อรรถกถาเล่มที่ ๑๕ ภาษาบาลีอักษรไทย
 องฺ.อ. (มโนรถ.๒)

                         ๒. ติฐานสุตฺตวณฺณนา
     [๔๒] ทุติเย วิคตมลมจฺเฉเรนาติ วิคตมจฺฉริยมเลน. มุตฺตจาโคติ วิสฏฺฐจาโค.
ปยตปาณีติ โธตหตฺโถ. อสฺสทฺโธ หิ สตฺตกฺขตฺตุํ หตฺเถ ๔- โธวิตฺวาปิ มลินหตฺโถว
โหติ, สทฺโธ ปน ทานาภิรตตฺตา มลินหตฺโถปิ โธตหตฺโถว. โวสฺสคฺครโตติ
โวสฺสคฺคสงฺขาเต ทาเน รโต. ยาจโยโคติ ยาจิตุํ ยุตฺโต, ยาจเกหิ วา โยโค
อสฺสาติปิ ยาจโยโค. ทานสํวิภาครโตติ ทานํ ททนฺโต สํวิภาคญฺจ กโรนฺโต
ทานสํวิภาครโต นาม โหติ.
     ทสฺสนกาโม สีลวตนฺติ ทสปิ โยชนานิ วีสมฺปิ ตึสมฺปิ โยชนสตมฺปิ คนฺตฺวา
สีลสมฺปนฺเน ทฏฺฐุกาโม โหติ ปาฏลิปุตฺตกพฺราหฺมณา ๕- วิย สทฺธาติสฺสมหาราชา
วิย จ. ปาฏลิปุตฺตสฺส กิร นครทฺวาเร สาลาย นิสินฺนา เทฺว พฺราหฺมณา
กาฬวลฺลิมณฺฑปวาสิมหานาคตฺเถรสฺส คุณกถํ สุตฺวา "อเมฺหหิ ตํ ภิกฺขุํ ทฏฺฐุํ
วฏฺฏตี"ติ
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ. ปทวาเร, ฉ.ม. ปทวาเรน  ๒ ฉ.ม. เตเนว
@๓ ขุ.อุ. ๒๕/๑๘/๑๑๕ สุปฺปวาสาสุตฺต   ๔ ก. สตฺตกฺขตฺตุํ หตฺถํ
@๕ ฉ.ม. ปาฏลิปุตฺตกพฺราหฺมโณ
เทฺวปิ ชนา นิกฺขมึสุ. เอโก อนฺตรามคฺเค กาลมกาสิ. เอโก สมุทฺทตีรํ ปตฺวา
นาวาย มหาติตฺถปฏฺฏเน โอรุยฺห อนุราธปุรํ อาคนฺตฺวา "กาฬวลฺลิมณฺฑโป กุหินฺ"ติ
ปฏิปุจฺฉิ. ๑- โรหณชนปเทติ. โส อนุปุพฺเพน เถรสฺส วสนฏฺฐานํ ปตฺวา จูฬนครคาเม
ทูรฆเร นิวาสํ คเหตฺวา เถรสฺส อาหารํ สมฺปาเทตฺวา ปาโตว ทสฺสนตฺถาย ๒-
เถรสฺส วสนฏฺฐานํ ปุจฺฉิตฺวา คนฺตฺวา ชนปริยนฺเต ๓- ฐิโต เถรํ ทูรโตว อาคจฺฉนฺตํ
ทิสฺวา สกึ ตตฺเถว ฐิโต ๔- วนฺทิตฺวา ปุน อุปสงฺกมิตฺวา โคปฺผเกสุ ทฬฺหํ คเหตฺวา
"อุจฺจา ภนฺเต ตุเมฺห"ติ อาห. เถโร จ นาติอุจฺโจ นาติรสฺโส ปมาณยุตฺโตว,
เตน นํ ปุน อาห "น อติอุจฺจา ตุเมฺห, ตุมฺหากํ ปน คุณา เมฆวณฺณสมุทฺทสฺส ๕-
มตฺถเกน คนฺตฺวา สกลชมฺพูทีปตลํ อชฺโฌตฺถริตฺวา คตา, อหํปิ ปาฏลิปุตฺต-
นครทฺวาเร นิสินฺโน ตุมฺหากํ ๖- คุณกถํ อสฺโสสินฺ"ติ. โส เถรสฺส ภิกฺขาหารํ ทตฺวา
อตฺตโน ติจีวรํ ปฏิยาเทตฺวา เถรสฺส สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา ตสฺโสวาเท ปติฏฺฐาย
กติปาเหเนว อรหตฺตํ ปาปุณิ.
     สทฺธาติสฺสมหาราชาปิ "ภนฺเต มยฺหํ วนฺทิตพฺพยุตฺตกํ เอกํ อยฺยํ อาจิกฺขถา"ติ
ปุจฺฉิ. ภิกฺขู "มงฺคลวาสิกุชฺชติสฺสตฺเถโร"ติ ๗- อาหํสุ. ราชา มหาปริวาเรน ปญฺจ-
โยชนมคฺคํ อคมาสิ. เถโร "กึ สทฺโท เอโส อาวุโส"ติ ภิกฺขุสํฆํ ปุจฺฉิ. "ราชา
ภนฺเต ตุมฺหากํ ทสฺสนตฺถาย อาคโต"ติ. เถโร จินฺเตสิ "กึ มยฺหํ มหลฺลกกาเล
ราชเคเห กมฺมนฺ"ติ ทิวาฏฺฐาเน มญฺเจ นิปชฺชิตฺวา ภูมิยํ เลชํ ลิขนฺโต อจฺฉิ.
ราชา "กหํ เถโร"ติ ภิกฺขุสํฆํ ๘- ปุจฺฉิตฺวา "ทิวาฏฺฐาเน"ติ สุตฺวา ตตฺถ คจฺฉนฺโต
เถรํ ภูมิยํ เลขํ ลิขนฺตํ ทิสฺวา "ขีณาสวสฺส ๙- นาม หตฺถกุกฺกุจฺจํ นตฺถิ, นายํ
ขีณาสโว"ติ อวนฺทิตฺวาว นิวตฺติ. ภิกฺขุสํโฆ เถรํ อาห "ภนฺเต เอวํวิธสฺส ปสนฺนสฺส
รญฺโญ กสฺมา วิปฺปฏิสารํ กริตฺถา"ติ. "อาวุโส รญฺโญ ปสาทรกฺขนํ น ตุมฺหากํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ. ปุจฺฉิ           ๒ ฉ.ม. วุฏฺฐาย        ๓ สี. คนฺตฺวา ปน ปริสนฺเต
@๔ ม. ปติฏฺฐิโต        ๕ ฉ.ม. เมจก...      ๖ ม. นิสีทิตฺวา ตํ คุณกถํ
@๗ สี. มงฺคณวาสี กุชฺชติสฺสตฺเถโรติ, ฉ.ม. มงฺคลวาสี กุฏฺฏติสฺสตฺเถโรติ.
@เอวมุปริปิ   ๘ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ     ๙ สี. ขีณาสวานํ
ภาโร, มหลฺลกตฺเถรสฺส ภาโร"ติ วตฺวา อปรภาเค อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา
ปรินิพฺพายนฺโต ภิกฺขุสํฆํ อาห "มยฺหํ กูฏาคารมฺหิ อญฺญมฺปิ ปลฺลงฺกํ อตฺถรถา"ติ.
ตสฺมึ อตฺถเต เถโร "อิทํ กูฏาคารํ อนฺตเร อปติฏฺฐหิตฺวา รญฺญา ทิฏฺฐกาเลเยว
ภูมิยํ ปติฏฺฐาตู"ติ อธิฏฺฐหิตฺวา ปรินิพฺพายิ. กูฏาคารํ ปญฺจโยชนมคฺคํ อากาเสน
อคมาสิ. ปญฺจโยชนมคฺคํ ๑- ธชํ ธาเรตุํ สมตฺถรุกฺขา ธชปคฺคหิตาว อเหสุํ. คจฺฉาปิ
คุมฺพาปิ สพฺเพ กูฏาคาราภิมุขา หุตฺวา อฏฺฐํสุ.
     รญฺโญปิ ปณฺณํ ปหิณึสุ "เถโร ปรินิพฺพุโต, กูฏาคารํ อากาเสน อาคจฺฉตี"ติ.
ราชา น สทฺทหิ. กูฏาคารํ อากาเสน คนฺตฺวา ถูปารามํ ปทกฺขิณํ กตฺวา
สิลาเจติยฏฺฐานํ อคมาสิ. เจติยํ สห วตฺถุนา อุปฺปติตฺวา กูฏาคารมตฺถเก อฏฺฐาสิ,
สาธุการสหสฺสานิ ปวตฺตึสุ. ตสฺมึ ขเณ มหาพฺยคฺฆตฺเถโร นาม โลหปาสาเท
สตฺตมกูฏาคาเร นิสินฺโน ภิกฺขูนํ วินยกมฺมํ กโรนฺโต ตํ สทฺทํ กตฺวา "กึ สทฺโท
เอโส"ติ ปฏิปุจฺฉิ. ภนฺเต มงฺคลวาสิกุชฺชติสฺสตฺเถโร ปรินิพฺพุโต, กูฏาคารํ ปญฺจ-
โยชนมคฺคํ อากาเสน อาคตํ, ตตฺถ โส สาธุการสทฺโทติ. อาวุโส ปุญฺญวนฺเต
นิสฺสาย สกฺการํ ลภิสฺสามาติ อนฺเตวาสิเก ขมาเปตฺวา อากาเสเนว อาคนฺตฺวา
ตํ กูฏาคารํ ปวิสิตฺวา ทุติยมญฺเจ นิสีทิตฺวา อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา
ปรินิพฺพายิ. ราชา คนฺธปุปฺผจุณฺณานิ อาทาย คนฺตฺวา อากาเส ฐิตํ กูฏาคารํ ๒-
ปูเชสิ. ตสฺมึ ขเณ กูฏาคารํ โอตริตฺวา ปฐวิยํ ปติฏฺฐิตํ. ราชา มหาสกฺกาเรน
สรีรกิจฺจํ กาเรตฺวา ธาตุโย คเหตฺวา เจติยํ อกาสิ. เอวรูปานํ ๓- สีลวนฺตานํ
ทสฺสนกามา นาม โหนฺติ ๔-. สทฺธาติสฺสมหาราชา ทุติโย อคฺคสาวโก เมตฺเตยฺยสฺส
ภวิสฺสติ ๔-.
    สทฺธมฺมํ โสตุมิจฺฉตีติ ตถาคตปฺปเวทิตํ สทฺธมฺมํ โสตุกาโม โหติ ปิณฺฑปาติกตฺ-
เถราทโย  วิย. ควรวาฬองฺคณมฺหิ ๕- กิร ตึสภิกฺขู วสฺสํ อุปคตา อฑฺฒมาสํ ๖-
อุโปสถทิวเส จตุปจฺจยสนฺโตสภาวนารามมหาอริยวํเส ๗- กเถนฺติ. เอโก
ปิณฺฑปาติกตฺเถโร
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปญฺจโยชนมคฺเค  ๒ ฉ.ม. กูฏาคารํ ทิสฺวา  ๓ ฉ.ม. เอวรูปา
@๔-๔ ฉ.ม. อิเม ปาฐา น ทิสฺสนฺติ    ๕ ฉ.ม. คงฺคาวนวาลิองฺคณมฺหิ
@๖ ฉ.ม. อนฺวฑฺฒมาสํ  ๗ องฺ.จตุกฺก. ๒๑/๒๘/๓๒ อริยวํสสุตฺต
ปจฺฉาภาเคน อาคนฺตฺวา ปฏิจฺฉนฺนฏฺฐาเน นิสีทิ. อถ นํ เอโก โคนโส
ชงฺฆปิณฺฑมํสํ สณฺฑาเสน คณฺหนฺโต วิย ฑํสิ. เถโร โอโลเกนฺโต โคนสํ ทิสฺวา
"อชฺช ธมฺมสฺสวนนฺตรายํ น กริสฺสามี"ติ โคนสํ คเหตฺวา ถวิกาย ปกฺขิปิตฺวา
ถวิกาย มุขํ พนฺธิตฺวา อวิทูรฏฺฐาเน ฐเปตฺวา ธมฺมํ สุณนฺโต นิสีทิ. อรุณุคฺคมนญฺจ
วิสํ วิกฺขมฺเภตฺวา เถรสฺส ติณฺณํ ผลานํ ปาปุณนญฺจ วิสสฺส ทฏฺฐฏฺฐาเนเนว
โอตริตฺวา ปฐวีปวิสนญฺจ ธมฺมํ กเถนฺตสฺส ๑- ธมฺมกถานิฏฺฐาปนญฺจ เอกกฺขเณเยว
อโหสิ. ตโต เถโร อาห "อาวุโส เอโก เม โจโร คหิโต"ติ ถวิกํ มุญฺจิตฺวา
โคนสํ วิสฺสชฺเชสิ. ภิกฺขู ทิสฺวา "กาย เวลาย ทฏฺฐตฺถ ภนฺเต"ติ ปุจฺฉึสุ. หิยฺโย
สายณฺหสมเย อาวุโสติ. กสฺมา ภนฺเต เอวํ ภาริยํ กมฺมํ กริตฺถาติ. อาวุโส
สจาหํ ทีฆชาติเกน ทฏฺโฐติ วเทยฺยํ, นยิมํ เอตฺตกํ อานิสํสํ ลเภยฺยนฺติ. อิทํ
ตาว ปิณฺฑปาติกตฺเถรสฺส วตฺถุ.
     ทีฆวาปิยมฺปิ "มหาชาตกภาณกตฺเถโร ๒- คาถาสหสฺสํ มหาเวสฺสนฺตรํ ๓-
กเถสฺสตี"ติ มหาคาเม ติสฺสมหาวิหารวาสี เอโก ทหโร สุตฺวา ตโต นิกฺขมิตฺวา
เอกาเหเนว ๔- โยชนมคฺคํ อาคโต. ตสฺมึเยว ขเณ เถโร ธมฺมกถํ อารภิ. ทหโร
ทูรมคฺคาคมเนน สญฺชาตกายทรถตฺตา ปฏฺฐานคาถาย สทฺธึ อวสานคาถํเยว
ววตฺถเปสิ. ตโต เถรสฺส "อิทมโวจา"ติ วตฺวา อุฏฺฐาย คมนกาเล "มยฺหํ อาคมนกมฺมํ
โมฆํ ชาตนฺ"ติ โรทมาโน อฏฺฐาสิ. เอโก มนุสฺโส ตํ กถํ สุตฺวา คนฺตฺวา เถรสฺส
อาโรเจสิ "ภนฺเต `ตุมฺหากํ ธมฺมกถํ โสสฺสามี'ติ เอโก ทหรภิกฺขุ ติสฺสมหาวิหารา
อาคโต, โส `กายทรถภาเวน เม อาคมนํ โมฆํ ชาตนฺ'ติ โรทมาโน ฐิโต"ติ. คจฺฉถ
สญฺญาเปถ ตํ "ปุน เสฺว กเถสฺสามา"ติ. โส  ปุนทิวเส เถรสฺส ธมฺมกถํ สุตฺวา
โสตาปตฺติผลํ ปาปุณิ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ. ธมฺมกถิกตฺเถรสฺส                    ๒ ม. มหาขุทฺทกภาณกตฺเถโร
@๓ ขุ.ชา. ๒๘/๑๐๔๕/๓๖๕ เวสฺสนฺตรชาตก (สฺยา)  ๔ สี.,อิ. เอกทิวเสเนว
     อปราปิ อุลฺลงฺคโกลิกณฺณิวาสิกา ๑- เอกา อิตฺถี ปุตฺตกํ ปายมานา
"ทีฆภาณกมหาอภยตฺเถโร นาม อริยวํสปฏิปทํ กเถตี"ติ สุตฺวา ปญฺจโยชนมคฺคํ
คนฺตฺวา ทิวากถิกตฺเถรสฺส นิสินฺนกาเลเยว วิหารํ ปวิสิตฺวา ภูมิยํ ปุตฺตํ
นิปชฺชาเปตฺวา ทิวากถิกตฺเถรสฺส ฐิตกาว ธมฺมํ อสฺโสสิ. ปทภาณกมฺปิ
ฐิตกาว อสฺโสสิ, ปทภาณกตฺเถเร ๒- อุฏฺฐิเต ทีฆภาณกมหาเถโร ๓-
จตุปจฺจยสนฺโตสภาวนารามมหาอริยวํสํ อารภิ. สา ฐิตกาว ปคฺคณฺหาติ. เถโร
ตโย ปจฺจเย กเถตฺวา อุฏฺฐานาการํ อกาสิ. สา อุปาสิกา อาห "อยฺยา
`อริยวํสํ กเถสฺสามา"ติ ๔- สินิทฺธโภชนํ ภุญฺชิตฺวา มธุรปานกํ ปิวิตฺวา
ยฏฺฐิมธุกเตลาทิเภสชฺชํ กตฺวา กเถตุํ ยุตฺตฏฺฐาเนเยว อุฏฺฐหนฺตี"ติ. เถโร "สาธุ
ภคินี"ติ วตฺวา อุปริ ภาวนารามํ ปฏฺฐเปสิ. อรุณุคฺคมนญฺจ เถรสฺส "อิทมโวจา"ติ
วจนญฺจ อุปาสิกาย โสตาปตฺติผลุปฺปตฺติ จ เอกกฺขเณเยว อโหสิ.
     อปราปิ กาฬุมฺพรวาสิกา ๕- อิตฺถี องฺเกน ปุตฺตํ อาทาย "ธมฺมํ โสสฺสามี"ติ
จิตฺตลปพฺพตํ คนฺตฺวา เอกํ รุกฺขํ นิสฺสาย ทารกํ นิปชฺชาเปตฺวา สยํ ฐิตกาว
ธมฺมํ สุณาติ. รตฺติภาคสมนนฺตเร เอโก ทีฆชาติโก ตสฺสา ปสฺสนฺติยาเยว สมีเป
นิปนฺนํ ทารกํ จตูหิ ทาฐาหิ ฑํสิตฺวา อคมาสิ. สา จินฺเตสิ "สจาหํ `ปุตฺโต
เม สปฺเปน ทฏฺโฐ'ติ วกฺขามิ, ธมฺมสฺส อนฺตราโย ภวิสฺสติ. อเนกกฺขตฺตุํ
โข ปน เม อยํ วฏฺเฏ ๖- วฏฺฏนฺติยา ปุตฺโต อโหสิ, ธมฺมเมว จริสฺสามี"ติ
ติยามรตฺตึ ฐิตกาว ธมฺมํ ปคฺคณฺหิตฺวา โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาย อรุเณ อุคฺคเต
สจฺจกิริยาย ปุตฺตสฺส วิสํ นิมฺมเถตฺวา ปุตฺตํ คเหตฺวา คตา. เอวรูปา ปุคฺคลา
ธมฺมํ โสตุกามา นาม โหนฺติ.

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๕ หน้า ๑๔๘-๑๕๒.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=15&A=3376&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=15&A=3376&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=20&i=481
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=20&A=3906
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=20&A=3963
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=20&A=3963
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๐
http://84000.org/tipitaka/read/?index_20