อรรถกถาเล่มที่ ๑๕ ภาษาบาลีอักษรไทย
 องฺ.อ. (มโนรถ.๒)

                        ๑๐. อุโปสถสุตฺตวณฺณนา
     [๗๑] ทสเม ตทหุโปสเถติ ตสฺมึ อหุ อุโปสเถ ตํทิวสํ อุโปสเถ,
ตํทิวสํ ๒- ปณฺณรสีอุโปสถทิวเสติ วุตฺตํ โหติ. อุปสงฺกมีติ อุโปสถงฺคานิ อธิฏฺฐาย
คนฺธมาลาทิหตฺถา อุปสงฺกมิ. หนฺทาติ ววสฺสคฺคตฺเถ ๓- นิปาโต. ทิวาทิวสฺสาติ
ทิวสสฺส ทิวา นาม มชฺฌโณฺห, อิมสฺมึ ฐิตมชฺฌนฺติเก กาเลติ อตฺโถ. กุโต นุ ตฺวํ
อาคจฺฉสีติ กึ กโรนฺตี วิจรสีติ ปุจฺฉติ. โคปาลกุโปสโถติ อปริสุทฺธวิตกฺกตาย ๔-
โคปาลเกหิ สทฺธึ อุปมิตอุโปสโถ. นิคณฺฐุโปสโถติ นิคณฺฐานํ อุปวสนอุโปสโถ.
อริยุโปสโถติ อริยานํ อุปวสนอุโปสโถ. เสยฺยถาปิ วิสาเขติ ยถา นาม วิสาเข.
สายณฺหสมเย สามิกานํ คาโว นิยฺยาเทตฺวาติ โคปาลกา หิ เทวสิกเวตเนน
วา ปญฺจาหทสาหอฑฺฒมาสมาสฉมาสสํวจฺฉรปริจฺเฉเทน วา คาโว คเหตฺวา
รกฺขนฺติ. อิธ ปน เทวสิกเวตเนน  รกฺขนฺตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํ. นิยฺยาเทตฺวาติ
ปฏิจฺฉาเปตฺวา "เอตา โว คาโวติ ทตฺวา. ๕- อิติ ปฏิสญฺจิกฺขตีติ อตฺตโน เคหํ
คนฺตฺวา ภุญฺชิตฺวา มญฺเจ นิปนฺโน เอวํ ปจฺจเวกฺขติ. อภิชฺฌาสหคเตนาติ
ตณฺหาสมฺปยุตฺเตน. เอวํ โข วิสาเข โคปาลกุโปสโถ โหตีติ อริยุโปสโถว อยํ,
อปริสุทฺธวิตกฺกตาย ปน โคปาลกอุโปสถฏฺฐาเน ฐิโต. น มหปฺผโลติ วิปากผเลน
น มหาผโล. น มหานิสํโสติ วิปากานิสํเสน น มหานิสํโส. น มหาธุติโกติ
วิปาโกภาเสน น มหาโอกาโส. น มหาวิปฺผาโรติ วิปากวิปฺผารสฺส อมหนฺตตาย
น มหาวิปฺผาโร.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อปฺปวตฺตนกาโล    ๒ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ   ๓ ม. โวสฺสคฺคตฺเถ
@๔ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ   ๕ ม. วตฺวา
     สมณชาติกาติ ๑- สมณนิกายา. ๒- ปรํ โยชนสตนฺติ โยชนสตํ อติกฺกมิตฺวา ต
โต ปรํ. เตสุ ทณฺฑํ นิกฺขิปาหีติ เตสุ โยชนสตโต ปรภาเคสุ ฐิเตสุ สตฺเตสุ
ทณฺฑํ นิกฺขิป, นิกฺขิตฺตทณฺโฑ โหหิ. นาหํ กฺวจินิ ๓- กสฺสจิ กิญฺจนตสฺมินฺติ
อหํ กตฺถจิ กสฺสจิ ปรสฺส กิญฺจนตสฺมึ น โหมิ. กิญฺจนํ วุจฺจติ ปลิโพโธ,
ปลิโพโธ น โหมีติ วุตฺตํ โหติ. น จ มม กฺวจินิ กิสฺมิญฺจิ ๔- กิญฺจนตฺถีติ มม
กฺวจินิ อนฺโต วา พหิทฺธา วา กตฺถจิ เอกปริกฺขาเรปิ กิญฺจนตา นตฺถิ, ปลิโพโธ
นตฺถิ, ฉินฺนปลิโพโธหมสฺมีติ วุตฺตํ โหติ. โภเคติ มญฺจปีฐยาคุภตฺตาทโย.
อทินฺนํเยว ปริภุญฺชตีติ ปุนทิวเส มญฺเจ นิปชฺชนฺโตปิ ปีเฐ นิสีทนฺโตปิ
ยาคุํ ปิวนฺโตปิ ภตฺตํ ภุญฺชนฺโตปิ เต โภเค อทินฺเนเยว ปริภุญฺชติ. น
มหปฺผโลติ นิปฺผโล. พฺยญฺชนเมว หิ เอตฺถ สาวเสสํ, อตฺโถ ปน นิรวเสโส.
เอวํ อุปวุตฺถสฺส หิ อุโปสถสฺส อปฺปมตฺตกํปิ วิปากผลํ อิฏฺฐํ กนฺตํ มนาปํ นตฺถิ.
ตสฺมา นิปฺผโลเตฺวว เวทิตพฺโพ. เสสปเทสุปิ เอเสว นโย.
     อุปกฺกิลิฏฺฐสฺส จิตฺตสฺสาติ อิทํ กสฺมา อาห? สงฺกิลิฏฺเฐน หิ จิตฺเตน
อุปวุตฺโถ อุโปสโถ น มหปฺผโล โหตีติ ทสฺสิตตฺตา วิสุทฺเธน จิตฺเตน อุปวุตฺถสฺส
มหปฺผลตา อนุญฺญาตา โหติ. ตสฺมา เยน กมฺมฏฺฐาเนน จิตฺตํ วิสุชฺฌติ, ตํ
จิตฺตวิโสธนกมฺมฏฺฐานํ ทสฺเสตุํ อิทมาห. ตตฺถ อุปกฺกเมนาติ ปจฺจตฺตปุริสกาเรน
อุปาเยน วา. ตถาคตํ อนุสฺสรตีติ อฏฺฐหิ การเณหิ ตถาคตสฺส คุเณ อนุสฺสรติ.
เอตฺถ หิ อิติปิ โส ภควาติ โส ภควา อิติปิ สีเลน, อิติปิ สมาธินาติ
สพฺเพ โลกิยโลกุตฺตรา พุทฺธคุณา สงฺคหิตา. อรหนฺติอาทีหิ ปาฏิเอกฺกคุโณว
นิทฺทิฏฺโฐ. ๕- ตถาคตํ อนุสฺสรโต จิตฺตํ ปสีทตีติ โลกิยโลกุตฺตเร ตถาคตคุเณ
อนุสฺสรนฺตสฺส จิตฺตุปฺปาโท ปสนฺโน โหติ.
     จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลสาติ ปญฺจ นีวรณา. กกฺกนฺติ อามลกกกฺกํ. ตชฺชํ
วายามนฺติ ตชฺชาติกํ ตทนุจฺฉวิกํ กกฺเกน มกฺขนฆํสนโธวนวายามํ. ปริโยทปนา
@เชิงอรรถ: ๑ สี. สมณชาตีติ   ๒ สมณาเยว   ๓ ฉ.ม. กฺวจนิ
@๔ ฉ.ม. กตฺถจิ    ๕ ฉ.ม. ปาฏิเยกฺกคุณาว นิทฺทิฏฺฐา
โหตีติ สุทฺธภาวกรณํ โหติ. กิลิฏฺฐสฺมึ หิ สีเส ปสาธนํ ปสาเธตฺวา นกฺขตฺตํ
กีฬมาโน น โสภติ, ปริสุทฺเธ ปน ตสฺมึ ปสาธนํ ปสาเธตฺวา นกฺขตฺตํ กีฬมาโน
โสภติ, เอวเมว กิลิฏฺฐจิตฺเตน ๑- อุโปสถงฺคานิ  อธิฏฺฐาย อุโปสโถ อุปวุตฺโถ น
มหปฺผโล โหติ, ปริสุทฺเธ ปน จิตฺเต อุโปสถงฺคานิ อธิฏฺฐาย อุปวุตฺโถ อุโปสโถ
มหปฺผโล โหตีติ อธิปฺปาเยน เอวมาห. พฺรหฺมุโปสถํ อุปวสตีติ พฺรหฺมา วุจฺจติ
สมฺมาสมฺพุทฺโธ, ตสฺส คุณานุสฺสรณวเสน อยํ อุโปสโถ พฺรหฺมุโปสโถ นาม, ตํ
อุปวสติ. พฺรหฺมุนา สทฺธึ สํวสตีติ สมฺมาสมฺพุทฺเธน สทฺธึ สํวสติ. พฺรหฺมญฺจสฺส
อารพฺภาติ สมฺมาสมฺพุทฺธํ อารพฺภ.
     ธมฺมํ อนุสฺสรตีติ สหตนฺติกํ โลกุตฺตรธมฺมํ อนุสฺสรติ. โสตฺตินฺติ
กุรุวินฺทกโสตฺตึ. กุรุวินฺทกปาสาณจุณฺเณน หิ สทฺธึ ลาขํ โยเชตฺวา มณิเก กตฺวา
วิชฺฌิตฺวา สุตฺเตน อาวุณิตฺวา ตํ มณิกลาปํ อุภโต คเหตฺวา ปิฏฺฐึ ฆํเสนฺติ,
ตํ สนฺธาย วุตฺตํ "โสตฺติญฺจ ปฏิจฺจา"ติ. จุณฺณนฺติ นหานิยจุณฺณํ. ตชฺชํ
วายามนฺติ อุพฺพฏฺฐนฆํสนโธวนาทิกํ ตทนุรูปวายามํ. ธมฺมุโปสถนฺติ สหตนฺติกํ
นวโลกุตฺตรธมฺมํ อารพฺภ อุปวุตฺถตฺตา อยํ อุโปสโถ "ธมฺมุโปสโถ"ติ  วุตฺโต. อิธาปิ
ปริโยทปนาติ ปเท ฐตฺวา ปุริมนเยเนว โยชนา กาตพฺพา.
     สํฆํ อนุสฺสรตีติ อฏฺฐนฺนํ อริยปุคฺคลานํ คุเณ อนุสฺสรติ. อูสญฺจ ๒-
ปฏิจฺจาติ เทฺว ตโย วาเร ๓- อุทฺธนํ อาโรเปตฺวา เสทนวเสน คาหาปิตํ ๓- อุสุมํ
ปฏิจฺจ. อุสฺสญฺจาติปิ ๔- ปาโฐ, อยเมวตฺโถ. ขารนฺติ ฉาริกํ. โคมยนฺติ โคมุตฺตํ
วา อชลณฺฑิกา วา. ปริโยทปนาติ อิธาปิ ปุริมนเยเนว โยชนา กาตพฺพา.
สํฆุโปสถนฺติ อฏฺฐนฺนํ อริยปุคฺคลานํ คุเณ อารพฺภ อุปวุตฺถตฺตา อยํ อุโปสโถ
"สํฆุโปสโถ"ติ วุตฺโต.
     สีลานีติ คหฏฺโฐ คหฏฺฐสีลานิ, ปพฺพชิโต ปพฺพชิตสีลานิ. อขณฺฑานีติอาทีนํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. กิลิฏฺเฐ จิตฺเต   ๒ ฉ.ม.,อิ. อุสมญฺจ  ๓-๓ ฉ.ม. อิเม ปาฐา น ทิสฺสนฺติ
@๔ สี. อูญฺจาติปิ
อตฺโถ วิสุทฺธิมคฺเค ๑- วิตฺถาริโตว. วาลณฺฑุปกนฺติ ๒- อสฺสวาเลหิ วา
มกจิวาลาทีหิ วา กตํ วาลณฺฑุกํ. ๓- ตชฺชํ วายามนฺติ เตเลน มกฺเขตฺวา ๔- มลสฺส
ตินฺตภาวํ ญตฺวา ฉาริกํ ปกฺขิปิตฺวา วาลณฺฑุปเกน ฆํสนวายาโม. อิธ ปริโยทปนาติ
ปเท ฐตฺวา เอวํ โยชนา กาตพฺพา:- กิลิฏฺฐสฺมึ หิ อาทาเส มณฺฑิตปสาธิโตปิ
อตฺตภาโว โอโลกิยมาโน น โสภติ, ปริสุทฺเธ โสภติ. เอวเมว กิลิฏฺเฐน จิตฺเตน
อุปวุตฺโถ อุโปสโถ น มหปฺผโล โหติ, ปริสุทฺเธน ปน มหปฺผโล โหตีติ. สีลุโปสถนฺติ
อตฺตโน สีลานุสฺสรณวเสน อุปวุตฺโถ อุโปสโถ สีลุโปสโถ นาม. สีเลน
สทฺธินฺติ อตฺตโน ปญฺจสีลทสสีเลน สทฺธึ. สีลญฺจสฺส อารพฺภาติ ปญฺจสีลํ
ทสสีลญฺจ อารพฺภ.
     เทวตา อนุสฺสรตีติ เทวตา สกฺขิฏฺฐาเน ฐเปตฺวา อตฺตโน สทฺธาทิคุเณ
อนุสฺสรติ. อุกฺกนฺติ อุทฺธนํ. โลณนฺติ โลณมตฺติกา. เครุกนฺติ เครุกจุณฺณํ.
นาฬิกสณฺฑาสนฺติ ธมนนาฬิกญฺเจว ปริวตฺตนสณฺฑาสญฺจ. ตชฺชํ วายามนฺติ
อุทฺธเน ปกฺขิปนธมนปริวตฺตนาทิกํ อนุรูปํ วายามํ. อิธ ปริโยทปนาติ ปเท
ฐตฺวา เอวํ โยชนา เวทิตพฺพา:- สงฺกิลิฏฺฐสุวณฺณมเยน หิ ปสาธนภณฺเฑน ๕-
ปสาธิตา นกฺขตฺตํ กีฬมานา น โสภนฺติ, ปริสุทฺธสุวณฺณมเยน โสภนฺติ.
เอวเมว สงฺกิลิฏฺฐจิตฺตสฺส อุโปสโถ น  มหปฺผโล โหติ, ปริสุทฺธจิตฺตสฺส มหปฺผโล.
เทวตุโปสถนฺติ เทวตา สกฺขิฏฺฐาเน ฐเปตฺวา อตฺตโน คุเณ อนุสฺสรนฺเตน
อุปวุตฺถอุโปสโถ เทวตุโปสโถ นาม. เสสํ อิเมสุ พุทฺธานุสฺสติอาทีสุ กมฺมฏฺฐาเนสุ
ยํ วตฺตพฺพํ สิยา, ตํ สพฺพํ วิสุทฺธิมคฺเค ๖- วุตฺตเมว.
     ปาณาติปาตนฺติ ปาณวธํ. ปหายาติ ตํ ปาณาติปาตเจตนาสงฺขาตํ ทุสฺสีลฺยํ
ปชหิตฺวา. ปฏิวิรตาติ ปหีนกาลโต ปฏฺฐาย ตโต ทุสฺสีลฺยโต โอรตา วิรตาว.
@เชิงอรรถ: ๑ วิสุทฺธิ. ๑/๖๖         ๒ สี. วาลณฺฑุกนฺติ
@๓ สี. ลณฺฑุกํ, ฉ.ม. อณฺฑุปกํ  ๔ ฉ.เตเมตฺวา
@๕ สี. ปสาธิตภณฺเฑน      ๖ วิสุทฺธิ. ๑/๒๕๒
นิหิตทณฺฑา นิหิตสตฺถาติ ปรูปฆาตตฺถาย ๑- ทณฺฑํ วา สตฺถํ วา อาทาย
อวตฺตนโต นิกฺขิตฺตทณฺฑา เจว นิกฺขิตฺตสตฺถา จาติ อตฺโถ. เอตฺถ จ ฐเปตฺวา
ทณฺฑํ สพฺพํปิ อวเสสํ อุปกรณํ สตฺตานํ วินาสนภาวโต ๒- สตฺถนฺติ เวทิตพฺพํ.
ยํ ปน ภิกฺขุ กตฺตรทณฺฑํ วา ทนฺตกฏฺฐวาสึ วา ปิปฺผลกํ วา คเหตฺวา
วิจรนฺติ, น ตํ ปรูปฆาตตฺถาย. ตสฺมา นิหิตทณฺฑา นิหิตสตฺถาเตฺวว สงฺขฺยํ
คจฺฉนฺติ. ลชฺชีติ ปาปชิคุจฺฉนลกฺขณาย ลชฺชาย สมนฺนาคตา. ทยาปนฺนาติ
ทยํ เมตฺตจิตฺตตํ อาปนฺนา. สพฺพปาณภูตหิตานุกมฺปีติ สพฺพปาณภูเต หิเตน
อนุกมฺปกา, ตายเอว ทยาปนฺนตาย สพฺเพสํ ปาณภูตานํ หิตจิตฺตกาติ อตฺโถ.
อหมฺปชฺชาติ อหมฺปิ อชฺช. อิมินาปิ องฺเคนาติ อิมินาปิ คุณงฺเคน. อรหตํ
อนุกโรมีติ ยถา ปุรโต คจฺฉนฺตํ ปจฺฉโต คจฺฉนฺโต อนุคจฺฉติ นาม, เอวํ
อหมฺปิ อรหนฺเตหิ ปฐมํ กตํ อิมํ คุณํ ปจฺฉา กโรนฺโต เตสํ อรหนฺตานํ
อนุกโรมิ. อุโปสโถ จ เม อุปวุตฺโถ ภวิสฺสตีติ เอวํ กโรนฺเตน มยา
อรหตญฺจ อนุกตํ ภวิสฺสติ, อุโปสโถ จ อุปวุตฺโถ ภวิสฺสติ.
     อทินฺนาทานนฺติ อทินฺนสฺส ปรปริคฺคหิตสฺส อาทานํ, เถยฺยํ โจริกนฺติ
อตฺโถ. ทินฺนเมว อาทิยนฺตีติ ทินฺนาทายี. จิตฺเตนปิ ทินฺนเมว ปฏิกงฺขนฺตีติ
ทินฺนปาฏิกงฺขี. เถเนตีติ เถโน, น เถเนน อเถเนน. อเถนตฺตาเยว สุจิภูเตน.
อตฺตนาติ อตฺตภาเวน, อเถนํ สุจิภูตํ อตฺตภาวํ กตฺวา วิหรนฺตีติ วุตฺตํ โหติ.
     อพฺรหฺมจริยนฺติ อเสฏฺฐจริยํ. พฺรหฺมํ เสฏฺฐํ อาจารํ จรนฺตีติ พฺรหฺมจารี.
อาราจารีติ อพฺรหฺมจริยโต ทูราจารี. เมถุนาติ ราคปริยุฏฺฐานวเสน สทิสตฺตา
เมถุนกาติ ลทฺธโวหาเรหิ ปฏิเสวิตพฺพโต เมถุโนติ สงฺขํ คตา อสทฺธมฺมา.
คามธมฺมาติ คามวาสีนํ ธมฺมา.
     มุสาวาทาติ อลิกวจนา ตุจฺฉวจนา. สจฺจํ วทนฺตีติ สจฺจวาที. สจฺเจน สจฺจํ
สนฺทหนฺติ ฆฏฺเฏนฺตีติ สจฺจสนฺธา. น อนฺตรนฺตรา มุสา วทนฺตีติ อตฺโถ. โย
@เชิงอรรถ: ๑ ม. มนุสฺสฆาตตฺถาย      ๒ ฉ. วิหึสนภาวโต
หิ ปุริโส กทาจิ มุสาวาทํ วทติ, กทาจิ สจฺจํ.  ตสฺส มุสาวาเทน อนฺตริกตฺตา
สจฺจํ สจฺเจน น ฆฏิยติ. ตสฺมา น โน สจฺจสนฺโธ. อิเม ปน น ตาทิสา,
ชีวิตเหตุปิ มุสา อวตฺวา สจฺเจน สจฺจํ สนฺทหนฺติเยวาติ สจฺจสนฺธา. เถตาติ
ถิรา, ถิรกถาติ อตฺโถ. เอโก ปุคฺคโล หลิทฺทิราโค วิย ถุสราสิมฺหิ นิขาตขาณุ
วิย อสฺสปิฏฺเฐ ฐปิตกุมฺภณฺโฑ ๑- วิย จ น ฐิตกโถ โหติ. เอโก ปาสาณเลขา
วิย จ อินฺทขีโล วิย จ ฐิตกโถ โหติ, อสินา สีสํ ฉินฺทนฺเตปิ เทฺว กถา
น กเถติ. อยํ วุจฺจติ เถโต. ปจฺจยิกาติ ปตฺติยายิตพฺพกา, สทฺธายิกาติ อตฺโถ.
เอกจฺโจ หิ ปุคฺคโล น ปจฺจยิโก โหติ, "อิทํ เกน วุตฺตํ, อสุเกนา"ติ ๒- วุตฺเต
"มา ตสฺส วจนํ สทฺทหถา"ติ วตฺตพฺพตํ อาปชฺชติ. เอโก ปจฺจยิโก โหติ, "อิทํ เกน
วุตฺตํ, อสุเกนา"ติ วุตฺเต "ยทิ เตน วุตฺตํ, อิทเมว ปมาณํ, อิทานิ ปฏิกฺขิปิตพฺพํ
นตฺถิ, เอวเมวํ อิทนฺ"ติ วตฺตพฺพตํ อาปชฺชติ. อยํ วุจฺจติ ปจฺจยิโก. อวิสํวาทกา
โลกสฺสาติ ตาย สจฺจวาทิตาย โลกํ น วิสํวาเทนฺตีติ อตฺโถ.
     สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานนฺติ สุราเมรยมชฺชานํ ปานเจตนาสงฺขาตํ
ปมาทการณํ. เอกภตฺติกาติ ปาตราสภตฺตํ สายมาสภตฺตนฺติ เทฺว ภตฺตานิ. เตสุ
ปาตราสภตฺตํ อนฺโตมชฺฌนฺติเกน ปริจฺฉินฺนํ, อิตรํ มชฺฌนฺติกโต อุทฺธํ
อนฺโตอรุเณน. ๓- ตสฺมา อนฺโตมชฺฌนฺติเก ทสกฺขตฺตุํ ภุญฺชมานาปิ เอกภตฺติกาว
โหนฺติ. ตํ สนฺธาย วุตฺตํ "เอกภตฺติกา"ติ. รตฺติโภชนํ ๔- รตฺติ, ตโต อุปรตาติ
รตฺตูปรตา. อติกฺกนฺเต มชฺฌนฺติเก ยาว สุริยตฺถงฺคมนา โภชนํ วิกาลโภชนํ นาม, ตโต
วิรตตฺตา วิรตา วิกาลโภชนา.
     สาสนสฺส อนนุโลมตฺตา วิสูกํ ปจฺจนีกภูตํ ๕- ทสฺสนนฺติ วิสูกทสฺสนํ, อตฺตนา
นจฺจนนจฺจาปนาทิวเสน นจฺจญฺจ คีตญฺจ วาทิตญฺจ, อนฺตมโส มยูรนจฺจนาทิ-
วเสนาปิ ปวตฺตานํ นจฺจาทีนํ วิสูกภูตํ ทสฺสนญฺจาติ นจฺจคีตวาทิตวิสูกทสฺสนํ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ. ฐปิตกุมฺภณฺฑมิว    ๒ ฉ.ม. นามาติ   ๓ สี. อนฺโตอรุณคฺเคน
@๔ รตฺติยา โภชนํ, สุ.วิ. ๑/๑๐/๗๕ จูฬสีลวณฺณนา, ป.สู. ๒/๒๙๓/๑๑๖
@๕ ฉ.ม. ปฏาณิภูตํ
นจฺจาทีนิ หิ อตฺตนา ปโยเชตุํ วา ปเรหิ ปโยชาเปตุํ วา ปยุตฺตานิ ปสฺสิตุํ
วา เนว ภิกฺขูนํ, น ภิกฺขุนีนํ วฏฺฏนฺติ.
     มาลาทีสุ มาลาติ ยงฺกิญฺจิ ปุปฺผํ. คนฺธนฺติ ยงฺกิญฺจิ คนฺธชาตํ.
วิเลปนนฺติ ฉวิราคกรณํ. ตตฺถ ปิลนฺธนฺโต ธาเรติ นาม, อูนฏฺฐานํ ปูเรนฺโต
มณฺเฑติ นาม, คนฺธวเสน ฉวิราควเสน จ สาทิยนฺโต วิภูเสติ นาม. ฐานํ
วุจฺจติ การณํ, ตสฺมา ยาย ทุสฺสีลฺยเจตนาย ตานิ มาลาธารณาทีนิ มหาชโน
กโรติ, ตโต ปฏิวิรตาติ อตฺโถ. อุจฺจาสยนํ วุจฺจติ ปมาณาติกฺกนฺตํ, มหาสยนํ
อกปฺปิยตฺถรกํ, ตโต ปฏิวิรตาติ อตฺโถ.
     กีวมหปฺผโลติ กิตฺตโก ๑- มหปฺผโล. เสสปเทสุปิ เอเสว นโย.
ปหูตรตฺตรตนานนฺติ ๒- ปหูเตน รตฺตสงฺขาเตน รตเนน สมนฺนาคตานํ, สกลชมฺพูทีปตลํ
เภริตลสทิสํ กตฺวา กติปฺปมาเณหิ สตฺตหิ รตเนหิ ปูริตานนฺติ อธิปฺปาโย. ๓-
อิสฺสริยาธิปจฺจนฺติ ๔- อิสฺสรภาเวน จ อธิปติภาเวน จ กุฑฺฑราชภาเวน อิสฺสริยเมว
วา ๔- อาธิปจฺจํ, น เอตฺถ สาหสิกกมฺมนฺติปิ อิสฺสริยาธิปจฺจํ. รชฺชํ กาเรยฺยาติ
เอวรูปํ จกฺกวตฺติรชฺชํ กาเรยฺย. องฺคานนฺติอาทีนิ เตสํ ชนปทานํ นามานิ. กลํ
นาคฺฆติ โสฬสินฺติ เอกํ อโหรตฺตํ อุปวุตฺถอุโปสเถ ปุญฺญํ โสฬสภาเค กตฺวา
ตโต เอกํ ภาคญฺจ ๕- น อคฺฆติ. เอกรตฺตุโปสถสฺส โสฬสิยา กลาย ยํ วิปากผลํ,
ตํเยว ตโต พหุตรํ โหตีติ อตฺโถ. กปณนฺติ ปริตฺตกํ.
     อพฺรหฺมจริยาติ อเสฏฺฐจริยโต. รตฺตึ น ภุญฺเชยฺย วิกาลโภชนนฺติ อุโปสถํ
อุปวสนฺโต รตฺติโภชนญฺจ ทิวาวิกาลโภชนญฺจ น ภุญฺเชยฺย. มญฺเจ ฉมายํว
สเยถ สนฺถเตติ มุฏฺฐิหตฺถปาทเก กปฺปิยมญฺเจ วา สุธาทิปริกมฺมกตาย ภูมิยํ
วา ติณปณฺณปลาลาทีนิ สนฺถริตฺวา กเต สนฺถเต วา สเยถาติ อตฺโถ.
เอตญฺหิ อฏฺฐงฺคิกมาหุโปสถนฺติ เอวํ ปาณาติปาตาทีนิ อสมาจรนฺเตน อุปวุตฺถํ
อุโปสถํ อฏฺฐหิ องฺเคหิ สมนฺนาคตตฺตา อฏฺฐงฺคิกนฺติ วทนฺติ. ตํ ปน อุปวสนฺเตน
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ. กิตฺตกํ   ๒ ก. ปหูตสตฺตรตนานนฺติ   ๓ ฉ.ม. อตฺโถ
@๔-๔ ฉ.ม. อิสฺสรภาเวน วา อิสฺสริยเมว วา    ๕ สี. ภาคํ
"เสฺวว อุโปสถิโก ภวิสฺสามี"ติ อชฺเชว "อิทญฺจิทญฺจ กเรยฺยาถา"ติ อาหาราทิ-
วิธานํ วิจาเรตพฺพํ. อุโปสถทิวเส ปาโตว ภิกฺขุสฺส วา ภิกฺขุนิยา วา ทสสีล-
ลกฺขณญฺญุโน อุปาสกสฺส วา อุปาสิกาย วา สนฺติเก วาจํ ภินฺทิตฺวา
อุโปสถงฺคานิ สมาทาตพฺพานิ. ปาลึ อชานนฺเตน ปน "พุทฺธปญฺญตฺตํ อุโปสถํ
อธิฏฺฐามี"ติ อธิฏฺฐาตพฺพํ. อญฺญํ อลภนฺเตน อตฺตนาปิ อธิฏฺฐาตพฺพํ, วจีเภโท
ปน กาตพฺโพเยว. อุโปสถํ อุปวสนฺเตน ปโรปโรธปฏิสํยุตฺตํ ๑- กมฺมนฺตํ น
วิจาเรตพฺพํ, อายวยคณนํ กโรนฺเตน น วีตินาเมตพฺพํ, เคเห ปน อาหารํ
ลภิตฺวา นิจฺจภตฺติกภิกฺขุนา วิย ปริภุญฺชิตฺวา วิหารํ คนฺตฺวา ธมฺโม วา
โสตพฺโพ, อฏฺฐตึสาย อารมฺมเณสุ อญฺญตรํ วา มนสิกาตพฺพํ.
     สุทสฺสนาติ สุนฺทรทสฺสนา. โอภาสยนฺติ โอภาสมานา. อนุปริยนฺตีติ
วิจรนฺติ. ยาวตาติ ยตฺตกํ ฐานํ. อนฺตลิกฺขคาติ อากาสํ คมา. ปภาสนฺตีติ
โชตนฺติ ปภํ ๒- มุญฺจนฺติ. ทิสาวิโรจนาติ สพฺพทิสาสุ วิโรจมานา. อถวา
ปภาสนฺตีติ ทิสาวิทิสา ๓- โอภาสนฺติ. วิโรจนาติ วิโรจมานา. เวฬุริยนฺติ มณีติ
วตฺวาปิ อิมินา ชาติมณิภาวํ ทสฺเสติ. เอกวสฺสิกเวฬุวณฺณํ หิ เวฬุริยํ ชาติมณิ
นาม. ตํ สนฺธาเยวมาห. ภทฺทกนฺติ ลทฺธกํ. สิงฺคิสุวณฺณนฺติ โคสิงฺคสทิสํ
หุตฺวา อุปฺปนฺนตฺตา เอวํ นามกํ สุวณฺณํ. กาญฺจนนฺติ  ปพฺพเตยฺยํ ปพฺพเต
ชาตสุวณฺณํ. ชาตรูปนฺติ สตฺถุวณฺณสุวณฺณํ. หฏกนฺติ กิปิลฺลิกาหิ นีหฏสุวณฺณํ.
นานุภวนฺตีติ น ปาปุณนฺติ. จนฺทปฺปภาติ สามิอตฺเถ ปจฺจตฺตํ. จนฺทปฺปภายาติ
อตฺโถ. อุปวสฺสุโปสถนฺติ อุปวสิตฺวา อุโปสถํ. สุขุทฺรยานีติ สุขผลานิ
สุขเวทนียานิ. สคฺคมุเปนฺติ ฐานนฺติ สคฺคสงฺขาตํ ฐานํ อุปคจฺฉนฺติ, เกนจิ
อนินฺทิตา หุตฺวา เทวโลเก อุปฺปชฺชนฺตีติ อตฺโถ. เสสเมตฺถ ยํ อนฺตรนฺตรา น
วุตฺตํ, ตํ วุตฺตานุสาเรเนว เวทิตพฺพนฺติ.
                          มหาวคฺโค ทุติโย.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปรูปโรธปฏิสํยุตฺตา  ๒ ฉ.ม. ปภา   ๓ ฉ.ม. ทิสาหิ ทิสา

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๕ หน้า ๒๑๖-๒๒๓.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=15&A=4998&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=15&A=4998&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=20&i=510
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=20&A=5421
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=20&A=5538
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=20&A=5538
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๐
http://84000.org/tipitaka/read/?index_20