ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๑๓ ภาษาบาลีอักษรไทย สํ.อ. (สารตฺถ.๓)

                        ๙. เวสาลีสุตฺตวณฺณนา
    [๙๘๕] นวเม เวสาลิยนฺติ เอวํนามเก อิตฺถิลิงฺควเสน ปวตฺตโวหาเร นคเร. ตํ
หิ นครํ ติกฺขตฺตุํ ปาการปริกฺเขปวฑฺฒเนน วิสาลีภูตตฺตา เวสาลีติ วุจฺจติ. อิทมฺปิ
จ นครํ สพฺพญฺญุตํ ปตฺเตเยวสมฺมาสมฺพุทฺเธ สพฺพาการเวปุลฺลตํ ปตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ.
เอวํ โคจรคามํ ทสฺเสตฺวา นิวาสฏฺฐานมาห มหาวเน กูฏาคารสาลายนฺติ. ตตฺถ
มหาวนํ นาม สยํ ชาตํ อโรปิมํ สปริจฺเฉทํ มหนฺตํ วนํ. กปิลวตฺถุสามนฺตา ปน มหาวนํ
@เชิงอรรถ:  สี....มุตฺตาคุลิกาทิสทิสํ
หิมวนฺเตน สห เอกาพทฺธํ อปริจฺเฉทํ หุตฺวา มหาสมุทฺทํ อาหจฺจ ฐิตํ. อิทํ
ตาทิสํ น โหติ, สปริจฺเฉทํ มหนฺตํ วนนฺติ มหาวนํ. กูฏาคารสาลา ปน มหาวนํ
นิสฺสาย กเต อาราเม กูฏาคารํ อนฺโต กตฺวา หํสวฏฺฏกจฺฉนฺเนน กตา
สพฺพาการสมฺปนฺนา พุทฺธสฺส ภควโต คนฺธกุฏีติ เวทิตพฺพา.
    อเนกปริยาเยน อสุภกถํ กเถตีติ อเนเกหิ การเณหิ อสุภาการสนฺทสฺสนปฺปวตฺตํ
กายวิจฺฉนฺทนียกถํ ๑- กเถติ. เสยฺยถิทํ? อตฺถิ อิมสฺมึ กาเย เกสา โลมา
นขา ทนฺตา ฯเปฯ มุตฺตนฺติ. กึ วุตฺตํ โหติ:- ภิกฺขเว อิมสฺมึ พฺยามมตฺเต
กเฬวเร สพฺพากาเรนปิ วิจินนฺโต น โกจิ กิญฺจิ มุตฺตํ วา มณึ วา เวฬุริยํ
วา อครุํ วา จนฺทนํ วา กุงฺกุมํ วา กปฺปุรํ วา วาสจุณฺณาทึ วา อณุมตฺตมฺปิ
สุจิภาวํ ปสฺสติ, อถโข ปรมทุคฺคนฺธํ เชคุจฺฉอสฺสิริกทสฺสนํ เกสโลมาทินานปฺปการํ
อสุจิเมว ปสฺสติ, ตสฺมา น เอตฺถ ฉนฺโท วา ราโค วา กรณีโย. เยปิ
อุตฺตมงฺเค สิรสฺมึ ชาตา เกสา นาม. เตปิ อสุภา เจว อสุจิโน จ ปฏิกูลา
จ. โส จ เนสํ อสุภาสุจิปฏิกูลภาโว วณฺณโตปิ สณฺฐานโตปิ คนฺธโตปิ อาสยโตปิ
โอกาสโตปีติ ปญฺจหากาเรหิ เวทิตพฺโพ. เอวํ โลมาทีนมฺปีติ อยเมตฺถ สงฺเขโป,
วิตฺถาโร ปน วิสุทฺธิมคฺเค ๒- วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพ. อิติ ภควา เอกเมกสฺมึ
โกฏฺฐาเส ปญฺจปญฺจปฺปเภเทน อเนกปริยาเยน อสุภกถํ กเถติ.
    อสุภาย วณฺณํ ภาสตีติ อุทฺธุมาตกาทิวเสน อสุภมาติกํ นิกฺขิปิตฺวา
ปทภาชนีเยน ตํ วิภชนฺโต วณฺเณนฺโต อสุภาย วณฺณํ ภาสติ. อสุภภาวนาย
วณฺณํ ภาสตีติ ยา อยํ เกสาทีสุ วา อุทฺธุมาตกาทีสุ วา อชฺฌตฺตพหิทฺธา
วตฺถูสุ อสุภาการํ คเหตฺวา ปวตฺตสฺส จิตฺตสฺส ภาวนา วฑฺฒนา ผาติกมฺมํ,
ตสฺสา อสุภภาวนาย อานิสํสํ ทสฺเสนฺโต วณฺณํ ภาสติ, คุณํ ปริกิตฺเตติ.
@เชิงอรรถ:  ม. กายวิจฺฉินฺทนิยกถํ            วิสุทฺธิ. ๒/๑๖๕ (สฺยา)
เสยฺยถิทํ? "อสุภภาวนาภิยุตฺโต ภิกฺขเว ภิกฺขุ เกสาทีสุ วา วตฺถูสุ
อุทฺธุมาตกาทีสุ วา ปญฺจงฺควิปฺปหีนํ ปญฺจงฺคสมนฺนาคตํ ติวิธกลฺยาณํ
ทสลกฺขณสมฺปนฺนํ ปฐมชฺฌานํ ปฏิลภติ. โส ตํ ปฐมชฺฌานสงฺขาตํ จิตฺตมญฺชุสํ
นิสฺสาย วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อุตฺตมตฺถํ อรหตฺตํ ปาปุณาตี"ติ.
    อิจฺฉามหํ ภิกฺขเว อฑฺฒมาสํ ปฏิสลฺลียิตุนฺติ อหํ ภิกฺขเว เอกํ อฑฺฒมาสํ
ปฏิสลฺลียิตุํ นิลียิตุํ เอกโกว หุตฺวา วิหริตุํ อิจฺฉามีติ อตฺโถ. นามฺหิ เกนจิ
อุปสงฺกมิตพฺโพ อญฺญตฺร เอเกน ปิณฺฑปาตนีหารเกนาติ โย อตฺตนา ปยุตฺตวาจํ
อกตฺวา มมตฺถาย สทฺเธสุ กุเลสุ ปฏิยตฺตปิณฺฑปาตํ นีหริตฺวา มยฺหํ อุปนาเมติ,
ตํ ปิณฺฑปาตนีหารกํ เอกํ ภิกฺขุํ ฐเปตฺวา นามฺหิ อญฺเญน เกนจิ ภิกฺขุนา
วา คหฏฺเฐน วา อุปสงฺกมิตพฺโพติ.
    กสฺมา ปน เอวมาหาติ? อตีเต กิร ปญฺจสตา มิคลุทฺทกา มหตีหิ
ทณฺฑวาคุราทีหิ ๑- อรญฺญํ ปริกฺขิปิตฺวา หฏฺฐตุฏฺฐา เอกโตเยว ยาวชีวํ
มิคปกฺขิฆาตกกมฺเมน ชีวิตํ กปฺเปตฺวา นิรเย อุปฺปนฺนา. เต ตตฺถ ปจฺจิตฺวา ปุพฺเพ
กเตน เกนจิเทว กุสลกมฺเมน มนุสฺเสสุ อุปฺปนฺนา กลฺยาณูปนิสฺสยวเสน
สพฺเพปิ ภควโต สนฺติเก ปพฺพชฺชญฺจ อุปสมฺปทญฺจ ลภึสุ. เตสํ ตโต มูลากุสล-
กมฺมโต อวิปกฺกวิปากา อปราปรเจตนา ตสฺมึ อฑฺฒมาสพฺภนฺตเร อตฺตูปกฺกเมน
จ ปรูปกฺกเมน จ ชีวิตูปจฺเฉทาย โอกาสมกาสิ. ตํ ภควา อทฺทส. กมฺมวิปาโก
จ นาม น สกฺกา เกนจิ ปฏิพาหิตุํ. เตสุ จ ภิกฺขูสุ ปุถุชฺชนาปิ อตฺถิ,
โสตาปนฺนสกทาคามิอนาคามิขีณาสวาปิ. ตตฺถ ขีณาสวา อปฺปฏิสนฺธิกา, อิตเร
อริยสาวกา นิยตคติกา สุคติปรายนา, ๒- ปุถุชฺชนานํ คติ อนิยตา.
    อถ ภควา จินฺเตสิ "อิเม อตฺตภาเว ฉนฺทราเคน มรณภยภีตา น
สกฺขิสฺสนฺติ คตึ วิโสเธตุํ, หนฺท เนสํ ฉนฺทราคปฺปหานาย อสุภกถํ กเถมิ. ตํ
@เชิงอรรถ:  ม. เลฑฺฑุทณฺฑวากุราทีหิ          สี.,ก. นิยตคติปรายนา
สุตฺวา อตฺตภาเว วิคตจฺฉนฺทราคตาย คติวิโสธนํ กตฺวา สคฺเค ปฏิสนฺธึ
คณฺหิสฺสนฺติ, เอวํ เตสํ มม สนฺติเก ปพฺพชฺชา สาตฺถิกา ภวิสฺสตี"ติ. ตโต
เตสํ อนุคฺคหาย อสุภกถํ กเถสิ กมฺมฏฺฐานสีเสน, โน มรณวณฺณสํวณฺณนาธิปฺปาเยน.
กเถตฺวา จ ปนสฺส เอตทโหสิ "สเจ อิมํ อฑฺฒมาสํ ภิกฺขู ปสฺสิสฺสนฺติ,
`อชฺช เอโก ภิกฺขุ มโต, อชฺช เทฺว ฯเปฯ อชฺช ทสา'ติ อาคนฺตฺวา
อาโรเจสฺสนฺติ, อยญฺจ กมฺมวิปาโก น สกฺกา มยา วา อญฺเญน วา ปฏิพาหิตุํ,
สฺวาหํ ตํ สุตฺวาปิ กึ กริสฺสามิ, กึ เม อนตฺถเกน อนยพฺพยสเนน สุเตน,
หนฺทาหํ ภิกฺขูนํ อทสฺสนํ อุปคจฺฉามี"ติ. ตสฺมา เอวมาห "อิจฺฉามหํ ภิกฺขเว
อฑฺฒมาสํ ปฏิสลฺลียิตุํ, นามฺหิ เกนจิ อุปสงฺกมิตพฺโพ อญฺญตฺร เอเกน
ปิณฺฑปาตนีหารเกนา"ติ.
    อปเร ปนาหุ "ปรูปวาทวิวชฺชนตฺถํ เอวํ วตฺวา ปฏิสลฺลีโน"ติ. ปเร
กิร ภควนฺตํ อุปวทิสฺสนฺติ "อยํ `สพฺพญฺญู อหํ สทฺธมฺมวรจกฺกวตฺตี'ติ
ปฏิชานมาโน อตฺตโนปิ สาวเก อญฺญมญฺญํ ฆาเตนฺเต นิวาเรตุํ น สกฺโกติ,
กิมญฺญํ สกฺขิสฺสตี"ติ. ตตฺร ปณฺฑิตา วกฺขนฺติ "ภควา ปฏิสลฺลานมนุยุตฺโต น
อิมํ ปวตฺตึ ชานาติ, โกจีสฺส อาโรจยิตาปิ นตฺถิ, สเจ ชาเนยฺย อทฺธา
นิวาเรยฺยา"ติ อิทํ ปน อิจฺฉามตฺตํ, ปฐมเมเวตฺถ การณํ. นาสฺสุธาติ เอตฺถ
อสฺสุธาติ ปทปูรณมตฺเต อวธารณตฺเถ วา ๑- นิปาโต, เนว โกจิ ภควนฺตํ
อุปสงฺกมีติ.
    อเนเกหิ วณฺณสณฺฐานาทีหิ การเณหิ โวกาโร อสฺสาติ อเนกาการโวกาโร.
อเนกาการโวกิณฺโณ อเนกากาเรน สมฺมิสฺโสติ วุตฺตํ โหติ. โก โส?
อสุภภาวนานุโยโค, ตํ อเนกาการโวการํ. อสุภภาวนานุโยคมนุยุตฺตา วิหรนฺตีติ
@เชิงอรรถ:  สี. อวธารณมตฺเต วา
ยุตฺตปฺปยุตฺตา วิหรนฺติ. อฏฺฏียมานาติ เตน กาเยน อฏฺฏา ทุกฺขิตา โหนฺติ.
หรายมานาติ ลชฺชมานา. ชิคุจฺฉมานาติ ชิคุจฺฉํ อุปฺปาทยมานา. สตฺถหารกํ
ปริเยสนฺตีติ ชีวิตหรณกสตฺถํ ปริเยสนฺติ. น เกวลญฺจ เต สตฺถํ ปริเยสิตฺวา อตฺตนา
วา ๑- อตฺตานํ ชีวิตา โวโรเปนฺติ, มิคลณฺฑิกมฺปิ ปน สมณกุตฺตกํ อุปสงฺกมิตฺวา
"สาธุ โน อาวุโส ชีวิตา โวโรเปหี"ติ วทนฺติ. เอตฺถ จ อริยา เนว ปาณาติปาตํ
กรึสุ, น สมาทเปสุํ, น สมนุญฺญา อเหสุํ. ปุถุชฺชนา ปน สพฺพมกํสุ.
    ปฏิสลฺลานา วุฏฺฐิโตติ เตสํ ปญฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานํ ชีวิตกฺขยปฺปตฺตภาวํ
ญตฺวา ตโต เอกีภาวโต วุฏฺฐิโต ชานนฺโตปิ อชานนฺโต วิย กถาสมุฏฺฐาปนตฺถํ
อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อามนฺเตสิ. กึ นุ โข อานนฺท ตนุภูโต วิย ภิกฺขุสํโฆติ
อิโต อานนฺท ปุพฺเพ พหู ภิกฺขู เอกโต อุปฏฺฐานํ อาคจฺฉนฺติ, อุทฺเทสํ
ปริปุจฺฉํ คณฺหนฺติ, สชฺฌายนฺติ, เอกปชฺโชโต วิย อาราโม ทิสฺสติ. อิทานิ
ปน อฑฺฒมาสมตฺตสฺส อจฺจเยน ตนุภูโต วิย ตนุโก มนฺโท อปฺปโก วิรโฬ
วิย ชาโต ภิกฺขุสํโฆ, กึ นุ โข การณํ, กึ ทิสาสุ ปกฺกนฺตา ภิกฺขูติ.
    อถายสฺมา อานนฺโท กมฺมวิปาเกน เตสํ ชีวิตกฺขยปฺปตฺตึ อสลฺลกฺเขนฺโต
อสุภกมฺมฏฺฐานานุโยคปจฺจยา ปน สลฺลกฺเขนฺโต ตถาหิ ปน ภนฺเต ภควาติ
อาทึ วตฺวา ภิกฺขูนํ อรหตฺตปฺปตฺติยา อญฺญํ กมฺมฏฺฐานํ ยาจนฺโต สาธุ ภนฺเต
ภควาติอาทิมาห. ตสฺสตฺโถ:- สาธุ ภนฺเต ภควา อญฺญํ การณํ อาจิกฺขตุ,
เยน ภิกฺขุสํโฆ อรหตฺเต ปติฏฺฐเหยฺย. มหาสมุทฺทํ โอโรหณติตฺถานิ วิย
อญฺญานิปิ ทสานุสฺสติทสกสิณจตุธาตุววตฺถานพฺรหฺมวิหารอานาปานสฺสติปเภทานิ
พหูนิ นิพฺพาโนโรหณานิ สนฺติ, เตสุ ภควา ภิกฺขู สมสฺสาเสตฺวา อญฺญตรํ
กมฺมฏฺฐานํ อาจิกฺขตูติ อธิปฺปาโย.
@เชิงอรรถ:  สี. อตฺตนาว
    อถ ภควา ตถากาตุกาโม เถรํ อุยฺโยเชนฺโต เตนหานนฺทาติอาทิมาห.
ตตฺถ เวสาลึ อุปนิสฺสายาติ เวสาลิยํ อุปนิสฺสาย ๑- สมนฺตา คาวุเตปิ อฑฺฒโยชเนปิ
ยาวติกา วิหรนฺติ, เต สพฺเพ สนฺนิปาเตหีติ อตฺโถ. สพฺเพ อุปฏฺฐานสาลายํ
สนฺนิปาเตตฺวาติ อตฺตนา คนฺตุํ ยุตฺตฏฺฐานํ สยํ คนฺตฺวา อญฺญตฺถ ทหรภิกฺขู
ปหิณิตฺวา มุหุตฺเตเนว อนวเสเส ภิกฺขู อุปฏฺฐานสาลายํ สมูหํ กตฺวา.
ยสฺสทานิ ภนฺเต ภควา กาลํ มญฺญตีติ เอตฺถ ยมธิปฺปาโย:- ภควา ภิกฺขุสํโฆ
สนฺนิปติโต, เอส กาโล ๒- ภิกฺขูนํ ธมฺมกถํ กาตุํ, อนุสาสนึ ทาตุํ, อิทานิ ยสฺส
ตุเมฺห กาลํ ชานาถ, ตํ กาตพฺพนฺติ.
    อถ โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ อยมฺปิ โข ภิกฺขเวติ อามนฺเตตฺวา
จ ปน ภิกฺขูนํ อรหตฺตปฺปตฺติยา ปุพฺเพ อาจิกฺขิตอสุภกมฺมฏฺฐานโต อญฺญํ
ปริยายํ อาจิกฺขนฺโต อานาปานสฺสติสมาธีติอาทิมาห. ตตฺถ อานาปานสฺสติสมาธีติ
อานาปานปริคฺคหิกาย สติยา สทฺธึ สมฺปยุตฺโต สมาธิ, อานาปานสฺสติยํ วา
สมาธิ อานาปานสฺสติสมาธิ. ภาวิโตติ อุปฺปาทิโต วฑฺฒิโต วา. พหุลีกโตติ
ปุนปฺปุนํ กโต. สนฺโต เจว ปณีโต จาติ สนฺโต เจว ปณีโต เจว.
อุภยตฺถ เอวสทฺเทน นิยโม เวทิตพฺโพ. กึ วุตฺตํ โหติ:- อยํ หิ ยถา
อสุภกมฺมฏฺฐานํ เกวลํ ปฏิเวธวเสน สนฺตญฺจ ปณีตญฺจ, โอฬาริการมฺมณตฺตา ปน
ปฏิกูลารมฺมณตฺตา ๓- จ อารมฺมณวเสน เนว สนฺตํ น ปณีตํ, น เอวํ เกนจิ
ปริยาเยน อสนฺโต วา อปฺปณีโต วา, อถโข ๔- อารมฺมณสนฺตตายปิ สนฺโต
วูปสนฺโต นิพฺพุโต, ปฏิเวธสงฺขาตาย องฺคสนฺตตายปิ, อารมฺมณปฺปณีตตาย
ปณีโต อติตฺติกโร, องฺคปฺปณีตตายปีติ. เตน วุตฺตํ "สนฺโต เจว ปณีโต จา"ติ.
@เชิงอรรถ:  สี. เวสาลึ นิสฺสาย               ก. เทสนากาโล
@ สี.,ก. อุปฺปตฺติกฺขณารมฺมณตฺตา       ฉ.ม. อปิจ โข
    อเสจนโก จ สุโข จ วิหาโรติ เอตฺถ ปน นาสฺส เสจนนฺติ
อสจนโก, อนาสิตฺตโก อพฺโพกิณฺโณ ปาฏิเยกฺโก, อาเวณิโก, นตฺถิ เอตฺถ
ปริกมฺเมน วา อุปจาเรน วา สนฺตตา, อาทิสมนฺนาหารโต ๑- ปภุติ อตฺตโน
สภาเวเนว สนฺโต จ ปณีโต จาติ อตฺโถ. เกจิ "อเสจนโกติ อนาสิตฺตโก
โอชวนฺโต, สภาเวเนว มธุโร"ติ วทนฺติ. เอวมยํ อเสจนโก จ อปฺปิตปฺปิตกฺขเณ
กายิกเจตสิกสุขปฺปฏิลาภาย สํวตฺตนโต สุโข จ วิหาโร จาติ ๒- เวทิตพฺโพ.
    อุปฺปนฺนุปฺปนฺเนติ อวิกฺขมฺภิเต. ปาปเกติ ลามเก. อกุสเล ธมฺเมติ
อโกสลฺลสมฺภูเต ธมฺเม. ฐานโส อนฺตรธาเปตีติ ขเณเนว อนฺตรธาเปติ วิกฺขมฺเภติ.
วูปสเมตีติ สุฏฺฐุ อุปสเมติ, นิพฺเพธภาคิยตฺตา อนุปุพฺเพน อริยมคฺควุทฺธิปฺปตฺโต
สมุจฺฉินฺทติ, ปฏิปฺปสฺสมฺเภตีติ วุตฺตํ โหติ. คิมฺหานํ ปจฺฉิเม มาเสติ
อาสาฬฺหมาเส. อูหตํ รโชชลฺลนฺติ อฏฺฐมาเส วาตาตปสุกฺขาย โคมหึสาทิปาทปฺ-
ปหารสมฺภินฺนาย ปฐวิยา อุทฺธํ หตํ อูหตํ อากาเส สมุฏฺฐิตํ รชํ จ เรณุํ
จ. มหาอกาลเมโฆติ สพฺพํ นภํ อชฺโฌตฺถริตฺวา อุฏฺฐิโต อาสาฬฺหชุณฺหปกฺเข
สกลํ อฑฺฒมาสํ วสฺสนกเมโฆ. โส หิ อสมฺปตฺเต วสฺสกาเล อุปฺปนฺนตฺตา
อกาลเมโฆติ อิธ อธิปฺเปโต. ฐานโส อนฺตรธาเปติ วูปสเมตีติ ขเณเนว
อทสฺสนํ เนติ ปฐวิยํ สนฺนิสีทาเปติ. เอวเมว โขติ โอปมฺมนิทสฺสนเมตํ. ตโต
ปรํ วุตฺตนยเมว.


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๓ หน้า ๓๔๔-๓๕๐. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=13&A=7505&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=13&A=7505&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=19&i=1348              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=19&A=7794              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=19&A=7863              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=19&A=7863              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๘ http://84000.org/tipitaka/read/?index_19

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]