฺนา. อนุปฺปนฺเน กิร พุทฺเธ มนุสฺสา ตาปสปริพฺพาชกานํ สนฺติเก วนฺทิตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา สีลํ คณฺหนฺติ, โพธิสตฺตมาตาปิ กาลเทวิลสฺส อิสิโน สนฺติเก คณฺหาติ. โพธิสตฺเต ปน กุจฺฉิคเต อญฺญสฺส ปาทมูเล นิสีทิตุํ นาม น สกฺกา, สมาสเน นิสีทิตฺวา คหิตสีลมฺปิ อวญฺญา การณมตฺตํ ๔- โหติ. ตสฺมา สยเมว สีลํ อคฺคเหสีติ วุตฺตํ โหติ. ปุริเสสูติ โพธิสตฺตสฺส ปิตรํ อาทึ กตฺวา เกสุจิ มนุสฺเสสุ ปุริสาธิปฺปายจิตฺตํ นุปฺปชฺชติ. ตญฺจ โข โพธิสตฺตคารเวน, น ปหีนกิเลสตาย. โพธิสตฺตมาตุ รูปํ ปน สุกุสลาปิ สิปฺปิกา โปตฺถกมฺมาทีสุปิ กาตุํ น สกฺโกนฺติ, ตํ ทิสฺวา ปุริสสฺส ราโค นุปฺปชฺชตีติ น สกฺกา วุตฺตํ. สเจ ปน นํ รตฺตจิตฺโต อุปสงฺกมิตุกาโม โหติ, ปาทา น วหนฺติ. ทิพฺพสงฺขลิกาย พชฺฌนฺติ. ตสฺมา "อนติกฺกมนียา"ติอาทิ วุตฺตํ. @เชิงอรรถ: วิ. จูฬ. ๗/๓๔๑/๑๓๓ ม. เอวเมเต ฉ. เภรวรูตา ม. อาวชฺชนการณมตฺตํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๑.

ปญฺจนฺนํ กามคุณานนฺติ ปุพฺเพ "กามคุณูปสํหิตนฺ"ติ ปุริสาธิปฺปายวเสน วตฺถุปฏิกฺเขโป กถิโต, อิธ อารมฺมณปฏิลาโภ ทสฺสิโต. ตทา กิร "เทวิยา เอวรูโป ปุตฺโต กุจฺฉิสฺมึ อุปฺปนฺโน"ติ สุตฺวา สมนฺตโต ราชาโน จ มหคฺฆาภรณตูริยาทิวเสน ปญฺจทฺวารารมฺมณวตฺถุภูตํ ปณฺณาการํ เปเสนฺติ. โพธิสตฺตสฺส จ โพธิสตฺตมาตุยา จ กตกมฺมสฺส อุสฺสนฺนตฺตา ลาภสกฺการสฺส ปมาณปริจฺเฉโท นาม นตฺถิ. [๒๐๔] อกิลนฺตกายาติ ยถา อญฺญา อิตฺถิโย คพฺภภาเรน กิลมนฺติ, หตฺถปาทา อุทฺธุมาตกาทีนิ ปาปุณนฺติ, น เอวนฺตสฺส โกจิ กิลมโถ อโหสิ. ติโรกุจฺฉิคตนฺติ อนฺโตกุจฺฉิคตํ. กลลาทิกาลํ อติกฺกมิตฺวา สญฺชาตองฺคปจฺจงฺคํ อหีนินฺทฺริยภาวํ อุปคตํเยว ปสฺสติ. กิมตฺถํ ปสฺสติ? สุขวาสตฺถํ. ยเถว หิ มาตา ปุตฺเตน สทฺธึ นิสินฺนา วา นิปนฺนา วา "หตฺถํ วา ปาทํ วา โอลมฺพนฺตํ อุกฺขิปิตฺวา สณฺฐเปสฺสามี"ติ สุขวาสตฺถํ ปุตฺตํ โอโลเกติ, เอวํ โพธิสตฺตมาตาปิ ยนฺตํ มาตุ อุฏฺฐานคมนปริวตฺตนนิสชฺชาทีสุ อุณฺหสีตโลณิก- ติตฺตกกฏุกาหารอชฺโฌหรณกาเลสุ จ คพฺภสฺส ทุกฺขํ อุปฺปชฺชติ, อตฺถิ นุ โข เม ตํ ปุตฺตสฺสาติ สุขวาสตฺถํ โพธิสตฺตํ โอโลกยมานา ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา นิสินฺนํ โพธิสตฺตํ ปสฺสติ. ยถา หิ อญฺเญ อนฺโตกุจฺฉิคตา ปกฺกาสยํ อชฺโฌตฺถริตฺวา อามาสยํ อุกฺขิปิตฺวา อุทรปฏลํ ปิฏฺฐิโต กตฺวา ปิฏฺฐิกณฺฏกํ นิสฺสาย อุกฺกุฏิกา ทฺวีสุ มุฏฺฐีสุ หนุกํ ฐเปตฺวา เทเว วสฺสนฺเต รุกฺขสุสิเร มกฺกฏา วิย นิสีทนฺติ. น เอวํ โพธิสตฺโต. โพธิสตฺโต ปน ปิฏฺฐิกณฺฏกํ ปิฏฺฐิโต กตฺวา ธมฺมาสเน ธมฺมกถิโก วิย ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา ปุรตฺถาภิมุโข นิสีทติ. ปุพฺเพ กตกมฺมํ ปนสฺสา วตฺถุํ โสเธติ, สุทฺเธ วตฺถุมฺหิ สุขุมจฺฉวิลกฺขณํ นิพฺพตฺตติ. อถ นํ กุจฺฉิคตํ ตโจ ปฏิจฺฉาเทตุํ น สกฺโกติ, โอโลเกนฺติยา พหิ ฐิโต วิย ปญฺญายติ. ตมตฺถํ อุปมาย วิภาเวนฺโต เสยฺยถาปีติอาทิมาห. โพธิสตฺโต ปน อนฺโตกุจฺฉิคโต มาตรํ น ปสฺสติ. น หิ อนฺโตกุจฺฉิยํ จกฺขุวิญฺญาณํ อุปฺปชฺชติ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๒.

[๒๐๕] กาลํ กโรตีติ น วิชาตภาวปจฺจยา, อายุปริกฺขเยเนว. โพธิสตฺเตน วสิตฏฺฐานํ หิ เจติยกุฏิสทิสํ โหติ อญฺเญสํ อปริโภคํ, น จ สกฺกา โพธิสตฺตมาตรํ อปเนตฺวา อญฺญํ อคฺคมเหสิฏฺฐาเน ฐเปตุนฺติ ตตฺตกํเยว โพธิสตฺตมาตุ อายุปฺปมาณํ โหติ, ตสฺมา ตทา กาลํ กโรติ. กตรสฺมึ ปน วเย กาลํ กโรตีติ. มชฺฌิมวเย. ปฐมวยสฺมึ หิ สตฺตานํ อตฺตภาเว ฉนฺทราโค พลวา โหติ, เตน ตทา สญฺชาตคพฺภา อิตฺถี ตํ คพฺภํ อนุรกฺขิตุํ น สกฺโกติ, คพฺโภ พหฺวาพาโธ โหติ. มชฺฌิมวยสฺส ปน เทฺว โกฏฺฐาเส อติกฺกมฺม ตติยโกฏฺฐาเส วตฺถุ วิสทํ โหติ, วิสเท วตฺถุมฺหิ นิพฺพตฺตา ทารกา อโรคา โหนฺติ. ตสฺมา โพธิสตฺตมาตาปิ ปฐมวเย สมฺปตฺตึ อนุภวิตฺวา มชฺฌิมวยสฺส ตติยโกฏฺฐาเส วิชายิตฺวา กาลํ กโรตีติ. นว วา ทส วาติ เอตฺถ วาสทฺเทน ๑- วิกปฺปนวเสน สตฺต วา อฏฺฐ วา เอกาทส วา ทฺวาทส วาติ เอวมาทีนมฺปิ สงฺคโห เวทิตพฺโพ. ตตฺถ สตฺตมาสชาโต ชีวติ, สีตุณฺหกฺขโม ปน น โหติ. อฏฺฐมาสชาโต น ชีวติ, เสสา ชีวนฺติ. ฐิตาวาติ ฐิตาว หุตฺวา. มหามายาปิ เทวี อุปวิชญฺญา ๒- ญาติกุลฆรํ คมิสฺสามีติ รญฺโญ อาโรเจสิ. ราชา กปิลวตฺถุโต เทวทหนครคามิมคฺคํ อลงฺการาเปตฺวา เทวึ สุวณฺณสิวิกาย นิสีทาเปสิ, สกลนครวาสิโน สกฺยา ปริวาเรตฺวา คนฺธมาลาทีหิ ปูชยมานา เทวึ คเหตฺวา ปายึสุ. ๓- สา เทวทหนครสฺส อวิทูเร ลุมฺพินิสาลวนุยฺยานํ ทิสฺวา อุยฺยานวิจรณตฺถาย จิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวา รญฺโญ สญฺญํ อทาสิ, ราชา อุยฺยานํ ปฏิชคฺคาเปตฺวา อารกฺขํ สํวิทหาเปสิ. เทวิยา อุยฺยานํ ปวิฏฺฐมตฺตาย กายทุพฺพลฺยํ อโหสิ, อถสฺสา มงฺคลสาลมูเล สิรีสยนํ ปญฺญาเปตฺวา สาณิยา ปริกฺขิปึสุ. สา อนฺโตสาณึ ปวิสิตฺวา สาลสาขํ หตฺเถน คเหตฺวา อฏฺฐาสิ. อถสฺสา ตาวเทว คพฺภวุฏฺฐานํ อโหสิ. @เชิงอรรถ: สี.,ม.,ก. วาสทฺโท, สุ.วิ. ๒/๒๕/๓๒ ม. อตฺตโน สี. วายํสุ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๓.

เทวา นํ ปฐมํ ปฏิคฺคณฺหนฺตีติ ขีณาสวา สุทฺธาวาสพฺรหฺมาโน ปฏิคฺคณฺหนฺติ. กถํ? สูติเวสํ คณฺหิตฺวาติ เอเก. ตํ ปน ปฏิกฺขิปิตฺวา อิทํ วุตฺตํ:- ตทา โพธิสตฺตมาตา สุวณฺณขจิตํ วตฺถํ นิวาเสตฺวา มจฺฉกฺขิสทิสํ ทุกูลปฏํ ยาว ปาทนฺตาว ปารุปิตฺวา อฏฺฐาสิ. อถสฺสา สลฺลหุกํ คพฺภวุฏฺฐานํ อโหสิ ธมกรกโต อุทกนิกฺขมนสทิสํ. อถ เต ปกติพฺรหฺมเวเสเนว อุปสงฺกมิตฺวา ปฐมํ สุวณฺณชาเลน ปฏิคฺคเหสุํ. เตสํ หตฺถโต มนุสฺสา ทุกูลจุมฺพฏเกน ปฏิคฺคเหสุํ. เตน วุตฺตํ "เทวานํ ปฐมํ ปฏิคฺคณฺหนฺติ ปจฺฉา มนุสฺสา"ติ. [๒๐๖] จตฺตาโร นํ เทวปุตฺตาติ จตฺตาโร มหาราชาโน. ปฏิคฺคเหตฺวาติ อชินปฺปเวณิยา ปฏิคฺคเหตฺวา. มเหสกฺโขติ มหาเตโช มหายโส ลกฺขณสมฺปนฺโนติ อตฺโถ. วิสโทว นิกฺขมตีติ ยถา อญฺเญ สตฺตา โยนิมคฺเค ลคฺคนฺตา ภคฺควิภคฺคา นิกฺขมนฺติ, เอวํ น นิกฺขมติ, อลคฺโค หุตฺวา นิกฺขมตีติ อตฺโถ. อุเทนาติ อุทเกน. เกนจิ อสุจินาติ ยถา อญฺเญ สตฺตา กมฺมชวาเตหิ อุทฺธํปาทา อโธสิรา โยนิมคฺเค ปกฺขิปิตฺตา สตโปริสนรกปปาตํ ปตนฺตา วิย ตาฬจฺฉิทฺเทน นิกฺกฑฺฒิยมานา หตฺถี วิย มหาทุกฺขํ อนุภวนฺตา นานาอสุจิมกฺขิตาว นิกฺขมนฺติ, น เอวํ โพธิสตฺโต. โพธิสตฺตํ หิ กมฺมชวาตา อุทฺธํปาทํ อโธสิรํ กาตุํ น สกฺโกนฺติ. โส ธมฺมาสนโต โอตรนฺโต ธมฺมกถิโก วิย นิสฺเสณิโต โอตรนฺโต ปุริโส วิย จ เทฺว หตฺเถ จ เทฺว ปาเท จ ปสาเรตฺวา ฐิตโกว มาตุกุจฺฉิสมฺภเวน เกนจิ อสุจินา อมกฺขิโตว นิกฺขมติ. อุทกสฺส ธาราติ อุทกวฏฺฏิโย. ตาสุ สีตา สุวณฺณกฏาเห ปตติ, อุณฺหา รชตกฏาเห. อิทํ จ ปฐวีตเล เกนจิ อสุจินา อสมฺมิสฺสํ เตสํ ปานียปริโภชนียํ อุทกญฺเจว อญฺเญหิ อสาธารณํ กีฬนอุทกํ จ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ, อญฺญสฺส ปน สุวณฺณรชตฆเฏหิ อาหริยมานอุทกสฺส เจว หํสวฏฺฏกาทิโปกฺขรณิคตสฺส จ อุทกสฺส ปริจฺเฉโท นตฺถิ. [๒๐๗] สมฺปติชาโตติ มุหุตฺตชาโต. ปาฬิยํ ปน มาตุกุจฺฉิโต นิกฺขนฺตมตฺโต วิย ทสฺสิโต, น ปน เอวํ ทฏฺฐพฺพํ. นิกฺขนฺตมตฺตํ หิ ตํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๔.

ปฐมํ พฺรหฺมาโน สุวณฺณชาเลน ปฏิคฺคณฺหึสุ, เตสํ หตฺถโต จตฺตาโร มหาราชาโน มงฺคลสมฺมตาย สุขสมฺผสฺสาย อชินปฺปเวณิยา, เตสํ หตฺถโต มนุสฺสา ทุกูลจุมฺพฏเกน, มนุสฺสานํ หตฺถโต มุจฺจิตฺวา ปฐวิยํ ปติฏฺฐิโต. เสตมฺหิ ฉตฺเต อนุธาริยมาเนติ ทิพฺพเสตจฺฉตฺเต อนุธาริยมาเน. เอตฺถ ฉตฺตสฺส ปริวารานิ ขคฺคาทีนิ ปญฺจ ราชกกุธภณฺฑานิปิ อาคตาเนว. ปาฬิยํ ปน ราชคมเน ราชา วิย ฉตฺตเมว วุตฺตํ. เตสุ ฉตฺตเมว ปญฺญายติ, น ฉตฺตคฺคาหกา. ตถา ขคฺคตาลวณฺฏโมรหตฺถกวาลวีชนิอุณฺหีสปตฺตาเยว ๑- ปญฺญายนฺติ, น เตสํ คาหกา. สพฺพานิ กิร ตานิ อทิสฺสมานรูปา เทวตา คณฺหึสุ. วุตฺตมฺปิ เจตํ:- "อเนกสาขญฺจ สหสฺสมณฺฑลํ ฉตฺตํ มรุ ธารยุมนฺตลิกฺเข สุวณฺณทณฺฑา วิปตนฺติ จามรา น ทิสฺสเร จามรฉตฺตคาหกา"ติ. ๒- สพฺพา จ ทิสาติ อิทํ สตฺตปทวีติหารูปริ ฐิตสฺส วิย สพฺพทิสานุวิโลกนํ วุตฺตํ, น โข ปเนวํ ๓- ทฏฺฐพฺพํ. มหาสตฺโต หิ มนุสฺสานํ หตฺถโต มุจฺจิตฺวา ปุรตฺถิมทิสํ โอโลเกสิ, อเนกานิ จกฺกวาฬสหสฺสานิ เอกงฺคณานิ อเหสุํ. ตตฺถ เทวมนุสฺสา คนฺธมาลาทีหิ ปูชยมานา "มหาปุริส อิธ ตุเมฺหหิ สทิโสปิ นตฺถิ, กุโต อุตฺตริตโร"ติ อาหํสุ. เอวํ จตสฺโส ทิสา, จตสฺโส อนุทิสา, เหฏฺฐา อุปรีติ ทสปิ ทิสา อนุวิโลเกตฺวา อตฺตนา สทิสํ อทิสฺวา "อยํ อุตฺตรา ทิสา"ติ สตฺตปทวีติหาเรน อคมาสีติ เอวเมตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ. อาสภินฺติ อุตฺตมํ. อคฺโคติ คุเณหิ สพฺพปฐโม. อิตรานิ เทฺว ปทานิ เอตสฺเสว เววจนานิ. อยมนฺติมา ชาติ, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโวติ ปททฺวเยน อิมสฺมึ อตฺตภาเว ปตฺตพฺพํ อรหตฺตํ พฺยากาสิ. เอตฺถ จ สเมหิ ปาเทหิ ปฐวิยํ ปติฏฺฐานํ จตุอิทฺธิปาทปฏิลาภสฺส ปุพฺพนิมิตฺตํ, อุตฺตราภิมุขภาโว มหาชนํ อชฺโฌตฺถริตฺวา อภิภวิตฺวา คมนสฺส @เชิงอรรถ: สี....อุณฺหิสพทฺธาเยว ขุ.สุ. ๒๕/๖๙๔/๔๗๐ สี.,ม. ปเนตํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๕.

ปุพฺพนิมิตฺตํ, สตฺตปทคมนํ สตฺตโพชฺฌงฺครตนปฏิลาภสฺส ปุพฺพนิมิตฺตํ, ทิพฺพเสตจฺฉตฺตธารณํ วิมุตฺติจฺฉตฺตปฏิลาภสฺส ปุพฺพนิมิตฺตํ, ปญฺจราชกกุธภณฺฑานิ ปญฺจหิ วิมุตฺตีหิ วิมุจฺจนสฺส ปุพฺพนิมิตฺตํ, ทิสานุวิโลกนํ อนาวรณญาณปฏิลาภสฺส ปุพฺพนิมิตฺตํ, อาสภิวาจาภาสนํ อปฺปฏิวตฺติยธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนสฺส ปุพฺพนิมิตฺตํ. "อยมนฺติมา ชาตี"ติ สีหนาโท อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพานสฺส ปุพฺพนิมิตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ. อิเม วารา ปาฬิยํ อาคตา, สมฺพหุลวาโร ปน น อาคโต อาหริตฺวา ทีเปตพฺโพ. มหาปุริสสฺส หิ ชาตทิวเส ทสสหสฺสีโลกธาตุ กมฺปิ. ทสสหสฺสีโลกธาตุมฺหิ เทวตา เอกจกฺกวาเฬ สนฺนิปตึสุ. ปฐมํ เทวา ปฏิคณฺหึสุ, ปจฺฉา มนุสฺสา. ตนฺติพนฺธา วีณา จมฺมพนฺธา เภริโย จ เกนจิ อวาทิตา สยเมว วชฺชึสุ, มนุสฺสานํ อนฺทุพนฺธนาทีนิ ๑- ขณฺฑาขณฺฑํ ฉิชฺชึสุ. สพฺพโรคา อมฺพิเลน โธตตมฺพมลา วิย วิคจฺฉึสุ, ชจฺจนฺธา รูปานิ ปสฺสึสุ. ชจฺจพธิรา สทฺทํ สุณึสุ, ปีฐสปฺปี ชวนสมฺปนฺนา อเหสุํ, ชาติชลานมฺปิ เอฬมูคานํ สติ ปติฏฺฐาสิ, วิเทสํ ปกฺขนฺทนาวา สุปฏฺฏนํ ปาปุณึสุ, อากาสฏฺฐกภูมฏฺฐกรตนานิ สกเตโชภาสิตานิ อเหสุํ, เวริโน เมตฺตจิตฺตํ ปฏิลภึสุ, อวีจิมฺหิ อคฺคิ นิพฺพายิ. โลกนฺตเร อาโลโก อุทปาทิ, นทีสุ ชลํ น ปวตฺตติ, มหาสมุทฺเท มธุสทิสํ อุทกํ อโหสิ, วาโต น วายิ, อากาสปพฺพตรุกฺขคตา สกุณา ภสฺสิตฺวา ปฐวีคตา อเหสุํ, จนฺโท อติโรจิ, สูริโย น อุโณฺห น สีตโล นิมฺมโล อุตุสมฺปนฺโน อโหสิ, เทวตา อตฺตโน อตฺตโน วิมานทฺวาเร ฐตฺวา อปฺโผฏนเสฬน- เจลุกฺเขปาทีหิ มหากีฬึ ๒- กีฬึสุ, จาตุทฺทีปิกมหาเมโฆ วสฺสิ, มหาชนํ เนว ขุทฺทา น ปิปาสา ปีเฬสิ, ทฺวารกวาฏานิ สยเมว วิวรึสุ, ปุปฺผูปคผลูปคา รุกฺขา ปุปฺผผลานิ คณฺหึสุ, ทสสหสฺสีโลกธาตุ เอกธชมาลา อโหสีติ. ตตฺราปิสฺส ทสสหสฺสีโลกธาตุกมฺโป สพฺพญฺญุตญาณปฏิลาภสฺส ปุพฺพนิมิตฺตํ, เทวตานํ เอกจกฺกวาเฬ สนฺนิปาโต ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนกาเล เอกปฺปหาเรน สนฺนิปติตฺวา ธมฺมปฏิคฺคหณสฺส ปุพฺพนิมิตฺตํ, ปฐมํ เทวตานํ ปฏิคฺคหณํ @เชิงอรรถ: ม. อทฺทุ.... ม. มหากีฬิตํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๖.

จตุนฺนํ รูปาวจรชฺฌานานํ ปฏิลาภสฺส ปุพฺพนิมิตฺตํ. ปจฺฉา มนุสฺสานํ ปฏิคฺคหณํ จตุนฺนํ อรูปาวจรชฺฌานานํ ปฏิลาภสฺส ปุพฺพนิมิตฺตํ, ตนฺติพนฺธวีณานํ สยํ วชฺชนํ อนุปุพฺพวิหารปฏิลาภสฺส ปุพฺพนิมิตฺตํ จมฺมพทฺธเภรีนํ วชฺชนํ มหติยา ธมฺมเภริยา อนุสฺสาวนสฺส ปุพฺพนิมิตฺตํ, อนฺทุพนฺธนาทีนํ เฉโท อสฺมิมานสมุจฺเฉทสฺส ปุพฺพนิมิตฺตํ, สพฺพโรควิคโม สพฺพกิเลสวิคมสฺส ปุพฺพนิมิตฺตํ, ชจฺจนฺธานํ รูปทสฺสนํ ทิพฺพจกฺขุปฏิลาภสฺส ปุพฺพนิมิตฺตํ, ชจฺจพธิรานํ สทฺทสฺสวนํ ทิพฺพโสตธาตุปฏิลาภสฺส ปุพฺพนิมิตฺตํ, ปีฐสปฺปีนํ ชวนสมฺปทา จตุอิทฺธิปาทาธิคมสฺส ปุพฺพนิมิตฺตํ, ชฬานํ สติปฏฺฐานํ จตุสติปฏฺฐานปฏิลาภสฺส ปุพฺพนิมิตฺตํ, วิเทสปกฺขนฺนนาวานํ สุปฏฺฏนสมฺปาปุณนํ จตุปฏิสมฺภิทาธิคมสฺส ปุพฺพนิมิตฺตํ, รตนานํ สกเตโชภาสิตตฺตํ ยํ โลกสฺส ธมฺโมภาสํ ทสฺเสติ ตสฺส ปุพฺพนิมิตฺตํ. เวรีนํ เมตฺตจิตฺตปฏิลาโภ จตุพฺรหฺมวิหารปฏิลาภสฺส ปุพฺพนิมิตฺตํ, อวีจิมฺหิ อคฺคินิพฺพานํ เอกาทสอคฺคินิพฺพานสฺส ปุพฺพนิมิตฺตํ, โลกนฺตราโลโก อวิชฺชนฺธการํ วิธมิตฺวา ญาณาโลกทสฺสนสฺส ปุพฺพนิมิตฺตํ, มหาสมุทฺทสฺส มธุรรตา นิพฺพานรเสน เอกรสภาวสฺส ปุพฺพนิมิตฺตํ, วาตสฺส อวายนํ ทฺวาสฏฺฐิทิฏฺฐิคตภินฺทนสฺส ปุพฺพนิมิตฺตํ. สกุณานํ ปฐวีคมนํ มหาชนสฺส โอวาทํ สุตฺวา ปาเณหิ สรณคมนสฺส ปุพฺพนิมิตฺตํ, จนฺทสฺส อติวิโรจนํ พหุชนกนฺตตาย ปุพฺพนิมิตฺตํ, สูริยสฺส อุณฺหสีตวิวชฺชนอุตุสุขตา กายิกเจตสิกสุขุปฺปตฺติยา ปุพฺพนิมิตฺตํ, เทวตานํ วิมานทฺวาเรสุ อปฺโผฏนาทีหิ กีฬนํ พุทฺธภาวํ ปตฺวา อุทานํ อุทานสฺส ปุพฺพนิมิตฺตํ, จาตุทฺทีปิกมหาเมฆสฺส วสฺสนํ มหโต ธมฺมเวควสฺสสฺส ปุพฺพนิมิตฺตํ, ขุทาปีฬนสฺส อภาโว กายคตาสติอมตปฏิลาภสฺส ปุพฺพนิมิตฺตํ, ปิปาสปีฬนสฺส อภาโว วิมุตฺติสุเขน สุขิตภาวสฺส ปุพฺพนิมิตฺตํ, ทฺวารกวาฏานํ สยเมว วิวรณํ อฏฺฐงฺคิกมคฺคทฺวารวิวรณสฺส ปุพฺพนิมิตฺตํ, รุกฺขานํ ปุปฺผผลคหณํ วิมุตฺติปุปฺเผหิ ปุปฺผีตสฺส จ สามญฺญผลภารภริตภาวสฺส จ ปุพฺพนิมิตฺตํ, ทสสหสฺสีโลกธาตุยา เอกธชมาลตา อริยทฺธชมาลามาลิตาย ปุพฺพนิมิตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ. อยํ สมฺพหุลวาโร นาม.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๗.

เอตฺถ ปญฺหํ ๑- ปุจฺฉนฺติ:- "ยทา มหาปุริโส ปฐวิยํ ปติฏฺฐหิตฺวา อุตฺตราภิมุโข คนฺตฺวา อาสภํ วาจํ ภาสติ, ตทา กึ ปฐวิยา คโต, อุทาหุ อากาเสน. ทิสฺสมาโน คโต, อุทาหุ อทิสฺสมาโน. อเจลโก คโต, อุทาหุ อลงฺกตปฺปฏิยตฺโต. ทหโร หุตฺวา คโต, อุทาหุ มหลฺลโก. ปจฺฉาปิ กึ ตาทิโสว อโหสิ, อุทาหุ ปน พาลทารโก"ติ. อยํ ปน ปโญฺห เหฏฺฐาโลหปาสาเท สํฆสนฺนิปาเต ติปิฏกจูฬาภยตฺเถเรน วิสฺสชฺชิโต. เถโร กิเรตฺถ นิยติปุพฺเพกตกมฺมอิสฺสรนิมฺมานวาทวเสน ตนฺตํ พหุลํ วตฺวา อวสาเน เอวํ พฺยากาสิ "มหาปุริโส ปฐวิยํ คโต, มหาชนสฺส ปน อากาเส คจฺฉนฺโต วิย อโหสิ. ทิสฺสมาโน คโต, มหาชนสฺส ปน อทิสฺสมาโน วิย อโหสิ. อเจลโก คโต, มหาชนสฺส ปน อลงฺกตปฺปฏิยตฺโตว อุปฏฺฐาสิ. ทหโรว คโต, มหาชนสฺส ปน โสฬสวสฺสุทฺเทสิโก วิย อโหสิ. ปจฺฉา ปน พาลทารโกว อโหสิ, น ตาทิโส"ติ. เอวํ วุตฺเต ปริสา จสฺส "พุทฺเธน วิย หุตฺวา โภ เถเรน ปโญฺห กถิโต"ติ อตฺตมนา อโหสิ. โลกนฺตริกวาโร วุตฺตนโย เอว. วิทิตาติ ปากฏา หุตฺวา. ยถา หิ สาวกา นฺหานมุขโธวนขาทนปิวนาทิกาเล อโนกาสคเต อตีตสงฺขาเร นิปฺปเทเส สมฺมสิตุํ น สกฺโกนฺติ, โอกาสปตฺเตเยว สมฺมสนฺติ, น เอวํ พุทฺธา. พุทฺธา หิ สตฺตทิวสพฺภนฺตเร ปวตฺติตสงฺขาเร ๒- อาทิโต ปฏฺฐาย สมฺมสิตฺวา ติลกฺขณํ อาโรเปตฺวาว วิสฺสชฺเชนฺติ, เตสํ อวิปสฺสิตธมฺโม ๓- นาม นตฺถิ, ตสฺมา "วิทิตา"ติ อาห. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ. ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย อจฺฉริยพฺภุตธมฺมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา. -------------- @เชิงอรรถ: สี. ปเญฺห ฉ.ม. ววตฺถิตสงฺขาเร ม. อวิสยิตธมฺโม

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๐ หน้า ๑๒๑-๑๓๗. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=10&A=3077&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=10&A=3077&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=14&i=357              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=14&A=5090              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=14&A=4914              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=14&A=4914              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๔ http://84000.org/tipitaka/read/?index_14

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]