ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๑๒ ภาษาบาลีอักษรไทย สํ.อ. (สารตฺถ.๒)

                         ๒. วิภงฺคสุตฺตวณฺณนา
    [๒] ทุติเยปิ วุตฺตนเยเนว สุตฺตนิกฺเขโป เวทิตพฺโพ. อยํ ปน วิเสโส:-
ปฐมํ อุคฺฆฏิตญฺญูปุคฺคลานํ วเสน สงฺเขปโต เทสิตํ, ๑- อิทํ วิปจิตญฺญูนํ
วเสน วิตฺถารโตติ. อิมสฺมิญฺจ ปน สุตฺเต จตสฺโส วลฺลิหารกปุริสูปมา วตฺตพฺพา,
ตา วิสุทฺธิมคฺเค วุตฺตา เอว. ยถา หิ วลฺลิหารโก ปุริโส วลฺลิยา อคฺคํ ทิสฺวา
ตทนุสาเรน มูลํ ปริเยสนฺโต ตํ ทิสฺวา วลฺลึ มูเล เฉตฺวา อาทาย กมฺเม
อุปเนยฺย, เอวํ ภควา วิตฺถารเทสนํ เทเสนฺโต ปฏิจฺจสมุปฺปาทสฺส อคฺคภูตา
ชรามรณา ๒- ปฏฺฐาย ยาว มูลภูตํ อวิชฺชาปทํ, ตาว เทสนํ อาหริตฺวา ปุน
วฏฺฏวิวฏฺฏํ เทเสนฺโต นิฏฺฐาเปสิ.
    ตตฺรายํ ชรามรณาทีนํ วิตฺถารเทสนาย อตฺถวินิจฺฉโย:- ชรามรณนิทฺเทเส
ตาว เตสํ เตสนฺติ ๓- อยํ สงฺเขปโต อเนเกสํ สตฺตานํ สาธารณนิทฺเทโสติ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม., อิ. ทสฺสิตํ
@ สี.,อิ. อคฺคภูตชรามรณโต     สี.,อิ. ยา เตสํ เตสนฺติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓.

วิญฺญาตพฺโพ. ยา เทวทตฺตสฺส ชรา, ยา โสมทตฺตสฺสาติ เอวํ หิ ทิวสมฺปิ กเถนฺตสฺส เนว สตฺตา ปริยาทานํ คจฺฉนฺติ, อิเมหิ ปน ทฺวีหิ ปเทหิ น โกจิ สตฺโต อปริยาทินฺโน โหติ. ตสฺมา วุตฺตํ "อยํ สงฺเขปโต อเนเกสํ สตฺตานํ สาธารณนิทฺเทโส"ติ. ตมฺหิ ตมฺหีติ อยํ คติชาติวเสน อเนเกสํ สตฺตนิกายานํ สาธารณนิทฺเทโส. สตฺตนิกาเยติ สาธารณนิทฺเทเส นิทฺทิฏฺฐสฺส สรูปนิทสฺสนํ. ชรา ชีรณตาติอาทีสุ ปน ชราติ สภาวนิทฺเทโส. ชีรณตาติ อาการนิทฺเทโส. ขณฺฑิจฺจนฺติอาทโย ตโย กาลาติกฺกเม กิจฺจนิทฺเทสา, ปจฺฉิมา เทฺว ปกตินิทฺเทสา. อยํ หิ ชราติ อิมินา ปเทน สภาวโตปิ ๑- ทีปิตา, เตนสฺสายํ สภาวนิทฺเทโส. ชีรณตาติ อิมินา อาการโต, เตนสฺสายํ อาการนิทฺเทโส. ขณฺฑิจฺจนฺติ อิมินา กาลาติกฺกเม ทนฺตนขานํ ขณฺฑิตภาวกรณกิจฺจโต. ปาลิจฺจนฺติ อิมินา เกสโลมานํ ปลิตภาวกรณกิจฺจโต. วลิตฺตจตาติ อิมินา มํสํ มิลาเปตฺวา ตเจ วลิภาวกรณกิจฺจโต ทีปิตา. เตนสฺสา อิเม ขณฺฑิจฺจนฺติอาทโย ตโย กาลาติกฺกเม กิจฺจนิทฺเทสา. เตหิ อิเมสํ วิการานํ ทสฺสนวเสน ปากฏีภูตา ปากฏชรา ทสฺสิตา. ยเถว หิ อุทกสฺส วา วาตสฺส วา อคฺคิโน วา ติณรุกฺขาทีนํ สมฺภคฺคปลิภคฺคตาย ๒- วา ฌามตาย วา คตมคฺโค ปากโฏ โหติ, น จ โส คตมคฺโค ตาเนว อุทกาทีนิ, เอวเมว ชราย ทนฺตาทีสุ ขณฺฑิจฺจาทิวเสน คตมคฺโค ปากโฏ, จกฺขุํ อุมฺมีเลตฺวาปิ คยฺหติ, น จ ขณฺฑิจฺจาทีเนว ชรา. น หิ ชรา จกฺขุวิญฺเญยฺยา โหติ. อายุโน สํหานิ อินฺทฺริยานํ ปริปาโกติ อิเมหิ ปน ปเทหิ กาลาติกฺกเมเยว อภิพฺยตฺตาย อายุกฺขยจกฺขาทิอินฺทฺริยปริปากสญฺญิตาย ปกติยา ทีปิตา. เตนสฺสิเม ปจฺฉิมา เทฺว ปกตินิทฺเทสาติ เวทิตพฺพา. ตตฺถ ยสฺมา ชรํ ปตฺตสฺส อายุ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ปิ-สทฺโท น ทิสฺสติ @ สี.,อิ. สมฺภคฺควิภคฺคตาย

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔.

หายติ, ตสฺมา ชรา "อายุโน สํหานี"ติ ผลูปจาเรน วุตฺตา. ยสมา จ ทหรกาเล สุปสนฺนานิ สุขุมมฺปิ อตฺตโน วิสยํ สุเขเนว คณฺหนสมตฺถานิ จกฺขาทีนิ อินฺทฺริยานิ ชรํ ปตฺตสฺส ปริปกฺกานิ อาลุฬิตานิ อวิสิทฺธานิ, ๑- โอฬาริกมฺปิ อตฺตโน วิสยํ คเหตุํ อสมตฺถานิ โหนฺติ, ตสฺมา "อินฺทฺริยานํ ปริปาโก"ติ ผลูปจาเรเนว วุตฺตา. สา ปนายํ เอวํ นิทฺทิฏฺฐา สพฺพาปิ ชรา ปากฏา ปฏิจฺฉนฺนาติ ทุวิธา โหติ. ตตฺถ ทนฺตาทีสุ ขณฺฑภาวาทิทสฺสนโต ๒- รูปธมฺเมสุ ชรา ปากฏชรา นาม, อรูปธมฺเมสุ ปน ชรา ตาทิสสฺส วิการสฺส อทสฺสนโต ปฏิจฺฉนฺนชรา นาม. ตตฺถ ยฺวายํ ขณฺฑาทิภาโว ทิสฺสติ, โส ตาทิสานํ ทนฺตาทีนํ สุวิญฺเญยฺยตฺตา วณฺโณเยว, ตํ จกฺขุนา ทิสฺวา มโนทฺวาเรน จินฺเตตฺวา "อิเม ทนฺตา ชราย ปหฏา"ติ ชรํ ชานาติ อุทกฏฺฐาเน พทฺธานิ โคสีสาทีนิ โอโลเกตฺวา เหฏฺฐา อุทกสฺส อตฺถิภาวํ ชานนํ วิย. ปุน อวีจิ สวีจีติ เอวมฺปิ ทุวิธา โหติ. ตตฺถ มณิกนกรชตปวาฬจนฺทิมสุริยาทีนํ วิย มนฺททสกาทีสุ ปาณีนํ วิย จ ปุปฺผผลปลฺลวาทีสุ จ อปาณีนํ วิย อนฺตรนฺตรา วณฺณวิเสสาทีนํ ทุวิญฺเญยฺยตฺตา ชรา อวีจิชรา นาม, นิรนฺตรชราติ อตฺโถ. ตโต อญฺเญสุ ปน ยถาวุตฺเตสุ อนฺตรนฺตรา วณฺณวิเสสาทีนํ สุวิญฺเญยฺยตฺตา ชรา สวีจิชรา นามาติ เวทิตพฺพา. อิโต ปรํ เตสํ เตสนฺติอาทิ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ. จุติ จวนตาติอาทีสุ ปน จุตีติ จวนกวเสน วุจฺจติ, เอกจตุปญฺจขนฺธายตนสามญฺญวจนเมตํ. ๓- จวนตาติ ภาววจเนน ลกฺขณนิทสฺสนํ. เภโทติ จุติกฺขนฺธานํ ภงฺคุปฺปตฺติปริทีปนํ. อนฺตรธานนฺติ ฆฏสฺเสว ภินฺนสฺส ภินฺนานํ จุติกฺขนฺธานํ เยน เกนจิ ปริยาเยน @เชิงอรรถ: ฉ.ม., อิ. อวิสทานิ ฉ.ม., อิ. ขณฺฑาทิภาวทสฺสนโต @ ฉ.ม. เอกจตุปญฺจกฺขนฺธสามญฺญวจนเมตํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๕.

ภาวปริทีปนํ. มจฺจุ มรณนฺติ มจฺจุสงฺขาตํ มรณํ, เตน สมุจฺเฉทมรณาทีนิ นิเสเธติ. กาโลติ ๑- อนฺตโก, ตสฺส กิริยา กาลกิริยา. เอวํ เตน โลกสมฺมติยา มรณํ ทีเปติ. อิทานิ ปรมตฺเถน ทีเปตุํ ขนฺธนํ เภโทติอาทิมาห. ปรมตฺเถน หิ ขนฺธาเยว ภิชฺชนฺติ, น สตฺโต นาม โกจิ มรติ. ขนฺเธสุ ปน ภิชฺชมาเนสุ สตฺโต มรติ, ภินฺเนสุ มโตติ โวหาโร โหติ. เอตฺถ จ จตุปญฺจโวการวเสน ขนฺธานํ เภโท, เอกโวการวเสน กเฬวรสฺส นิกฺเขโป. จตุโวการวเสน จ ขนฺธานํ เภโท, เสสทฺวยวเสน กเฬวรสฺส นิกฺเขโป เวทิตพฺโพ. กสฺมา? ภวทฺวเยปิ รูปกายสงฺขาตสฺส กเฬวรสฺส สพฺภาวโต. ๒- อถวา ยสฺมา จาตุมฺมหาราชิกาทีสุ ขนฺธา ภิชฺชนฺเตว, น กิญฺจิ นิกฺขิปติ, ตสฺมา เตสํ วเสน ขนฺธานํ เภโท, มนุสฺสาทีสุ กเฬวรสฺส นิกฺเขโป. เอตฺถ จ กเฬวรสฺส นิกฺเขปกรณโต ๓- มรณํ "กเฬวรสฺส นิกฺเขโป"ติ วุตฺตนฺติ เอวมตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ. อิติ อยญฺจ ชรา อิทญฺจ มรณํ, อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเวติ อิทํ อุภยมฺปิ เอกโต กตฺวา ชรามรณนฺติ กถิยติ. ชาตินิทฺเทเส ชาติ สญฺชาตีติอาทีสุ ชายนฏฺเฐน ชาติ, สา อปริปุณฺณายตนวเสน ยุตฺตา. ๔- สญฺชายนฏฺเฐน สญฺชาติ, สา ปริปุณฺณายตนวเสน ยุตฺตา. โอกฺกมนฏฺเฐน โอกฺกนฺติ, สา อณฺฑฺชชลมฺพุชวเสน ยุตฺตา. เต หิ อณฺฑโกสญฺจ วตฺถิโกสญฺจ โอกฺกมนฺติ, โอกฺกมนฺตา ๕- ปวิสนฺตา วิย ปฏิสนฺธึ คณฺหนฺติ. อภินิพฺพตฺตนฏฺเฐน อภินิพฺพตฺติ, สา สํเสทชโอปปาติกวเสน ยุตฺตา. เต หิ ปากฏาเยว หุตฺวา นิพฺพตฺตนฺติ. อยํ ตาว โวหารเทสนา. อิทานิ ปรมตฺถเทสนา โหติ. ขนฺธาเยว หิ ปรมตฺถโต ปาตุภวนฺติ, น สตฺโต. ตตฺถ จ ขนฺธานนฺติ เอกโวการภเว เอกสฺส, จตุโวการภเว จตุนฺนํ, @เชิงอรรถ: ฉ.,ม. อิ. กาโล นาม สี. สมฺภวโต ฉ.ม. นิกฺเขปการณโต @ สี. วุตฺตา วตฺถิโกสญฺจ โอกฺกมนฺตา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖.

ปญฺจโวการภเว ปญฺจนฺนมฺปิ คหณํ เวทิตพฺพํ. ปาตุภาโวติ อุปฺปตฺติ. อายตนานนฺติ เอตฺถ ตตฺร ตตฺร อุปฺปชฺชมานายตนวเสน สงฺคโห เวทิตพฺโพ. ปฏิลาโภติ สนฺตติยา ๑- ปาตุภาโวเยว. ปาตุภวนฺตาเนว หิ ตานิ ปฏิลทฺธานิ นาม โหนฺติ. อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ชาตีติ อิมินา ปเทน โวหารโต ปรมตฺถโต จ เทสิตาย ชาติยา นิคมนํ กโรตีติ. ภวนิทฺเทเส กามภโวติ กมฺมภโว จ อุปปตฺติภโว จ. ตตฺถ กมฺมภโว นาม กามภวูปคตกมฺมเมว. ๒- ตํ หิ ตตฺถ อุปปตฺติภวสฺส การณตฺตา "สุโข พุทฺธานํ อุปฺปาโท, ๓- ทุกฺโข ปาปสฺส อุจฺจโย"ติอาทีนิ ๔- วิย ผลโวหาเรน ภโวติ วุตฺตํ. อุปปตฺติภโว นาม เตน กมฺเมน นิพฺพตฺตํ อุปาทินฺนกฺขนฺธปญฺจกํ. ตญฺหิ ตตฺถ ภวตีติ กตฺวา ภโวติ วุตฺตํ. สพฺพตฺถาปิ อิทํ กมฺมญฺจ อุปปตฺติญฺจ อุภยมฺเปตมิธ "กามภโว"ติ วุตฺตํ. เอส นโย รูปารูปภเวสูติ. อุปาทานนิทฺเทเส กามุปาทานนฺติอาทีสุ วตฺถุกามํ อุปาทิยนฺติ เอเตน, สยํ วา ตํ อุปาทิยตีติ กามุปาทานํ, กาโม จ โส อุปาทานญฺจาติ กามุปาทานํ. อุปาทานนฺติ ทฬฺหคฺคหณํ วุจฺจติ. ทฬฺหตฺโถ หิ เอตฺถ อุปสทฺโท อุปายาสอุปกฏฺฐาทีสุ วิย. ปญฺจกามคุณิกราคสฺเสตํ อธิวจนํ. อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถารโต ปเนตํ "ตตฺถ กตมํ กามุปาทานํ, โย กาเมสุ กามจฺฉนฺโท"ติ ๕- วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ. ตถา ทิฏฺฐิ จ สา อุปาทานญฺจาติ ทิฏฺฐุปาทานํ. อถวา ทิฏฺฐิ ๖- อุปาทิยติ, อุปาทิยนฺติ วา เอเตน ทิฏฺฐินฺติ ทิฏฺฐุปาทานํ. อุปาทิยติ หิ ปุริมทิฏฺฐึ อุตฺตรทิฏฺฐิ, อุปาทิยนฺติ จ เอตาย ทิฏฺฐึ. ๗- ยถาห "สสฺสโต อตฺตา จ โลโก อิทเมว @เชิงอรรถ: ฉ.ม. สนฺตติยํ ฉ.ม. กามภวูปคกมฺมเมว @ ขุ. ธ. ๒๕/๑๙๔/๕๑ ขุ. ธ. ๒๕/๑๑๗/๓๗ @ อภิ. สงฺ. ๓๔/๑๒๒๐/๒๗๙, อภิ.วิ. ๓๕/๙๓๘/๔๕๗ @ ฉ.ม. ทิฏฺฐึ ม. ทิฏฺฐิยา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗.

สจฺจํ โมฆมญฺญนฺ"ติอาทิ. ๑- สีลพฺพตุปาทานํ อตฺตวาทุปาทานํ วชฺชสฺส สพฺพทิฏฺฐิคตสฺเสตํ อธิวจนํ. อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถารโต ปเนตํ "ตตฺถ กตมํ ทิฏฺฐุปาทานํ, นตฺถิ ทินฺนนฺ"ติ ๒- วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ. ตถา สีลพฺพตํ อุปาทิยนฺติ เอเตน, สยํ วา ตํ อุปาทิยติ, สีลพฺพตญฺจ ตํ อุปาทานญฺจาติ วา สีลพฺพตุปาทานํ. โคสีลโควตฺตาทีนิ หิ "เอวํ สุทฺธี"ติ อภินิเวสโต สยเมว อุปาทานานีติ. อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถารโต ปเนตํ "ตตฺถ กตมํ สีลพฺพตุปาทานํ, อิโต พหิทฺธา สมณพฺราหฺมณานํ สีเลน สุทฺธี"ติ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ. อิทานิ วทนฺติ เอเตนาติ วาโท, อุปาทิยนฺติ อุปาทานํ, กึ วทนฺติ อุปาทิยนฺติ วา? อตฺตานํ. อตฺตโน วาทุปาทานํ อตฺตวาทุปาทานํ. อตฺตวาทมตฺตเมว วา อตฺตาติ อุปาทิยนฺติ เอเตนาติ อตฺตวาทุปาทานํ. วีสติวตฺถุกาย สกฺกายทิฏฺฐิยา เอตํ อธิวจนํ. อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถารโต ปเนตํ "ตตฺถ กตมํ อตฺตวาทุปาทานํ, อิธ อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน อริยานํ อทสฺสาวี"ติ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ. ตณฺหานิทฺเทเส รูปตณฺหา ฯเปฯ ธมฺมตณฺหาติ เอตํ จกฺขุทฺวาราทีสุ ๓- ชวนวีถิยา ปวตฺตาย ตณฺหาย "เสฏฺฐิปุตฺโต พฺราหฺมณปุตฺโต"ติ เอวมาทีสุ ปิติโต นามํ วิย ปิติสทิสารมฺมณโต นามํ. เอตฺถ จ รูปารมฺมณา ตณฺหา, รูเป ตณฺหาติ รูปตณฺหา. สา กามราคภาเวน รูปํ อสฺสาเทนฺตี ปวตฺตมานา กามตณฺหา, สสฺสตทิฏฺฐิสหคตราคภาเวน "รูปํ นิจฺจํ ธุวํ สสฺสตนฺ"ติ เอวํ อสฺสาเทนฺตี ปวตฺตมานา ภวตณฺหา, อุจฺเฉททิฏฺฐิสหคตราคภาเวน "รูปํ อุจฺฉิชฺชติ วินสฺสติ @เชิงอรรถ: ม. อุ. ๑๔/๒๗/๒๒ อภิ. สงฺ. ๓๔/๑๒๒๑/๒๗๙ @ อิโต ปรํ กตฺถจิ ชวนวีถีสูติ ทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘.

เปจฺจ น ภวตี"ติ เอวํ อสฺสาเทนฺตี ปวตฺตมานา วิภวตณฺหาติ รูปตณฺหา เอวํ ติวิธา โหติ. ยถา จ รูปตณฺหา, ตถา สทฺทตณฺหาทโยปีติ เอวนฺตานิ อฏฺฐารส ตณฺหาวิจริตานิ โหนฺติ. ตานิ อชฺฌตฺตรูปาทีสุ อฏฺฐารส, พหิทฺธารูปาทีสุ อฏฺฐารสาติ ฉตฺตึส. อิติ อตีตานิ ฉตฺตึส, อนาคตานิ ฉตฺตึส, ปจฺจุปฺปนฺนานิ ฉตฺตึสาติ เอวํ อฏฺฐสตตณฺหาวิจริตานิ ๑- โหนฺติ. "อชฺฌตฺติกสฺสุปาทาย อสฺมีติ สติ, ๒- อิตฺถสฺมีติ โหตี"ติ ๓- วา เอวมาทีนิ อชฺฌตฺติกรูปาทินิสฺสิตานิ อฏฺฐารส, "พาหิรุปาทาย อิมินา อสฺมีติ สติ, ๒- อิมินา จ อิตฺถสฺมีติ โหตี"ติ ๔- วา เอวมาทีนิ พาหิรรูปาทินิสฺสิตานิ อฏฺฐารสาติ ฉตฺตึส, อิติ อตีตานิ ฉตฺตึส, อนาคตานิ ฉตฺตึส, ปจฺจุปฺปนฺนานิ ฉตฺตึสาติ เอวมฺปิ อฏฺฐสตตณฺหาวิจริตานิ โหนฺติ. ปุน สงฺคเห กยิรมาเน รูปาทีสุ อารมฺมเณสุ ฉเฬว ตณฺหากายา ติสฺโสเยว กามตณฺหาทโย โหนฺตีติ. เอวํ:- นิทฺเทสตฺเถน นิทฺเทส- วิตฺถารา วิตฺถารสฺส จ ๕- ปุน สงฺคหโต ตณฺหา วิญฺญาตพฺพา วิภาวินาติ. เวทนานิทฺเทเส เวทนากายาติ เวทนาสมูหา. จกฺขุสมฺผสฺสชาเวทนา ฯเปฯ มโนสมฺผสฺสชาเวทนาติ เอตํ "จกฺขุสมฺผสฺสชา เวทนา อตฺถิ กุสลา, อตฺถิ อกุสลา, อตฺถิ อพฺยากตา"ติ เอวํ วิภงฺเค ๖- อาคตตฺตา จกฺขุทฺวาราทีสุ ปวตฺตานํ กุสลากุสลาพฺยากตเวทนานํ "สาริปุตฺโต มนฺตานิปุตฺโต"ติ เอวมาทีสุ มาติโต นามํ วิย มาติสทิสโต วตฺถุโต นามํ. วจนตฺโถ ปเนตฺถ:- จกฺขุสมฺผสฺสเหตุ ชาตา เวทนา จกฺขุสมฺผสฺสชาเวทนาติ. เอส นโย สพฺพตฺถ. อยํ ตาเวตฺถ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อฏฺฐสตํ ตณฺหาวิจริตานิ ฉ. โหติ ปาถิ.... อสฺมีติ โหติ, @เอวสฺมีติ โหติ, อภิ.วิ. ๓๕/๙๗๓/๔๗๘ ตณฺหาวิจริตนิทฺเทส @ ปาลิ.....โหติ, อิมินา จ อิตฺถสฺมีติ โหติ, อภิ.วิ. ๓๕/๙๗๕/๔๓๒ @ ม. เอวํ นิทฺเทสวิตฺถารา, วิตฺถารสฺส จ สมฺภวา อภิ.วิ. ๓๕/๓๔/๑๗

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๙.

สพฺพสงฺคาหิกกถา. ๑- วิปากวเสน ปน จกฺขุทฺวาเร เทฺว จกฺขุวิญฺญาณานิ, เทฺว มโนธาตุโย, ติสฺโส มโนวิญฺญาณธาตุโยติ เอตาหิ สมฺปยุตฺตวเสน เวทนา เวทิตพฺพา. เอเสว นโย โสตทฺวาราทีสุ. มโนทฺราเร มโนวิญฺญาณธาตุสมฺปยุตฺตาว. ผสฺสนิทฺเทเส จกฺขุสมฺผสฺโสติ จกฺขุมฺหิ สมฺผสฺโส. เอส นโย สพฺพตฺถ. จกฺขุสมฺผสฺโส ฯเปฯ กายสมฺผสฺโสติ เอตฺตาวตา จ กุสลากุสลวิปากา ปญฺจวตฺถุกา ทส ผสฺสา วุตฺตา โหนฺติ. มโนสมฺผสฺโสติ อิมินา เสสพาวีสติโลกิยวิปากมนสมฺปยุตฺตา ผสฺสา. สฬายตนนิทฺเทเส จกฺขฺวายตนนฺติอาทีสุ ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ สพฺพํ ๒- วิสุทฺธิมคฺเค ขนฺธนิทฺเทเส เจว อายตนนิทฺเทเส จ วุตฺตเมว. นามรูปนิทฺเทเส นมนลกฺขณํ นามํ. รุปฺปนลกฺขณํ รูปํ. วิภชเน ปนสฺส เวทนาติ เวทนากฺขนฺโธ, สญฺญาติ สญฺญากฺขนฺโธ, เจตนา ผสฺโส มนสิกาโรติ สงฺขารกฺขนฺโธ เวทิตพฺโพ. กามญฺจ อญฺเญปิ สงฺขารกฺขนฺธสงฺคหิตา ธมฺมา สนฺติ, อิเม ปน ตโย สพฺพทุพฺพเลสุปิ จิตฺเตสุ สนฺติ, ตสฺมา เอเตสํเยว วเสเนตฺถ สงฺขารกฺขนฺโธ ทสฺสิโต. จตฺตาโร จ มหาภูตาติ เอตฺถ จตฺตาโรติ คณนปริจฺเฉโท. มหาภูตาติ ปฐวีอาปเตชวายานเมตํ อธิวจนํ. เยน ปน การเณน ตานิ มหาภูตานีติ วุจฺจนฺติ, โย เจตฺถ อญฺโญ วินิจฺฉยนโย, โส สพฺโพ วิสุทฺธิมคฺเค รูปกฺขนฺธนิทฺเทเส วุตฺโต. จตุนฺนญฺจ มหาภูตานํ อุปาทายาติ เอตฺถ ปน จตุนฺนนฺติ อุปโยคตฺเถ สามิวจนํ, จตฺตาริ มหาภูตานีติ วุตฺตํ โหติ. อุปาทายาติ อุปาทิยิตฺวา, คเหตฺวาติ อตฺโถ. นิสฺสายาติปิ เอเก. "ปวตฺตมานนฺ"ติ อยํ เจตฺถ ปาฐเสโส. สมูหตฺเถ วา เอตํ สามิวจนํ, จตุนฺนํ มหาภูตานํ สมูหํ อุปาทาย ปวตฺตมานํ รูปนฺติ อยมตฺโถ ๓- เวทิตพฺโพ. เอวํ สพฺพถาปิ ยานิ @เชิงอรรถ: ฉ.ม., อิ. สพฺพสงฺคาหิกา กถา ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ฉ.ม. เอตฺถ อตฺโถ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐.

จ จตฺตาริ ปฐวีอาทีนิ มหาภูตานิ, ยญฺจ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปวตฺตมานํ จกฺขายตนาทิเภเทน อภิธมฺเม ปาลิยเมว วุตฺตํ เตวีสติวิธํ รูปํ, ตํ สพฺพมฺปิ รูปนฺติ เวทิตพฺพํ. วิญฺญาณนิทฺเทเส จกฺขุวิญฺญาณนฺติ จกฺขุมฺหิ วิญฺญาณํ จกฺขุโต วา ชาตํ วิญฺญาณนฺติ จกฺขุวิญฺญาณํ. เอวํ โสตฆานชิวฺหากายวิญฺญาณานิ. อิตรํ ปน มโนเยว วิญฺญาณนฺติ มโนวิญฺญาณํ. ทฺวิปญฺจวิญฺญาณวชฺชสฺส เตภูมิกวิปากจิตฺตสฺเสตํ อธิวจนํ. สงฺขารนิทฺเทเส อภิสงฺขรณลกฺขโณ สงฺขาโร. วิภชเน ปนสฺส กายสงฺขาโรติ กายโต ปวตฺโต สงฺขาโร. กายทฺวาเร โจปนวเสน ปวตฺตานํ กามาวจรกุสลโต อฏฺฐนฺนํ, อกุสลโต ทฺวาทสนฺนนฺติ วีสติยา กายสญฺเจตนานเมตํ อธิวจนํ. วจีสงฺขาโรติ วจนโต ปวตฺตสงฺขาโร, วจีทฺวาเร วจนเภทวเสน ปวตฺตานํ วีสติยาเอว วจีสญฺเจตนานเมตํ อธิวจนํ. จิตฺตสงฺขาโรติ จิตฺตโต ปวตฺโต สงฺขาโร, กายวจีทฺวาเร โจปนํ อกตฺวา รโห นิสีทิตฺวา จินฺเตนฺตสฺส ปวตฺตานํ โลกิยกุสลากุสลวเสน เอกูนตึสมโนสญฺเจตนานเมตํ อธิวจนํ. อวิชฺชานิทฺเทเส ทุกฺเข อญฺญาณนฺติ ทุกฺขสจฺเจ อญฺญาณํ, โมหสฺเสตํ อธิวจนํ. เอส นโย ทุกฺขสมุทเย อญฺญาณนฺติอาทีสุ. ตตฺถ จตูหิ การเณหิ ทุกฺเข อญฺญาณํ เวทิตพฺพํ อนฺโตคธภาวโต ๑- วตฺถุโต อารมฺมณโต ปฏิจฺฉาทนโต จ. ตถา หิ ตํ ทุกฺขสจฺจปริยาปนฺนตฺตา ทุกฺเข อนฺโตคธํ, ทุกฺขสจฺจญฺจสฺส นิสฺสยปจฺจยภาเวน วตฺถุ, อารมฺมณปจฺจยภาเวน อารมฺมณํ, ทุกฺขสจฺจํ เอตํ ปฏิจฺฉาเทติ ตสฺส ยาถาวลกฺขณปฏิเวธนิวารเณน ญาณปฺปวตฺติยา เจตฺถ อปฺปทาเนน. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อนฺโตคธโต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑.

ทุกฺขสมุทเย อญฺญาณํ ตีหิ การเณหิ เวทิตพฺพํ วตฺถุโต อารมฺมณโต ปฏิจฺฉาทนโต จ. นิโรเธ ปฏิปทาย จ อญฺญาณํ เอเกเนว การเณน เวทิตพฺพํ ปฏิจฺฉาทนโต. นิโรธปฏิปทานํ หิ ปฏิจฺฉาทกเมว อญฺญาณํ เตสํ ยาถาว ลกฺขณปฏิเวธนิวารเณน เตสุ จ ญาณปฺปวตฺติยา อปฺปทาเนน จ, น ปน ตํ ตตฺถ อนฺโตคธํ ตสฺมึ สจฺจทฺวเย อปริยาปนฺนตฺตา, น ตสฺส ตํ สจฺจทฺวยํ วตฺถุ อสหชาตตฺตา, นารมฺมณํ ตทารพฺภ อปฺปวตฺตนโต. นิโรธปฏิปทานํ หิ ๑- คมฺภีรตฺตา ทุทฺทสํ, น ตตฺถ อนฺธภูตํ อญฺญาณํ ปวตฺตติ. ปุริมํ ปน วจนียฏฺเฐน ๒- สภาวลกฺขณสฺส ทุทฺทสฺสนตฺตา ๓- คมฺภีรํ, ตตฺถ วิปลฺลาสคาหวเสน น สํวตฺตติ. ๔- อปิจ "ทุกฺเข"ติ เอตฺตาวตา สงฺคหโต วตฺถุโต อารมฺมณโต กิจฺจโต จ อวิชฺชา ทีปิตา. "ทุกฺขสมุทเย"ติ เอตฺตาวตา วตฺถุโต อารมฺมณโต กิจฺจโต จ. "ทุกฺขนิโรเธ ทุกฺขนิโรธคามินิยา ปฏิปทายา"ติ เอตฺตาวตา กิจฺจโต. อวิเสสโต ปน "อญฺญาณนฺ"ติ เอเตน สภาวโต นิทฺทิฏฺฐาติ ญาตพฺพา. อิติ โข ภิกฺขเวติ เอวํ โข ภิกฺขเว. นิโรโธ โหตีติ อนุปฺปาโท โหติ. อปิเจตฺถ สพฺเพเหว เตหิ นิโรธปเทหิ นิพฺพานํ เทสิตํ. นิพฺพานํ หิ อาคมฺม เต เต ธมฺมา นิรุชฺฌนฺติ, ตสฺมา ตํ เตสํ เตสํ นิโรโธติ วุจฺจติ. อิติ ภควา อิมสฺมึ สุตฺเต ทฺวาทสหิ ปเทหิ วฏฺฏวิวฏฺฏํ เทเสนฺโต อรหตฺตนิกูเฏเนว เทสนํ นิฏฺฐาเปสิ. เทสนาปริโยสาเน วุตฺตนเยเนว ปญฺจสตา ภิกฺขู อรหตฺเต ปติฏฺฐหึสูติ. ๕- วิภงฺคสุตฺตํ ทุติยํ. ------------ @เชิงอรรถ: ฉ.ม., อิ. ปจฺฉิมํ หิ สจฺจทฺวยํ @ ฉ.ม., อิ. วจนียตฺเตน ฉ.ม. ทุทฺทสตฺตา @ ฉ.ม., อิ. ปวตฺตติ อิโต ปรํ ปุราณโปตฺถเกสุ วิภงฺคสุตฺตํ ทุติยนฺติ ลิขิตํ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๒ หน้า ๑๒-๒๑. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=12&A=262&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=12&A=262&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=16&i=4              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=16&A=33              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=16&A=32              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=16&A=32              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๖ http://84000.org/tipitaka/read/?index_16

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]