บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๑๓

๑๐. กิมิลสุตฺตวณฺณนา [๙๘๖] ทสเม กิมิลายนฺติ ^๓- เอวํนามเก นคเร. เอตทโวจาติ เถโร กิร จินฺเตสิ "อยํ ^๔- เทสนา น ยถานุสนฺธิกา กตา, ยถานุสนฺธึ คมิสฺสามี"ติ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. อาทิสมฺมสนาหารโต ^๒ ฉ.ม. จ วิหาโรติ @^๓ สี. กิมฺพิลายนฺติ ^๔ ก. สยํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๕๑.

เทสนานุสนฺธึ ฆเฏนฺโต เอตํ อโวจ. กายญฺญตรนฺติ ปฐวีอาทีสุ กาเยสุ อญฺญตรํ วทามิ, วาโยกายํ วทามีติ อตฺโถ. อถวา จกฺขฺวายตนํ ฯเปฯ กพฬีกาโร อาหาโรติ ปญฺจวีสติ รูปโกฏฺฐาสา รูปกาโย นาม, เตสุ อานาปานํ โผฏฺฐพฺพายตเน สงฺคหิตตฺตา กายญฺญตรํ โหติ, ตสฺมาปิ เอวมาห. ตสฺมา ติหาติ ยสฺมา จตูสุ กาเยสุ อญฺญตรํ วาโยกายํ, ปญฺจวีสติ โกฏฺฐาเส วา รูปกาเย อญฺญตรํ อานาปานํ อนุปสฺสติ, ตสฺมา กาเย กายานุปสฺสีติ อตฺโถ. เอวํ สพฺพตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพ. เวทนาญฺญตรนฺติ ตีสุ เวทนาสุ อญฺญตรํ, สุขเวทนํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํ. สาธุกํ มนสิการนฺติ ปีติปฏิสํเวทิตาทิวเสน อุปฺปนฺนํ ^๑- สุนฺทรํ มนสิการํ. กึ ปน มนสิกาโร สุขา เวทนา โหตีติ? น โหตีติ, เทสนาสีสํ ปเนตํ. ยเถว หิ "อนิจฺจสญฺญาภาวนานุโยคมนุยุตฺตา"ติ ^๒- เอตฺถ สญฺญานาเมน ปญฺญา วุตฺตา, เอวมิธาปิ มนสิการนาเมน ฌานเวทนา วุตฺตาติ เวทิตพฺพา. เอตสฺมึ หิ จตุกฺเก ปฐมปเท ปีติสีเสน เวทนา วุตฺตา. ทุติยปเท สุขนฺติ สรูเปเนว วุตฺตา. จิตฺตสงฺขารปททฺวเย "สญฺญา จ เวทนา จ เจตสิกา เอเต ธมฺมา จิตฺตปฺปฏิพทฺธา จิตฺตสงฺขารา"ติ ^๓- วจนโต "วิตกฺกวิจาเร ฐเปตฺวา สพฺเพปิ จิตฺตสมฺปยุตฺตกา ธมฺมา จิตฺตสงฺขาเร สงฺคหิตา"ติ วจนโต จิตฺตสงฺขารนาเมน เวทนา วุตฺตา. ตํ สพฺพํ มนสิการนาเมน สงฺคเหตฺวา อิธ "สาธุกํ มนสิการนฺ"ติ อาห. เอวํ สนฺเตปิ ยสฺมา เอสา เวทนา อารมฺมณํ น โหติ, ตสฺมา เวทนานุปสฺสนา น ยุชฺชตีติ. โน น ยุชฺชติ, มหาสติปฏฺฐานาทีสุปิ หิ ตํ ตํ สุขาทีนํ วตฺถุํ กตฺวา เวทนา เวทยติ, ตํ ปน เวทนา ปวตฺตึ อุปาทาย "อหํ เวทยามี"ติ โวหารมตฺตํ โหติ, ตํ สนฺธาย "สุขํ เวทนํ เวทยมาโน สุขํ เวทนํ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. อุปฺปนฺนุปฺปนฺนํ ^๒ ม.อุ. ๑๔/๑๔๗/๑๓๐ ^๓ ขุ.ปฏิ. ๓๑/๑๗๔/๒๐๒

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๕๒.

เวทยามี"ติอาทิ วุตฺตํ. อปิจ "ปีติปฏิสํเวที"ติอาทีนํ อตฺถวณฺณนายเมตสฺส ปริหาโร วุตฺโตเยว. วุตฺตํ เหตํ วิสุทฺธิมคฺเค ^๑- :- "ทฺวีหากาเรหิ ปีติ ปฏิสํวิทิตา โหติ, อารมฺมณโต จ อสมฺโมหโต จ. กถํ อารมฺมณโต ปีติ ปฏิสํวิทิตา โหติ? สปฺปีติเก เทฺว ฌาเน สมาปชฺชติ, ตสฺส สมาปตฺติกฺขเณ ฌานปฏิลาเภน อารมฺมณโต ปีติ ปฏิสํวิทิตา โหติ อารมฺมณสฺส ปฏิสํวิทิตตฺตา. กถํ อสมฺโมหโต ปีติ ปฏิสํวิทิตา โหติ? สปฺปีติเก เทฺว ฌาเน สมาปชฺชิตฺวา วุฏฺฐาย ฌานสมฺปยุตฺตปีตึ ขยโต วยโต สมฺมสติ, ตสฺส วิปสฺสนากฺขเณ ลกฺขณปฺปฏิเวเธน อสมฺโมหโต ปีติ ปฏิสํวิทิตา โหติ. วุตฺตเญฺหตํ ปฏิสมฺภิทายํ ^๒- "ทีฆํ อสฺสาสวเสน จิตฺตสฺส เอกคฺคตํ อวิกฺเขปํ ปชานโต สติ อุปฏฺฐิตา โหติ, ตาย สติยา เตน ญาเณน สา ปีติ ปฏิสํวิทิตา โหตี'ติ. เอเตเนว นเยน อวเสสปทานิปิ อตฺถโต เวทิตพฺพานี"ติ. อิติ ยเถว ฌานปฏิลาเภน อารมฺมณโต ปีติสุขจิตฺตสงฺขารา ปฏิสํวิทิตา โหนฺติ, เอวํ อิมินาปิ ฌานสมฺปยุตฺเตน เวทนาสงฺขาตมนสิการปฏิลาเภน อารมฺมณโต เวทนา ปฏิสํวิทิตา โหติ. ตสฺมา สุวุตฺตเมตํ "เวทนาสุ เวทนานุปสฺสี ภิกฺขุ ตสฺมึ สมเย วิหรตี"ติ. นาหํ อานนฺท มุฏฺฐสฺสติสฺส อสมฺปชานสฺสาติ เอตฺถ อยํ อธิปฺปาโย:- ยสฺมา "จิตฺตปฏิสํเวที อสฺสสิสฺสามี"ติอาทินา นเยน ปวตฺโต ภิกฺขุ กิญฺจาปิ อสฺสาสปฺปสฺสาสนิมิตฺตํ อารมฺมณํ กโรติ, ตสฺส ปน จิตฺตสฺส อารมฺมเณ สติญฺจ สมฺปชญฺญญฺจ อุปฏฺฐาเปตฺวา ปวตฺตนโต จิตฺเต จิตฺตานุปสฺสีเยว นาเมส โหติ. @เชิงอรรถ: ^๑ วิสุทฺธิ. ๒/๘๑ (สฺยา) ^๒ ขุ.ปฏิ. ๓๑/๑๗๒/๑๙๙

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๕๓.

น หิ มุฏฺฐสฺสติสฺส อสมฺปชานสฺส อานาปานสฺสติสมาธิภาวนา อตฺถิ, ตสฺมา อารมฺมณโต จิตฺตปฏิสํวิทิตวเสน "จิตฺเต จิตฺตานุปสฺสี ภิกฺขุ ตสฺมึ สมเย วิหรตี"ติ. โส ยํ ตํ โหติ อภิชฺฌาโทมนสฺสานํ ปหานํ, ตํ ปญฺญาย ทิสฺวา สาธุกํ อชฺฌุเปกฺขิตา โหตีติ เอตฺถ อภิชฺฌากามจฺฉนฺทนีวรณเมว, โทมนสฺสวเสน พฺยาปาทนีวรณํ ทสฺสิตํ. อิทํ ^๑- จตุกฺกํ วิปสฺสนาวเสเนว วุตฺตํ, ธมฺมานุปสฺสนา จ นีวรณปพฺพาทิวเสน ปญฺจธา ^๒- โหติ, ตสฺสา นีวรณปพฺพํ อาทิ, ตสฺสาปิ อิทํ นีวรณทฺวยํ อาทิ. อิติ ธมฺมานุปสฺสนาย อาทึ ทสฺเสตุํ อภิชฺฌาโทมนสฺสานนฺติ อาห. ปหานนฺติ อนิจฺจานุปสฺสนาย นิจฺจสญฺญํ ปชหตีติ เอวํ ปหานกรญาณํ ^๓- อธิปฺเปตํ. ตํ ปญฺญาย ทิสฺวาติ ตํ อนิจฺจตวิราคนิโรธปฏินิสฺสคฺคญาณสงฺขาตํ ปหานญาณํ อปราย วิปสฺสนาปญฺญาย, ตมฺปิ อปรายาติ เอวํ วิปสฺสนาปรมฺปรํ ทสฺเสติ. อชฺฌุเปกฺขิตา โหตีติ ยญฺจสฺส ปถปฏิปนฺนํ ^๔- อชฺฌุเปกฺขติ, ยญฺจ เอกโต อุปฏฺฐานํ อชฺฌุเปกฺขตีติ ทฺวิธา อชฺฌุเปกฺขติ นาม, ตตฺถ สหชาตานมฺปิ อชฺฌุเปกฺขนา โหติ, อารมฺมณสฺสาปิ อชฺฌุเปกฺขนา. อิธ อารมฺมณอชฺฌุเปกฺขนา อธิปฺเปตา. ตสฺมา ติหานนฺทาติ ยสฺมา "อนิจฺจานุปสฺสี อสฺสสิสฺสามี"ติอาทินา นเยน ปวตฺโต น เกวลํ นีวรณาทิธมฺเม, อภิชฺฌาโทมนสฺสสีเสน ปน วุตฺตานํ ธมฺมานํ ปหานกรญาณมฺปิ ปญฺญาย ทิสฺวา อชฺฌุเปกฺขิตา โหติ, ตสฺมา ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี ภิกฺขุ ตสฺมึ สมเย วิหรตีติ เวทิตพฺโพ. เอวเมว โขติ เอตฺถ จตุมหาปโถ วิย ฉ อายตนานิ ทฏฺฐพฺพานิ. ตสฺมึ ปํสุปุญฺโช วิย ฉสุ อายตเนสุ กิเลสา. จตูหิ ทิสาหิ อาคจฺฉนฺตา สกฏรถา วิย จตูสุ อารมฺมเณสุ ปวตฺตา จตฺตาโร สติปฏฺฐานา. เอเตน สกเฏน วา @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. อิทญฺหิ ^๒ ม.,ก. ฉพฺพิธา @^๓ สี.,ก. ปหานกํ ญาณํ ^๔ สี.,ก. ยญฺจ สมถปฏิปนฺนํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๕๔.

รเถน วา ปํสุปุญฺชสฺส อุปหนนํ วิย กายานุปสฺสนาทีหิ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ อุปฆาโต เวทิตพฺโพติ. เอกธมฺมวคฺโค ปฐโม. --------------

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๓ หน้า ๓๕๐-๓๕๔. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=13&A=7640&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=13&A=7640&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=19&i=1355 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=19&A=7841 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=19&A=7919 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=19&A=7919 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๘ http://84000.org/tipitaka/read/?index_19