ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๑๐ ภาษาบาลีอักษรไทย ม.อ. (ปปญฺจ.๔)

                     ๖. อาเนญฺชสปฺปายสุตฺตวณฺณนา
      [๖๖] เอวมฺเม สุตนฺติ อาเนญฺชสปฺปายสุตฺตํ. ตตฺถ อนิจฺจาติ หุตฺวา
อภาวฏฺเฐน อนิจฺจา. กามาติ วตฺถุกามาปิ กิเลสกามาปิ. ตุจฺฉาติ
นิจฺจสารธุวสารอตฺตสารวิรหิตตฺตา ริตฺตา, น ปน นตฺถีติ คเหตพฺพา. น หิ
ตุจฺฉมุฏฺฐีติ วุตฺเต มุฏฺฐิ นาม นตฺถีติ วุตฺตํ โหติ. ยสฺส ปน อพฺภนฺตเร กิญฺจิ
นตฺถิ, โส วุจฺจติ ตุจฺโฉ. มุสาติ นสฺสนกา. ๑- โมสธมฺมาติ นสฺสนสภาวา, เขตฺตํ
วิย วตฺถุ วิย หิรญฺญสุวณฺณํ วิย จ น ปญฺญายิตฺถ, กติปาเหเนว สุปินเก ทิฏฺฐา
วิย นสฺสนฺติ น ปญฺญายนฺติ. เตน วุตฺตํ "โมสธมฺมา"ติ. มายากตเมตนฺติ
ยถา มายาย อุทกํ มณีติ กตฺวา ทสฺสิตํ, พทรปณฺณํ ๒- กหาปโณติ กตฺวา ทสฺสิตํ,
อญฺญํ วา ปน เอวรูปํ ทสฺสนูปจาเร ฐิตสฺเสว ตถา ปญฺญายติ, อุปจาราติกฺกมโต
ปฏฺฐาย ปากติกเมว ปญฺญายติ. เอวเมว ๓- กามาปิ อิตฺตรปจฺจุปฏฺฐานฏฺเฐน
"มายากตนฺ"ติ วุตฺตา. ยถา จ มายากาโร อุทกาทีนิ มณิอาทีนํ วเสน ทสฺเสนฺโต
วญฺเจติ. เอวํ กามาปิ อนิจฺจาทิสภาวํ นิจฺจาทิวเสน ๔- ทสฺเสนฺตา วญฺเจนฺตีติ
วญฺจนกฏฺเฐนปิ "มายากตนฺ"ติ วุตฺตา. พาลลาปนนฺติ มยฺหํ ปุตฺโต, มยฺหํ ธีตา,
มยฺหํ หิรญฺญํ, มยฺหํ สุวณฺณนฺติ เอวํ พาลานํ ลาปนโต พาลลาปนํ. ทิฏฺฐธมฺมิกา
กามาติ มานุสกา ปญฺจกามคุณา. สมฺปรายิกาติ เต ฐเปตฺวา อวเสสา.
ทิฏฺฐธมฺมิกา กามสญฺญาติ มานุสเก กาเม อารพฺภ อุปฺปนฺนสญฺญา. อุภยเมตํ
มารเธยฺยนฺติ เอเต กามา จ กามสญฺญา จ อุภยมฺปิ มารเธยฺยํ. เยหิ อุภยเมตํ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. นาสนกา        ฉ.ม. พทริปณฺณํ      ฉ.ม. เอวํ
@ ฉ.ม. อนิจฺจาทีนิ นิจฺจาทิภาวํ
คหิตํ, เตสํ หิ อุปริ มาโร วสํ วตฺเตติ. ตํ สนฺธาย "อุภยเมตํ มารเธยฺยนฺ"ติ
วุตฺตํ.
      มารสฺเสส วิสโยติอาทีสุปิ ยถา โจฬสฺส วสโย โจฬวิสโย, ปณฺฑสฺส
วิสโย ปณฺฑวิสโย, สํวรานํ วิสโย สํวรวิสโยติ ปวตฺตนฏฺฐานํ วิสโยติ วุจฺจติ,
เอวํ เยหิ เอเต กามา คหิตา, เตสํ อุปริ มาโร วสํ วตฺเตติ. ตํ สนฺธาย
"มารสฺเสส วิสโย"ติ วุตฺตํ. ปญฺจ ปน กามคุเณ นิวาปพีชํ วิย วิปฺปกิรนฺโต
มาโร คจฺฉติ. เยหิ ปน เต คหิตา, เตสํ อุปริ มาโร วสํ วตฺเตติ. ตํ
สนฺธาย มารสฺเสส นิวาโปติ วุตฺตํ. ยถา จ ยตฺถ หตฺถิอาทโย วสํ วตฺเตนฺติ,
โส หตฺถิโคจโร อสฺสโคจโร อชโคจโรติ วุจฺจติ, เอวํ เยหิ เอเต กามา คหิตา,
เตสุ มาโร วสํ วตฺเตติ. ตํ สนฺธาย มารสฺเสส โคจโรติ วุตฺตํ.
      เอตฺถาติ เอเตสุ กาเมสุ. มานสาติ จิตฺตสมฺภูตา. ตตฺถ สิยา:- ทุวิเธ
ตาว กาเม อารพฺภ อภิชฺฌานลกฺขณา อภิชฺฌา, กรณุตฺตริยลกฺขโณ สารมฺโภ จ
อุปฺปชฺชตุ, พฺยาปาโท กถํ อุปฺปชฺชตีติ. มมายิเต วตฺถุมฺหิ อจฺฉินฺเนปิ โสจนฺติ,
อจฺฉินฺเนปิ โสจนฺติ, อจฺฉินฺนสงฺกิโนปิ ๑- โสจนฺติ,  โย เอวรูโป จิตฺตสฺส
อาฆาโต ปฏิฆาโตติ ๒- เอวํ อุปฺปชฺชติ. เตว อริยสาวกสฺสาติ เต อริยสาวกสฺส.
วกาโร อาคมสนฺธิมตฺตํ โหติ. อิธ มนุสิกฺขโตติ อิมสฺมึ สาสเน สิกฺขนฺตสฺส เต ตโยปิ
กิเลสา อนฺตรายกรา โหนฺติ. อภิภุยฺย โลกนฺติ กามโลกํ ๓- อภิภวิตฺวา. อธิฏฺฐาย
มนสาติ ฌานารมฺมณจิตฺเตน อธิฏฺฐหิตฺวา. อปริตฺตนฺติ กามาวจรจิตฺตํ ปริตฺตํ
นาม. ตสฺส ปฏิกฺเขเปน มหคฺคตํ อปริตฺตํ นาม. ปมาณนฺติปิ กามาวจรเมว,
รูปาวจรํ อรูปาวจรํ อปฺปมาณํ. สุภาวิตนฺติ ปน เอตํ กามาวจราทีนํ นามํ น
โหติ, โลกุตฺตรสฺเสเวตํ นามํ. ตสฺมา เอตสฺส วเสน อปริตฺตํ อปฺปมาณํ
สุภาวิตนฺติ สพฺพโลกุตฺตรเมว วฏฺฏติ.
      ตพฺพหุลวิหาริโนติ กามปฏิพาหเนน ตเมว ปฏิปทํ พหุลํ กตฺวา
วิหรนฺตสฺส. อายตเน จิตฺตํ ปสีทตีติ การเณ ปสีทติ. กึ ปเนตฺถ การณํ?
อรหตฺตํ วา, อรหตฺตสฺส วิปสฺสนํ วา, จตุตฺถชฺฌานํ วา, จตุตฺถชฺฌานสฺส
@เชิงอรรถ:  ก. อจฺฉินฺนสญฺญิโน          ฉ.ม. จิตฺตสฺส อาฆาโตติ    ก. กามคุณโลกํ
อุปจารํ วา. สมฺปสาเท สตีติ เอตฺถ ทุวิโธ สมฺปสาโท อธิโมกฺขสมฺปสาโท จ
ปฏิลาภสมฺปสาโท. อรหตฺตสฺส หิ วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา วิหรโต มหาภูตาทีสุ
อุปฏฺฐหนฺเตสุ เยนิเม นีหาเรน มหาภูตา อุปฏฺฐหนฺติ. อุปาทายรูปานิ ๑-
อุปฏฺฐหนฺติ, นามรูปํ ๒- อุปฏฺฐหติ, ปจฺจยา สพฺพถา อุปฏฺฐหนฺติ,
สลกฺขณารมฺมณิกา ๓- วิปสฺสนา อุปฏฺฐหติ, อชฺเชว อรหตฺตํ คณฺหิสฺสามีติ
อปฺปฏิลทฺเธเยว อาสา สนฺติฏฺฐติ, อธิโมกฺขํ ปฏิลภติ. ตติยชฺฌานํ วา ปาทกํ กตฺวา
จตุตฺถชฺฌานตฺถาย กสิณปริกมฺมํ กโรนฺตสฺส นีวรณวิกฺขมฺภนาทีนิ สมนุปสฺสโต เยนิเม
นีหาเรน นีวรณา วิกฺขมฺเภนฺติ, กิเลสา สนฺนิสีทนฺติ, สติ สนฺติฏฺฐติ, สงฺขารคตํ
วา วิภูตํ ปากฏํ หุตฺวา ทิพฺพจกฺขุกสฺส ปรโลโก วิย อุปฏฺฐาติ, จิตฺตุปฺปาโท
เลปปิณฺเฑ ลคฺคมาโน วิย อุปจาเรน สมาธิยติ, อชฺเชว จตุตฺถชฺฌานํ
นิพฺพตฺเตสฺสามีติ อปฺปฏิลทฺเธเยว อาสา สนฺติฏฺฐติ, อธิโมกฺขํ ปฏิลภติ. อยํ
อธิโมกฺขสมฺปสาโท นาม. เอตสฺมึ สมฺปสาเท สติ. โย ปน อรหตฺตํ วา ปฏิลภติ
จตุตฺถชฺฌานํ วา, ตสฺส จิตฺตํ วิปฺปสนฺนํ โหติเยว. อิธ ปน "อายตเน จิตฺตํ
ปสีทตี"ติ วจนโต อรหตฺตวิปสฺสนาย เจว ๔- จตุตฺถชฺฌานุปจารสฺส จ ปฏิลาโภ
ปฏิลาภสมฺปสาโทติ เวทิตพฺโพ. วิปสฺสนา หิ ปญฺญาย อธิมุจฺจนสฺส การณํ, อุปจารํ
อาเนญฺชสมาปตฺติยา.
      เอตรหิ วา อาเนญฺชํ สมาปชฺชติ, ปญฺญาย วา อธิมุจฺจตีติ เอตฺถ
เอตรหิ วา ปญฺญาย อธิมุจฺจติ, อาเนญฺชํ วา สมาปชฺชตีติ เอตํ ๕- ปทปริวตฺตนํ
กตฺวา อตฺโถ เวทิตพฺโพ. อิทํ หิ วุตฺตํ โหติ:- ตสฺมึ สมฺปสาเท สติ เอตรหิ
วา ปญฺญาย อธิมุจฺจติ, อรหตฺตํ สจฺฉิกโรตีติ อตฺโถ. ตํ อนภิสมฺภุณนฺโต
อาเนญฺชํ วา สมาปชฺชติ, อถวา ปญฺญาย วา อธิมุจฺจตีติ อรหตฺตมคฺคํ
ภาเวติ, ตํ อนภิสมฺภุณนฺโต อาเนญฺชํ วา สมาปชฺชติ. อรหตฺตมคฺคมฺปิ ภาเวตุํ
อสกฺโกนฺโต เอตรหิ จตุสจฺจํ วา สจฺฉิกโรติ. ตํ อนภิสมฺภุณนฺโต อาเนญฺชํ วา
สมาปชฺชตีติ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อุปาทารูปา         ฉ.ม. นามรูปา          ฉ.ม. ลกฺขณารมฺมณา
@ ม. อรหตฺตสฺส วิปสฺสนาย เจว           ฉ.ม. เอวํ
      ตตฺรายํ นโย:- อิธ ภิกฺขุ ตติยชฺฌานํ ปาทกํ กตฺวา จตุตฺถชฺฌานสฺส
กสิณปริกมฺมํ กโรติ. ตสฺส นีวรณา วิกฺขมฺเภนฺติ, สติ สนฺติฏฺฐติ, อุปจาเรน
จิตฺตํ สมาธิยติ. โส รูปารูปํ ปริคฺคณฺหาติ, ปจฺจยํ ปริคฺคณฺหาติ,
สลกฺขณารมฺมณิกวิปสฺสนํ ๑- ววตฺถเปติ, ตสฺส เอวํ โหติ "อุปจาเรน เม ฌานํ
วิเสสภาคิยํ ภเวยฺย, ติฏฺฐตุ วิเสสภาคิยตา, นิพฺเพธภาคิยตํ ๒- กริสฺสามี"ติ
วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ สจฺฉิกโรติ. เอตฺตเกนสฺส กิจฺจํ กตํ นาม โหติ.
อรหตฺตํ สจฺฉิกาตุํ อสกฺโกนฺโต ปน ตโต โอสกฺกิตมานโส อนฺตรา น ติฏฺฐติ,
จตุตฺถชฺฌานํ สมาปชฺชติเยว. ยถา กึ? ยถา ปุริโส ๓- "วนมหึสํ ฆาเตสฺสามี"ติ
สตฺตึ คเหตฺวา อนุพนฺธนฺโต สเจ ตํ ฆาเตติ, สกลคามวาสิโน โฆสยติ, ๔- อสกฺโกนฺโต
ปน อนฺตรามคฺเค สสโคธาทโย ขุทฺทกมิเค ฆาเตตฺวา กาชํ ปูเรตฺวา เอติเยว.
     ตถา ปุริสสฺส สตฺตึ คเหตฺวา วนมหึสานุพนฺธนํ วิย อิมสฺส ภิกฺขุโน
ตติยชฺฌานํ ปาทกํ กตฺวา จตุตฺถชฺฌานสฺส ปริกมฺมกรณํ, วนมหึสฆาตนํ วิย
"นีวรณวิกฺขมฺภนาทีนิ สมนุปสฺสโต วิเสสภาคิยํ ภเวยฺย, ติฏฺฐตุ วิเสสภาคิยตา,
นิพฺเพธภาคิยํ นํ กริสฺสามี"ติ วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตสฺส สจฺฉิกรณํ, มหึสํ
ฆาเตตุํ อสกฺโกนฺตสฺส อนฺตรามคฺเค สสโคธาทโย ขุทฺทกมิเค ฆาเตตฺวา กาชํ
ปูเรตฺวา คมนํ วิย อรหตฺตํ สจฺฉิกาตุํ อสกฺโกนฺตสฺส ตโต โอสกฺกิตฺวา
จตุตฺถชฺฌานสมาปชฺชนํ เวทิตพฺพํ. มคฺคภาวนาจตุสจฺจสจฺฉิกิริยโยชนาสุปิ เอเสว นโย.
      อิทานิ อรหตฺตํ สจฺฉิกาตุํ อสกฺโกนฺตสฺส นิพฺพตฺตฏฺฐานํ ทสฺเสนฺโต
กายสฺส เภทาติอาทิมาห. ตตฺถ ยนฺติ เยน การเณน ตํ สํวตฺตนิกํ วิญฺญาณํ
อสฺส อาเนญฺชูปคํ, ตํ การณํ วิชฺชตีติ อตฺโถ. เอตฺถ จ ตํสํวตฺตนิกนฺติ ตสฺส
ภิกฺขุโน สํวตฺตนิกํ, เยน วิปากวิญฺญาเณน โส ภิกฺขุ สํวตฺตติ นิพฺพตฺตติ, ตํ
วิญฺญาณํ. ๕- อาเนญฺชูปคนฺติ กุสลาเนญฺชสภาวํ อุปคตํ อสฺส, ตาทิสเมว ภเวยฺยาติ
อตฺโถ. เกจิ กุสลวิญฺญาณํ วทนฺติ. ยํ ตสฺส ภิกฺขุโน สํวตฺตนิกํ อุปปตฺติเหตุภูตํ
กุสลวิญฺญาณํ อาเนญฺชูปคํ อสฺส, วิปากกาเลปิ ตํนามิกเมว ๖- อสฺสาติ อตฺโถ.
@เชิงอรรถ:  ม. สํลกฺขณารมฺมณิกวิปสฺสนํ      นิพฺเพธภาคิยํ นํ     สี. ยถา กึ ปุริโส
@ ฉ.ม. โตเสสฺสติ    ม. โส ภิกฺขุ ตํ สํวตฺตนิกวิญฺญาณํ อสฺส
@ ฉ.ม. ตนฺนามกเมว
โส ปนายมตฺโถ "ปุญฺญญฺเจ สงฺขารํ อภิสงฺขโรติ, ปุญฺญูปคํ โหติ วิญฺญาณํ.
อปุญฺญํ เจ สงฺขารํ. อาเนญฺชํ เจ สงฺขารํ อภิสงฺขโรติ, อาเนญฺชูปคํ โหติ
วิญฺญาณนฺ"ติ ๑- อิมินา นเยน เวทิตพฺโพ. อาเนญฺชสปฺปายาติ อาเนญฺชสฺส
จตุตฺถชฺฌานสฺส สปฺปายา. น เกวลญฺจ สา อาเนญฺชสฺเสว, อุปรูปริ ๒-
อรหตฺตสฺสาปิ สปฺปายาว อุปการภูตาเยวาติ เวทิตพฺพา. อิติ อิมสฺมึ ปฐมาเนญฺเช
สมาปตฺติวเสน ๓- โอสกฺกนา กถิตา.
      [๖๗] อิติ ปฏิสญฺจิกฺขตีติ จตุตฺถชฺฌานํ ปตฺวา เอวํ ปฏิสญฺจิกฺขติ. อยํ
หิ ภิกฺขุ เหฏฺฐิเมน ภิกฺขุนา ปญฺญวนฺตตโร ตสฺส จ ภิกฺขุโน อตฺตโน จาติ
ทฺวินฺนมฺปิ กมฺมฏฺฐานํ เอกโต กตฺวา สมฺมสติ. ตพฺพหุลวิหาริโนติ รูปปฏิพาหเนน
ตเมว ปฏิปทํ พหุลํ กตฺวา วิหรนฺตสฺส. อาเนญฺชํ สมาปชฺชตีติ
อากาสานญฺจายตนาเนญฺชํ สมาปชฺชติ. เสสํ ปุริมสทิสเมว. ยถา จ อิธ, เอวํ สพฺพตฺถ
วิเสสมตฺตเมว ปน วกฺขาม. อิติ อิมสฺมึ ทุติยาเนญฺเช วิปสฺสนาวเสน โอสกฺกนา
กถิตา. "ยงฺกิญฺจิ รูปนฺ"ติ เอวํ วิปสฺสนามคฺคํ ทสฺเสนฺเตน ๔- กถิตาติ อตฺโถ.
      อิติ ปฏิสญฺจิกฺขตีติ อากาสานญฺจายตนํ ปตฺวา เอวํ ปฏิสญฺจิกฺขติ. อยํ
หิ เหฏฺฐา ทฺวีหิ ภิกฺขูหิ ปญฺญวนฺตตโร เตสญฺจ ภิกฺขูนํ อตฺตโน จาติ ติณฺณมฺปิ
กมฺมฏฺฐานํ เอกโต กตฺวา สมฺมสติ. อุภยเมตํ อนิจฺจนฺติ เอตฺถ สุฏฺฐุ ๕-
เอเกกโกฏฺฐาสา ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิกวเสน ปน สงฺขิปิตฺวา อุภยนฺติ วุตฺตํ.
นาลํ อภินนฺทิตุนฺติ ตณฺหาทิฏฺฐิวเสน อภินนฺทิตุํ น ยุตฺตํ. เสสปททฺวเยปิ เอเสว
นโย. ตพฺพหุลวิหาริโนติ กามปฏิพาหเนน จ รูปปฏิพาหเนน จ ตเมว ปฏิปทํ
พหุลํ กตฺวา วิหรนฺตสฺส. อาเนญฺชํ สมาปชฺชตีติ วิญฺญานญฺจายตนาเนญฺชํ
สมาปชฺชติ. อิมสฺมึ ตติเย อาเนญฺเช วิปสฺสนาวเสเนว ๖- โอสกฺกนา กถิตา.
      [๖๘] อิติ ปฏิสญฺจิกฺขตีติ วิญฺญาณญฺจายตนํ ปตฺวา เอวํ ปฏิสญฺจิกฺขติ.
อยญฺหิ เหฏฺฐา ตีหิ ภิกฺขูหิ ปญฺญวนฺตตโร เตสํ จ ภิกฺขูนํ อตฺตโน จาติ
จตุนฺนมฺปิ กมฺมฏฺฐานํ เอกโต กตฺวา สมฺมสติ. ยตฺเถตา อปริเสสา นิรุชฺฌนฺตีติ
@เชิงอรรถ:  สํ. นิ.  ๑๖/๕๑/๘๐        ฉ.ม. อุปริ     ฉ.ม. สมาธิวเสน
@ สี. ทสฺเสตฺวา     ฉ.ม. อฏฺฐ      ฉ.ม. วิปสฺสนาวเสน
ยํ อากิญฺจญฺญายตนํ ปตฺวา เอตา เหฏฺฐา วุตฺตา สพฺพสญฺญา นิรุชฺฌนฺติ. เอตํ
สนฺตํ เอตํ ปณีตนฺติ เอตํ องฺคสนฺตตาย อารมฺมณสนฺตตาย จ สนฺตํ,
อตปฺปกฏฺเฐน ปณีตํ. ตพฺพหุลวิหาริโนติ ตาสํ สญฺญานํ ปฏิพาหเนน ตเมว
ปฏิปทํ พหุลํ กตฺวา วิหรนฺตสฺส. อิมสฺมึ ปฐมากิญฺจญฺญายตเน สมาธิวเสน
โอสกฺกนา กถิตา.
      อิติ ปฏิสญฺจิกฺขตีติ ตํ วิญฺญาณญฺจายตนเมว ปตฺวา เอวํ ปฏิสญฺจิกฺขติ.
อยํ หิ เหฏฺฐา จตูหิ ภิกฺขูหิ ปญฺญวนฺตตโร เตสํ จ ภิกฺขูนํ อตฺตโน จาติ
ปญฺจนฺนมฺปิ กมฺมฏฺฐานํ เอกโต กตฺวา สมฺมสติ. อตฺเตน วา อตฺตนิเยน วาติ
อหํ มมาติ คเหตพฺเพน สุญฺญํ ตุจฺฉํ ริตฺตํ. เอวเมตฺถ ทฺวิโกฏิกา สุญฺญตา
ทสฺสิตา. ตพฺพหุลวิหาริโนติ เหฏฺฐา วุตฺตปฏิปทญฺจ อิมญฺจ สุญฺญตาปฏิปทํ พหุลํ
กตฺวา วิหรนฺตสฺส. อิมสฺมึ ทุติยากิญฺจญฺญายตเน วิปสฺสนาวเสน โอสกฺกนา กถิตา.
      [๗๐] อิติ ปฏิสญฺจิกฺขตีติ วิญฺญาณญฺจายตนเมว ปตฺวา เอวํ ปฏิสญฺจิกฺขติ.
อยํ หิ เหฏฺฐา ปญฺจหิ ภิกฺขูหิ ปญฺญวนฺตตโร เตสํ จ ภิกฺขูนํ อตฺตโน จาติ
ฉนฺนมฺปิ กมฺมฏฺฐานํ เอกโต กตฺวา สมฺมสติ. นาหํ กฺวจินิ, กสฺสจิ
กิญฺจนตสฺมึ, น จ มม กฺวจินิ, กิสฺมิญฺจิ กิญฺจนํ นตฺถีติ เอตฺถ ปน
จตุโกฏิกา สุญฺญตา กถิตา. กถํ? อยํ หิ นาหํ กฺวจินีติ กฺวจิ อตฺตานํ น
ปสฺสติ. กสฺสจิ กิญฺจนตสฺมินฺติ อตฺตโน อตฺตานํ กสฺสจิ ปรสฺส กิญฺจนภาเว
อุปเนตพฺพํ น ปสฺสติ, อตฺตโน ภาติฏฺฐาเน ภาตรํ สหายฏฺฐาเน สหายํ
ปริกฺขารฏฺฐาเน วา ปริกฺขารํ มญฺญิตฺวา อุปคนฺตฺวา อุปเนตพฺพํ น ปสฺสตีติ อตฺโถ.
น จ มม กฺวจินีติ เอตฺถ มมสทฺทํ ตาว ฐเปตฺวา น จ กฺวจินิ ปรสฺส อตฺตานํ
กฺวจิ น ปสฺสตีติ อยมตฺโถ. อิทานิ มมสทฺทํ อาหริตฺวา มม กิสฺมิญฺจิ กิญฺจนํ
นตฺถีติ โส ปรสฺส อตฺตา มม กิสฺมิญฺจิ กิญฺจนภาเว อตฺถีติ น ปสฺสติ.
อตฺตโน ภาติฏฺฐาเน ภาตรํ สหายฏฺฐาเน สหายํ ปริกฺขารฏฺฐาเน วา ปริกฺขารนฺติ
กิสฺมิญฺจิ ฐาเน ปรสฺส อตฺตานํ อิมินา กิญฺจนภาเวน อุปเนตพฺพํ น ปสฺสตีติ
อตฺโถ. เอวมยํ ยสฺมา เนว กตฺถจิ อตฺตานํ ปสฺสติ, น ตํ ปรสฺส กิญฺจนภาเว
อุปเนตพฺพํ ปสฺสติ, น ปรสฺส อตฺตานํ ปสฺสติ, น ปรสฺส อตฺตานํ อตฺตโน
กิญฺจนภาเว อุปเนตพฺพํ ปสฺสติ, ตสฺมา อยํ สุญฺญตา จตุโกฏิกาติ เวทิตพฺพา.
ตพฺพหุลวิหาริโนติ เหฏฺฐา วุตฺตปฏิปทํ อิมํ จตุโกฏิกสุญฺญตญฺจ พหุลํ กตฺวา
วิหรนฺตสฺส. อิมสฺมึ ตติยากิญฺจญฺญายตเนปิ วิปสฺสนาวเสเนว โอสกฺกนา กถิตา.
      อิติ ปฏิสญฺจิกฺขตีติ อากิญฺจญฺญายตนํ ปตฺวา เอวํ ปฏิสญฺจิกฺขติ. อยญฺหิ
เหฏฺฐา ฉหิ ภิกฺขูหิ ปญฺญวนฺตตโร เตสญฺจ ภิกฺขูนํ อตฺตโน จาติ สตฺตนฺนมฺปิ
กมฺมฏฺฐานํ เอกโต กตฺวา สมฺมสติ. ยตฺเถตา อปริเสสา นิรุชฺฌนฺตีติ ยํ
เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ ปตฺวา เอตฺถ เอตา เหฏฺฐา วุตฺตา สพฺพสญฺญา
นิรุชฺฌนฺติ. ตพฺพหุลวิหาริโนติ ตาสํ สญฺญานํ ปฏิพาหเนน ตเมว ปฏิปทํ พหุลํ
กตฺวา วิหรนฺตสฺส. อิมสฺมึ เนวสญฺญานาสญฺญายตเน สมาธิวเสน โอสกฺกนา กถิตา.
      [๗๑] โน จสฺส โน จ เม สิยาติ สเจ มยฺหํ ปุพฺเพ ปญฺจวิธํ
กมฺมวฏฺฏํ น อายูหิตํ อสฺส, ยํ เม อิทํ เอตรหิ เอวํ ปญฺจวิธํ วิปากวฏฺฏํ,
เอตมฺเม น สิยา นปฺปวตฺเตยฺยาติ อตฺโถ. น เจ ภวิสฺสตีติ สเจ เอตรหิ
ปญฺจวิธํ กมฺมวฏฺฏํ อายูหิตํ น ภวิสฺสติ. น เม ภวิสฺสตีติ ตสฺมึ อสติ
อนาคเต เม ปญฺจวิธํ วิปากวฏฺฏํ น ภวิสฺสติ. ยทตฺถิ ยํ ภูตํ ตํ ปชหามีติ
ยํ อตฺถิ ยํ ภูตํ เอตรหิ ขนฺธปญฺจกํ, ตํ ปชหามิ. เอวํ อุเปกฺขํ ปฏิลภตีติ
โส ภิกฺขุ เอวํ วิปสฺสนูเปกฺขํ ลภตีติ อตฺโถ.
      ปรินิพฺพาเยยฺย นุ โข โส ภนฺเต ภิกฺขุ น วา ปรินิพฺพาเยยฺยาติ
กึ ปุจฺฉามีติ ปุจฺฉติ, ตติยชฺฌานํ ปาทกํ กตฺวา ฐิตสฺส อรหตฺตมฺปิ โอสกฺกนาปิ
ปฏิปทาปิ ปฏิสนฺธิปิ กถิตา, ตถา จตุตฺถชฺฌานาทีนิ ปาทกานิ กตฺวา ฐิตานํ,
เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ ปาทกํ กตฺวา ฐิตสฺส น กิญฺจิ กถิตํ, ตํ ปุจฺฉามีติ
ปุจฺฉติ. อเปตฺถาติ อปิ เอตฺถ. โส ตํ อุเปกฺขํ อภินนฺทตีติ โส ตํ วิปสฺสนูเปกฺขํ
ตณฺหาทิฏฺฐิอภินนฺทนาหิ อภินนฺทติ. เสสปททฺวเยปิ เอเสว นโย. ตนฺนิสฺสิตํ
โหติ วิญฺญาณนฺติ วิญฺญาณํ วิปสฺสนานิสฺสิตํ โหติ. ตทุปาทานนฺติ ยํ
นิกนฺติวิญฺญาณํ, ๑- ตํ ตสฺส อุปาทานคหณํ นาม ๒- โหติ. สอุปาทาโนติ สคหโณ. น
@เชิงอรรถ:  ก. ยนฺตํ วิญฺญาณํ              ฉ.ม. อุปาทานํ นาม คหณํ นาม
ปรินิพฺพายตีติ วิปสฺสนาย สาลโย ภิกฺขุ มม สาสเน น ปรินิพฺพายติ. โย ปน
วิหารปริเวณอุปฏฺฐากาทีสุ สาลโย, ตสฺมึ วตฺตพฺพเมว นตฺถีติ ทสฺเสติ. กหํ
ปนาติ กตฺถ ปน. อุปาทิยมาโน อุปาทิยตีติ ปฏิสนฺธึ คณฺหมาโน คณฺหาติ.
อุปาทานเสฏฺฐํ กิร โส ภนฺเตติ ภนฺเต โส กิร ภิกฺขุ คเหตพฺพฏฺฐานํ เสฏฺฐํ
อุตฺตมํ ภวํ ๑- อุปาทิยติ, เสฏฺฐภเว ปฏิสนฺธึ คณฺหาตีติ อตฺโถ. อิมินา ตสฺส
ภิกฺขุโน ปฏิสนฺธิ กถิตา. อิทานิสฺส อรหตฺตํ กเถตุํ อิธานนฺทาติอาทิมาห.
      [๗๓] นิสฺสาย นิสฺสายาติ ตํ ตํ สมาปตฺตึ นิสฺสาย.  โอฆสฺส
นิตฺถรณา อกฺขาตาติ โอฆตรณํ กถิตํ, ตติยชฺฌานํ ปาทกํ กตฺวา ฐิตภิกฺขุโน
โอฆนิตฺถรณา กถิตา ฯเปฯ เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ ปาทกํ กตฺวา ฐิตภิกฺขุโน
โอฆนิตฺถรณา กถิตาติ วทติ.
      กตโม ปน ภนฺเต อริโย วิโมกฺโขติ อิธ กึ ปุจฺฉติ? สมาปตฺตึ
ตาว ปทฏฺฐานํ กตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ คณฺหนฺโต ภิกฺขุ นาวํ วา
อุฬุมฺปาทีนิ วา นิสฺสาย มโหฆํ ตริตฺวา ปารํ คจฺฉนฺโต วิย น กิลมติ.
สุกฺขวิปสฺสโก ปน ปกิณฺณกสงฺขาเร สมฺมสิตฺวา อรหตฺตํ คณฺหนฺโต พาหุพเลน
โสตํ ฉินฺทิตฺวา ปารํ คจฺฉนฺโต วิย กิลมติ. อิติ อิมสฺส สุกฺขวิปสฺสกสฺส
อรหตฺตํ ปุจฺฉามีติ ปุจฺฉติ. อริยสาวโกติ สุกฺขวิปสฺสโก อริยสาวโก. อยญฺหิ
เหฏฺฐา อฏฺฐหิ ภิกฺขูหิ ปญฺญวนฺตตโร เตสญฺจ ภิกฺขูนํ อตฺตโน จาติ นวนฺนมฺปิ
กมฺมฏฺฐานํ เอกโต กตฺวา สมฺมสติ. เอส สกฺกาโย ยาวตา สกฺกาโยติ ยตฺตโก
เตภูมกวฏฺฏสงฺขาโต สกฺกาโย นาม อตฺถิ, สพฺโพปิ โส เอส สกฺกาโย, น อิโต
ปรํ สกฺกาโย อตฺถีติ ปฏิสญฺจิกฺขติ.
      เอตํ อมตํ ยทิทํ อนุปาทา จิตฺตสฺส วิโมกฺโขติ โย ปเนส จิตฺตสฺส
อนุปาทาวิโมกฺโข นาม, เอตํ อมตํ เอตํ สนฺตํ เอตํ ปณีตนฺติ ปฏิสญฺจิกฺขติ.
อญฺญตฺถ จ "อนุปาทา จิตฺตสฺส วิโมกฺโข"ต นิพฺพานํ วุจฺจติ, อิมสฺมึ ปน
สุตฺเต สุกฺขวิปสฺสกสฺส อรหตฺตํ กถิตํ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมว.
@เชิงอรรถ:  ม. อุตฺตมํ อุตฺตมภวํ
      เกวลํ ปน อิมสฺมึ สุตฺเต สตฺตสุ ฐาเนสุ โอสกฺกนา กถิตา, อฏฺฐสุ
ฐาเนสุ ปฏิสนฺธิ, นวสุ ฐาเนสุ อรหตฺตํ กถิตนฺติ เวทิตพฺพํ. กถํ?
ตติยชฺฌานนฺตาว ปาทกํ กตฺวา ฐิตสฺส ภิกฺขุโน โอสกฺกนา กถิตา, ปฏิสนฺธิ
กถิตา, อรหตฺตํ กถิตํ, ตถา จตุตฺถชฺฌานํ, ตถา อากาสานญฺจายตนํ.
วิญฺญาณญฺจายตนํ ปน ปทฏฺฐานํ กตฺวา ฐิตานํ ติณฺณํ ภิกฺขูนํ โอสกฺกนา
กถิตา, ปฏิสนฺธิ กถิตา, อรหตฺตํ กถิตํ. ตถา อากิญฺจญฺญายตนํ ปาทกํ กตฺวา
ฐิตสฺส ภิกฺขุโน. เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ ปาทกํ กตฺวา ฐิตสฺส ปน โอสกฺกนา
นตฺถิ, ปฏิสนฺธิ ปน อรหตฺตญฺจ กถิตํ. สุกฺขวิปสฺสกสฺส อรหตฺตเมว กถิตนฺติ.
เอวํ สตฺตสุ ฐาเนสุ โอสกฺกนา กถิตา, อฏฺฐสุ ฐาเนสุ ปฏิสนฺธิ, นวสุ ฐาเนสุ
อรหตฺตํ กถิตนฺติ เวทิตพฺพํ. อิมํ ปน ๑- สตฺตสุ ฐาเนสุ โอสกฺกนํ อฏฺฐสุ
ปฏิสนฺธึ นวสุ อรหตฺตํ สโมธาเนตฺวา กเถนฺเตน อิมํ อาเนญฺชสปฺปายสุตฺตํ
สุกถิตํ นาม โหตีติ.
                    ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย
                    อาเนญฺชสปฺปายสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                        -----------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๐ หน้า ๓๘-๔๖. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=10&A=961&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=10&A=961&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=14&i=80              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=14&A=1440              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=14&A=1465              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=14&A=1465              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๔ http://84000.org/tipitaka/read/?index_14

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]