ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๑๒ ภาษาบาลีอักษรไทย สํ.อ. (สารตฺถ.๒)

                            ๖. ทุกฺขวคฺค
                        ๑. ปริวีมํสนสุตฺตวณฺณนา
    [๕๑] ทุกฺขวคฺคสฺส ปฐเม ปริวีมํสมาโนติ อุปปริกฺขมาโน. ชรามรณนฺติ
กสฺมา ชรามรณํ เอกเมว "อเนกวิธํ นานปฺปการกนฺ"ติ วตฺวา คหิตนฺติ เจ?
ตสฺมึ คหิเต สพฺพทุกฺขสฺส คหิตตฺตา. ยถา หิ จูฬาย คหิเต ปุริเส โส
ปุริโส คหิโตว โหติ, เอวํ ชรามรเณ คหิเต สพฺพํ ทุกฺขํ คหิตเมว โหติ.
ตสฺมา "ยํ โข อิทํ อเนกวิธํ นานปฺปการกํ ทุกฺขํ โลเก อุปฺปชฺชตี"ติ
นฺหาตฺวา ๒- ฐิตํ ปุริสํ วิย สพฺพํ ทุกฺขํ ทสฺเสตฺวา ตํ จูฬาย คณฺหนฺโต วิย
ชรามรณํ คณฺหิ.
    ชรามรณนิโรธสารุปฺปคามินีติ ชรามรณนิโรธสฺส สารุปฺปภาเวน
นิกฺกิเลสตาย ปริสุทฺธตาย สทิสาว หุตฺวา คามินีติ อตฺโถ. ตถา ปฏิปนฺโน จ โหตีติ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม.,อิ.........ทสฺสนํ        ม. วตฺวา, ฉ. นฺหตฺวา
ยถา ตํ ปฏิปนฺโนติ วุจฺจติ, เอวํ ปฏิปนฺโน โหติ. อนุธมฺมจารีติ นิพฺพานธมฺมํ
อนุคตํ ปฏิปตฺติธมฺมํ จรติ, ปูเรตีติ อตฺโถ. ทุกฺขกฺขยาย ปฏิปนฺโนติ สีลํ
อาทึ กตฺวา ชรามรณทุกฺขสฺส นิโรธตฺถาย ปฏิปนฺโน. สงฺขารนิโรธายาติ
สงฺขารทุกฺขสฺส นิโรธตฺถาย. เอตฺตาวตา ยาว อรหตฺตา ๑- เทสนา กถิตา.
    อิทานิ อรหตฺตผลปจฺจเวกฺขณํ สตตวิหารญฺจ ทสฺเสตฺวา เทสนา
นิวตฺเตตพฺพา สิยา, ตถา อกตฺวา อวิชฺชาคโตติ อิทํ กสฺมา คณฺหตีติ?
ขีณาสวสฺส สมติกฺกนฺตวฏฺฏทุกฺขทสฺสนตฺถํ. อปิจ ปุน วฏฺฏํ อารภิตฺวา วิวฏฺเฏ
กถิยมาเน พุชฺฌนกสตฺโต เจตฺถ อตฺถิ, ตสฺส อชฺฌาสยวเสนาปิ อิทํ คณฺหตีติ
เวทิตพฺโพ. ตตฺถ อวิชฺชาคโตติ อวิชฺชาย คโต อุปคโต สมนฺนาคโต.
ปุริสปุคฺคโลติ ปุริโสเยว ปุคฺคโล. อุภเยนาปิ สมฺมติกถํ กเถติ. พุทฺธานํ หิ
สมฺมติกถา ปรมตฺถกถาติ เทฺว กถา โหนฺติ. ตตฺถ "สตฺโต นโร ปุริโส
ปุคฺคโล ติสฺโส นาโค"ติ เอวํ ปวตฺตา สมฺมติกถา นาม. "ขนฺธา ธาตุโย
อายตนานี"ติ เอวํ ปวตฺตา ปรมตฺถกถา นาม. ปรมตฺถกถํ กเถนฺตาปิ สมฺมตึ
อมุญฺจิตฺวาว กเถนฺติ. เต สมฺมตึ ๕- กเถนฺตาปิ ปรมตฺถํ กเถนฺตาปิ สจฺจเมว
กเถนฺติ. เตเนว วุตฺตํ:-
         ทุเว สจฺจานิ อกฺขาสิ     สมฺพุทฺโธ วทตํ วโร
         สมฺมตึ ปรมตฺถญฺจ        ตติยํ นูปลพฺภติ.
         สงฺเกตวจนํ สจฺจํ        โลกสมฺมติการณา ๒-
         ปรมตฺถวจนํ สจฺจํ        ธมฺมานํ *- ภูตลกฺขณนฺ"ติ. ๓-
@เชิงอรรถ:  สี. อรหตฺตํ              ฉ.ม....การณํ
@* สี. ภูตลกฺขณาติ           ป.สู. ๑/๕๗/๑๕๐
   ปุญฺญญฺเจ สงฺขารนฺติ เตรสเจตนาเภทํ ปุญฺญาภิสงฺขารํ. อภิสงฺขโรตีติ
กโรติ. ๑- ปุญฺญูปคํ โหติ วิญฺญาณนฺติ กมฺมวิญฺญาณํ กมฺมปุญฺเญน อุปคตํ
สมฺปยุตฺตํ โหติ, วิปากวิญฺญาณมฺปิ วิปากปุญฺเญน. อปุญฺญญฺเจ สงฺขารนฺติ
ทฺวาทสเจตนาเภทํ อปุญฺญาภิสงฺขารํ. ๒- อาเนญฺชญฺเจ สงฺขารนฺติ จตุเจตนาเภทํ
อาเนญฺชาภิสงฺขารํ. อาเนญฺชูปคํ โหติ วิญฺญาณนฺติ กมฺมาเนญฺเชน กมฺมวิญฺญาณํ,
วิปากาเนญฺเชน วิปากวิญฺญาณํ อุปคตํ โหติ. เอตฺถ จ ติวิธสฺส กมฺมาภิสงฺขารสฺส
คหิตตฺตา ทฺวาทสปทิโก ปจฺจยากาโร คหิโตว โหติ. เอตฺตาวตา วฏฺฏํ ทสฺสิตํ.
    อิทานิ วิวฏฺฏํ ทสฺเสนฺโต ยโต โข ภิกฺขเวติอาทิมาห. ตตฺถ อวิชฺชาติ
จตูสุ สจฺเจสุ อญฺญาณํ. วิชฺชาติ อรหตฺตมคฺคญาณํ. เอตฺถ จ ๓- ปฐมเมว อวิชฺชาย
ปหีนาย วิชฺชา อุปฺปชฺชตีติ. ๔- ยถา ปน จตุรงฺเคปิ ตเม รตฺตึ ปทีปุชฺชลเนน
อนฺธกาโร ปหิยฺยติ, เอวํ วิชฺชุปฺปาทา อวิชฺชาย ปหานํ เวทิตพฺพํ. น กิญฺจิ
โลเก อุปาทิยตีติ โลเก กิญฺจิ ธมฺมํ น คณฺหาติ น ปรามสติ. อนุปาทิยํ น
ปริตสฺสตีติ อนุปาทิยนฺโต อคฺคณฺหนฺโต เนว ตณฺหาปริตสฺสนาย. ภยปริตสฺสนาย
ปริตสฺสติ, น ตณฺหายติ ๕- น ภายตีติ อตฺโถ. ปจฺจตฺตํเยวาติ สยเมว อตฺตนาว
ปรินิพฺพายติ, น อญฺญสฺส อานุภาเวน.
    โส สุขญฺเจ เวทนนฺติ อิทํ กสฺมา อารภิ? ขีณาสวสฺส ปจฺจเวกฺขณํ ๖-
ทสฺเสตฺวา สตตวิหารํ ทสฺเสตุํ อารภิ. อนชฺโฌสิตาติ ตณฺหาย คิลิตฺวา
ปรินิฏฺฐเปตฺวา อคฺคหิตา. อถ ทุกฺขเวทนา กสฺมา วุตฺตา, กินาตมฺปิ อภินนฺทนฺโต
อตฺถีติ? อาม อตฺถิ. สุขํ อภินนฺทนฺโตเยว หิ ทุกฺขํ อภินนฺทติ นาม ทุกฺขํ ปตฺวา
@เชิงอรรถ:  สี.,อิ. ปกโรติ        ฉ.ม.,อิ. อปุญฺญาภิสงฺขารํ อภิสงฺขโรติ
@ สี.,อิ. เอตฺถ จ ปน    ฉ.ม.,อิ. อุปฺปชฺชติ
@ ก. น ตณฺหิยติ.       ฉ.ม.,อิ. ปจฺจเวกฺขณญาณํ
สุขํ ปตฺถนโต สุขสฺส จ วิปริณามทุกฺขโตติ. กายปริยนฺติกนฺติ กายปริจฺฉินฺนํ, ๑-
ยาว ปญฺจทฺวารกาโย วตฺตติ, ๒- ตาว ปวตฺตํ ปญฺจทฺวาริกเวทนนฺติ อตฺโถ.
ชีวิตปริยนฺติกนฺติ ชีวิตปริจฺฉินฺนํ, ๓- ยาว ชีวิตํ ปวตฺตติ, ตาว ปวตฺตํ
มโนทฺวาริกเวทนนฺติ อตฺโถ.
    ตตฺถ ปญฺจทฺวาริกเวทนา ปจฺฉา อุปฺปชฺชิตฺวา ปฐมํ นิรุชฺฌติ, มโนทฺวาริกเวทนา
ปฐมํ อุปฺปชฺชิตฺวา ปจฺฉา นิรุชฺฌติ. สา หิ ปฏิสนฺธิกฺขเณ วตถุรูปสฺมึเยว
ปติฏฺฐาติ. ปญฺจทฺวาริกา ปวตฺเต ปญฺจทฺวารวเสน ปวตฺตมานา ปฐมวเย
วีสติวสฺสกาเล รชนทุสฺสนมุยฺหนวเสน อธิมตฺตา พลวตี โหติ, ปณฺณาสวสฺสกาเล
ฐิตา โหติ, สฏฺฐิวสฺสกาลโต ปฏฺฐาย ปริหายมานา อสีตินวุติวสฺสกาเล มนฺทา
โหติ. ตทา หิ สตฺตา "จิรรตฺตํ เอกโต นิสีทิมฺหา นิปชฺชิมฺหา"ติ วทนฺเตปิ
"น สญฺชานามา"ติ วทนฺติ. อธิมตฺตานิปิ รูปาทิอารมฺมณานิ "น ปสฺสาม น
สุณาม," "สุคนฺธํ ทุคฺคนฺธํ วา สาธุํ อสาธุํ วา ถทฺธํ มุทุกนฺติ วา น
ชานามา"ติ วทนฺติ. อิติ เนสํ ปญฺจทฺวาริกเวทนา ภคฺคา โหติ, มโนทฺวาริกาว
ปวตฺตติ. สาปิ อนุปุพฺเพน ปริหายมานา มรณสมเย หทยโกฏึเยว นิสฺสาย วตฺตติ.
๒- ยาว ปเนสา วตฺตติ, ๒- ตาว สตฺโต ชีวตีติ วุจฺจติ. ยทา นปฺปวตฺตติ,
ตทา มโต นิรุทฺโธติ วุจฺจติ.
    สฺวายมตฺโถ วาปิยา ทีเปตพฺโพ:- ยถา หิ ปุริโส ปญฺจอุทกมคฺคสมฺปนฺนํ
วาปึ กเรยฺย, ปฐมํ เทเว วุฏฺเฐ ปญฺจหิ อุทกมคฺเคหิ อุทกํ ปวิสิตฺวา อนฺโตวาปิยํ
อาวาเฏสุ ปูเรยฺย, ปุนปฺปุนํ เทเว วสฺสนฺเต อุทกมคฺเค ปูเรตฺวา คาวุตฑฺฒโยชนมคฺคํ
@เชิงอรรถ:  สี.,อิ. กายนฺติกํ กายปริจฺฉินฺนํ         ฉ.ม.,อิ. ปวตฺตติ
@ สี. ชีวิตนฺติกํ ชีวิตปริจฺฉินฺนํ            ฉ.ม.,อิ. อาวาเฏ
โอตริตฺวา ๑- อุทกํ ติฏฺเฐยฺย ตโต ตโต วิสฺสนฺทมานํ, อถ นิทฺธมนตุมฺเพ วิวริตฺวา
เขตฺเตสุ กมฺเม กยิรมาเน อุทกํ นิกฺขมนฺตํ, สสฺสปากกาเล อุทกํ นิกฺขมนฺตํ, อุทกํ
ปริหีนํ "มจฺเฉ คณฺหามา"ติ วตฺตพฺพตํ อาปชฺเชยฺย, ตโต ตโต ๒- กติปาเหน
อาวาเฏสุเยว อุทกํ สณฺฐเหยฺย. ยาว ปน ตํ อาวาเฏสุ โหติ, ตาว "มหาวาปิยํ
อุทกํ อตฺถี"ติ สงฺขํ คจฺฉติ. ยทา ปน ตตฺถ ฉิชฺชติ, ตทา "วาปิยํ อุทกํ
นตฺถี"ติ วุจฺจติ, เอวํ สมฺปทมิทํปิ เวทิตพฺพํ.
    ปฐมํ เทเว วสฺสนฺเต ปญฺจหิ มคฺเคหิ อุทเก ปวิสนฺเต อาวาฏานํ ๓-
ปูรณกาโล วิย หิ ปฐมเมว ปฏิสนฺธิกฺขเณ มโนทฺวาริกเวทนาย วตฺถุรูเป
ปติฏฺฐิตกาโล, ปุนปฺปุนํ เทเว วสฺสนฺเต ปญฺจนฺนํ มคฺคานํ ปูริตกาโล วิย
ปวตฺเต ปญฺจทฺวาริกเวทนาย ปวตฺติกาโล, คาวุตฑฺฒโยชนมคฺคํ ๔- อชฺโฌตฺถรณํ วิย
ปฐมวเย วีสติวสฺสกาเล รชนาทิวเสน ตสฺสา อธิมตฺตพลวภาโว, ยาว วาปิโต
อุทกํ น นิคฺคจฺฉติ, ตาว ปุราณวาปิยา ๕- ฐิตกาโล วิย ปญฺญาสวสฺสกาเล
ตสฺสา ฐิตกาโล, นิทฺธมนตุมฺเพสุ วิวเฏสุ กมฺมนฺเต กยิรมาเน อุทกสฺส
นิกฺขมนกาโล วิย สฏฺฐิวสฺสกาลโต ปฏฺฐาย ตสฺสา ปริหานิ, อุทเก วุฏฺเฐ ๖-
อุทกมคฺเคสุ ปริตฺโตทกสฺส ฐิตกาโล วิย อสีตินวุติวสฺสกาเล ปญฺจทฺวาริกเวทนาย
มนฺทกาโล, อาวาเฏสุเยว อุทกสฺส ปติฏฺฐานกาโล วิย หทยวตฺถุโกฏึ นิสฺสาย
มโนทฺวาริกเวทนาย ปวตฺติกาโล, อาวาเฏสุ ปริตฺเตปิ อุทเก สติ "วาปิยํ อุทกํ
อตฺถี"ติ วตฺตพฺพกาโล วิย ยาว สา ปวตฺตติ, ตาว "สตฺโต ชีวตี"ติ วุจฺจตีติ. ๗-
ยถา ปน อาวาเฏสุ อุทเก ฉินฺเน "นตฺถิ วาปิยํ อุทกนฺ"ติ วุจฺจติ, เอวํ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม.,อิ. คาวุตฑฺฒโยชนมตฺตํ โอตฺถริตฺวา
@ ฉ. ตโต             สี.,อิ.,ม. อนฺโตอาวาฏานํ
@ ฉ.ม.,อิ....มตฺตํ    ฉ.ม.,อิ. ปูราย วาปิยา
@ ฉ.ม.อิ. ภฏฺเฐ       ฉ.ม.,อิ. วุจฺจติ
มโนทฺวาริกเวทนาย อวตฺตมานาย ๑- "สตฺโต มโต"ติ วุจฺจติ. อิทํ ๒- เวทนํ สนฺธาย
วุตฺตํ "ชีวิตปริยนฺติกํ เวทนํ เวทยมาโน"ติ.
    กายสฺส เภทาติ กายสฺส เภเทน. ชีวิตปริยาทานา อุทฺธนฺติ ชีวิตกฺขยโต
อุทฺธํ. อิเธวาติ ปฏิสนฺธิวเสน ปุรโต ๓- อคนฺตฺวา อิเธว. สีตีภวิสฺสนฺตีติ
ปวตฺตวิปฺผนฺทรถรหิตานิ ๔- สีตานิ อปฺปวตฺตนธมฺมานิ ภวิสฺสนฺติ. สรีรานีติ
ธาตุสรีรานิ. อวสิสฺสนฺตีติ อวสิฏฺฐานิ ภวิสฺสนฺติ.
    กุมฺภการปากาติ กุมฺภการสฺส ภาชนปจนฏฺฐานโต. ปติฏฺฐเปยฺยาติ ๕-
ฐเปยฺย. กปลฺลานีติ สห มุขวฏฺฏิยา เอกาพทฺธานิ ๖- กุมฺภกปาลานิ.  ๗-
อวสิสฺเสยฺยุนฺติ ติฏฺเฐยฺยุํ. เอวเมว โขติ เอตฺถ อิทํ โอปมฺมสํสนฺทนํ:-
อาทิตฺตกุมฺภการปาโก วิย หิ ตโย ภวา ทฏฺฐพฺพา, กุมฺภกาโร วิย โยคาวจโร,
ปากโต. กุมฺภการภาชนานํ นีหรณทณฺฑโก วิย อรหตฺตมคฺคญาณํ, สโม
ภูมิภาโค วิย อสงฺขตํ นิพฺพานตลํ, ๙- ทณฺฑเกน อุณฺหกุมฺภํ อากฑฺฒิตฺวา สเม
ภูมิภาเค กุมฺภสฺส ฐปิตกาโล วิย อารทฺธวิปสฺสกสฺส รูปสตฺตกํ อรูปสตฺตกํ
วิปสฺสนฺตสฺส กมฺมฏฺฐาเน ๙- ปคุเณ วิภูเต อุปฏฺฐหมาเน ตถารูปํ อุตุสปฺปายาทึ
ลภิตฺวา เอกาสเน นิสินฺนสฺส วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อคฺคผลํ อรหตฺตํ ปตฺวา
จตูหิ อปาเยหิ อตฺตภาวํ อุทฺธริตฺวา ผลสมาปตฺติวเสน อสงฺขเต อมเต ๑๐-
นิพฺพานกาโล ๑๑- ทฏฺฐพฺโพ. ขีณาสโว ปน อุณฺหกุมฺโภ วิย น อรหตฺตปตฺตทิวเสเยว
น ปรินิพฺพายติ, ๑๒- สาสนปฺปเวณึ ปน ฆฏยมาโน ปญฺญาสสฏฺฐิวสฺสานิ
วิจริตฺวา ๑๓- ปุริมกจิตฺตปฺปวตฺติยา อุปาทินฺนกกฺขนฺธเภทา อนุปาทิเสสาย
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม.,อิ. อปฺปวตฺตมานาย     ฉ.ม.,อิ. อิมํ    ฉ.ม.,อิ. ปรโต
@ ฉ.ม.,อิ. ปวตฺติ.....   สี. ปติวิเสยฺย, ฉ.ม. ปฏิสิสฺเสยฺย, อิ. ปฏิวิเสยฺย
@ ม. เอกพนฺธนานิ    ฉ.ม.,อิ. กุมฺภกปลฺลานิ   ม. นิพฺพานถลํ
@ ฉ.ม. กมฺมฏฐาเน จ     ๑๐ ฉ.ม.,อิ. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ
@๑๑ ฉ.ม.,อิ. นิพฺพานตเล ฐิตกาโล   ๑๒ ฉ.ม. น ปรินิพฺพาติ
@๑๓ สี. จริตฺวา, ฉ.ม. ฐตฺวา
นิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพายติ. ๑- อถสฺส กุมฺภสฺส วิย กปาลานิ ๒-
อนุปาทินฺนกสรีราเนว อวสิสฺสนฺตีติ. สรีรานิ อวสิสฺสนฺตีติ ปชานาตีติ อิทํ ปน
ขีณาสวสฺส อนุโยคาโรปนตฺถํ วุตฺตํ.
    วิญฺญาณํ ปญฺญาเยถาติ ปฏิสนฺธิวิญฺญาณํ ปญฺญาเยถ. สาธุ สาธูติ
เถรานํ พฺยากรณํ สมฺปหํสติ. เอวเมตนฺติ ยเทตํ ติวิเธ อภิสงฺขาเร อสติ
ปฏิสนฺธิวิญฺญาณสฺส อปญฺญาณนฺติอาทิ, เอวเมว เอตํ. อธิมุญฺจถาติ
นิฏฺฐานสงฺขาตํ ๓- อธิโมกฺขํ ปฏิลภถ. เอเสวนฺโต ทุกฺขสฺสาติ อยเมว วฏฺฏทุกฺขสฺส
อนฺโต อยํ ปริจฺเฉโท, ยทิทํ นิพฺพานนฺติ. ปฐมํ.


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๒ หน้า ๘๗-๙๓. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=12&A=1937&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=12&A=1937&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=16&i=188              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=16&A=2166              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=16&A=1953              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=16&A=1953              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๖ http://84000.org/tipitaka/read/?index_16

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]