อรรถกถาเล่มที่ ๑๕ ภาษาบาลีอักษรไทย
 องฺ.อ. (มโนรถ.๒)

                       ๘. เวสารชฺชสุตฺตวณฺณนา
     [๘] อฏฺฐเม เวสารชฺชานีติ เอตฺถ สารชฺชปฏิปกฺโข เวสารชฺชํ, จตูสุ
ฐาเนสุ สารชฺชาภาวํ ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส อุปฺปนฺนโสมนสฺสมยญาณสฺเสตํ นามํ.
อาสภณฺฐานนฺติ เสฏฺฐฏฺฐานํ อุตฺตมฏฺฐานํ. อาสภา วา ปุพฺพพุทฺธา, เตสํ ฐานนฺติ
อตฺโถ. อปิจ ควสตเชฏฺฐโก อุสโภ, ควสหสฺสเชฏฺฐโก วสโภ. วชสตเชฏฺฐโก
วา อุสโภ, วชสหสฺสเชฏฺฐโก วสโภ, สพฺพควเสฏฺโฐ สพฺพปริสฺสยสโห เสโต
ปาสาทิโก มหาภารวโห อสนิสตสทฺเทหิปิ อสนิสหสฺสสทฺเทหิปิ ๑- อสมฺปกมฺปิโย
นิสโภ, โส อิธ อุสโภติ อธิปฺเปโต. อิทมฺปิ หิ ตสฺส ปริยายวจนํ. อุสภสฺส
อิทนฺติ อาสภํ. ฐานนฺติ จตูหิ ปาเทหิ ปฐวึ อุปฺปีเฬตฺวา ววตฺถานํ. อิทํ ปน อาสภํ
วิยาติ อาสภํ. ยถาปิ หิ ๒- นิสภสงฺขาโต อุสโภ จตูหิ ปาเทหิ ปฐวึ อุปฺปีเฬตฺวา
อจลฏฺฐาเนน ติฏฺฐติ, เอวํ ตถาคโตปิ จตูหิ เวสารชฺชปาเทหิ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ   ๒ ฉ.ม. ยเถว หิ
อฏฺฐปริสปฐวึ อุปฺปีเฬตฺวา สเทวเก โลเก เกนจิ ปจฺจตฺถิเกน ปจฺจามิตฺเตน
อกมฺปิโย อจลฏฺฐาเนน ติฏฺฐติ. เอวํ ติฏฺฐมาโน จ ๑- ตํ อาสภณฺฐานํ ปฏิชานาติ
อุปคจฺฉติ น ปจฺจกฺขาติ, อตฺตนิ อาโรเปติ. เตน วุตฺตํ "อาสภณฺฐานํ ปฏิชานาตี"ติ.
     ปริสาสูติ อฏฺฐสุ ปริสาสุ. สีหนาทํ นทตีติ เสฏฺฐนาทํ สีหนาทํ ๒- นทติ,
สีหนาทสทิสํ วา นาทํ นทติ. อยมตฺโถ สีหนาทสุตฺเตน ทสฺเสตพฺโพ. ยถาปิ ๓-
สีโห สหนโต จ หนนโต จ สีโหติ วุจฺจติ, เอวํ ตถาคโต  โลกธมฺมานํ สหนโต
ปรปฺปวาทานญฺจ หนนโต สีโหติ วุจฺจติ. เอวํ วุตฺตสฺส สีหสฺส นาทํ สีหนาทํ.
ตตฺถ ยถา หิ ๔- สีโห สีหพเลน สมนฺนาคโต สพฺพตฺถ วิสารโท วิคตโลมหํโส
สีหนาทํ นทติ, เอวํ ตถาคตสีโหปิ ตถาคตพเลหิ สมนฺนาคโต อฏฺฐสุ ปริสาสุ
วิสารโท วิคตโลมหํโส "อิติ รูปนฺ"ติอาทินา นเยน นานาวิธเทสนาวิลาสสมฺปนฺนํ
สีหนาทํ นทติ. เตน วุตฺตํ "ปริสาสุ สีหนาทํ นทตี"ติ.
     พฺรหฺมจกฺกํ ปวตฺเตตีติ เอตฺถ พฺรหฺมนฺติ เสฏฺฐํ อุตฺตมํ วิสุทฺธํ. จกฺกสทฺโท
ปนายํ:-
              สมฺปตฺติยํ ลกฺขเณ จ       รถงฺเค อิริยาปเถ
              ทาเน รตนธมฺมูร-        จกฺกาทีสุ จ ทิสฺสติ
              ธมฺมจกฺเก อิธ มโต       ตญฺจ เทฺวธา วิภาวเย.
     "จตฺตาริมานิ ภิกฺขเว จกฺกานิ, เยหิ สมนฺนาคตานํ เทวมนุสฺสานนฺ"ติอาทีสุ ๕-
หิ อยํ สมฺปตฺติยํ ทิสฺสติ. "ปาทตเลสุ จกฺกานิ ชาตานี"ติ ๖- เอตฺถ ลกฺขเณ.
"จกฺกํว วหโต ปทนฺ"ติ ๗- เอตฺถ รถงฺเค. "จตุจกฺกํ นวทฺวารนฺ"ติ ๘- เอตฺถ อิริยา-
ปเถ. "ททํ ภุญฺช จ มา จ ๙- ปมาโท, จกฺกํ วตฺตย สพฺพปาณีนนฺ"ติ ๑๐- เอตฺถ ทาเน.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ. ติฏฺฐมาโนว   ๒ ฉ.ม. อภีตนาทํ  ๓ ฉ.ม. ยถา วา  ๔ ฉ. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ
@๕ องฺ.จตุกฺก. ๒๑/๓๑/๓๗ จกฺกสุตฺต   ๖ ที.มหา. ๑๐/๓๕/๑๕ ทฺวตฺตึสมหาปุริสลกฺขณ
@๗ ขุ.ธ. ๒๕/๑/๑๕ จกฺขุปาลตฺเถรวตฺถุ   ๘ สํ.ส. ๑๕/๒๙/๑๘ จตุจกฺกสุตฺต
@๙ ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ    ๑๐ ขุ.ชา. ๒๗/๑๑๑๐/๒๓๔ คนฺธารวคฺค (สฺยา)
"ทิพฺพํ จกฺกรตนํ ปาตุรโหสี"ติ ๑- เอตฺถ รตนจกฺเก. "มยา ปวตฺติตํ จกฺกนฺ"ติ ๒-
เอตฺถ ธมฺมจกฺเก. "อิจฺฉาหตสฺส โปสสฺส, จกฺกํ ภมติ มตฺถเก"ติ ๓- เอตฺถ อุรจกฺเก.
"ขุรปริยนฺเตน เจปิ จกฺเกนา"ติ ๔- เอตฺถ ปหรณจกฺเก. "อสนิวิจกฺกนฺ"ติ ๕- เอตฺถ
อสนิมณฺฑเล. อิธ ปนายํ ธมฺมจกฺเก มโต.
     ตํ ปเนตํ ธมฺมจกฺกํ ทุวิธํ โหติ ปฏิเวธญาณญฺจ เทสนาญาณญฺจ. ตตฺถ
ปญฺญาปภาวิตํ อตฺตโน อริยผลาวหํ ปฏิเวธญาณํ, กรุณาปภาวิตํ สาวกานํ
อริยผลาวหํ เทสนาญาณํ. ตตฺถ ปฏิเวธญาณํ อุปฺปชฺชมานํ อุปฺปนฺนนฺติ ทุวิธํ.
ตญฺหิ อภินิกฺขมนโต ยาว อรหตฺตมคฺคา อุปฺปชฺชมานํ, ผลกฺขเณ อุปฺปนฺนนฺนาม.
ตุสิตภวนโต วา ยาว มหาโพธิปลฺลงฺเก อรหตฺตมคฺคา ๖- อุปฺปชฺชมานํ, ผลกฺขเณ
อุปฺปนฺนนฺนาม. ทีปงฺกรโต ปฏฺฐาย วา ยาว โพธิปลฺลงฺเก อรหตฺตมคฺคา
อุปฺปชฺชมานํ, ผลกฺขเณ อุปฺปนฺนนฺนาม. เทสนาญาณํปิ ปวตฺตมานํ ปวตฺตนฺติ
ทุวิธํ. ตญฺหิ ยาว อญฺญาโกณฺฑญฺญสฺส ๗- โสตาปตฺติมคฺคา ปวตฺตมานํ, ผลกฺขเณ
ปวตฺตํ นาม. เตสุ ปฏิเวธญาณํ โลกุตฺตรํ, เทสนาญาณํ โลกิยํ. อุภยํปิ ปเนตํ
อญฺเญหิ อสาธารณํ, พุทฺธานํเยว โอรสํ ญาณํ.
     สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส เต ปฏิชานโตติ "อหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ, สพฺเพ ธมฺมา
มยา อภิสมฺพุทฺธา"ติ เอวํ ปฏิชานโต. ๘- อนภิสมฺพุทฺธาติ ๙- อิเม นาม ธมฺมา
ตยา อนภิสมฺพุทฺธา. ตตฺร วตาติ เตสุ "อนภิสมฺพุทฺธา"ติ เอวํ ทสฺสิตธมฺเมสุ.
สหธมฺเมนาติ สเหตุนา สการเณน วจเนน. นิมิตฺตเมตนฺติ เอตฺถ ปุคฺคโลปิ
ธมฺโมปิ นิมิตฺตนฺติ อธิปฺเปโต. ตํ ปุคฺคลํ น ปสฺสามิ, โย มํ ปฏิโจเทสฺสติ.
ตํ ธมฺมํ น ปสฺสามิ, สนฺทสฺเสตฺวา ๑๐- "อยํ นาม ธมฺโม ตยา อนภิสมฺพุทฺโธ"ติ
@เชิงอรรถ: ๑ ที.ม. ๑๐/๒๓/๑๕๐ จกฺกรตน, ม.อุ. ๑๔/๒๕๖/๒๒๓ พาลปณฺฑิตสุตฺต
@๒ ขุ.สุ. ๒๕/๕๖๓/๔๔๘ เสลสุตฺต  ๓ ขุ.ชา. ๒๗/๑๐๔,๗๙๖/๓๔,๑๘๐
@มิตฺตวินฺทุกชาตก (สฺยา)     ๔ ที.สี. ๙/๑๑๖/๕๒ ปูรณกสฺสปวาท
@๕ ที.ปา. ๑๑/๖๑/๓๖ อุทุมฺพริกสุตฺต, สํ.นิ. ๑๖/๑๖๒/๒๑๙ อสนิสุตฺต
@๖ ม. อรหตฺตุปฺปตฺติ  ๗ ฉ.ม. อญฺญาสิโกณฺฑญฺญสฺส    ๘ ฉ.ม. ปฏิชานโต ตว
@๙ ก. น จ อภิสมฺพุทฺธาติ   ๑๐ ฉ.ม. ยํ ทสฺเสตฺวา
มํ ปฏิโจเทสฺสตีติ อยเมตฺถ อตฺโถ. เขมปฺปตฺโตติ เขมํ ปตฺโต. เสสปททฺวยํ
อิมสฺเสว เววจนํ. สพฺพเมตํ ๑- เวสารชฺชญาณเมว สนฺธาย วุตฺตํ. ทสพลสฺส หิ
"อยํ นาม ธมฺโม ตยา อนภิสมฺพุทฺโธ"ติ โจทกํ ปุคฺคลํ วา โจทนาการณํ
อนภิสมฺพุทฺธธมฺมํ วา อปสฺสโต "สภาวพุทฺโธเยว วต ๒- สมาโน อหํ พุทฺโธสฺมีติ
วทามี"ติ ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส พลวตรํ โสมนสฺสํ อุปฺปชฺชติ, เตน สมฺปยุตฺตํ ญาณํ
เวสารชฺชํ นาม. ตํ สนฺธาย "เขมปฺปตฺโต"ติอาทิมาห. เอวํ สพฺพตฺถ อตฺโถ
เวทิตพฺโพ.
     อนฺตรายิกา ธมฺมาติ เอตฺถ ปน อนฺตรายํ กโรนฺตีติ อนฺตรายิกา. เต อตฺถโต
สญฺจิจฺจ วีติกฺกนฺตา สตฺต อาปตฺติกฺขนฺธา. สญฺจิจฺจ วีติกฺกนฺตํ หิ อนฺตมโส
ทุกฺกฏทุพฺภาสิตมฺปิ มคฺคผลานํ อนฺตรายํ กโรติ. อิธ ปน เมถุนธมฺมา อธิปฺเปตา. ๓-
เมถุนํ เสวโต หิ ยสฺส กสฺสจิ นิสฺสํสยเมว มคฺคผลานํ อนฺตราโย โหติ.
     ยสฺส โข ปน เต อตฺถายาติ ราคกฺขยาทีสุ ยสฺส อตฺถาย. ธมฺโม เทสิโตติ
อสุภภาวนาทิธมฺโม กถิโต. ตตฺร วต มนฺติ ตสฺมึ อนิยฺยานิกธมฺเม มํ. เสสํ
วินเย วุตฺตนเยเนว ๔- เวทิตพฺพํ.
     วาทปถาติ วาทาเยว. ปุถูติ พหู. สิตาติ อุปนิพทฺธา อภิสงฺขตา. อถวา
ปุถุสฺสิตาติ ปุถุภาวํ สิตา อุปคตา, ปุถูหิ วา สิตาติปิ ปุถุสฺสิตา. ยํ
นิสฺสิตาติ เอตรหิปิ ยํ วาทปถํ นิสฺสิตา. น เต ภวนฺตีติ เต วาทปถา น ภวนฺติ
ภิชฺชนฺติ วินสฺสนฺติ. ธมฺมจกฺกนฺติ เทสนาญาณสฺสปิ ปฏิเวธญาณสฺสปิ เอตํ
นามํ. เตสุ เทสนาญาณํ โลกิยํ, ปฏิเวธญาณํ โลกุตฺตรํ. เกวลีติ สกลโลกุตฺตร-
สมนฺนาคโต. ๕- ตาทิสนฺติ ตถาวิธํ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. สพฺพมฺเปตํ    ๒ ม. จ   ๓ ฉ.ม. เมถุนธมฺโม อธิปฺเปโต
@๔ ฉ.ม. เสสํ วุตฺตนเยเนว   ๕ ม. สกโล กุสลสมนฺนาคโต, ฉ. สกลคุณสมนฺนาคโต

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๕ หน้า ๒๘๓-๒๘๖.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=15&A=6550&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=15&A=6550&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=21&i=8
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=21&A=178
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=21&A=202
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=21&A=202
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๐
http://84000.org/tipitaka/read/?index_21