อรรถกถาเล่มที่ ๑๑ ภาษาบาลีอักษรไทย
 สํ.อ. (สารตฺถ.๑)

                      ๘. ทุติยอปฺปมาทสุตฺตวณฺณนา
      [๑๒๙] อฏฺฐเม โส จ โข กลฺยาณมิตฺตสฺสาติ โส จายํ ธมฺโม
กลฺยาณมิตฺตสฺเสว สฺวากฺขาโต นาม โหติ, น ปาปมิตฺตสฺส. ๖- กิญฺจาปิ หิ ธมฺโม
สพฺเพสมฺปิ สฺวากฺขาโตว, กลฺยาณมิตฺตสฺส ปน สุสฺสูสนฺตสฺส สทฺทหนฺตสฺส อตฺถํ
ปูเรติ เภสชฺชํ วิย วฬญฺเชนฺตสฺส น อิตรสฺสาติ. เตเนตํ วุตฺตํ. ธมฺโมติ เจตฺถ
เทสนาธมฺโม เวทิตพฺโพ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม., อิ. อธิคมิสฺส   ๒ ฉ.ม., อิ. ชนาธิภุํ ราชานํ, สี. ชนาภิภุํ ราชานํ
@๓ ฉ.ม., อิ. สุภคิยาติ   ๔ ฉ.ม. จตุภูมกา    ๕ ฉ.ม.,อิ. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ
@๖ ฉ.ม., อิ.ปาปมิตฺตสฺสาติ    * ฉ.ม. กลฺยาณมิตฺตสุตฺต....
      อุปฑฺฒมิทนฺติ เถโร กิร รโห คโต จินฺเตสิ "อยํ สมณธมฺโม ๑-
โอวาทเก อนุสาสเก กลฺยาณมิตฺเต สติ ปจฺจตฺตปุริสกาเร ฐิตสฺส สมฺปชฺชติ, อิติ ๒-
อุปฑฺฒํ กลฺยาณมิตฺตโต โหติ, อุปฑฺฒํ ปจฺจตฺตปุริสการโต"ติ. อถสฺส เอตทโหสิ
"อหํ ปเทสญาเณ ฐิโต นิปฺปเทสํ จินฺเตตุํ น สกฺโกมิ, สตฺถารํ ปุจฺฉิตฺวา
นิกฺกงฺโข ภวิสฺสามี"ติ. ตสฺมา สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา เอวมาห. พฺรหฺมจริสฺสาติ
อริยมคฺคสฺส. ยทิทํ กลฺยาณมิตฺตตาติ ยา เอสา กลฺยาณมิตฺตตา นาม, สา
อุปฑฺฒํ, ตโต อุปฑฺฒํ อาคจฺฉตีติ อตฺโถ. อิติ เถเรน "อุปฑฺฒุปฑฺฒา
สมฺมาทิฏฺฐิอาทโย กลฺยาณมิตฺตโต อาคจฺฉนฺติ, อุปฑฺฒุปฑฺฒา ปจฺจตฺตปุริสการโต"ติ
วุตฺตํ. กิญฺจาปิ เถรสฺส อยํ มโนรโถ, ยถา ปน พหูหิ สิลาถมฺเภ อุสฺสาปิเต "เอตฺตกํ
ฐานํ อสุเกน อุสฺสาปิตํ, เอตฺตกํ อสุเกนา"ติ วินิพฺโภโค นตฺถิ, ยถา จ
มาตาปิตโร นิสฺสาย อุปฺปนฺเน ปุตฺเต ๓- "เอตฺตกํ มาติโต นิพฺพตฺตํ, เอตฺตกํ
ปิติโต"ติ วินิพฺโภโค นตฺถิ, เอวํ อิธาปิ. อวินิพฺโภคธมฺโม เหส, "เอตฺตกํ
สมฺมาทิฏฺฐิอาทีนํ กลฺยาณมิตฺตโต นิพฺพตฺตํ, เอตฺตกํ ปจฺจตฺตปุริสการโต"ติ น
สกฺกา ลทฺธุํ, กลฺยาณมิตฺตตาย ปน อุปฑฺฒคุโณ ลพฺภตีติ ๔- เถรสฺส อชฺฌาสเยน
อุปฑฺฒํ นาม ชาตํ, สกลคุโณ ปฏิลพฺภตีติ ภควโต อชฺฌาสเยน สกลํ
นาม ชาตํ. กลฺยาณมิตฺตตาติ เจตํ ปุพฺพภาคปฏิลาภํ ๕- นามาติ คหิตํ. อตฺถโต
กลฺยาณมิตฺตํ นิสฺสาย ลทฺธา สีลสมาธิวิปสฺสนาวเสน จตฺตาโร ขนฺธา.
สงฺขารกฺขนฺโธติปิ วทนฺติเยว.
        มา เหวํ อานนฺทาติ อานนฺท มา เอวํ อภณิ, พหุสฺสุโต ตฺวํ
เสขปฏิสมฺภิทปฺปตฺโต อฏฺฐ วเร คเหตฺวา มํ อุปฏฺฐหสิ, จตูหิ อจฺฉริยพฺภูตธมฺเมหิ
สมนฺนาคโต, ตาทิสสฺส เอวํ กเถตุํ น วฏฺฏติ. สกลเมว หิทํ อานนฺท
พฺรหฺมจริยํ, ยทิทํ กลฺยาณมิตฺตตาติ อิทํ ภควา "จตฺตาโร มคฺคา จตฺตาริ ผลานิ
ติสฺโส วิชฺชา ฉ อภิญฺญา สพฺพํ กลฺยาณมิตฺตมูลกเมว โหตี"ติ ๖- สนฺธายาห.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม., อิ. สมณธมฺโม นาม       ๒ ฉ.ม., อิ. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ
@๓ ฉ.ม., อิ. อุปฺปนฺเนสุ ปุตฺเตสุ     ๔ ม. อุปฑฺฒคุเณ ลภติ
@๕ ฉ.ม., อิ. ปุพฺพภาคปฏิลาภงฺคํ     ๖ ม. โหติ ตํ
อิทานิ วจีเภเทเนว การณํ ทสฺเสนฺโต กลฺยาณมิตฺตสฺเสตนฺติอาทิมาห. ตตฺถ
ปาฏิกงฺขนฺติ ปาฏิกงฺขิตพฺพํ อิจฺฉิตพฺพํ, อวสฺสภาวีติ อตฺโถ.
      อิธาติ อิมสฺมึ สาสเน. สมฺมาทิฏฺฐึ ภาเวตีติอาทีสุ อฏฺฐนฺนํ อาทิปทานํเยว
ตาว อยํ สงฺเขปวณฺณนา:- สมฺมา ทสฺสนลกฺขณา สมฺมาทิฏฺฐิ. สมฺมา
อภินิโรปนลกฺขโณ สมฺมาสงฺกปฺโป. สมฺมา ปริคฺคหลกฺขณา สมฺมาวาจา. สมฺมา
สมุฏฺฐาปนลกฺขโณ สมฺมากมฺมนฺโต. สมฺมา โวทาปนลกฺขโณ สมฺมาอาชีโว. สมฺมา
ปคฺคหลกฺขโณ สมฺมาวายาโม. สมฺมา อุปฏฺฐานลกฺขณา สมฺมาสติ. สมฺมา
สมาธานลกฺขโณ สมฺมาสมาธิ. เตสุ เอเกกสฺส ตีณิ กิจฺจานิ โหนฺติ. เสยฺยถีทํ?
สมฺมาทิฏฺฐิ ตาว อญฺเญหิปิ อตฺตโน ปจฺจนีกกิเลเสหิ สทฺธึ มิจฺฉาทิฏฺฐึ ปชหติ,
นิโรธํ อารมฺมณํ กโรติ, สมฺปยุตฺตธมฺเม จ ปสฺสติ ตปฺปฏิจฺฉาทกโมหวิธมนวเสน ๑-
อสมฺโมหโต. สมฺมาสงฺกปฺปาทโยปิ ตเถว มิจฺฉาสงฺกปฺปาทีนิ จ ปชหนฺติ, นิโรธญฺจ
อารมฺมณํ กโรนฺติ. วิเสสโต ปเนตฺถ สมฺมาทิฏฺฐิ สหชาตธมฺเม สมฺมา ทสฺเสติ,
สมฺมาสงฺกปฺโป สหชาตธมฺเม อภินิโรเปติ, สมฺมาวาจา สมฺมา ปริคฺคณฺหติ,
สมฺมากมฺมนฺโต สมฺมา สมุฏฺฐาเปติ, สมฺมาอาชีโว สมฺมา โวทาเปติ, สมฺมาวายาโม
สมฺมา ปคฺคณฺหติ, สมฺมาสติ สมฺมา อุปฏฺฐาเปติ, สมฺมาสมาธิ สมฺมา สมาทหติ. ๒-
       อปิเจสา สมฺมาทิฏฺฐิ นาม ปุพฺพภาเค นานาขณา นานารมฺมณา โหติ,
มคฺคกาเล ๓- เอกกฺขณา เอการมฺมณา. กิจฺจโต ปน ๔- ทุกฺเข ญาณนฺติอาทีนิ
จตฺตาริ นามานิ ลภติ. สมฺมาสงฺกปฺปาทโยปิ ปุพฺพภาเค นานาขณา นานารมฺมณา
โหนฺติ, มคฺคกาเล เอกกฺขณา เอการมฺมณา. เตสุ สมฺมาสงฺกปฺโป กิจฺจโต
เนกฺขมฺมสงฺกปฺโปติอาทีนิ ตีณิ นามานิ ลภติ. สมฺมาวาจาทโย ตโย วิรติโยปิ
โหนฺติ เจตนาทโยปิ, ๕- มคฺคกฺขเณ ปน วิรติโยว. สมฺมาวายาโม สมฺมาสตีติ
อิทมฺปิ ทฺวยํ กิจฺจโต สมฺมปฺปธานสติปฏฺฐานวเสน จตฺตาริ นามานิ ลภติ,
สมฺมาสมาธิ ปน ปุพฺพภาเคปิ มคฺคกฺขเณปิ สมฺมาสมาธิเยว.
@เชิงอรรถ: ๑  สี. ตปฺปฏิจฺฉาทกโมหวิทฺธํสนวเสน    ๒ ฉ.ม. ทหติ     ๓ ม. มคฺคกฺขเณ
@๔ ฉ.ม., อิ. ปน สมฺมาทิฏฺฐิ    ๕ ฉ.ม. เจตนาโยปิ
      เอวํ ตาว "สมฺมาทิฏฺฐินฺ"ติอาทินา นเยน วุตฺตานํ อฏฺฐนฺนํ อาทิปทานํเยว
อตฺถวณฺณนํ ญตฺวา อิทานิ ภาเวติ วิเวกนิสฺสิตนฺติอาทีสุ เอวํ ญาตพฺพํ. ๑-
ภาเวตีติ วฑฺเฒติ, อตฺตโน จิตฺตสนฺตาเน ปุนปฺปุนํ ชเนติ, อภินิพฺพตฺเตตีติ
อตฺโถ. วิเวกนิสฺสิตนฺติ วิเวกํ นิสฺสิตํ. ๒- วิเวโกติ วิวิตฺตตา. สจายํ ๓-
ตทงฺควิเวโก วิกฺขมฺภนสมุทฺเฉทปฏิปสฺสทฺธินิสฺสรณวิเวโกติ ปญฺจวิโธ. เอวเมตสฺมึ
ปญฺจวิเธ วิเวเก. วิเวกนิสฺสิตนฺติ ตทงฺควิเวกนิสฺสิตํ สมุจฺเฉทวิเวกนิสฺสิตํ
นิสฺสรณวิเวกนิสฺสิตญฺจ สมฺมาทิฏฺฐึ ภาเวตีติ อยมตฺโถ เวทิตพฺโพ. ตถายํ ๔-
อริยมคฺคภาวนานุยุตฺโต โยคี วิปสฺสนากฺขเณ กิจฺจโต ตทงฺควิเวกนิสฺสิตํ, อชฺฌาสยโต
นิสฺสรณวิเวกนิสฺสิตํ, มคฺคกาเล ปน กิจฺจโต สมุจฺเฉทวิเวกนิสฺสิตํ, อารมฺมณโต
นิสฺสรณวิเวกนิสฺสิตํ สมฺมาทิฏฺฐึ ภาเวติ. เอส นโย วิราคนิสฺสิตาทีสุ. วิเวกตฺถา
เอว หิ วิราคาทโย.
       เกวลญฺเจตฺถ โวสฺสคฺโค ทุวิโธ ปริจฺจาคโวสฺสคฺโค จ ปกฺขนฺทนโวสฺสคฺโค
จาติ. ตตฺถ ปริจฺจาคโวสฺสคฺโคติ วิปสฺสนากฺขเณ จ ตทงฺควเสน มคฺคกฺขเณ จ
สมุจฺเฉทวเสน กิเลสปฺปหานํ. ปกฺขนฺทนโวสฺสคฺโคติ วิปสฺสนากฺขเณ ตนฺนินฺนภาเวน,
มคฺคกฺขเณ ปน อารมฺมณกรเณน นิพฺพานปกฺขนฺทนํ. ตทุภยมฺปิ อิมสฺมึ
โลกิยโลกุตฺตรมิสฺสเก อตฺถวณฺณนานเย วฏฺฏติ. ตถา หิ อยํ สมฺมาทิฏฺฐิ ยถาวุตฺเตน
ปกาเรน กิเลเส จ ปริจฺจชติ, นิพฺพานญฺจ ปกฺขนฺทติ.
       โวสฺสคฺคปริณามินฺติ อิมินา ปน สกเลน วจเนน โวสฺสคฺคตฺถํ ปริณามนฺตํ
ปริณตญฺจ, ปจฺจนฺตํ ๕- ปริปกฺกญฺจาติ อิทํ วุตฺตํ โหติ. อยํ หิ
อริยมคฺคภาวนานุยุตฺโต ภิกฺขุ ยถา สมฺมาทิฏฺฐิ กิเลสปริจฺจาคโวสฺสคฺคตฺถํ
นิพฺพานปกฺขนฺทนโวสฺสคฺคตฺถญฺจ ปริปจฺจติ, ยถา จ ปริปกฺกา โหติ, ตถา นํ
ภาเวตีติ. เอส นโย เสสมคฺคงฺเคสุ.
       อาคมฺมาติ อารพฺภ สนฺธาย ปฏิจฺจ. ชาติธมฺมาติ ชาติสภาวา ชาติปกติกา.
ตสฺมาติ ยสฺมา สกโล อริยมคฺโคปิ กลฺยาณมิตฺตํ นิสฺสาย ลพฺภติ, ตสฺมา. หนฺทาติ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ญาตพฺพา, อิ. ญาตพฺโพ  ๒ ฉ.ม. วิเวกํ นิสฺสิตํ, วิเวเก วา นิสฺสิตนฺติ
@วิเวกนิสฺสิตํ  ๓ ฉ.ม., อิ. วิวิตฺตา จายํ ๔ ฉ.ม. ยถา หิ อยํ, สี., อิ. ยถา จายํ
@๕ ฉ.ม., อิ. ปริปจฺจนฺตํ
วจสายตฺเถ ๑- นิปาโต. อปฺปมาทํ ปสํสนฺตีติ อปฺปมาทํ วณฺณยนฺติ, ตสฺมา
อปฺปมาโท กาตพฺโพ. อตฺถาภิสมยาติ อตฺถปฏิลาภา. อฏฺฐมํ.

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๑ หน้า ๑๔๘-๑๕๒.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=11&A=3878&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=11&A=3878&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=15&i=381
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=15&A=2791
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=15&A=2437
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=15&A=2437
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_15