อรรถกถาเล่มที่ ๑๕ ภาษาบาลีอักษรไทย
 องฺ.อ. (มโนรถ.๒)

                           ๓. อุรุเวลวคฺค
                       ๑. ปฐมอุรุเวลสุตฺตวณฺณนา
     [๒๑] ตติยสฺส ปฐเม อุรุเวลายนฺติ เอตฺถ อุรุเวลา มหาเวลา, มหา-
วาลิการาสีติ อตฺโถ. อถวา อุรูติ วาลิกา วุจฺจติ, เวลาติ มริยาทา.
เวลาติกฺกมนเหตุ อาหฏา อุรุ อุรุเวลาติ เอวเมตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ. อตีเต กิร
อนุปฺปนฺเน พุทฺเธ ทสสหสฺสา  กุลปุตฺตา ตาปสปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา ตสฺมึ ปเทเส
วิหรนฺตา เอกทิวสํ สนฺนิปติตฺวา กติกวตฺตํ อกํสุ "กายกมฺมวจีกมฺมานิ นาม
ปเรสํปิ ปากฏานิ โหนฺติ, มโนกมฺมํ ปน อปากฏํ. ตสฺมา โย กามวิตกฺกํ  วา
พฺยาปาทวิตกฺกํ วา วิหึสาวิตกฺกํ วา วิตกฺเกติ, ตสฺส อญฺโญ โจทโก นาม นตฺถิ. โส
อตฺตนาว อตฺตานํ โจเทตฺวา ปตฺตปุเฏน วาลิกํ อาหริตฺวา อิมสฺมึ ฐาเน อากิรตุ,
อิทมสฺส ทณฺฑกมฺมนฺ"ติ. ตโต ปฏฺฐาย โย ตาทิสํ วิตกฺกํ วิตกฺเกติ, โส ตตฺถ
ปตฺตปุเฏน วาลิกํ อากิรติ, เอวํ ตตฺถ อนุกฺกเมน มหาวาลิการาสิ ชาโต. ๔-
@เชิงอรรถ: ๑ ม. สลากภตฺตาทีนิ            ๒ ฉ.ม. อสํยตาติ
@๓ สี.,อิ.,ก. ปริสกฺกสาโว       ๔ ก....ราสี ชาตา
ตโต นํ ปจฺฉิมา ชนตา ปริกฺขิปิตฺวา เจติยฏฺฐานมกาสิ, ตํ สนฺธาย วุตฺตํ
"อุรุเวลาติ มหาเวลา, มหาวาลิการาสีติ อตฺโถ"ติ. ตเมว สนฺธาย วุตฺตํ "อถวา
อุรูติ วาลิกา วุจฺจติ, เวลาติ มริยาทา, เวลาติกฺกมนเหตุ อาหฏา อุรุ
อุรุเวลาติ เอวเมตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ"ติ.
     นชฺชา เนรญฺชราย ตีเรติ อุรุเวลคามํ นิสฺสาย เนรญฺชรานทีตีเร วิหรามีติ
ทสฺเสติ. อชปาลนิโคฺรเธติ อชปาลกา ตสฺส นิโคฺรธสฺส ฉายาย นิสีทนฺติปิ
ติฏฺฐนฺติปิ, ตสฺมา โส อชปาลนิโคฺรโธเตฺวว สงฺขํ คโต, ตสฺส เหฏฺฐาติ อตฺโถ.
ปฐมาภิสมฺพุทฺโธติ สมฺพุทฺโธ หุตฺวา ปฐมเมว. อุทปาทีติ อยํ วิตกฺโก ปญฺจเม
สตฺตาเห อุทปาทิ. กสฺมา อุทปาทีติ? สพฺพพุทฺธานํ อาจิณฺณตฺตา เจว
ปุพฺพาเสวนตาย จ. ตตฺถ ปุพฺพาเสวนาย ปกาสนตฺถํ ติตฺติรชาตกํ ๑- อาหริตพฺพํ.
ติตฺติรวานรหตฺถิโน ๒- กิร เอกสฺมึ ปเทเส วิหรนฺตา "โย อมฺหากํ มหลฺลโก,
ตสฺมึ สคารวา วิหริสฺสามา"ติ นิโคฺรธํ ทสฺเสตฺวา "โก นุ โข อมฺหากํ
มหลฺลโก"ติ วีมํสนฺตา ติตฺติรสฺส มหลฺลกภาวํ ญตฺวา ตสฺส เชฏฺฐาปจายน-
กมฺมํ กตฺวา อญฺญมญฺญํ สมคฺคา สมฺโมทมานา วิหริตฺวา สคฺคปรายนา อเหสุํ.
ตํ การณํ ญตฺวา รุกฺเข อธิวฏฺฐา เทวตา อิมํ คาถมาห:-
            "เย วุฑฺฒมปจายนฺติ        นรา ธมฺมสฺส โกวิทา
             ทิฏฺเฐ ธมฺเม จ ปาสํสา ๓- สมฺปราเย จ สุคฺคตี"ติ. ๑-
     เอวํ อเหตุกติรจฺฉานโยนิยํ นิพฺพตฺโตปิ ตถาคโต สคารววาสํ โรเจสิ,
อิทานิ กสฺมา น โรเจสฺสตีติ. อคารโวติ อญฺญสฺมึ คารวรหิโต, กญฺจิ
ครุฏฺฐาเน อฏฺฐเปตฺวาติ อตฺโถ. อปฺปติสฺโสติ ปติสฺสยรหิโต, กญฺจิ เชฏฺฐกฏฺฐาเน
อฏฺฐเปตฺวาติ อตฺโถ.  สมณํ วา พฺราหฺมณํ วาติ เอตฺถ
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ.ชา.๒๗/๓๗/๑๒ ติตฺติรชาตก (สฺยา)   ๒ ฉ.ม. หตฺถิวานรติตฺติรา
@๓ ฉ.ม. ทิฏฺเฐว ธมฺเม ปาสํสา
สมิตปาปวาหิตปาปาเยว สมณพฺราหฺมณา อธิปฺเปตา. สกฺกตฺวา ครุํ กตฺวาติ
สกฺกจฺจญฺเจว ๑- กตฺวา ครุการญฺจ ๒- อุปฏฺฐเปตฺวา.
     สเทวเก โลเกติอาทีสุ สทฺธึ เทเวหิ สเทวเก. เทวคฺคหเณน เจตฺถ มาร-
พฺรเหฺมสุ คหิเตสุปิ มาโร นาม วสวตฺตี สพฺเพสํ อุปริ วสํ วตฺเตติ. มหาพฺรหฺมา ๓-
นาม มหานุภาโว, เอกงฺคุลิยา เอกสฺมึ จกฺกวาเฬ ๔- อาโลกํ ผรติ, ทฺวีหิ ทฺวีสุ,
ทสหิ องฺคุลีหิ ทสสุปิ ๕- จกฺกวาฬสหสฺเสสุ อาโลกํ ผรติ. โส อิมินา สีล-
สมฺปนฺนตโรติ วตฺตุํ มา ลภนฺตูติ สมารเก สพฺรหฺมเกติ วิสุํ วุตฺตํ. ตถา
สมณา นาม เอกกนิกายาทิวเสน พหุสฺสุตา สีลวนฺโต ปณฺฑิตา, พฺราหฺมณาปิ
วุตฺถุวิชฺชาทิวเสน พหุสฺสุตา ปณฺฑิตา. เต อิมินา สีลสมฺปนฺนตราติ ๖- วตฺตุํ มา
ลภนฺตูติ สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชายาติ วุตฺตํ. สเทวมนุสฺสายาติ อิทํ ปน นิปฺปเทสโต
ทสฺสนตฺถํ คหิตเมว คเหตฺวา วุตฺตํ. อปิเจตฺถ ปุริมานิ ตีณิ ปทานิ โลกวเสน
วุตฺตานิ, ปจฺฉิมานิ เทฺว ปทานิ ๗- ปชาวเสน. สีลสมฺปนฺนตรนฺติ สีเลน สมฺปนฺนตรํ,
อธิกตรนฺติ อตฺโถ. เอตฺถ จ สีลาทโย จตฺตาโร ธมฺมา โลกิยโลกุตฺตรา
กถิตา, วิมุตฺติญาณทสฺสนํ โลกิยเมว. ปจฺจเวกฺขณญาณญฺจ. ๘- ปาตุรโหสีติ
"อยํ สตฺถา อวีจิโต ยาว ภวคฺคา สีลาทีหิ อตฺตนา อธิกตรํ อปสฺสนฺโต
`มยา ปฏิวิทฺธนวโลกุตฺตรธมฺมเมว สกฺกตฺวา อุปนิสฺสาย วิหริสฺสามี'ติ จินฺเตติ,
การณํ ภควา จินฺเตติ, อตฺถํ วุฑฺฒิวิเสสํ จินฺเตติ, คจฺฉามิสฺส อุสฺสาหํ
ชเนสฺสามี"ติ จินฺเตตฺวา ปุรโต ปากโฏ อโหสิ, อภิมุเข ๙- อฏฺฐาสีติ อตฺโถ.
     วิหํสุ วิหรนฺติ จาติ เอตฺถ โย วเทยฺย "วิหรนฺตีติ วจนโต ปจฺจุปฺปนฺเนปิ
พหู พุทฺธา"ติ, โส "ภควาปิ ภนฺเต เอตรหิ อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ"ติ อิมินา
วจเนน ปฏิพาหิตพฺโพ.
@เชิงอรรถ: ๑ ม. สุกฺการญฺเจว, ฉ. สกฺการญฺเจว     ๒ ม. ครุภาวญฺจ    ๓ ฉ.ม. พฺรหฺมา
@๔ ฉ. จกฺกวาฬสหสฺเส           ๕ ฉ.ม. ทสสุ       ๖ ฉ.ม. สมฺปนฺนตรา
@๗ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ  ๘ ม. ปจฺจเวกฺขณญฺจ, ฉ. ปจฺจเวกฺขณญาณเมว เหตํ
@๙  ม. อภิมุโข
             "น เม อาจริโย อตฺถิ      สทิโส เม น วิชฺชติ
              สเทวกสฺมึ โลกสฺมึ        นตฺถิ เม ปฏิปุคฺคโล"ติ- ๑-
อาทีหิ จสฺส สุตฺเตหิ อญฺเญสํ พุทฺธานํ อภาโว ทีเปตพฺโพ. ตสฺมาติ ยสฺมา
สพฺเพปิ พุทฺธา สทฺธมฺมครุโน, ตสฺมา. มหตฺตมภิกงฺขตาติ มหนฺตภาวํ ปตฺถยมาเนน.
สรํ พุทฺธานสาสนนฺติ พุทฺธานํ สาสนํ สรนฺเตน.
     ยโตติ ยสฺมึ กาเล. มหตฺเตน สมนฺนาคโตติ รตฺตญฺญุมหตฺตํ เวปุลฺลมหตฺตํ
พฺรหฺมจริยมหตฺตํ ลาภคฺคมหตฺตนฺติ อิมินา จตุพฺพิเธน มหตฺเตน สมนฺนาคโต.
อถ เม สํเฆปิ คารโวติ  อถ มยฺหํ สํเฆปิ คารโว ชาโต. ๒- กสฺมึ
ปน กาเล ภควตา สํเฆ คารโว กโตติ? มหาปชาปติยา ทุสฺสยุคทานกาเล.
ตทา หิ ภควา อตฺตโน อุปนีตทุสฺสยุคํ "สํเฆ โคตมิ เทหิ, สํเฆ เต ทินฺเน
อหญฺเจว ปูชิโต ภวิสฺสามิ สํโฆ จา"ติ วทนฺโต สํเฆ คารวํ อกาสิ นาม.

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๕ หน้า ๒๙๕-๒๙๘.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=15&A=6826&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=15&A=6826&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=21&i=21
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=21&A=510
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=21&A=522
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=21&A=522
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๐
http://84000.org/tipitaka/read/?index_21