ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๑๔ ภาษาบาลีอักษรไทย องฺ.อ. (มโนรถ.๑)

                         ๒. ทุติยวคฺควณฺณนา
     [๒๗๘] อปุพฺพํ อจริมนฺติ เอตฺถ จกฺกรตนปาตุภาวโต ปุพฺเพ ปุพฺพํ, ตสฺเสว
อนฺตรธานโต ปจฺฉา จริมํ. ตตฺถ ทฺวิธา จกฺกรตนสฺส อนฺตรธานํ โหติ จกฺกวตฺติโน
กาลกิริยาย วา ปพฺพชฺชาย วา. อนฺตรธานญฺจ ปน ตํ กาลกิริยโต วา ปพฺพชิตโต ๑-
วา สตฺตเม ทิวเส อนฺตรธายติ, ตโต ปรํ จกฺกวตฺติโน ปาตุภาโว อวาริโต.
     กสฺมา ปน เอกจกฺกวาเฬ เทฺว จกฺกวตฺติโน น อุปฺปชฺชนฺตีติ? วิวาทุปจฺเฉทโต
อนจฺฉริยภาวโต ๒- จกฺกรตนสฺส มหานุภาวโต จ. ทฺวีสุ หิ อุปฺปชฺชนฺเตสุ "อมฺหากํ
ราชา มหนฺโต, อมฺหากํ ราชา มหนฺโต"ติ วิวาโท อุปฺปชฺเชยฺย, "เอกสฺมึ ทีเป
จกฺกวตฺติ, เอกสฺมึ ทีเป จกฺกวตฺตี"ติ จ อนจฺฉริโย ภเวยฺย. โย จายํ จกฺกรตนสฺส
ทฺวิสหสฺสทีปปริวาเรสุ จตูสุ มหาทีเปสุ อิสฺสริยานุปฺปทานสมตฺโถ มหานุภาโว, โสปิ
ปริหาเยถ. อิติ วิวาทุปจฺเฉทโต อนจฺฉริยภาวโต จกฺกรตนสฺส มหานุภาวโต จ
น เอกจกฺกวาเฬ เทฺว อุปฺปชฺชนฺติ.
     [๒๗๙] ยํ อิตฺถี อรหํ อสฺส สมฺมาสมฺพุทฺโธติ เอตฺถ ติฏฺฐตุ ตาว สพฺพญฺญุคุเณ
นิพฺพตฺเตตฺวา โลกนิตฺถรณสมตฺโถ พุทฺธภาโว, ปณิธานมตฺตํปิ อิตฺถิยา น สมฺปชฺชติ.
               "มนุสฺสตฺตํ ลิงฺคสมฺปตฺติ     เหตุ สตฺถารทสฺสนํ
                ปพฺพชฺชา คุณสมฺปตฺติ      อธิกาโร จ ฉนฺทตา
                อฏฺฐธมฺมสโมธานา       อภินีหาโร สมิชฺฌตี"ติ ๓-
อิมานิ หิ ปณิธานสมฺปตฺติการณานิ. อิทํ ๔- ปณิธานํปิ สมฺปาเทตุํ อสมตฺถาย ๕-
อิตฺถิยา กุโต พุทฺธภาโวติ. "อฏฺฐานเมตํ ภิกฺขเว อนวกาโส ยํ อิตฺถี อรหํ อสฺส
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ปพฺพชฺชโต  ฉ. อจฺฉริยภาวโต   สฺยามรฏฺฐโปตฺถกสฺส ปาลิยํ อยํ คาถา น
@ทิสฺสติ,  ขุ.พุทฺธ. ๓๓/๕๙-ทีปงฺกรพุทฺธวํส   ฉ. อิติ   สี. อสมตฺถตาย
สมฺมาสมฺพุทฺโธ"ติ วุตฺตํ. สพฺพาการปริปูโรว ปุญฺญุสฺสโย สพฺพาการปริปุณฺณเมว
อตฺตภาวํ นิพฺพตฺเตตีติ ปุริโส โหติ อรหํ ๑- สมฺมาสมฺพุทฺโธ, น อิตฺถี.
     [๒๘๐] ราชา อสฺส จกฺกวตฺตีติอาทีสุปิ ยสฺมา อิตฺถิยา โกโสหิตวตฺถุคุยฺหตาทีนํ
๒- อภาเวน ลกฺขณานิ น ปริปูเรนฺติ, ๓- อิตฺถีรตนาภาเวน สตฺตรตนํ ๔- น
สมฺปชฺชติ, สพฺพมนุสฺเสหิ จ อธิโก อตฺตภาโว น โหติ. ตสฺมา "อฏฺฐานเมตํ
ภิกฺขเว อนวกาโส ยํ อิตฺถี ราชา อสฺส จกฺกวตฺตี"ติ วุตฺตํ.
     [๒๘๑] ยสฺมา จ สกฺกตฺตาทีนิ ตีณิ ฐานานิ อุตฺตมานิ, อิตฺถีลิงฺคญฺจ หีนํ, ๕-
ตสฺมาปสฺสา สกฺกตฺตาทีนิ น ปฏิสิทฺธานิ. ๕- นนุ จ ยถา อิตฺถีลิงฺคํ, เอวํ
ปุริสลิงฺคํปิ พฺรหฺมโลเก นตฺถิ. ตสฺมา "ยํ ปุริโส พฺรหฺมตฺตํ กาเรยฺย, ฐานเมตํ
วิชฺชตี"ติปิ น วตฺตพฺพํ สิยาติ. โน น วตฺตพฺพํ. กสฺมา? อิธ ปุริสสฺส ตตฺถ
นิพฺพตฺตนโต. พฺรหฺมตฺตนฺติ หิ มหาพฺรหฺมตฺตํ อธิปฺเปตํ. อิตฺถี จ อิธ ฌานํ
ภาเวตฺวา กาลํ กตฺวา พฺรหฺมปาริสชฺชานํ สหพฺยตํ ๖- อุปปชฺชติ, น มหาพฺรหฺมานํ.
ปุริโส ปน ตตฺถ น อุปฺปชฺชตีติ น วตฺตพฺโพ. สมาเนปิ เจตฺถ อุภยลิงฺคาภาเว
ปุริสสณฺฐานาว พฺรหฺมาโน, น อิตฺถีสณฺฐานา. ตสฺมา สุวุตฺตเมเวตํ.
     [๒๘๔] กายทุจฺจริตสฺสาติอาทีสุ ยถา นิมฺพวีชโกสาฏกิวีชานิ มธุรผลํ น
นิพฺพตฺเตนฺติ, อสาตํ อมธุรเมว นิพฺพตฺเตนฺติ, เอวํ กายทุจฺจริตาทีนิ มธุรํ
วิปากํ น นิพฺพตฺเตนฺติ, อมธุรเมว นิพฺพตฺเตนฺติ. ยถา จ อุจฺฉุวีชสาลิวีชาทีนิ
มธุรํ สาธุเมว ๗- ผลํ นิพฺพตฺเตนฺติ, น อสาตํ กฏุกํ. เอวํ กายสุจริตาทีนิ มธุรเมว
วิปากํ นิพฺพตฺเตนฺติ, น อมธุรํ. วุตฺตํปิ เจตํ:-
               "ยาทิสํ วปเต พีชํ      ตาทิสํ ลภเต ๘- ผลํ
                กลฺยาณการี กลฺยาณํ    ปาปการี จ ปาปกนฺ"ติ. ๙-
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ปุริโสว อรหํ โหติ   ฉ.ม. โกโสหิตวตฺถคุยฺหตาทีนํ   ฉ.ม. ปริปูรนฺติ
@ ฉ.ม. สตฺตรตนสมงฺคิตา  ๕-๕ ฉ.ม. ตสฺมา จสฺสา สกฺกตฺตาทีนิปิ ปฏิสิทฺธานิ
@ สี. สหวฺยตํ   ฉ.ม. สาทุรสเมว   ฉ.ม.,อิ. หรเต
@ สํ.ส. ๑๕/๒๕๖/๒๗๓ สมุทฺทกสุตฺต
     ตสฺมา "อฏฺฐานเมตํ ภิกฺขเว อนวกาโส ยํ กายทุจฺจริตสฺสา"ติอาทิ วุตฺตํ. ๑-
     [๒๙๐-๒๙๕] กายทุจฺจริตสมงฺคีติอาทีสุ สมงฺคีติ ปญฺจวิธสมงฺคิตา
อายูหนสมงฺคิตา เจตนาสมงฺคิตา กมฺมสมงฺคิตา วิปากสมงฺคิตา อุปฏฺฐานสมงฺคิตาติ.
ตตฺถ กุสลากุสลกมฺมายูหนกฺขเณ อายูหนสมงฺคิตาติ วุจฺจติ. ตถา เจตนาสมงฺคิตา. ๒-
ยาว ปน สตฺตา อรหตฺตํ น ปาปุณนฺติ, ตาว สพฺเพปิ สตฺตา ปุพฺเพ อุปจิตเจตนาย
สมงฺคิตาย เจตนาสมงฺคิโนติ วุจฺจนฺติ. เอสา เจตนาสมงฺคิตา. ๒- ยาว สตฺตา ๓-
อรหตฺตํ น ปาปุณนฺติ, ตาว สพฺเพปิ สตฺตา ปุพฺเพ อุปจิตวิปาการหํ กมฺมํ สนฺธาย
"กมฺมสมงฺคิโน"ติ วุจฺจนฺติ. เอสา กมฺมสมงฺคิตา. วิปากสมงฺคิตา วิปากกฺขเณเยว
เวทิตพฺพา. ยาว จ ๔- น สตฺตา อรหตฺตํ ปาปุณนฺติ, ตาว เตสํ ตโต จวิตฺวา นิรเย
ตาว อุปฺปชฺชมานานํ อคฺคิชาลโลหกุมฺภิอาทีหิ อุปฏฺฐานากาเรหิ นิรโย,
คพฺภเสยฺยกตฺตํ อาปชฺชมานานํ มาตุกุจฺฉิ, เทเวสุ อุปฺปชฺชมานานํ
กปฺปรุกฺขวิมานาทีหิ อุปฏฺฐานากาเรหิ เทวโลโกติ เอวํ อุปฺปตฺตินิมิตฺตํ ๕-
อุปฏฺฐาติ. อิติ เนสํ อิมินาอุปฺปตฺตินิมิตฺตุปฏฺฐาเนน อปริมุตฺตกา ๖-
อุปฏฺฐานสมงฺคิตา นาม. สา จลติ, เสสา นิจฺจลา. นิรเย หิ อุปฏฺฐิเตปิ เทวโลโก
อุปฏฺฐาติ, เทวโลเก อุปฏฺฐิเตปิ นิรโย อุปฏฺฐาติ, มนุสฺสโลเก อุปฏฺฐิเตปิ
ติรจฺฉานโยนิ อุปฏฺฐาติ, ติรจฺฉานโยนิยา จ อุปฏฺฐิตายปิ  มนุสฺสโลโก
อุปฏฺฐาติเยว.
      ตตฺริทํ วตฺถุํ:- โสณคิริปาเท กิร เขลวิหาเร ๗- โสณตฺเถโร นาม เอโก
ธมฺมกถิโก. ตสฺส ปิตา สุนขราชิโก ๘- นาม อโหสิ, เถโร ตํ ปฏิพาหนฺโตปิ สํวเร
ฐเปตุํ อสกฺโกนฺโต "มา นสฺสิ วราโก"ติ ๙- มหลฺลกกาเล อกามกํ นํ ปพฺพาเชสิ.
ตสฺส คิลานเสยฺยาย นิปนฺนสฺส นิรโย อุปฏฺฐาสิ. โสณคิริปาทโต มหนฺตา สุนขา
อาคนฺตฺวา ขาทิตุกามา วิย สมฺปริวาเรสุํ. โส ปน มรณภยภีโต ๑๐- "วาเรหิ ตาต
@เชิงอรรถ:  อิเธว วคฺโค นวโมติ ปาลิ  ๒-๒ เอตฺถนฺตเร ปาฐา สีหฬโปตฺถเก น ทิสฺสนฺติ
@ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ   ฉ.ม. ยาว ปน   ฉ.ม. อุปปตฺตินิมิตฺตํ. เอวมุปริปิ
@ ฉ.ม. อปริมุตฺตตา   สี. ปญฺจลวิหาเร, ฉ.ม. อเจลวิหาเร   สี.,ฉ.ม. สุนขวาชิโก
@ ม. ปาปโกติ  ๑๐ ฉ.ม. มหาภยภีโต
โสณ, วาเรหิ ตาต โสณา"ติ อาห. กึ มหาเถราติ. น ปสฺสสิ ตาตาติ ตํ
ปวุตฺตึ อาจิกฺขิ. โสณตฺเถโร "กถญฺหิ นาม มาทิสสฺส ปิตา นิรเย นิพฺพตฺติสฺสติ,
ปติฏฺฐาปิ ตสฺส ๑- ภวิสฺสามี"ติ ๒- สามเณเรหิ นานาปุปฺผานิ อาหริตฺวา ๓-
เจติยงฺคณโพธิยงฺคเณสุ ตลสณฺฐรณปูชํ ๔- อาสนปูชญฺจ กริตฺวา ๕- ปิตรํ มญฺจเกน
เจติยงฺคณํ หริตฺวา มญฺเจ นิสีทาเปตฺวา "อยํ มหาเถเรน ปูชา ๖- ตุมฺหากํ อตฺถาย
กตา, `อยํ เม ภควา ทุคฺคตปณฺณากาโร'ติ วตฺวา ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา จิตฺตํ ปสาเทหี"ติ
อาห. โส มหาเถโร ปูชํ ทิสฺวา ตถา กโรนฺโต จิตฺตํ ปสาเทสิ. ตาวเทวสฺส
เทวโลโก อุปฏฺฐาสิ. นนฺทวนจิตฺตลตาวนมิสฺสกวนวิมานานิ ๗- เจว เทวนาฏกานิ จ
ปริวาเรตฺวา ฐิตานิ วิย อเหสุํ. โส "อเปถ โสณ, อเปถ โสณา"ติ เถรํ อาห.
กิมิทํ เถราติ. ๘- เอตา เต มาตโร อาคจฺฉนฺตีติ. เถโร "สคฺโค อุปฏฺฐิโต
มหาเถรสฺสา"ติ จินฺเตสิ. เอวํ อุปฏฺฐานสมงฺคิตา จลตีติ เวทิตพฺพา. เอตาสุ อิธ ๙-
อายูหนเจตนากมฺมสมงฺคิตาวเสน กายทุจฺจริตสมงฺคิตาวเสน จ ๑๐-
"กายทุจฺจริตสมงฺคี"ติอาทิ วุตฺตํ.
     ตตฺถ เอเก อาจริยา "ยสฺมึ ขเณ กมฺมํ อายูหติ, ตสฺมึเยว ขเณ ตสฺส
สคฺโค อวาริโต"ติ ๑๑- วทนฺติ. อปเร ปน "อายูหนกมฺมํ ๑๒- นาม วิปากวารํ ลภนฺตํปิ
อตฺถิ อลภนฺตํปิ. ตตฺถ ยทา กมฺมํ วิปากวารํ ลภติ, ตสฺมึเยว กาเล ตสฺส
สคฺโค วาริโต"ติ วทนฺติ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติ. ๑๓-
                      อฏฺฐานปาลิวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                       ------------------
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ปติฏฺฐาสฺส  ม. ปติฏฺฐานมสฺส กริสฺสามีติ   ฉ.ม. อาหราเปตฺวา
@ ฉ.ม. ตลสนฺถรณปูชํ   ฉ.ม. กาเรตฺวา   ฉ.ม. มหาเถร ปูชา
@ ฉ.ม. นนฺทนวนจิตฺตลตาวนมิสฺสกวนผารุสกวนวิมานานิ   ฉ.ม. มหาเถราติ
@ ฉ.ม. สมงฺคิตาสุ อิธ  ๑๐ ฉ.ม. กายทุจฺจริตสมงฺคิตาวเสน จาติ ปาโฐ น ทิสฺสติ
@๑๑ ฉ.ม. วาริโตติ  ๑๒ ฉ.ม. อายูหิตกมฺมํ ๑๓ อิเธว วคฺโค ทสโมติ ปาลิ


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๔ หน้า ๔๑๔-๔๑๗. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=14&A=9898&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=14&A=9898&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=20&i=163              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=20&A=790              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=20&A=734              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=20&A=734              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๐ http://84000.org/tipitaka/read/?index_20

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]