ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๑๓ ภาษาบาลีอักษรไทย สํ.อ. (สารตฺถ.๓)

                         ๓. สติปฏฺฐานสํยุตฺต
                          ๑. อมฺพปาลิวคฺค
                        ๑. อมฺพปาลิสุตฺตวณฺณนา
    [๓๖๗] สติปฏฺฐานสํยุตฺตสฺส ปฐเม อมฺพปาลิวเนติ อมฺพปาลิยา นาม
รูปูปชีวินิยา โรปิเต อมฺพวเน. ตํ กิร ตสฺสา อุยฺยานํ อโหสิ, สา สตฺถุ
ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปสนฺนจิตฺตา ตตฺถ วิหารํ กาเรตฺวา ตถาคตสฺส นิยฺยาเตสิ.
ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํ. เอกายนฺวายนฺติ เอกายโน อยํ. ตตฺถ เอกายโนติ เอกมคฺโค
มคฺคสฺส หิ:-
              "มคฺโค ปนฺโถ ปโถ ปชฺโช     อญฺชสํ วฏุมายนํ
               นาวา อุตฺตรเสตุ จ         กุลฺโล จ ภิสิสงฺกโม"ติ ๑-
พหูนิ นามานิ. สฺวายํ อิธ อยนนาเมน วุตฺโต. ตสฺมา เอกายนฺวายํ ภิกฺขเว
มคฺโคติ เอตฺถ เอกมคฺโค อยํ ภิกฺขเว มคฺโค, น เทฺวธา ปถภูโตติ เอวมตฺโถ
ทฏฺฐพฺโพ. มคฺโคติ เกนฏฺเฐน มคฺโค. นิพฺพานคมนฏฺเฐน, ๒- นิพฺพานตฺถิเกหิ
มคฺคนียฏฺเฐน จ.
    สตฺตานํ วิสุทฺธิยาติ ราคาทีหิ มเลหิ อภิชฺฌาวิสมโลภาทีหิ จ อุปกฺกิเลเสหิ
สงฺกิลิฏฺฐจิตฺตานํ สตฺตานํ วิสุทฺธตฺถาย. โสกปริเทวานํ สมติกฺกมายาติ โสกสฺส
จ ปริเทวสฺส จ สมติกฺกมาย, ปหานายาติ อตฺโถ. ทุกฺขโทมสฺสานํ อตฺถงฺคมายาติ
กายิกทุกฺขสฺส จ เจตสิกโทมนสฺสสฺส จาติ อิเมสํ ทฺวินฺนํ อตฺถงฺคมาย,
นิโรธายาติ อตฺโถ. ญายสฺส อธิคมายาติ ญาโย วุจฺจติ อริโย อฏฺฐงฺคิโก
@เชิงอรรถ:  ขุ.จูฬ. ๓๐/๕๖๕/๒๗๗      สี. นิพฺพานมคฺคนฏเฐน, ม. นิพฺพานํ มคฺคนฏฺเฐน
มคฺโค. ตสฺส อธิคมาย ปตฺติยาติ วุตฺตํ โหติ. อยญฺหิ ปุพฺพภาเค โลกิโย
สติปฏฺฐานมคฺโค ภาวิโต โลกุตฺตรมคฺคสฺส อธิคมาย สํวตฺตติ. เตนาห "ญายสฺส
อธิคมายา"ติ. นิพฺพานสฺส สจฺฉิกิริยายาติ ตณฺหาวานวิรหิตตฺตา นิพฺพานนฺติ
ลทฺธนามสฺส อมตสฺส สจฺฉิกิริยาย, อตฺตปจฺจกฺขายาติ วุตฺตํ โหติ. อยํ หิ
มคฺโค ภาวิโต อนุปุพฺเพน นิพฺพานสจฺฉิกิริยํ สาเธติ. เตนาห "นิพฺพานสฺส
สจฺฉิกิริยายา"ติ.
    เอวํ ภควตา สตฺตหิ ปเทหิ เอกายนมคฺคสฺส วณฺโณ ภาสิโต, โส
กสฺมาอิติ เจ? ภิกฺขูนํ อุสฺสาหชนนตฺถํ. วณฺณภาสนญฺหิ สุตฺวา เต ภิกฺขู
"อยํ กิร มคฺโค หทยสนฺตาปภูตํ โสกํ, วาจาวิปฺปลาปภูตํ ปริเทวํ, กายิกอสาตภูตํ
ทุกฺขํ, เจตสิกอสาตภูตํ โทมนสฺสนฺติ จตฺตาโร อุปทฺทเว หรติ, วิสุทฺธึ, ญายํ,
นิพฺพานนฺติ ตโย วิเสเส อาวหตี"ติ อุสฺสาหชาตา อิมํ เทสนํ อุคฺคเหตพฺพํ
ปริยาปุณิตพฺพํ ธาเรตพฺพํ, อิมญฺจ มคฺคํ ภาเวตพฺพํ มญฺญิสฺสนฺติ. อิติ เตสํ
ภิกฺขูนํ อุสฺสาหชนนตฺถํ วณฺณํ อภาสิ กมฺพลวาณิชาทโย กมฺพลาทีนํ วณฺณํ
วิย.
    ยทิทนฺติ นิปาโต, เย อิเมติ อยมสฺส อตฺโถ. จตฺตาโรติ คณนปริจฺเฉโท,
เตน "น ตโต เหฏฺฐา, น อุทฺธนฺ"ติ สติปฏฺฐานปริจฺเฉทํ ทีเปติ. สติปฏฺฐานาติ
ตโย สติปฏฺฐานา สติโคจโรปิ, ติธา ปฏิปนฺเนสุ สาวเกสุ สตฺถุโน
ปฏิฆานุนยวีติวตฺตาปิ, สติปิ. "จตุนฺนํ ภิกฺขเว สติปฏฺฐานานํ สมุทยญฺจ
อตฺถงฺคมญฺจ เทเสสฺสามิ, ตํ สุณาถ, โก จ ภิกฺขเว กายสฺส สมุทโย, อาหารสมุทยา
กายสมุทโย"ติอาทีสุ ๑- หิ สติโคจโร สติปฏฺฐานนฺติ วุตฺโต. ตถา "กาโย
อุปฏฺฐานํ, โน สติ, สติ อุปฏฺฐานญฺเจว สติ จา"ติอาทีสุปิ. ๒- ตสฺสตฺโถ:-
@เชิงอรรถ:  สํ.มหา. ๑๙/๔๐๘/๑๖๑             ขุ.ปฏิ. ๓๑/๓๕/๔๔๑
ปติฏฺฐาติ ตสฺมินฺติ ๑- ปฏฺฐานํ. กา ปติฏฺฐาติ? สติ. สติยา ปฏฺฐานํ สติปฏฺฐานํ.
ปธานํ ฐานนฺติ วา ปฏฺฐานํ. สติยา ปฏฺฐานํ สติปฏฺฐานํ
หตฺถิฏฺฐานอสฺสฏฺฐานาทีนิ วิย.
    "ตโย สติปฏฺฐานา, ยทริโย เสวติ, ยทริโย เสวมาโน สตฺถา
คณมนุสาสิตุมรหตี"ติ ๒- เอตฺถ ติธา ปฏิปนฺเนสุ สาวเกสุ สตฺถุโน
ปฏิฆานุนยวีติวตฺตตา สติปฏฺฐานนฺติ วุตฺตา. ตสฺสตฺโถ:- ปฏฺฐเปตพฺพโต ปฏฺฐานํ,
ปวตฺตยิตพฺพโตติ อตฺโถ. เกน ปฏฺฐเปตพฺโพติ? สติยา. สติยา ปฏฺฐานํ สติปฏฺฐานนฺติ.
    "จตฺตาโร สติปฏฺฐานา ภาวิตา พหุลีกตา สตฺต โพชฺฌงฺเค ปริปูเรนฺตี"ติอาทีสุ ๓-
ปน สติเยว สติปฏฺฐานนฺติ วุตฺตา. ตสฺสตฺโถ:- ปติฏฺฐาตีติ
ปฏฺฐานํ, อุปฏฺฐาติ โอกฺกนฺทิตฺวา ปกฺขนฺทิตฺวา ปวตฺตตีติ อตฺโถ. สติเยว
ปฏฺฐานํ สติปฏฺฐานํ. อถวา สรณฏฺเฐน สติ, อุปฏฺฐานฏฺเฐน ปฏฺฐานํ, อิติ
สติ จ สา ปฏฺฐานญฺจาติปิ สติปฏฺฐานํ. อิทมิธ อธิปฺเปตํ.
    ยทิ เอวํ กสฺมา "สติปฏฺฐานา"ติ พหุวจนํ กตนฺติ? สตีนํ พหุตฺตา.
อารมฺมณเภเทน หิ พหุกา สติโย. อถ "มคฺโค"ติ กสฺมา เอกวจนนฺติ?
มคฺคนฏฺเฐน เอกตฺตา. จตสฺโสปิ หิ เอตา สติโย มคฺคนฏฺเฐน เอกตฺตํ
คจฺฉนฺติ. วุตฺตํ เหตํ "มคฺโคติ เกนฏฺเฐน มคฺโค, นิพฺพานมคฺคนฏฺเฐน
นิพฺพานตฺถิเกหิ มคฺคนียฏฺเฐน จา"ติ. จตสฺโสปิ เจตา อปรภาเค กายาทีสุ
อารมฺมเณสุ กิจฺจํ สาธยมานา นิพฺพานํ คจฺฉนฺติ, อาทิโต ปฏฺฐาย จ
นิพฺพานตฺถิเกหิ มคฺคิยนฺตีติ ตสฺมา จตสฺโสปิ เอโก มคฺโคติ วุตฺตา. เอวญฺจ
สติ วจนานุสนฺธินา สานุสนฺธิกาว เทสนา โหติ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อสฺมินฺติ              ม.อุ. ๑๔/๓๑๑/๒๘๔
@ ม.อุ. ๑๔/๑๔๗/๑๓๐, สํ.มหา. ๑๙/๙๘๙/๒๘๕
    กตเม จตฺตาโรติ กเถตุกมฺยตาปุจฺฉา. กาเยติ รูปกาเย. กายานุปสฺสีติ
กายํ อนุปสฺสนสีโล, กายํ วา อนุปสฺสมาโน. อยํ หิ ภิกฺขุ อิมํ กายํ
อนิจฺจานุปสฺสนาทีนํ สตฺตนฺนํ อนุปสฺสนานํ วเสน อนิจฺจโต อนุปสฺสติ,
โน นิจฺจโต, ทุกฺขโต อนุปสฺสติ, โน สุขโต, อนตฺตโต อนุปสฺสติ, โน อตฺตโต,
นิพฺพินฺทติ, โน นนฺทติ, วิรชฺชติ, โน รชฺชติ, นิโรเธติ โน สมุเทติ,
ปฏินิสฺสชฺชติ, โน อาทิยติ. โส ตํ อนิจฺจโต อนุปสฺสนฺโต นิจฺจสญฺญํ ปชหติ,
ทุกฺขโต อนุปสฺสนฺโต สุขสญฺญํ ปชหติ, อนตฺตโต อนุปสฺสนฺโต อตฺตสญฺญํ
ปชหติ, นิพฺพินฺทนฺโต นนฺทึ ปชหติ, วิรชฺชนฺโต ราคํ ปชหติ, นิโรเธนฺโต
สมุทยํ ปชหติ, ปฏินิสฺสชฺชนฺโต อาทานํ ปชหตีติ เวทิตพฺโพ.
    วิหรตีติ อิรียติ. อาตาปีติ ตีสุ ภเวสุ กิเลเส อาตปตีติ อาตาโป,
วีริยสฺเสตํ นามํ. อาตาโป อสฺส อตฺถีติ อาตาปี. สมฺปชาโนติ สมฺปชญฺญสงฺขาเตน
ญาเณน สมนฺนาคโต. สติมาติ กายปริคฺคาหิกาย สติยา สมนฺนาคโต.
อยํ ปน ยสฺมา สติยา อารมฺมณํ ปริคฺคเหตฺวา ปญฺญาย อนุปสฺสติ. น หิ
สติวิรหิตสฺส อนุปสฺสนา นาม อตฺถิ, เตเนวาห "สติญฺจ ขฺวาหํ ภิกฺขเว
สพฺพตฺถิกํ วทามี"ติ. ๑- ตสฺมา เอตฺถ "กาเย กายานุปสฺสี วิหรตี"ติ. เอตฺตาวตา
กายานุปสฺสนาสติปฏฺฐานํ วุตฺตํ โหติ. อถวา ยสฺมา อนาตาปิโน อนฺโตสงฺเขโป
อนฺตรายกโร โหติ, อสมฺปชาโน อุปายปริคฺคเห อนุปายปริวชฺชเน จ สมฺมุยฺหติ,
มุฏฺฐสฺสติ อุปายปริจฺจาเค อนุปายปริคฺคเห ๒-  จ อสมตฺโถ โหติ, เตนสฺส ตํ
กมฺมฏฺฐานํ น สมฺปชฺชติ, ตสฺมา เยสํ ธมฺมานํ อานุภาเวน ตํ สมฺปชฺชติ,
เตสํ ทสฺสนตฺถํ "อาตาปี สมฺปชาโน สติมา"ติ อิทํ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ.
    อิติ กายานุปสฺสนาสติปฏฺฐานํ สมฺปโยคงฺคญฺจสฺส ทสฺเสตฺวา อิทานิ
ปหานงฺคํ ทสฺเสตุํ วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสนฺติ วุตฺตํ. ตตฺถ วิเนยฺยาติ
@เชิงอรรถ:  สํ.มหา. ๑๔/๒๓๔/๑๐๒     สี.,ก. อนุปายาปริจฺจาเค อุปายาปริคฺคเห
ตทงฺควินเยน วา วิกฺขมฺภนวินเยน วา วินยิตฺวา. โลเกติ ตสฺมึเยว กาเย.
กาโย หิ อิธ ลุชฺชนปลุชฺชฏฺเฐน ๑- โลโกติ อธิปฺเปโต. ยสฺมา ปนสฺส น
กายมตฺเตเยว อภิชฺฌาโทมนสฺสํ ปหิยฺยติ, เวทนาทีสุ ปหิยฺยติเยว. ตสฺมา
"ปญฺจปิ อุปาทานกฺขนฺธา โลโก"ติ วิภงฺเค ๒- วุตฺตํ. โลกสงฺขาตตฺตา วา เตสํ
ธมฺมานํ อตฺถุทฺธารนเยเนตํ วุตฺตํ. ยํ ปนาห "ตตฺถ กตโม โลโก. เสฺวว
กาโย โลโก"ติ, ๓- อยเมเวตฺถ อตฺโถ. ตสฺมึ โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ วิเนยฺยาติ
เอวํ สมฺพนฺโธ ทฏฺฐพฺโพ.
    เวทนาสูติ เอตฺถ ติสฺโส เวทนา, ตา จ โลกิยา เอว, จิตฺตมฺปิ โลกิยํ,
ตถา ธมฺมา. ยถา ปน เวทนา อนุปสฺสิตพฺพา, ตถา อนุปสฺสนฺโต เอส
เวทนานุปสฺสีติ เวทิตพฺโพ. เอส นโย จิตฺตธมฺเมสุ. กถญฺจ เวทนา
อนุปสฺสิตพฺพาติ? สุขา ตาว เวทนา ทุกฺขโต, ทุกฺขา สลฺลโต, อทุกฺขมสุขา
อนิจฺจโต. ยถาห:-
             "โย สุขํ ทุกฺขโต อทฺท       ทุกฺขมทฺทกฺขิ สลฺลโต
              อทุกฺขมสุขํ สนฺตํ           อทฺทกฺขิ นํ อนิจฺจโต
              ส เว สมฺมทฺทโส ภิกฺขุ      อุปสนฺโต จริสฺสตี"ติ. ๔-
    สพฺพา เอว เจตา ทุกฺขาติปิ อนุปสฺสิตพฺพา. วุตฺตํ เหตํ "ยงฺกิญฺจิ
เวทยิตํ, สพฺพํ ตํ ทุกฺขสฺมินฺติ วทามี"ติ. ๕- สุขทุกฺขโตปิ จ อนุปสฺสิตพฺพา,
ยถาห "สุขา โข อาวุโส วิสาข เวทนา ฐิติสุขา วิปริณามทุกฺขา"ติ ๖- สพฺพํ
วิตฺถาเรตพฺพํ. อปิจ อนิจฺจาทิสตฺตอนุปสฺสนาวเสนปิ อนุปสฺสิตพฺพา.
    จิตฺตธมฺเมสุปิ จิตฺตํ ตาว อารมฺมณาธิปติสหชาตภูมิกมฺมวิปากกิริยาทิ-
นานตฺตเภทานํ อนิจฺจาทิอนุปสฺสนานํ สราคาทีนญฺจ เภทานํ วเสน อนุปสฺสิตพฺพํ,
@เชิงอรรถ:  สี.,ก. ลุชฺชนฏฺเฐน               อภิ.วิ. ๓๕/๓๖๒/๒๓๑
@ อภิ.วิ. ๓๕/๓๖๒/๒๓๑        ม. ปริชานาติ เวทนาติ, สํ.สฬา ๑๘/๓๖๘/๒๕๗ (สฺยา)
@ สํ.สฬา ๑๘/๓๙๑/๒๖๘ (สฺยา)         มุ.มู. ๑๒/๔๖๕/๔๑๔
ธมฺมา สลกฺขณสามญฺญลกฺขณานํ สุญฺญตธมฺมสฺส อนิจฺจตาทิสตฺตอนุปสฺสนานํ
"สนฺตํ วา อชฺฌตฺตํ กามจฺฉนฺทนฺ"ติอาทีนญฺจ ปเภทานํ วเสน อนุปสฺสิตพฺพา.
เสสํ วุตฺตนยเมว. อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถาโร ปน ทีฆมชฺฌิมฏฺฐกถาสุ ๑-
สติปฏฺฐานวณฺณนายํ วุตฺตนเยน เวทิตพฺโพ.


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๓ หน้า ๒๔๗-๒๕๒. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=13&A=5372&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=13&A=5372&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=19&i=678              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=19&A=3859              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=19&A=3653              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=19&A=3653              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๘ http://84000.org/tipitaka/read/?index_19

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]