อรรถกถาเล่มที่ ๑๒ ภาษาบาลีอักษรไทย
 สํ.อ. (สารตฺถ.๒)

                        ๘. ปิณฺโฑลฺยสุตฺตวณฺณนา
    [๘๐] อฏฺฐเม กิสฺมิญฺจิเทว ปกรเณติ กิสฺมิญฺจิเทว การเณ. ปณาเมตฺวาติ
นีหริตฺวา. กิสฺมึ ปน การเณ เอเต ภควตา ปณามิตาติ? เอกสฺมึ หิ
อนฺโตวสฺเส ภควา สาวตฺถิยํ วสิตฺวา วุฏฺฐวสฺโส ปวาเรตฺวา มหาภิกฺขุสํฆปริวาโร
สาวตฺถิโต นิกฺขมิตฺวา ชนปทจาริกํ จรนฺโต กปิลวตฺถุํ ปตฺวา นิโคฺรธารามํ
ปาวิสิ. สกฺยราชาโน "สตฺถา อาคโต"ติ สุตฺวา ปจฺฉาภตฺเต กปฺปิยานิ
เตลมธุผาณิตาทีนิ เจว ปานกานิ จ กาชสเตหิ ๑- คาหาเปตฺวา วิหารํ คนฺตฺวา สํฆสฺส
นิยฺยาเทตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา ปฏิสนฺถารํ กโรนฺตา เอกมนฺเตน นิสีทึสุ.
สตฺถา เตสํ มธุรธมฺมกถํ กเถนฺโต นิสีทิ. ตสฺมึ ขเณ เอกจฺเจ ภิกฺขู เสนาสนํ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. กาชกสเตหิ
ปฏิชคฺคนฺติ, เอกจฺเจ ปญฺจปีฐาทีนิ ปญฺญาเปนฺติ, สามเณรา อปฺปหริตํ กโรนฺติ.
ภาชนียฏฺฐาเน ๑- สมฺปตฺตภิกฺขูปิ อตฺถิ, อสมฺปตฺตภิกฺขูปิ อตฺถิ. สมฺปตฺตา
อสมฺปตฺตานํ ลาภํ คณฺหนฺตา "อมฺหากํ เทถ, อมฺหากํ อาจริยสฺส เทถ,
อุปชฺฌายสฺส เทถา"ติ กเถนฺตา มหาสทฺทมกํสุ. สตฺถา สุตฺวา เถรํ ปุจฺฉิ
"เก ปน เต อานนฺท อุจฺจาสทฺทา มหาสทฺทา เกวฏฺฏา มญฺเญ มจฺฉวิโลเป"ติ.
เถโร เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. สตฺถา สุตฺวา "อามิสเหตุ อานนฺท ภิกฺขู
มหาสทฺทํ กโรนฺตี"ติ อาห. อาม ภนฺเตติ. อนนุจฺฉวิกํ อานนฺท อปฺปติรูปํ.
น หิ มยา กปฺปสตสหสฺสาธิกานิ จตฺตาริ อสงฺเขยฺยานิ จีวราทิเหตุ ปารมิโย
ปูริตา, นาปิ อิเม ภิกฺขู จีวราทิเหตุ อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิตา, อรหตฺตเหตุ
ปพฺพชิตฺวา อนตฺถํ อตฺถสทิสํ อสารํ สารสทิสํ กโรนฺติ, คจฺฉานนฺท เต ภิกฺขู
ปณาเมหีติ.
    ปุพฺพนฺหสมยนฺติ ปุนทิวเส ๒- ปุพฺพนฺหสมยํ. เวลุวลฏฺฐิกาย มูเลติ
ตรุณเวลุวรุกฺขมูเล. ปพาโฬฺหติ ปพาหิโต. ปวาโฬฺหติ จ ปาโฐ, ปวาหิโตติ ๓-
อตฺโถ. อุภยมฺปิ นีหฏภาวเมว ทีเปติ. สิยา อญฺญถตฺตนฺติ ปสาทญฺญถตฺตํ วา
ภาวญฺญถตฺตํ วา ภเวยฺย. กถํ? "สมฺมาสมฺพุทฺเธน มยํ ลหุเก การเณ
ปณามิตา"ติ ปสาทํ มนฺทํ กโรนฺตานํ ปสาทญฺญถตฺตํ นาม โหติ. สลิงฺเคเนว
ติตฺถายตนํ ปกฺกมนฺตานํ ภาวญฺญถตฺตํ นาม. สิยา วิปริณาโมติ เอตฺถ ปน
"มยํ สตฺถุ อชฺฌาสยํ คณฺหิตุํ สกฺขิสฺสามาติ ปพฺพชิตา, นํ คเหตุํ อสกฺโกนฺตานํ
กึ อมฺหากํ ปพฺพชฺชายา"ติ สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺตนํ วิปริณาโมติ
เวทิตพฺโพ. วจฺฉสฺสาติ ขีรูปกวจฺฉสฺส. ๔- อญฺญถตฺตนฺติ มิลายนอญฺญถตฺตํ, ขีรูปโก
หิ วจฺโฉ มาตุ อทสฺสเนน ขีรํ อลภนฺโต มิลายติ กมฺปติ ปเวธติ. วิปริณาโมติ
มรณํ. โส หิ ขีรํ อลภมาโน ขีรปิปาสาย สุสฺสนฺโต ปติตฺวา มรติ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ภาชนียฏฺฐานํ          ๒ ฉ. ทุติยทิวเส
@๓ ม. ปลาโฬฺหติปิ ปาโฐ, ปคาหิโตติ  ๔ สี., ก. ขีรปกวจฺฉสฺส
    พีชานํ ตรุณานนฺติ อุทเกน อนุคฺคเหตพฺพานํ วิรุฬฺหพีชานํ.
อญฺญถตฺตนฺติ มิลายนอญฺญถตฺตเมว. ตานิ หิ อุทกํ อลภนฺตานิ มิลายนฺติ.
วิปริณาโมติ วินาโส. ตานิ หิ อุทกํ อลภนฺตานิ สุกฺขิตฺวา วินสฺสนฺติ.
ปลาลเมว โหนฺติ. อนุคฺคหิโตติ อามิสานุคฺคเหน เจว ธมฺมานุคฺคเหน จ
อนุคฺคหิโต. อนุคฺคเณฺหยฺยนฺติ ทฺวีหิปิ เอเตหิ อนุคฺคเหหิ อนุคฺคเณฺหยฺยํ.
อจิรปพฺพชิตา หิ สามเณรา เจว ทหรภิกฺขู จ จีวราทิปจฺจยเวกลฺเล วา สติ
เคลญฺเญ วา สตฺถารา วา อาจริยุปชฺฌาเยหิ วา อามิสานุคฺคเหน อนนุคฺคหิตา
กิลมนฺตา น สกฺโกนฺติ สชฺฌายํ วา มนสิการํ วา กาตุํ, ธมฺมานุคฺคเหน
อนนุคฺคหิตา อุทฺเทเสน เจว โอวาทานุสาสนิยา จ ปริหายมานา น สกฺโกนฺติ
อกุสลํ ปริวชฺเชตฺวา กุสลํ ภาเวตุํ. อิเมหิ ปน ทฺวีหิ อนุคฺคเหหิ อนุคฺคหิตา
กาเยน อกิลมนฺตา สชฺฌายมนสิกาเร ปวตฺติตฺวา ยถานุสิฏฺฐํ ปฏิปชฺชมานา
อปรภาเค ตํ อนุคฺคหํ อลภนฺตาปิ เตเนว ปุริมานุคฺคเหน ลทฺธพลา สาสเน
ปติฏฺฐหนฺติ, ตสฺมา ภควโต เอวํ ปริวิตกฺโก อุทปาทิ.
    ภควโต ปุรโต ปาตุรโหสีติ สตฺถุ จิตฺตํ ญตฺวา "อิเม ภิกฺขู ภควตา
ปณามิตา, อิทานิ เนสํ อนุคฺคหํ กาตุกาโม เอวํ จินฺเตสิ, การณํ ภควา
จินฺเตสิ, อหเมตฺถ อุสฺสาหํ ชเนสฺสามี"ติ ปุรโต ปากโฏ อโหสิ. สนฺเตตฺถ
ภิกฺขูติ อิทํ โส มหาพฺรหฺมา ยถา นาม พฺยตฺโต สูโท ยเทว อมฺพิลคฺคาทีสุ ๑-
รสชาตํ รญฺโญ รุจฺจติ, ตํ อภิสงฺขาเรน สาธุตรํ กตฺวา ปุนทิวเส อุปนาเมติ,
เอวเมว อตฺตโน พฺยตฺตตาย ภควตา อาหฏํ อุปมํเยว เอวเมตํ ภควาติ
อาทิวจเน อภิสงฺขริตฺวา ภควนฺตํ ยาจนฺโต ภิกฺขุสํฆสฺส อนุคฺคหกรณตฺถํ วทติ.
    ตตฺถ อภินนฺทตูติ "มม สนฺติกํ ภิกฺขุสํโฆ อาคจฺฉตู"ติ เอวมสฺส
อาคมนํ สมฺปิยายมาโน อภินนฺทตุ. อภิวทตูติ อาคตสฺส จ โอวาทานุสาสนึ
ททนฺโต อภิวทตุ.
@เชิงอรรถ: ๑ ก. อมฺพิลาทีสุ
    ปฏิสลฺลานาติ เอกีภาวา. อิทฺธาภิสงฺขารํ อภิสงฺขาเรสีติ อิทฺธึ อกาสิ.
เอกทฺวีหิกายาติ เอเกโก เจว เทฺว เทฺว จ หุตฺวา. สารชฺชมานรูปาติ
โอตฺตปฺปมานสภาวา ภายมานา. กสฺมา ปน ภควา เตสํ ตถา อุปสงฺกมนาย
อิทฺธิมกาสีติ? หิตปตฺถนาย. ยทิ หิ เต วคฺควคฺคา หุตฺวา อาคจฺเฉยฺยุํ, "ภควา
ภิกฺขุสํฆํ ปณาเมตฺวา อรญฺญํ ปวิฏฺโฐ, เอกทิวสมฺปิ ตตฺถ วสิตุํ นาสกฺขิ,
เวเคเนว ๑- อาคโต"ติ เกฬิมฺปิ กเรยฺยุํ. อถ เนสํ เนว พุทฺธคารวํ ปจฺจุปฏฺฐเหยฺยุํ,
น ธมฺมเทสนํ สมฺปฏิจฺฉิตุํ สมตฺถา ภเวยฺยุํ. สภยานํ ปน สสารชฺชานํ
เอกทฺวีหิกาย อาคจฺฉนฺตานํ พุทฺธคารวญฺเจว ปจฺจุปฏฺฐิตํ ภวิสฺสติ,
ธมฺมเทสนญฺจ สมฺปฏิจฺฉิตุํ สกฺขิสฺสนฺตีติ จินฺเตตฺวา ๒- เตสํ หิตปตฺถนาย ตถา รูปํ
อิทฺธึ อกาสิ.
    นิสีทึสูติ เตสุ หิ สารชฺชมานรูเปสุ อาคจฺฉนฺเตสุ เอโก ภิกฺขุ "มมํเยว
สตฺถา โอโลเกติ, มํเยว มญฺเญ นิคฺคณฺหิตุกาโม"ติ สณิกํ อาคนฺตฺวา วนฺทิตฺวา
นิสีทิ, อถญฺโญ, อถญฺโญติ เอวํ ปญฺจ ภิกฺขุสตานิ นิสีทึสุ. เอวํ นิสินฺนํ ปน
ภิกฺขุสํฆํ สีทนฺตเร สนฺนิสินฺนํ มหาสมุทฺทํ วิย นิวาเต ปทีปํ วิย จ นิจฺจลํ
ทิสฺวา สตฺถา จินฺเตสิ "อิเมสํ ภิกฺขูนํ กีทิสี ธมฺมเทสนา วฏฺฏตี"ติ. อถสฺส
เอตทโหสิ "อิเม อาหารเหตุ ปณามิตา, ปิณฺฑิยาโลปธมฺมเทสนาว เนสํ
สปฺปายา, ตํ เทเสตฺวา ๓- มตฺถเก ติปริวฏฺฏเทสนํ เทเสสฺสามิ, เทสนาปริโยสาเน
สพฺเพ อรหตฺตํ ปาปุณิสฺสนฺตี"ติ. อถ เนสํ ตํ ธมฺมเทสนํ เทเสนฺโต อนฺตมิทํ
ภิกฺขเวติ อาทิมาห.
    ตตฺถ อนฺตนฺติ ปจฺฉิมํ ลามกํ. ยทิทํ ปิณฺโฑลฺยนฺติ ยํ เอตํ ๔-
ปิณฺฑปริเยสเนน ชีวิกํ กปฺเปนฺตสฺส ชีวิตํ. อยํ ปเนตฺถ ปทตฺโถ:- ปิณฺฑาย
อุลตีติ ปิณฺโฑโล, ปิณฺโฑลสฺส กมฺมํ ปิณฺโฑลฺยํ, ปิณฺฑปริเยสเนน
@เชิงอรรถ: ๑ ก. ภิกฺขุคเวสเนเนว          ๒ ก. วิทิตฺวา
@๓ ฉ.ม. ทสฺเสตฺวา             ๔ ฉ.ม. เอวํ
นิปฺผาทิตชีวิตนฺติ อตฺโถ. อภิสาโปติ อกฺโกโส. กุปิตา ๑- หิ มนุสฺสา อตฺตโน
ปจฺจตฺถิกํ "จีวรํ นิวาเสตฺวา กปาลํ คเหตฺวา ปิณฺฑํ ปริเยสมาโน จริสฺสตี"ติ
อกฺโกสนฺติ. อถวา ปน "กึ ตุยฺหํ อกาตพฺพํ อตฺถิ, โย ตฺวํ เอวํ พลวา
วีริยสมฺปนฺโนปิ หิโรตฺตปฺปํ ปหาย กปโณ วิย ปิณฺโฑโล วิจรสิ ปตฺตปาณี"ติ เอวมฺปิ
อกฺโกสนฺติเยว. ตญฺจ โข เอตนฺติ เอตํ ๒- อภิสาปํ สมานมฺปิ ปิณฺโฑลฺยํ.
กุลปุตฺตา อุเปนฺติ อตฺถวสิกาติ มม สาสเน ชาติกุลปุตฺตา จ อาจารกุลปุตฺตา
จ อตฺถวสิกา การณวสิกา หุตฺวา อตฺถวสํ ๓- การณวสํ ปฏิจฺจ อุเปนฺติ.
    ราชาภินีตาติอาทีสุ เย รญฺโญ สนฺตกํ ขาทิตฺวา รญฺโญ พนฺธนาคาเร
พนฺธาปิตา ปลายิตฺวา ปพฺพชนฺติ, เต ราชาภินีตา นาม. เต หิ รญฺโญ
พนฺธนํ อภินีตตฺตา ราชาภินีตา นาม. เย ปน โจเรหิ อฏวิยํ คเหตฺวา
เอกจฺเจสุ มาริยมาเนสุ ๔- เอกจฺเจ "มยํ สามิ ตุเมฺหหิ วิสฏฺฐา เคหํ อนชฺฌาวสิตฺวา
ปพฺพชิสฺสาม, ตตฺถ ยํ ยํ พุทฺธปูชาทิปุญฺญํ ๕- กริสฺสาม, ตโต ตุมฺหากํ ปตฺตึ
ทสฺสามา"ติ เตหิ วิสฏฺฐา ปพฺพชนฺติ, เต โจราภินีตา นาม. เตปิ หิ โจเรหิ
มาเรตพฺพตํ อภินีตาติ โจราภินีตา นาม. เย ปน อิณํ คเหตฺวา ปฏิทาตุํ
อสกฺโกนฺตา ปลายิตฺวา ปพฺพชนฺติ, เต อิณฏฺฏา นาม, อิณปีฬิตาติ อตฺโถ.
อิณฏฺฐาติปิ ปาโฐ, อิเณ ฐิตาติ อตฺโถ. เย ราชโจรฉาตกโรคภยานํ อญฺญตเรน
อภิภูตา อุปทฺทุตา ปพฺพชนฺติ, เต ภยฏฺฏา นาม, ภยปีฬิตาติ อตฺโถ.
ภยฏฺฐาติปิ ปาโฐ, ภเย ฐิตาติ อตฺโถ. อาชีวิกาปกตาติ อาชีวิกาย อุปทฺทุตา
อภิภูตา, ปุตฺตทารํ โปเสตุํ อสกฺโกนฺตาติ อตฺโถ. โอติณฺณามฺหาติ อนฺโต
อนุปวิฏฺฐา.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. อกฺโกสิตุกามา      ๒ ฉ.ม. เอวํ ตํ   ๓ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ
@๔ ก. หริยมาเนสุ        ๕ สี. ปุปฺผคนฺธาทิปุญฺญํ
    โส จ โหติ อภิชฺฌาลูติ อิทํ โส กุลปุตฺโต "ทุกฺขสฺส อนฺตํ
กริสฺสามี"ติอาทิวเสน จิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวา ปพฺพชิโต, อปรภาเค ตํ ปพฺพชฺชํ
ตถารูปํ กาตุํ น สกฺโกติ, ตํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ. ตตฺถ อภิชฺฌาลูติ ปรภณฺฑานํ
อภิชฺฌายิตา. ติพฺพสาราโคติ พหลราโค. พฺยาปนฺนจิตฺโตติ ปูติภาเวน วิปนฺนจิตฺโต.
ปทุฏฺฐมนสงฺกปฺโปติ ติขิณสิงฺโค วิย โคโณ ทิฏฺฐจิตฺโต. มุฏฺฐสฺสตีติ
ภตฺตนิกฺขิตฺตกาโก วิย นฏฺฐสฺสติ, อิธ กตํ เอตฺถ นสฺสติ. อสมฺปชาโนติ นิปฺปญฺโญ.
ขนฺธาทิปริจฺเฉทรหิโต. อสมาหิโตติ จณฺฑโสเต พทฺธนาวา วิย อุปจารปฺปนาภาเวน
อสณฺฐิโต. วิพฺภนฺตจิตฺโตติ พนฺธารุฬฺหมโค ๑- วิย ภนฺตมโน. ปากตินฺทฺริโย
ยถา คิหี ปุตฺตธีตโร โอโลเกนฺโต อสํวุตินฺทฺริโย โหติ, เอวํ อสํวุตินฺทฺริโย.
    ฉวาลาตนฺติ ฉวานํ ทฑฺฒฏฺฐาเน อลาตํ. อุภโต ปทิตฺตํ มชฺเฌ คูถคตนฺติ
ปมาเณน อฏฺฐงฺคุลมตฺตํ ทฺวีสุ ฐาเนสุ อาทิตฺตํ มชฺฌคูถมกฺขิตํ. เนว คาเมติ สเจ หิ
ตํ ยุคนงฺคลโคปานสิปกฺขปาสกาทีนํ อตฺถาย อุปเนตุํ สกฺกา อสฺส, คาเม กฏฺฐตฺถํ
ผเรยฺย. สเจ เขตฺตกุฏิยํ กฏฺฐตฺถรมญฺจกาทีนํ อตฺถาย อุปเนตุํ สกฺกา, อรญฺเญ
กฏฺฐตฺถํ ผเรยฺย. ยสฺมา ปน อุภยถาปิ น สกฺกา, ตสฺมา เอวํ วุตฺตํ. คิหิโภคา
จ ปริหีโนติ โย อคาเร วสนฺเตหิ คิหีหิ ทายชฺเช ภาชิยมาเน โภโค ๒- ลทฺธพฺโพ
อสฺส, ตโต จ ปริหีโน. สามญฺญตฺถญฺจาติ อาจริยุปชฺฌายานํ โอวาเท ฐตฺวา
ปริยตฺติปฏิเวธวเสน ปตฺตพฺพํ สามญฺญตฺถํ จ. อิมญฺจ ปน อุปมํ สตฺถา น
ทุสฺสีลสฺส วเสน อาหริ, ปริสุทฺธสีลสฺส ปน อลสสฺส อภิชฺฌาทีหิ โทเสหิ
อุปหตสฺส ปุคฺคลสฺส อิมํ อุปมํ อาหริ.
    ตโยเม ภิกฺขเวติ กสฺมา อารทฺธํ? อิมสฺส ปุคฺคลสฺส ฉวาลาตสทิสภาโว
เนว มาตาปิตูหิ กโต, น อาจริยุปชฺฌาเยหิ, อิเมหิ ปน ปาปวิตกฺเกหิ กโตติ
@เชิงอรรถ: ๑ ก. ปณฺฐารุทฺธามิตฺโต       ๒ สี. ภาโค
ทสฺสนตฺถํ อารทฺธํ. อนิมิตฺตํ วา สมาธินฺติ วิปสฺสนาสมาธึ. โส หิ
นิจฺจนิมิตฺตาทีนํ สมุคฺฆาตเนน อนิมิตฺโตติ วุจฺจติ. เอตฺถ จ จตฺตาโร สติปฏฺฐานา
มิสฺสกา, อนิมิตฺตสมาธิ ปุพฺพภาโค. อนิมิตฺตสมาธิ วา มิสฺสโก, สติปฏฺฐานา
ปุพฺพภาคาติ เวทิตพฺโพ.
    เทฺวมา ภิกฺขเว ทิฏฺฐิโยติ อิทํ ปน น เกวลํ อนิมิตฺตสมาธิภาวนา
อิเมสํเยว ติณฺณํ มหาวิตกฺกานํ ปหานาย สํวตฺตติ, สสฺสตุจฺเฉททิฏฺฐีนมฺปิ ปน
สมุคฺฆาตํ กโรตีติ ทสฺสนตฺถํ วุตฺตํ. น วชฺชวา อสฺสนฺติ นิทฺโทโส ภเวยฺยํ.
เสสเมตฺถ อุตฺตานเมว. อิติ ภควา อิมสฺมิมฺปิ สุตฺเต เทสนํ ตีหิ ภเวหิ
วินิวตฺเตตฺวา อรหตฺเตน กูฏํ คณฺหิ. เทสนาวสาเน ปญฺจสตา ภิกฺขู สห
ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณึสูติ. อฏฺฐมํ.

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๒ หน้า ๓๒๖-๓๓๒.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=12&A=7204&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=12&A=7204&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=17&i=165
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=17&A=2042
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=17&A=2231
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=17&A=2231
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_17