บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๑๑

หน้าที่ ๘๓.

๖. อจฺฉราสุตฺตวณฺณนา [๔๖] ฉฏฺเฐ อจฺฉราคณสงฺฆุฏฺฐนฺติ อยํ กิร เทวปุตฺโต สตฺถุ สาสเน ปพฺพชิตฺวา วตฺตปฏิปตฺตึ ปูรยมาโน ปญฺจวสฺสกาเล ปวาเรตฺวา เทฺว มาติกา ปคุณา ^๑- กตฺวา กมฺมากมฺมํ อุคฺคเหตฺวา จิตฺตรุจิตํ ^๒- กมฺมฏฺฐานํ อุคฺคณฺหิตฺวา สลฺลหุกวุตฺติโก อรญฺญํ ปวิสิตฺวา โย ภควตา มชฺฌิมยาโม สยนสฺส โกฏฺฐาโสติ อนุญฺญาโต, ตสฺมึปิ สมฺปตฺเต "ปมาทสฺส ภายามี"ติ มญฺจกํ อุกฺขิปิตฺวา รตฺตึ จ ทิวา จ นีราหาโร กมฺมฏฺฐานเมว มนสากาสิ. อถสฺส อพฺภนฺตเร สตฺถกวาตา อุปฺปชฺชิตฺวา ชีวิตํ ปริยาทิยึสุ. โส ธุรสฺมึเยว กาลมกาสิ. โย หิ โกจิ ภิกฺขุ จงฺกเม จงฺกมมาโน วา อาลมฺพนขนฺธํ ^๓- นิสฺสาย ฐิโต วา จงฺกมโกฏิยํ จีวรํ สีเส ฐเปตฺวา นิสินฺโน วา นิปนฺโน วา ปริสมชฺเฌ อลงฺกตธมฺมาสเน ธมฺมํ เทเสนฺโต วา กาลํ กโรติ, สพฺโพ โส ธุรสฺมึ กาลํ กโรติ นาม. อิติ อยํปิ จงฺกมเน กาลํ กตฺวา อุปนิสฺสยมนฺทตาย อาสวกฺขยํ อปฺปตฺโต ตาวตึสภวเน มหาวิมานทฺวาเร นิทฺทายิตฺวา ปพุชฺฌนฺโต วิย ปฏิสนฺธึ อคฺคเหสิ. ตาวเทวสฺส สุวณฺณโตรณํ วิย ติคาวุโต อตฺตภาโว นิพฺพตฺติ. อนฺโต วิมาเน สหสฺสมตฺตา อจฺฉรา ตํ ทิสฺวา "วิมานสามิโก เทวปุตฺโต อาคโต, รมยิสฺสาม ^๔- นนฺ"ติ ตุริยานิ ^๕- คเหตฺวา ปริวารยึสุ. เทวปุตฺโต น ตาว จุตภาวํ ^๖- ชานาติ, ปพฺพชิตสญฺญีเยว อจฺฉรา โอโลเกตฺวา วิหารจาริกํ อาคตํ มาตุคามํ ทิสฺวา ลชฺชี ปํสุกุลิโก วิย อุปริ ฐิตํ ฆนทุกุลํ เอกํสํ กโรนฺโต อํสกูฏํ ปฏิจฺฉาเทตฺวา อินฺทฺริยานิ โอกฺขิปิตฺวา อโธมุโข อฏฺฐาสิ. ตสฺส กายวิกาเรเนว ตา เทวตา "สมณเทวปุตฺโต อยนฺ"ติ ญตฺวา เอวมาหํสุ "อยฺย เทวปุตฺต เทวโลโก นามายํ, น สมณธมฺมสฺส กรโณกาโส, สมฺปตฺติอนุภวโนกาโส"ติ. โส ตเถว อฏฺฐาสิ. เทวตา "น ตาวายํ สลฺลกฺเขตี"ติ ตุริยานิ ^๕- ปคฺคณฺหึสุ. โส ตถาปิ อโนโลเกนฺโตว อฏฺฐาสิ. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. เทฺว มาติกํ ปคุณํ ^๒ สี. จิตฺตรุจิกํ ^๓ ม. อาลมฺพณกฺขนฺธํ @^๔ ม. ปสฺสิสาม ^๕ ฉ.ม. ตูริยานิ ^๖ อิ. จุติภาวํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๔.

อถสฺส สพฺพกายิกาทาสํ ปุรโต ฐปยึสุ. โส ฉายํ ทิสฺวา จุตภาวํ ^๑- ญตฺวา "น มยา อิมํ ฐานํ ปตฺเถตฺวา สมณธมฺโม กโต, อุตฺตมตฺถํ อรหตฺตํ ปตฺเถตฺวา กโต"ติ สมฺปตฺติยา วิปฺปฏิสารี อโหสิ "สุวณฺณปฏํ ปฏิลภิสฺสามี"ติ ตกฺกยิตฺวา ยุทฺธฏฺฐานํ โอติณฺณมลฺโล มูลกมุฏฺฐึ ลภิตฺวา วิย. โส "อยํ สคฺคสมฺปตฺติ นาม สุลภา, พุทฺธานํ ปาตุภาโว ทุลฺลโภ"ติ จินฺเตตฺวา วิมานํ อปวิสิตฺวาว อสมฺภินฺเนเนว สีเลน อจฺฉราสํฆปริวุโต ทสพลสฺส สนฺติกํ อาคมฺม อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ ฐิโต อิมํ คาถํ อภาสิ. ตตฺถ อจฺฉราคณสงฺฆุฏฺฐนฺติ อจฺฉราคเณน คีตวาทิตสทฺเทหิ สงฺโฆสิตํ. ปิสาจคณเสวิตนฺติ ตเมว อจฺฉราคณํ ปิสาจคณํ กตฺวา วทติ. วนนฺติ นนฺทนวนํ สนฺธาย วทติ. อยญฺหิ นิยามจิตฺตตาย อตฺตโน ครุกภาเวน ^๒- เทวคณํ "เทวคโณ"ติ วตฺตุํ น โรเจติ, "ปิสาจคโณ"ติ วทติ. นนฺทนวนํ "นนฺทนวนนฺ"ติ ^๓- อวตฺวา "โมหนนฺ"ติ วทติ. กถํ ยาตฺรา ภวิสฺสตีติ กถํ นิกฺขมนํ ^๔- ภวิสฺสติ, กถํ อติกฺกโม ภวิสฺสติ, อรหตฺตสฺส เม ปทฏฺฐานภูตํ วิปสฺสนํ อาจิกฺขถ ภควาติ วทติ. อถโข ภควา "อติสลฺลกฺขเตว ^๕- อยํ เทวปุตฺโต, กึ นุโข อิทนฺ"ติ อาวชฺเชนฺโต อตฺตโน สาสเน ปพฺพชิตภาวํ ญตฺวา "อยํ อจฺจารทฺธวิริยตาย กาลํ กตฺวา เทวโลเก นิพฺพตฺโต, อชฺชาปิสฺส จงฺกมนสฺมึเยว อตฺตภาโว อสมฺภินฺเนน สีเลน อาคโต"ติ จินฺเตสิ. พุทฺธา จ อกตาภินิเวสสฺส อาทิกมฺมิกสฺส อกตปริกมฺมสฺส อนฺเตวาสิโน จิตฺตกาโร ภิตฺติปริกมฺมํ วิย "สีลํ ตาว วิโสเธหิ, ^๖- สมาธึ ภาเวหิ, กมฺมสฺสกตปญฺญํ อุชุํ กโรหี"ติ ปฐมํ ปุพฺพภาคปฏิปทํ อาจิกฺขนฺติ, การกสฺส ปน ยุตฺตปยุตฺตสฺส อรหตฺตมคฺคปทฏฺฐานภูตํ สณฺหสุขุมํ สุญฺญตาวิปสฺสนํเยว อาจิกฺขนฺติ, อยญฺจ เทวปุตฺโต การโก อภินฺนสีโล, เอโก มคฺโค จสฺส ^๗- อนาคโตติ สุญฺญตาวิปสฺสนํ อาจิกฺขนฺโต อุชุโก นามาอาทิมาห. ตตฺถ อุชุโกติ กายวงฺกาทีนํ อภาวโต อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค อุชุโก นาม. อภยา นาม สา ทิสาติ นิพฺพานํ สนฺธายาห. ตสฺมึ หิ กิญฺจิ ภยํ นตฺถิ, ตํ @เชิงอรรถ: ^๑ อิ.จุติภาวํ ^๒ ฉ.ม. ครุภาเวน, สี., อิ. ครุคารเวน @^๓ ฉ.ม., อิ.นนฺทนวนํ จ "นนฺทนนฺ"ติ ^๔ ฉ.ม., อิ. นิคฺคมนํ @^๕ ฉ.ม. อติสลฺลิขเตว, อิ. อติสลฺเลขโกว, ม. อติสลฺเลขเตว @^๖ ฉ.ม., อิ. โสเธหิ ^๗ ฉ.ม., อิ. อสฺส

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๕.

วา ปตฺตสฺส ภยํ นตฺถีติ "อภยา นาม สา ทิสา"ติ วุตฺตํ. รโถ อกุชฺชโนติ ^๑- อฏฺฐงฺคิกมคฺโค จ ^๒- อธิปฺเปโต. ยถา หิ ปากติกรโถ อกฺเข วา อนพฺภญฺชิเต อติเรเกสุ วา มนุสฺเสสุ อภิรุเฬฺหสุ กุชฺชติ ^๓- วิรวติ, น เอวํ อริยมคฺโค. โส หิ เอกปฺปหาเรน จตุราสีติยาปิ ปาณสหสฺเสสุ อภิรูหนฺเตสุ น กุชฺชติ ^๔- น วิรวติ. ตสฺมา "อกุชฺชโน"ติ ^๕- วุตฺโต. ธมฺมจกฺเกหิ สํยุโตติ กายิกเจตสิกวิริยสงฺขาเตหิ ธมฺมจกฺเกหิ สํยุตฺโต. หิรีติ เอตฺถ หิริคหเณน โอตฺตปฺปํปิ คหิตเมว โหติ. ตสฺส อปาลมฺโพติ ยถา พาหิรกรถสฺส รเถ ฐิตานํ โยธานํ อปตนตฺถาย ทารุมยํ อปาลมฺพนํ โหติ, เอวํ อิมสฺส มคฺครถสฺส อชฺฌตฺตพหิทฺธาสมุฏฺฐานํ หิโรตฺตปฺปํ อปาลมฺพนํ. สตฺยสฺส ปริวารณนฺติ รถสฺส สีหจมฺมาทิปริวาโร วิย อิมสฺสาปิ มคฺครถสฺส สมฺปยุตฺตา สติ ปริวารณํ. ธมฺมนฺติ โลกุตฺตรมคฺคํ. ^๖- สมฺมาทิฏฺฐิปุเรชวนฺติ วิปสฺสนาสมฺมาทิฏฺฐิ ปุเรชวา อสฺส ปุพฺพยายิกาติ ^๗- สมฺมาทิฏฺฐิปุเรชโว, ตํ สมฺมาทิฏฺฐิปุเรชวํ. ยถา หิ ปฐมตรํ ราชปุริเสหิ กาณกุณิอาทีนํ นีหรเณน มคฺเค โสธิเต ปจฺฉา ราชา นิกฺขมติ, เอวเมว ^๘- วิปสฺสนาสมฺมาทิฏฺฐิยา อนิจฺจาทิ- วเสน ขนฺธาทีสุ โสธิเตสุ ปจฺฉา ภูมิลทฺธวฏฺฏํ ปริชานมานา มคฺคสมฺมาทิฏฺฐิ อุปฺปชฺชติ. เตน วุตฺตํ "ธมฺมาหํ สารถึ พฺรูมิ, สมฺมาทิฏฺฐิปุเรชวนฺ"ติ. อิติ ภควา เทสนํ นิฏฺฐาเปตฺวา อวสาเน จตฺตาริ สจฺจานิ ทีเปสิ. เทสนาปริโยสาเน เทวปุตฺโต โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาสิ. ยถา หิ รญฺโญ โภชนกาเล อตฺตโน ปมาเณน ^๙- กพเฬ อุกฺขิตฺเต องฺเก นิสินฺโน ปุตฺโต อตฺตโน มุขปฺปมาเณเนว ตโต กพฬํ กโรติ, เอวเมว ^๑๐- ภควติ อรหตฺตนิกูเฏน เทสนํ เทเสนฺเตปิ สตฺตา อตฺตโน อุปนิสฺสยานุรูเปน โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณนฺตีติ. ^๑๑- อยํปิ เทวปุตฺโต โสตาปตฺติผลํ ปตฺวา ภควนฺตํ คนฺธาทีหิ ปูเชตฺวา ปกฺกามีติ. ฉฏฺฐํ. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม., อิ. อกูชโน ^๒ ฉ.ม., อิ. ว ^๓ ฉ.ม., อิ. กูชติ ^๔ ฉ.ม., อิ. กูชติ @^๕ ฉ.ม.,อิ. อกูชโน ^๖ ม. โลกุตฺตรธมฺมํ ^๗ ม. ปุพฺพยายิตา @^๘ ฉ.ม. เอวเมวํ, อิ.เอวํ ^๙ ฉ.ม. มุขปฺปมาเณ @^๑๐ ฉ.ม., อิ. เอวเมวํ ^๑๑ ฉ.ม. ปาปุณนฺติ

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๑ หน้า ๘๓-๘๕. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=11&A=2177&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=11&A=2177&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=15&i=143 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=15&A=955 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=15&A=846 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=15&A=846 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_15