อรรถกถาเล่มที่ ๑๒ ภาษาบาลีอักษรไทย
 สํ.อ. (สารตฺถ.๒)

                         ๒. กฬารสุตฺตวณฺณนา
    [๓๒] ทุติเย กฬารขตฺติโยติ ตสฺส เถรสฺส นามํ. ทนฺตา ปนสฺส กฬารา
วิสมสณฺฐานา, ตสฺมา "กฬาโร"ติ วุจฺจติ. หีนายาวตฺโตติ หีนสฺส คิหิภาวสฺส
อตฺถาย นิวตฺโต. อสฺสาสมลตฺถาติ อสฺสาสํ อวสฺสยํ ปติฏฺฐํ น หิ นูน ๑- อลตฺถ,
ตโย มคฺเค ตีณิ จ ผลานิ นูน นาลตฺถาติ ทีเปติ. ยทิ หิ ตานิ ลเภยฺย, น
สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺเตยฺยาติ อยํ เถรสฺส อธิปฺปาโย. น ขฺวาหํ อาวุโสติ
อหํ โข อาวุโส "อสฺสาสมฺปตฺโต"ติ ๒- น กงฺขามิ. เถรสฺส หิ สาวกปารมีญาณํ
อวสฺสโย, ตสฺมา โส น กงฺขติ. อายตึ ปนาวุโสติ อิมินา "อายตึ ปฏิสนฺธิ
ตุมฺหากํ อุคฺฆาฏิตา, น อุคฺฆาฏิตา"ติ อรหตฺตปฺปตฺตึ ปุจฺฉติ. น ขฺวาหํ อาวุโส
วิจิกิจฺฉามีติ อิมินา เถโร ตตฺถ วิจิกิจฺฉาภาวํ ทีเปติ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. นหนูน           ๒ ฉ.ม.,อิ. อสฺสาสํ ปตฺโต, น ปตฺโตติ
    เยน ภควา เตนุปสงฺกมีติ อิมํ สุการณํ ๑- ภควโต อาโรเจสฺสามี"ติ
อุปสงฺกมิ. อญฺญา พฺยากตาติ อรหตฺตํ พฺยากตํ. ขีณา ชาตีติ น เถเรน เอวํ
พฺยากตา, อยํ ปน เถโร ตุฏฺโฐ ปสนฺโน เอวํ ปทพฺยญฺชนานิ อาโรเปตฺวา
อาห. อญฺญตรํ ภิกฺขุํ อามนฺเตสีติ ตํ สุตฺวา สตฺถา จินฺเตสิ "สาริปุตฺโต ธีโร
คมฺภีโร, น โส เกนจิ การเณน เอวํ พฺยากริสฺสติ, สงฺขิตฺเตน ปน ปโญฺห
พฺยากโต ภวิสฺสติ, ปกฺโกสาเปตฺวา นํ ปญฺหํ พฺยาการาเปสฺสามี"ติ อญฺญตรํ
ภิกฺขุํ อามนฺเตสิ.
    สเจ ตํ สาริปุตฺตาติ อิทํ ภควา "น เอส อตฺตโน ธมฺมตาย อญฺญํ
พฺยากริสฺสติ, ปญฺหเมตํ ปุจฺฉิสฺสามิ, ตํ กเถนฺโต จ ๒- อญฺญํ พฺยากริสฺสตี"ติ
อญฺญํ พฺยาการาเปตุํ เอวํ ปุจฺฉิ. ยํนิทานาวุโส ชาตีติ อาวุโส อยํ ชาติ นาม
ยํปจฺจยา, ตสฺส ปจฺจยสฺส สงฺขฺยา ๓- ขีณสฺมึ ชาติยา ปจฺจเย ชาติสงฺขาตํ
ผลํ ขีณนฺติ วิทิตํ. อิธาปิจ เถโร ปเญฺห อกงฺขิตฺวา อชฺฌาสเย กงฺขติ. เอวํ
กิรสฺส อโหสิ "อญฺญา นาม ตณฺหา ขีณา, อุปาทานํ ขีณํ, ภโว ขีโณ. ปจฺจโย
ขีโณ, กิเลสา ขีณาติอาทีหิ พหูหิ การเณหิ สกฺกา พฺยากาตุํ, กถํ กเถนฺโต
ปน สตฺถุ อชฺฌาสยํ คเหตุํ สกฺขิสฺสามี"ติ.
    กิญฺจาปิ เอวํ อชฺฌาสเย กงฺขติ, ปญฺหํ ปน อฏฺฐเปตฺวาว ปจฺจยาการวเสน
พฺยากาสิ. สตฺถาปิ ปจฺจยาการวเสเนว พฺยาการาเปตุกาโม, ตสฺมา เอส
พฺยากโรนฺโตว อชฺฌาสยํ คณฺหิ. ตาวเทว "คหิโต เม สตฺถุ อชฺฌาสโย"ติ
อญฺญาสิ. อถสฺส นยสเตน นยสหสฺเสน ปญฺหพฺยากรณํ อุปฏฺฐาสิ. ยสฺมา ปน
ภควา อุตฺตรํ ๔- ปญฺหํ ปุจฺฉติ, ตสฺมา เตน ตํ ๕- พฺยากรณํ อนุโมทิตนฺติ
เวทิตพฺพํ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. สุตการณํ
@๒ ฉ.ม.,อิ. ว                        ๓ ฉ.ม.,อิ. ขฺยา
@๔ ฉ.ม. อุตฺตริ           ๕ สี. เนตํ
    กถํ ชานโต ปน เตติ อิทํ กสฺมา อารภิ? อวิสเย สีหนาทํ นทาเปตุํ.
เถโร กิร สูกรขาตเลณทฺวาเร ๑- ทีฆนขปริพฺพาชกสฺส เวทนาปริคฺคหสุตฺเต
กถิยมาเน ตาลวณฺฏํ คเหตฺวา สตฺถารํ วีชยมาโน ฐิโต ติสฺโส เวทนา
ปริคฺคเหตฺวา สาวกปารมีญาณํ อธิคโต, อยมสฺส อวิสโย. อิมสฺมึ สวิสเย ฐิโต
สีหนาทํ นทิสฺสตีติ นํ สนฺธาย สตฺถา อิมํ ปญฺหํ ปุจฺฉิ อนิจฺจาติ หุตฺวา
อภาวฏฺเฐน อนิจฺจา. ยทนิจฺจํ ตํ ทุกฺขนฺติ เอตฺถ กิญฺจาปิ สุขา เวทนา
ฐิติสุขา วิปริณามทุกฺขา, ทุกฺขา เวทนา ฐิติทุกฺขา วิปริณามสุขา, อทุกฺขมสุขา
ญาณสุขา อญฺญาณทุกฺขา, วิปริณามโกฏิยา ปน สพฺพาว ทุกฺขา นาม ชาตา.
วิทิตนฺติ ยสฺมา เอวํ เวทนาตฺตยํ ทุกฺขนฺติ วิทิตํ. ตสฺมาสฺส ยา ๒- ตตฺถ ตณฺหา,
สา น อุปฏฺฐาสีติ ทสฺเสติ.
    สาธุ สาธูติ เถรสฺส เวทนาปริจฺเฉทเน ๔- สมฺปหํสนํ. เถโร หิ เวทนา
เอกาติ วา เทฺว ติสฺโส จตสฺโสติ วา อวุตฺเตเยว ๔- ตาสํ ติสฺโสติ ปริจฺเฉทํ
อญฺญาสิ, เตน ตํ ภควา สมฺปหํสนฺโต เอวมาห. ทุกฺขสฺมินฺติ อิทํ ภควา อิมินา
อธิปฺปาเยน อาห "สาริปุตฺต ยํ ตยา `อิมินา การเณน เวทนาสุ ตณฺหา
น อุปฏฺฐาสี'ติ พฺยากตํ, ตํ สุพฺยากตํ. `ติสฺโส เวทนา'ติ วิภชนฺเตน ปน เต
อติปปญฺโจ กโต, ตํ `ทุกฺขสฺมินฺ'ติ พฺยากโรนฺเตนปิ หิ เต สุพฺยากตเมว
ภเวยฺย. ยงฺกิญฺจิ เวทยิตํ, ตํ ทุกฺขนฺติ ญาตมตฺเตปิ หิ เวทนาสุ ตณฺหา น
ติฏฺฐตี"ติ
    กถํ วิโมกฺขาติ กตรา วิโมกฺขา, กตเรน วิโมกฺเขน ตยา อญฺญา พฺยากตาติ
อตฺโถ. อชฺฌตฺตวิโมกฺขาติ ๕- อชฺฌตฺตวิโมกฺเขน, อชฺฌตฺตสงฺขาเร ปริคฺคเหตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. สูกรนิขาต......       ๒ ฉ.ม. ตสฺมา ยา, อิ. ตสฺมา มํ ยา
@๓ ฉ.ม.,อิ....ปริจฺเฉทชานเน      ๔ ฉ.ม.,อิ. อวุตฺเตปิ วุตฺตนเยน
@๕ ฉ.ม. อชฺฌตฺตํ วิโมกฺขาติ
ปตฺตอรหตฺเตนาติ อตฺโถ. ตตฺถ จตุกฺกํ เวทิตพฺพํ:- อชฺฌตฺตํ อภินิเวโส อชฺฌตฺตํ
วุฏฺฐานํ, อชฺฌตฺตํ อภินิเวโส พหิทฺธา วุฏฺฐานํ, พหิทฺธา อภินิเวโส พหิทฺธา
วุฏฺฐานํ, พหิทฺธา อภินิเวโส อชฺฌตฺตํ วุฏฺฐานนฺติ. อชฺฌตฺตํ หิ อภินิเวสิตฺวา
พหิทฺธา ธมฺมาปิ ทฏฺฐพฺพาเยว, พหิทฺธา อภินิเวสิตฺวา อชฺฌตฺตธมฺมาปิ. ตสฺมา โกจิ
ภิกฺขุ อชฺฌตฺตสงฺขาเรสุ ญาณํ โอตาเรตฺวา เต ววตฺถเปตฺวา พหิทฺธา โอตาเรติ,
พหิทฺธาปิ ปริคฺคเหตฺวา ปุน อชฺฌตฺตํ โอตาเรติ, ตสฺส อชฺฌตฺตสงฺขาเร สมฺมสนกาเล
มคฺควุฏฺฐานํ โหติ. อิติ อชฺฌตฺตํ อภินิเวโส อชฺฌตฺตํ วุฏฺฐานํ นาม. โกจิ
อชฺฌตฺตสงฺขาเรสุ ญาณํ โอตาเรตฺวา เต ววตฺถเปตฺวา พหิทฺธา โอตาเรติ, ตสฺส
พหิทฺธา สงฺขาเร สมฺมสนกาเล มคฺควุฏฺฐานํ โหติ. อิติ อชฺฌตฺตํ อภินิเวโส
พหิทฺธา วุฏฺฐานํ นาม. โกจิ พหิทฺธา สงฺขาเรสุ ญาณํ โอตาเรตฺวา เต ววตฺถเปตฺวา
อชฺฌตฺตํ โอตาเรติ, อชฺฌตฺตมฺปิ ปริคฺคเหตฺวา ปุน พหิทฺธา โอตาเรติ, ตสฺส
พหิทฺธา สงฺขาเร สมฺมสนกาเล มคฺควุฏฺฐานํ โหติ. อิติ พหิทฺธา อภินิเวโส
พหิทฺธา วุฏฺฐานํ นาม. โกจิ พหิทฺธา สงฺขาเรสุ ญาณํ โอตาเรตฺวา เต ววตฺถเปตฺวา
อชฺฌตฺตํ โอตาเรติ, ตสฺส อชฺฌตฺตสงฺขาเร สมฺมสนกาเล มคฺควุฏฺฐานํ โหติ. อิติ
พหิทฺธา อภินิเวโส อชฺฌตฺตํ วุฏฺฐานํ นาม. ตตฺร เถโร "อชฺฌตฺตสงฺขาเร
ปริคฺคเหตฺวา เตสํ ววตฺถานกาเล มคฺควุฏฺฐาเนน อรหตฺตปตฺโตสฺมี"ติ
ทสฺเสนฺโต อชฺฌตฺตวิโมกฺขา ขฺวาหํ อาวุโสติ อาห.
    สพฺพุปาทานกฺขยาติ สพฺเพสํ จตุนฺนมฺปิ อุทาทานานํ ขเยน. ตถาสโต ๑-
วิหรามีติ เตนากาเรน สติยา สมนฺนาคโต วิหรามิ. ยถาสตํ วิหรนฺตนฺติ
เยนากาเรน มํ สติยา สมนฺนาคตํ วิหรนฺตํ. อาสวา นานุสฺสวนฺตีติ จกฺขุโต รูเป
สวนฺติ อาสวนฺติ สนฺทนฺติ ปวตฺตนฺตีติ เอวํ ฉหิ ทฺวาเรหิ ฉสุ อารมฺมเณสุ
สวนธมฺมา กามาสวาทโย อาสวา นานุสฺสวนฺติ นานุปฺปพนฺธนฺติ, ๒- ยถา เม น
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ตถา สโต          ๒ ฉ.ม. นานุปฺปวฑฺฒนฺติ
อุปฺปชฺชนฺตีติ อตฺโถ. อตฺตานญฺจ นาวชานามีติ อตฺตานญฺจ น อวชานามิ. อิมินา
โอมานปหานํ ๑- กถิตํ. เอวํ หิ สติ ปชานนา ปสนฺนา ๒- โหติ.
    สมเณนาติ พุทฺธสมเณน. เตสฺวาหํ น กงฺขามีติ เตสุ อหํ "กตโร
กามาสโว, กตโร ภวาสโว, กตโร ทิฏฺฐาสโว, กตโร อวิชฺชาสโว"ติ เอวํ
สรูปเภทโตปิ, "จตฺตาโร อาสวา"ติ เอวํ คณนปริจฺเฉทโตปิ น กงฺขามิ. เต เม
ปหีนาติ น วิจิกิจฺฉามีติ เต มยฺหํ ปหีนาติ วิจิกิจฺฉํ น อุปฺปาเทสึ. ๓- อิทํ
ภควา "เอวํ พฺยากโรนฺเตนปิ ตยา สุพฺยากตํ ภเวยฺย, `อชฺฌตฺตวิโมกฺขา ขฺวาหํ
อาวุโส'ติอาทีนิ ปน เต วทนฺเตน อติปปญฺโจ กโต"ติ ทสฺเสนฺโต อาห.
    อุฏฺฐายาสนา วิหารํ ปาวิสีติ ปญฺญตฺตปวรพุทฺธาสนโต ๔- อุฏฺฐหิตฺวา
วิหารํ อนฺโตมหาคนฺธกุฏึ ปาวิสิ อสมฺภินฺนาย เอว ปริสาย. กสฺมา? พุทฺธา หิ
อนิฏฺฐิตาย เทสนาย อสมฺภินฺนาย ปริสาย อุฏฺฐายาสนา คนฺธกุฏึ ปวิสนฺตา
ปุคฺคลโถมนตฺถํ วา ปวิสนฺติ ธมฺมโถมนตฺถํ วา. ตตฺถ ปุคฺคลโถมนตฺถํ ปวิสนฺโต
สตฺถา เอวํ จินฺเตสิ "อิมํ มยา สงฺขิตฺเตน อุทฺเทสํ อุทฺทิฏฺฐํ วิตฺถาเรน จ
อวิภตฺตํ ธมฺมปฏิคฺคาหกา ภิกฺขู อุคฺคเหตฺวา อานนฺทํ วา กจฺจานํ วา อุปสงฺกมิตฺวา
ปุจฺฉิสฺสนฺติ, เต มยฺหํ ญาเณน สํสนฺเทตฺวา กเถสฺสนฺติ, ตโตปิ ธมฺมปฏิคฺคาหกา
ปุน มํ ปุจฺฉิสฺสนฺติ, เตสมหํ `ภิกฺขเว สุกถิตํ อานนฺเทน, สุกถิตํ กจฺจาเนน,
มญฺเจปิ ตุเมฺห เอตมตฺถํ ปุจฺเฉยฺยาถ, อหํ ปน ๕- เอวเมว พฺยากเรยฺยนฺ'ติ เอวํ
เต ปุคฺคเล โถเมสฺสามิ, ตโต เตสุ คารวํ ชเนตฺวา ภิกฺขู อุปสงฺกมิสฺสนฺติ,
เตปิ ภิกฺขู อตฺเถ จ ธมฺเม จ นิโยเชสฺสนฺติ, เต เตหิ นิโยชิตา ติสฺโส สิกฺขา
ปริปูเรตฺวา ทุกฺขสฺสนฺตํ กริสฺสนฺตี"ติ.
    อถวา ปนสฺส เอวํ โหติ "เอส มยิ ปกฺกนฺเต อตฺตโน อานุภาวํ
อาวีกริสฺสติ, ๖- อถ นํ อหมฺปิ ตเถว โถเมสฺสามิ, ตํ มม โถมนํ สุตฺวา คารวชาตา
@เชิงอรรถ: ๑ สี. โอสานปหานํ   ๒ ม. ปชานนสมนฺนาคโต   ๓ ฉ.ม. น อุปฺปาเทมิ
@๔ ฉ.ม.ปญฺญตฺตวรพุทฺธาสนโต    ๕ ฉ.ม. อหมฺปิ นํ    ๖ ฉ.ม. กริสฺสติ
ภิกฺขู อิมํ อุปสงฺกมิตพฺพํ วจนญฺจสฺส โสตพฺพํ สทฺธาตพฺพํ มญฺญิสฺสนฺติ, ตํ
เตสํ ภวิสฺสติ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายา"ติ ธมฺมโถมนตฺถํ ปวิสนฺโต เอวํ จินฺเตสิ
ยถา ธมฺมทายาทสุตฺเต ๑- จินฺเตสิ. ตตฺร หิสฺส เอวํ อโหสิ "มยิ วิหารํ ปวิฏฺเฐ
อามิสทายาทํ ครหนฺโต ธมฺมทายาทญฺจ โถเมนฺโต อิมิสฺสํเยว ปริสติ นิสินฺโน
สาริปุตฺโต ธมฺมํ เทเสสฺสติ, เอวํ ทฺวินฺนมฺปิ อมฺหากํ เอกชฺฌาสยาย มติยา
เทสิตา อยํ เทสนา อคฺคา จ ครุกา จ ภวิสฺสติ ปาสาณจฺฉตฺตสทิสา"ติ.
    อิธ ปน อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ อุกฺกํเสตฺวา ๒- ปกาเสตฺวา ฐเปตุกาโม ๓-
ปุคฺคลโถมนตฺถํ อุฏฺฐายาสนา วิหารํ ปาวิสิ. อีทิเสสุ ฐาเนสุ ภควา
นิสินฺนาสเนเยว อนฺตรหิโต จิตฺตคติยา วิหารํ ปวิสตีติ เวทิตพฺโพ. ยทิ หิ
กายคติยา คจฺเฉยฺย, สพฺพา ปริสา ภควนฺตํ ปริวาเรตฺวา คจฺเฉยฺย, สา เอกวารํ
ภินฺนา ปุน ทุสฺสนฺนิปาตา ๔- ภเวยฺยาติ ภควา อทิสฺสมาเนน กาเยน
จิตฺตคติยา เอว ปาวิสิ.
    เอวํ ปวิฏฺเฐ ปน ภควติ ภควโต อธิปฺปายานุรูปเมว สีหนาทํ นทิตุกาโม
ตตฺร โข อายสฺมา สาริปุตฺโต อจิรปกฺกนฺตสฺส ภควโต ภิกฺขู อามนฺเตสิ. ปุพฺเพ
อปฺปฏิสํวิทิตนฺติ อิทํ นาม ปุจฺฉิสฺสตีติ ปุพฺเพ มยา อวิทิตํ อญฺญาตํ. ปฐมํ
ปญฺหนฺติ "สเจ ตํ สาริปุตฺต เอวํ ปุจฺเฉยฺยุํ กถํ ชานตา ปน ตยา อาวุโส
สาริปุตฺต กถํ ปสฺสตา อญฺญา พฺยากตา ขีณา ชาตี"ติ อิมํ ปฐมํ ปญฺหํ.
ทนฺธายิตตฺตนฺติ สตฺถุ อาสยชานนตฺถํ ทนฺธภาโว อสีฆตา. ปฐมํ ปญฺหํ อนุโมทีติ
"ชาติ ปนาวุโส สาริปุตฺต กึนิทานา"ติ อิมํ ทุติยํ ปญฺหํ ปุจฺฉนฺโต "ยํนิทานาวุโส
ชาตี"ติ เอวํ วิสฺสชฺชิตํ ปฐมํ ปญฺหํ อนุโมทิ.
     เอตทโหสีติ ภควตา อนุโมทิเตน นยสเตน นยสหสฺเสน ปญฺหสฺส
เอกงฺคณิกภาเวน ปากฏีภูตตฺตา เอตํ อโหสิ. ทิวสมฺปาหํ ภควโต เอตมตฺถํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม.มู. ๑๒/๒๙/๑๗    ๒ ม. โอกฺกเมตฺวา  ๓ ม. โถเมตุกาโม
@๔ กตฺถจิ ทุสฺสนฺนิปาติยาติ ปาโฐ ทิสฺสติ  ๕ ฉ.ม. อนุโมทิเต
พฺยากเรยฺยนฺติ สกลทิวสมฺปิ อหํ ภควตา ๑- เอตํ ปฏิจฺจสมุปฺปาทตฺถํ ปุฏฺโฐ
สกลทิวสมฺปิ อญฺญมญฺเญหิ ปทพฺยญฺชเนหิ พฺยากเรยฺยํ. เยน ภควา เตนุปสงฺกมีติ
เอวํ กิรสฺส อโหสิ "เถโร อุฬารสีหนาทํ นทติ, สุการณํ เอตํ, ทสพลสฺส ๒-
อาโรเจสฺสามี"ติ. ตสฺมา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ.
    สา หิ ภิกฺขุ สาริปุตฺตสฺส ธมฺมธาตูติ เอตฺถ ธมฺมธาตูติ ปจฺจยาการสฺส
วิวฏฏภาวทสฺสนสมตฺถํ สาวกปารมีญาณํ. สาวกานํ หิ สาวกปารมีญาณํ
สพฺพญฺญุตญาณคติกเมว โหติ. ยถา พุทฺธานํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนา ธมฺมา
สพฺพญฺญุตญาณสฺส ปากฏา โหนฺติ, เอวํ เถรสฺส สาวกปารมีญาณํ สพฺเพปิ
สาวกญาณสฺส โคจรธมฺเม ชานาตีติ. ทุติยํ.

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๒ หน้า ๗๐-๗๖.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=12&A=1561&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=12&A=1561&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=16&i=104
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=16&A=1263
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=16&A=1212
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=16&A=1212
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_16