อรรถกถาเล่มที่ ๑๓ ภาษาบาลีอักษรไทย
 สํ.อ. (สารตฺถ.๓)

                        ๑๐. วิภงฺคสุตฺตวณฺณนา
    [๘๓๒] ทสเม โกสชฺชสหคโตติ อิธ ภิกฺขุ ฉนฺทํ อุปฺปาเทตฺวา กมฺมฏฺานํ
มนสิกโรนฺโต นิสีทติ, อถสฺส จิตฺเต ลีนากาโร โอกฺกมติ, โส "ลีนากาโร เม
โอกฺกนฺโต"ติ ตฺวา อปายภเยน จิตฺตํ ตชฺเชตฺวา ปุน ฉนฺทํ อุปฺปาเทตฺวา
กมฺมฏฺานํ มนสิ กโรติ. อถสฺส ปุน ลีนากาโร โอกฺกมติ, โส ปุน อปายภเยน
จิตฺตํ ตชฺเชตฺวา ๒- ฉนฺทํ อุปฺปาเทตฺวา กมฺมฏฺานํ มนสิ กโรตีติ เอวมสฺส
โกสชฺเชน โวกิณฺณตฺตา ฉนฺโท โกสชฺชสหคโต นาม โหติ. โกสชฺชสมฺปยุตฺโตติ
ตสฺเสว เววจนํ.
    อุทฺธจฺจสหคโตติ อิธ ภิกฺขุ ฉนฺทํ อุปฺปาเทตฺวา กมฺมฏฺานํ มนสิกโรนฺโต
นิสีทติ, อถสฺส จิตฺตํ อุทฺธจฺเจ ปตติ, โส พุทฺธธมฺมสํฆคุเณ อาวชฺเชตฺวา จิตฺตํ
หาเสตฺวา โตเสตฺวา กมฺมนิยํ กตฺวา ปุน ฉนฺทํ อุปฺปาเทตฺวา กมฺมฏฺานํ มนสิ
กโรติ. อถสฺส ปุน จิตฺตํ อุทฺธจฺเจ ปตติ, โส ปุน พุทฺธธมฺมสํฆคุเณ
อาวชฺเชตฺวา จิตฺตํ หาเสตฺวา โตเสตฺวา กมฺมนิยํ กตฺวา ฉนฺทํ อุปฺปาเทตฺวา
กมฺมฏฺานํ มนสิ กโรตีติ เอวมสฺส อุทฺธจฺเจน  โวกิณฺณตฺตา ฉนฺโท
อุทฺธจฺจสหคโต นาม โหติ.
    ถินมิทฺธสหคโตติ อิธ ภิกฺขุ ฉนฺทํ อุปฺปาเทตฺวา กมฺมฏฺานํ มนสิกโรนฺโต
นิสีทติ, อถสฺส ถินมิทฺธํ ๓- อุปฺปชฺชติ, โส "อุปฺปนฺนํ เม ถินมิทฺธนฺ"ติ ตฺวา
อุทเกน มุขํ ปุญฺฉิตฺวา กณฺเณ อากฑฺฒิตฺวา ปคุณํ ธมฺมํ สชฺฌายิตฺวา ทิวา
คหิตํ วา อาโลกสญฺ มนสิกริตฺวา ถินมิทฺธํ วิโนเทตฺวา ปุน ฉนฺทํ อุปฺปาเทตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. โย โส    ๒ ฉ.ม. ตชฺเชตฺวา, อาวชฺเชตฺวา    ๓ ก. นิทฺทา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๓๗.
กมฺมฏฺานํ มนสิ กโรติ. อถสฺส ปุน ถินมิทฺธํ อุปฺปชฺชติ, โส วุตฺตนเยเนว
ปุน ถินมิทฺธํ วิโนเทตฺวา ฉนฺทํ อุปฺปาเทตฺวา กมฺมฏฺานํ มนสิ กโรตีติ เอวมสฺส
ถินมิทฺเธน โวกิณฺณตฺตา ฉนฺโท ถินมิทฺธสหคโต นาม โหติ.
    อนุวิกฺขิตฺโตติ อิธ ภิกฺขุ ฉนฺทํ อุปฺปาเทตฺวา กมฺมฏฺานํ มนสิกโรนฺโต
นิสีทติ, อถสฺส กามคุณารมฺมเณ จิตฺตํ วิกฺขิปติ, โส "พหิทฺธา วิกฺขิตฺตํ เม
จิตฺตนฺ"ติ ตฺวา อนมตคฺค ๑- เทวทูต ๒- เวลาม ๓- อนาคตภยสุตฺตาทีนิ ๔-
สุตฺตานิ ๕- อาวชฺเชนฺโต สุตฺตทณฺเฑน จิตฺตํ ตชฺเชตฺวา กมฺมนิยํ กตฺวา ปุน ฉนฺทํ
อุปฺปาเทตฺวา กมฺมฏฺานํ มนสิ กโรติ. อถสฺส ปุน จิตฺตํ วิกฺขิปติ, โส ปุน
สุตฺตทณฺเฑน จิตฺตํ กมฺมนิยํ กตฺวา ฉนฺทํ อุปฺปาเทตฺวา กมฺมฏฺานํ มนสิ
กโรตีติ เอวมสฺส กามวิตกฺกโวกิณฺณตฺตา ฉนฺโท พหิทฺธา ปญฺจกามคุเณ อารพฺภ
อนุวิกฺขิตฺโต อนุวิสโฏ โหติ.
    ยถา ปุเร ตถา ปจฺฉาติ กมฺมฏฺานวเสนปิ เทสนาวเสนปิ ปุริมปจฺฉิมตา
เวทิตพฺพา. กถํ? กมฺมฏฺาเน ตาว กมฺมฏฺานสฺส อภินิเวโส ปุเร นาม,
อรหตฺตํ ปจฺฉา นาม. ตตฺถ โย ภิกฺขุ มูลกมฺมฏฺาเน อภินิวิสิตฺวา อติลีนาทีสุ
จตูสุ าเนสุ จิตฺตสฺส โอกฺกมนํ ปฏิเสเธตฺวา ทุฏฺโคเณ โยชิตฺวา สาเรนฺโต
วิย จตุรสฺสฆฏิกํ โอตาเรนฺโต วิย จตุนฺนํ านานํ เอกฏฺาเนปิ อสชฺชนฺโต
สงฺขาเร สมฺมสิตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณาติ, อยมฺปิ ยถา ปุเร ตถา ปจฺฉา วิหรติ
นาม. อยํ กมฺมฏฺานวเสน ปุริมปจฺฉิมตา. เทสนาวเสน ปน เกสา ปุเร นาม,
มตฺถลุงฺคํ ปจฺฉา นาม. ตตฺถ โย ภิกฺขุ เกเสสุ อภินิวิสิตฺวา วณฺณสณฺานาทิวเสน
@เชิงอรรถ: ๑ สํ.นิ. ๑๖/๑๒๔/๑๗๒  ๒ ม. อุ. ๑๔/๒๖๑/๒๓๐  ๓ ปาฬิ. เจลสุตฺต, ฉ.ม. เจโลปม...,
@สํ.มหา. ๑๙/๑๑๐๔/๓๘๓, องฺ. นวก. ๒๓/๒๒๔(๒๐)/๔๐๕-๖ อาทิ (สฺยา)
@๔ องฺ. ปญฺจก. ๒๒/๗๗/๑๑๕ (สฺยา)  ๕ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๓๘.
เกสาทโย ปริคฺคณฺหนฺโต จตูสุ าเนสุ อสชฺชนฺโต ยาว มตฺถลุงฺคา ภาวนํ
ปาเปติ, อยมฺปิ ยถา ปุเร ตถา ปจฺฉา วิหรติ นาม. เอวํ เทสนาวเสน
ปุริมปจฺฉิมตา เวทิตพฺพา. ยถา ปจฺฉา ตถา ปุเรติ อิทํ ปุริมนยสฺส ๑-
เววจนํ.
    ยถา อโธ ตถา อุทฺธนฺติ อิทํ สรีรวเสน เวทิตพฺพํ. เตเนวาห "อุทฺธํ
ปาทตลา อโธ เกสมตฺถกา"ติ. ตตฺถ โย ภิกฺขุ ปาทตลโต ปฏฺาย ยาว เกสมตฺตกา
ทฺวตฺตึสาการวเสน วา ปาทงฺคุลีนํ อคฺคปพฺพฏฺิโต ยาว สีสกฏาหโต, ๒-
สีสกฏาหโต ยาว ปาทงฺคุลีนํ อคฺคปพฺพฏฺีนิ, ตาว อฏฺิวเสน วา ภาวนํ ปาเปติ
จตูสุ าเนสุ เอกฏฺาเนปิ อสชฺชนฺโต. อยํ ยถา อุทฺธํ ตถา อโธ, ยถา อโธ
ตถา อุทฺธํ วิหรติ นาม.
    เยหิ อากาเรหีติ เยหิ โกฏฺาเสหิ. เยหิ ลิงฺเคหีติ เยหิ สณฺาเนหิ.
เยหิ นิมิตฺเตหีติ เยหิ อุปฏฺาเนหิ. อาโลกสญฺา สุคฺคหิตา โหตีติ โย ภิกฺขุ
องฺคเณ นิสีทิตฺวา อาโลกสญฺ มนสิ กโรติ, กาเลน นิมีเลติ, กาเลน อุมฺมีเลติ,
อถสฺส ยทา นิมีเลนฺตสฺสาปิ อุมฺมีเลตฺวา โอโลเกนฺตสฺส วิย เอกสทิสเมว
อุปฏฺาติ, ตทา อาโลกสญฺา ชาตา นาม โหติ. "ทิวาสญฺา"ติปิ ตสฺเสว นามํ.
สา จ ปน รตฺตึ อุปฺปชฺชมานา สุคฺคหิตา นาม โหติ. สฺวาธิฏฺิตาติปิ ตสฺเสว
เววจนํ, สุฏฺุ อธิฏฺิตา สุฏฺุ ปิตา สฺวาธิฏฺิตา นาม วุจฺจติ, สา อตฺถโต
สุคฺคหิตาเยว โย อาโลเกน ถินมิทฺธํ วิโนเทตฺวา ฉนฺทํ อุปฺปาเทตฺวา กมฺมฏฺานํ
มนสิ กโรติ, ตสฺส ทิวาปิ อาโลกสญฺา สุคฺคหิตาเยว สฺวาธิฏฺิตา นาม. รตฺติ
วา โหตุ ทิวา วา, เยน อาโลเกน ถินมิทฺธํ วิโนเทตฺวา กมฺมฏฺานํ มนสิ
กโรติ, ตสฺมึ ถินมิทฺธวิโนทเน อาโลเก อุปฺปนฺนา สญฺา สุคฺคหิตา นาม.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปุริมสฺเสว                ๒ ฉ.ม. สีสกฏาหํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๓๙.
วีริยาทีสุปิ เอเสว นโย. อิมสฺมึ สุตฺเต ฉนฺนํ อภิญฺานํ ปาทกิทฺธิ
กถิตาติ. ๑-
                       ปาสาทกมฺปนวคฺโค ทุติโย.
                         --------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๓ หน้า ๓๓๖-๓๓๙.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=13&A=7334&modeTY=1&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=13&A=7334&modeTY=1&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=19&i=1179
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=19&A=6907
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=19&A=6925
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=19&A=6925
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๘
http://84000.org/tipitaka/read/?index_19