ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๑๕ ภาษาบาลีอักษรไทย องฺ.อ. (มโนรถ.๒)

                        ๔. สมจิตฺตวคฺควณฺณนา
      [๓๓] จตุตฺถสฺส ปฐเม อสปฺปุริสภูมีติ อสปฺปุริสานํ ปติฏฺฐานฏฺฐานํ. ๒-
สปฺปุริสภูมิยํปิ เอเสว นโย. อกตญฺญูติ กตํ น ชานาติ. อกตเวทีติ กตํ ปากฏํ
กตฺวา น ชานาติ. อุปญฺญาตนฺติ วณฺณิตํ โถมิตํ ปสฏฺฐํ. ยทิทนฺติ ยา อยํ.
อกตญฺญุตา อกตเวทิตาติ ปเรน กตสฺส อุปการสฺส อชานนญฺเจว ปากฏํ กตฺวา
อชานนญฺจ. เกวลาติ สกลา. สุกฺกปกฺเขปิ วุตฺตนเยเนว อตฺโถ เวทิตพฺโพ.
@เชิงอรรถ:  สี.,อิ. วิปสฺสนาสมาธิ   ม. ปติฏฺฐานํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๒.

[๓๔] ทุติเย มาตุ จ ปิตุ จาติ ชนิกมาตุ จ ชนกปิตุ จ. เอเกน ภิกฺขเว อํเสน มาตรํ ปริหเรยฺยาติ เอกสฺมึ อํสกูเฏ ฐเปตฺวา มาตรํ ปฏิชคฺเคยฺย. เอเกน อํเสน ปิตรํ ปริหเรยฺยาติ เอกสฺมึ อํสกูเฏ ฐเปตฺวา ปิตรํ ปฏิชคฺเคยฺย. วสฺสสตายโก วสฺสสตชีวีติ วสสสตายกกาเล ชาโต สกลํ วสฺสสตํ ชีวนโต. อิทํ วุตฺตํ โหติ:- สเจ ปุตฺโต นาม "มาตาปิตูนํ ปฏิกริสฺสามี"ติ อุฏฺฐาย สมุฏฺฐาย ทกฺขิเณ อํสกูเฏ มาตรํ, วาเม ปิตรํ ฐเปตฺวา วสฺสสตายุโก สกลํปิ วสฺสสตํ ชีวมาโน ปริหเรยฺย. โส จ เนสํ อุจฺฉาทนปริมทฺทนนฺหาปนสมฺพาหเนนาติ โส จ ปุตฺโต เตสํ มาตาปิตูนํ อํสกูเฏสุ ฐิตานํเยว ทุคฺคนฺธปฏิวิโนทนตฺถํ สุคนฺธกรเณน อุจฺฉาทเนน, ปริสฺสมวิโนทนตฺถํ หตฺถปริมทฺทเนน, สีตุณฺหกาเล จ อุโณฺหทกสีโตทกนฺหาปเนน, หตฺถปาทาทีนํ อากฑฺฒนปริกฑฺฒนสงฺขาเตน สมฺพาหเนน อุปฏฺฐานํ กเรยฺย. เต จ ตตฺเถวาติ เต จ มาตาปิตโร ตตฺเถว ตสฺส อํสกูเฏสุ นิสินฺนาว มุตฺตกรีสํ จเชยฺยุํ. ๑- น เตฺวว ภิกฺขเว เอวํปิ น เตฺวว มาตาปิตูนํ กตํ วา โหติ ปฏิกตํ วา. อิสฺสราธิปจฺเจ รชฺเชติ จกฺกวตฺติรชฺชํ สนฺธาเยวมาห. อาปาทกาติ วฑฺฒกา อนุปาลกา. ปุตฺตา หิ มาตาปิตูหิ วฑฺฒิตา เจว อนุปาลิตา จ. โปสกาติ หตฺถปาเท วฑฺเฒตฺวา หทยโลหิตํ ปาเยตฺวา โปสกา. ปุตฺตา หิ มาตาปิตูหิ สุฏฺฐุ ภตา ๒- อนฺนปานาทีหิ ปฏิชคฺคิตา. อิมสฺส โลกสฺส ทสฺเสตาโรติ สเจ หิ มาตาปิตโร ชาตทิวเสเยว ปุตฺตํ ปาเท คเหตฺวา อรญฺเญ วา นทิยํ วา ปปาเต วา ขิเปยฺยุํ, อิมสฺมึ โลเก อิฏฺฐานิฏฺฐารมฺมณํ น ปสฺเสยฺย. เอวํ อกตฺวา อาปาทิตตฺตา โปสิตตฺตา เอส อิมสฺมึ โลเก อิฏฺฐานิฏฺฐารมฺมณํ มาตาปิตโร นิสฺสาย ปสฺสตีติ ๓- ตฺยสฺส อิมสฺส โลกสฺส ทสฺเสตาโร นาม โหนฺติ. สมาทเปตีติ คณฺหาเปติ. อิมสฺมึ สุตฺเต สทฺธาสีลจาคปญฺญา โลกิยโลกุตฺตรมิสฺสกา กถิตา. ธมฺมเสนาปติสาริปุตฺตตฺเถรสทิโสว ภิกฺขุ เตสุ ปติฏฺฐาเปติ นามาติ เวทิตพฺโพ. @เชิงอรรถ: ม. ขิเปยฺยุํ ฉ.ม.,อิ. ปุฏฺฐา, ม. สุฏฺฐุ กตา อิ. ปสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๓.

[๓๕] ตติเย เตนุปสงฺกมีติ โส หิ พฺราหฺมโณ "สมโณ กิร โคตโม กถิตํ วิสฺสชฺเชติ, ปุจฺฉายสฺส วิรชฺชนํ นาม นตฺถิ. อหมสฺส อปรชฺชนปญฺหํ ๑- อภิสงฺขริสฺสามี"ติ ปณีตํ โภชนํ ภุญฺชิตฺวา คพฺภทฺวารํ ปิทหิตฺวา นิสินฺโน จินฺเตตุํ อารภิ. อถสฺส เอตทโหสิ "อิมสฺมึ ฐาเน อุจฺจาสทฺทมหาสทฺโท วตฺตติ, จิตฺตํ น เอกคฺคํ โหติ, ภูมิฆรํ กาเรสฺสามี"ติ ภูมิฆรํ กาเรตฺวา ตตฺถ ปวิสิตฺวา "เอวํ ปุฏฺโฐ เอวํ กเถสฺสามี"ติ ๒- เอกํ คณฺหิตฺวา เอกํ วิสฺสชฺเชนฺโต สกลทิวเส ๓- กิญฺจิ ปสฺสิตุํ นาสกฺขิ. ตสฺส อิมินาว นีหาเรน จตฺตาโร มาสา วีติวตฺตา. โส จตุนฺนํ มาสานํ อจฺจเยน อุภโตโกฏิกปญฺหํ นาม อทฺทส. เอวํ กิรสฺส อโหสิ "อหํ สมณํ โคตมํ อุปสงฺกมิตฺวา `กึวาที ภวนฺ'ติ ปุจฺฉิสฺสามิ. สเจ `กิริยวาทิมฺหี'ติ วกฺขติ, `สพฺพากุสลานํ นาม ตุเมฺห กิริยํ วเทถา'ติ นํ นิคฺคณฺหิสฺสามิ, สเจ `อกิริยวาทิมฺหี'ติ วกฺขติ, `กุสลธมฺมานํ นาม ตุเมฺห อกิริยํ วเทถา'ติ นํ นิคฺคณฺหิสฺสามิ. อุภโตโกฏิกปญฺหํ ๔- ปุฏฺโฐ เนว อุคฺคิลิตุํ สกฺขิสฺสติ น นิคฺคิลิตุํ. เอวํ มม ชโย ภวิสฺสติ, สมณสฺส โคตมสฺส ปราชโย"ติ อุฏฺฐาย อปฺโผเฏตฺวา ๕- ภูมิฆรา นิกฺขมฺม "เอวรูปํ ปญฺหํ ปุจฺฉนฺเตน น เอกเกน คนฺตุํ วฏฺฏตี"ติ นคเร โฆสนํ กาเรตฺวา สกลนาคเรน ๖- ปริวุโต เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ. กึวาทีติ กึลทฺธิโก. กิมกฺขายีติ กึ นาม สาวกานํ ปฏิปทํ อกฺขาสีติ ๗- ปุจฺฉิ. อถสฺส ภควา จตูหิ มาเสหิ ปญฺหํ อภิสงฺขริตฺวา "ทิฏฺโฐ เม สมณสฺส โคตมสฺส ปราชยปโญฺห"ติ มานํ ปคฺคยฺห อาคตภาวํ ญตฺวา เอกปเทเนว ตํ ปญฺหํ ภินฺทนฺโต กิริยวาที จาหํ พฺราหฺมณ อกิริยวาที จาติ อาห. อถ พฺราหฺมโณ อตฺตโน มานํ อปเนตฺวา ภควนฺตํ อายาจนฺโต ยถากถํ ปนาติอาทิมาห. เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวาติ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม.,อิ. วิรชฺฌนปญฺหํ ฉ. เอวํ ปุฏฺโฐ เอวํ กเถสฺสติ, เอวํ ปุฏฺโฐ เอวํ @กเถสฺสตีติ สี.,อิ. สกลทิวเสน, ฉ.ม. สกลทิวสํ ฉ.ม. อิทญฺหิ อุภโตโกฏิกํ @ปญฺหํ, อิ. อิมํ อุภโต..... ม. อุคฺโฆเสตฺวา ฉ.ม. สกลนาคเรหิ @ ฉ.ม. อกฺขายีติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๔.

[๓๖] จตุตฺเถ ทกฺขิเณยฺยาติ ทกฺขิณาติ ๑- วุจฺจติ ทานํ, ตสฺส ปฏิคฺคหณยุตฺตา กติ ปุคฺคลาติ ปุจฺฉติ. เสโขติ อิมินา สตฺต เสกฺเข ทสฺเสติ. เอตฺถ จ สีลวนฺตปุถุชฺชโนปิ โสตาปนฺเนเนว สงฺคหิโต. อาหุเนยฺยา ยชมานานํ โหนฺตีติ ทานํ ททนฺตานํ อาหุนสฺส อรหา ทานปฏิคฺคาหกา นาม โหนฺตีติ อตฺโถ. เขตฺตนฺติ วตฺถุ ปติฏฺฐํ, ๒- ปุญฺญสฺส วิรุหนฏฺฐานนฺติ อตฺโถ. [๓๗] ปญฺจเม ปุพฺพาราเมติ สาวตฺถิโต ปุรตฺถิมทิสาภาเค อาราเม. ๓- มิคารมาตุปาสาเทติ วิสาขาย อุปาสิกาย ปาสาเท. สา หิ มิคารเสฏฺฐินา มาตุฏฺฐาเน ฐปิตตฺตาปิ, สพฺพเชฏฺฐกสฺส ปุตฺตสฺส อยฺยกเสฏฺฐิโน นาม ๔- สมานนามกตฺตาปิ มิคารมาตาติ วุจฺจติ. ตาย การิโต สหสฺสคพฺโภ ปาสาโท มิคารมาตุปาสาโท นาม. เถโร ตสฺมึ วิหรติ. ตตฺร โข อายสฺมา สาริปุตฺโตติ ตสฺมึ ปาสาเท วิหรนฺโต ธมฺมเสนาปติ สาริปุตฺตตฺเถโร. ภิกฺขู อามนฺเตสีติ กสฺมึ กาเล อามนฺเตสิ? กานิจิ หิ สุตฺตานิ ปุเรภตฺเต ภาสิตานิ อตฺถิ, กานิจิ ปจฺฉาภตฺเต, กานิจิ ปุริมยาเม, กานิจิ มชฺฌิมยาเม, กานิจิ ปจฺฉิมยาเม. อิทํ ปน สมจิตฺตปฏิปทาสุตฺตํ ปจฺฉาภตฺเต ภาสิตํ. ตสฺมา สายณฺหสมเย อามนฺเตสิ. น เกวลญฺเจตํ เถเรเนว ภาสิตํ, ตถาคเตนาปิ ภาสิตํ. กตฺถ นิสีทิตฺวาติ? วิสาขาย รตนปาสาเท นิสีทิตฺวา. ตถาคโต หิ ปฐมโพธิยํ วีสติ วสฺสานิ อนิพทฺธวาโส หุตฺวา ยตฺถ ยตฺถ ผาสุกํ โหติ, ตตฺถ ตตฺเถว คนฺตฺวา วสิ. ปฐมํ อนฺโตวสฺสญฺหิ ๕- อิสิปตเน ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตตฺวา อฏฺฐารส มหาพฺรหฺมโกฏิโย อมตปานํ ปาเยตฺวา พาราณสึ อุปนิสฺสาย อิสิปตเน วสิ. ทุติยํ อนฺโตวสฺสํ ราชคหํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม.,อิ. ทกฺขิณา ฉ.ม. ปติฏฺฐา สี.,อิ. ปุรตฺถิมทิสาย กเต อาราเม @ ฉ.ม.,อิ. อยฺยกเสฏฺฐิโนว สี. ปฐมกอนฺโตวสฺสํ หิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๕.

อุปนิสฺสาย เวฬุวเน, ตติยจตุตฺถานิปิ ตตฺเถว, ปญฺจมํ อนฺโตวสฺสํ เวสาลึ อุปนิสฺสาย มหาวเน กูฏาคารสาลายํ, ฉฏฺฐํ อนฺโตวสฺสํ มกุลปพฺพเต, ๑- สตฺตมํ ตาวตึสภวเน, อฏฺฐมํ ภคฺเคสุ สุํสุมารคิรํ ๒- นิสฺสาย เภสกฬาวเน, นวมํ โกสมฺพิยํ, ทสมํ ปาลิเลยฺยกวนสณฺเฑ, ๓- เอกาทสมํ นาลายํ พฺราหฺมณคาเม, ทฺวาทสมํ เวรญฺชายํ, เตรสมํ จาลิยปพฺพเต, จุทฺทสมํ เชตวเน, ปญฺจทสมํ กปิลวตฺถุสฺมึ, โสฬสมํ อาฬวกํ ทเมตฺวา จตุราสีติปาณสหสฺสานิ อมตปานํ ปาเยตฺวา อาฬวิยํ, สตฺตรสมํ ราชคเหเยว, อฏฺฐารสมํ จาลิยปพฺพเตเยว, ตถา เอกูนวีสติมํ, วีสติมํ ปน อนฺโตวสฺสํ ราชคหํเยว อุปนิสฺสาย วสิ. เอวํ วีสติ วสฺสานิ อนิพทฺธวาโส หุตฺวา ยตฺถ ยตฺถ ผาสุกํ โหติ, ตตฺถ ตตฺเถว วสิ. ๔- ตโต ปฏฺฐาย ปน เทฺว เสนาสนานิ ธุวปริโภคานิ อกาสิ. กตรานิ เทฺว? เชตวนญฺจ ปุพฺพารามญฺจ. กสฺมา? ทฺวินฺนํ กุลานํ คุณมหนฺตตาย. อนาถปิณฺฑิกสฺส หิ วิสาขาย จ คุณํ สนฺธาย คุณํ ปฏิจฺจ สตฺถา ตานิ เสนาสนานิ ธุวปริโภเคน ปริภุญฺชิ. อุตุวสฺสํ จาริกํ คนฺตฺวาปิ ๕- อนฺโตวสฺเส ทฺวีสุเยว เสนาสเนสุ วสติ. เอวํ วสนฺโต ปน เชตวเน รตฺตึ วสิตฺวา ปุนทิวเส ภิกฺขุสํฆปริวุโต ทกฺขิณทฺวาเรน สาวตฺถึ ปิณฺฑาย ปวิสิตฺวา ปาจีนทฺวาเรน นิกฺขมิตฺวา ปุพฺพาราเม ทิวาวิหารํ กโรติ. ปุพฺพาราเม รตฺตึ วสิตฺวา ปุนทิวเส ปาจีนทฺวาเรน สาวตฺถึ ปิณฺฑาย ปวิสิตฺวา ทกฺขิณทฺวาเรน นิกฺขมิตฺวา เชตวเน ทิวาวิหารํ กโรติ. ตสฺมึ ปน ทิวเส สมฺมาสมฺพุทฺโธ เชตวเนเยว วสิ. ยตฺถ กตฺถจิ วสนฺตสฺส ๖- ปญฺจวิธกิจฺจํ อวิชหิตเมว โหติ. ตํ เหฏฺฐา วิตฺถาริตเมว. เตสุ กิจฺเจสุ ปจฺฉิมยามกิจฺจกาเล ภควา โลกํ โอโลเกนฺโต สาวตฺถีวาสีนญฺจ สมนฺตาว ๗- สาวตฺถิยา คาวุตอฑฺฒ- โยชนโยชนปรเม ฐาเน สาวตฺถีนคเร ๘- อปฺปมาณานํ ๙- สตฺตานํ อภิสมยภาวํ อทฺทส. @เชิงอรรถ: สี.,อิ. มงฺกุลปพฺพเต ฉ.ม. ภคฺเค สุสุมารคิรํ สี. ปาริเลยฺยเก วนสณฺเฑ @ ม. วิหาสิ ฉ.ม.,อิ. จริตฺวาปิ หิ ฉ.ม.,อิ. วสนฺตสฺส จสฺส @ ฉ.ม.,อิ. สมนฺตา จ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ฉ.ม. อปริมาณานํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๖.

ตโต "กสฺมึ นุ โข กาเล อภิสมโย ภวิสฺสตี"ติ โอโลเกนฺโต "สายณฺหสมเย"ติ ทิสฺวา "มยิ นุ โข กเถนฺเต อภิสมโย ภวิสฺสติ, สาวเก กเถนฺเต ภวิสฺสตี"ติ "สาริปุตฺตตฺเถเร กเถนฺเต ภวิสฺสตี"ติ อทฺทส. ตโต "กตฺถ นิสีทิตฺวา กเถนฺเต ภวิสฺสตี"ติ โอโลเกนฺโต "วิสาขาย รตนปาสาเท นิสีทิตฺวา"ติ ทิสฺวา "พุทฺธานํ นาม ตโย สาวกสนฺนิปาตา โหนฺติ, อคฺคสาวกานํ เอโก. เตสุ อชฺช ธมฺมเสนา- ปติสาริปุตฺตตฺเถรสฺส สาวกสนฺนิปาโต ภวิสฺสตี"ติ อทฺทส. ทิสฺวา ปาโตว สรีรปฏิชคฺคนํ กตฺวา นิวตฺถนิวาสโน สุคตจีวรํ ปารุปิตฺวา เสลมยํ ปตฺตํ อาทาย ภิกฺขุสํฆปริวุโต ทกฺขิณทฺวาเรน นครํ ปวิสิตฺวา ปิณฺฑาย จรนฺโต ภิกฺขุสํฆสฺส สุลภปิณฺฑปาตํ กตฺวา วาตปหฏา วิย นาวา ปฏินิวตฺติตฺวา ทกฺขิณทฺวาเรน นิกฺขมิตฺวา พหิทฺวาเร อฏฺฐาสิ. ตโต อสีติมหาสาวกา ภิกฺขุนีปริสา อุปาสกปริสา อุปาสิกาปริสาติ จตสฺโส ปริสา สตฺถารํ ปริวารยึสุ. สตฺถา สาริปุตฺตตฺเถรํ อามนฺเตสิ "สาริปุตฺต ตยา ปุพฺพารามํ คนฺตุํ วฏฺฏติ, ตว จ ปริสํ คเหตฺวา คจฺฉาหี"ติ. "สาธุ ภนฺเต"ติ เถโร อตฺตโน ปริวาเรหิ ปญฺจหิ ภิกฺขุสเตหิ ปริวุโต ปุพฺพารามํ อคมาสิ. เอเตเนว นิยาเมน อสีติมหาสาวเก ปุพฺพารามเมว เปเสตฺวา สยํ เอเกน อานนฺทตฺเถเรเนว สทฺธึ เชตวนํ อคมาสิ. อานนฺทตฺเถโรปิ วิหาเร สตฺถุ วตฺตํ กตฺวา วนฺทิตฺวา "ปุพฺพารามํ คจฺฉามิ ภนฺเต"ติ อาห. เอวํ กโรหิ อานนฺทาติ. สตฺถารํ วนฺทิตฺวา ตตฺเถว อคมาสิ. สตฺถา เอกโกว เชตวเน โอหิยติ. ๑- ตํทิวสญฺหิ จตสฺโส ปริสา เถรสฺเสว ธมฺมกถํ โสตุกามา อเหสุํ. โกสล- มหาราชาปิ พลนิกาเยน ปริวุโต ปุพฺพารามเมว คโต. ตถา ปญฺจสตอุปาสก- ปริวาโร อนาถปิณฺฑิโก. วิสาขา ปน มหาอุปาสิกา ทฺวีหิ ชงฺฆสหสฺเสหิ ปริวุตา @เชิงอรรถ: ฉ.ม.,อิ. โอหีโน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๗.

อคมาสิ. สตฺตปณฺณาสาย กุลุสภสตสหสฺสานํ ๑- วสนฏฺฐาเน สาวตฺถีนคเร เคหปาลทารเก ฐเปตฺวา เสสชโน คนฺธจุณฺณมาลาทีนิ คเหตฺวา ปุพฺพารามเมว อคมาสิ. จตูสุ ทฺวารคาเมสุ ๒- คาวุตอฑฺฒโยชนโยชนปรมฏฺฐาเน สพฺเพเยว ๓- มนุสฺสา คนฺธจุณฺณมาลาทีนิ คเหตฺวา ปุพฺพารามํ ๔- อคมํสุ. สกลวิหาโรปิ ปุปฺเผหิ อภิกิณฺโณ วิย อโหสิ. ธมฺมเสนาปติสาริปุตฺตตฺเถโรปิ โข วิหารํ คนฺตฺวา วิหารปริเวเณ องฺคณฏฺฐาเน อฏฺฐาสิ. ภิกฺขู เถรสฺส อาสนํ ปญฺญาปยึสุ. เถโร ตตฺถ นิสีทิตฺวา อุปฏฺฐากตฺเถเรน วตฺเต กเต ภิกฺขุสํฆสฺส โอวาทํ ทตฺวา ๕- คนฺธกุฏึ ปวิสิตฺวา สมาปตฺตึ อปฺเปตฺวา นิสีทิ. โส ปริจฺฉินฺนกาลวเสน สมาปตฺติโต วุฏฺฐาย อจิรวตึ คนฺตฺวา รโชชลฺลํ ปวาเหตฺวา ปฏิปฺปสฺสทฺธทรโถ โอติณฺณติตฺเถเนว อุตฺตริตฺวา นิวตฺถนิวาสโน สงฺฆาฏึ ปารุปิตฺวา อฏฺฐาสิ. ภิกฺขุสํโฆปิ สมฺมุขฏฺฐาเนน โอตริตฺวา สรีรรโชชลฺลํ ปวาเหตฺวา ปจฺจุตฺตริตฺวา เถรํ ปริวาเรติ. ๖- อนฺโตวิหาเรปิ เถรสฺส ธมฺมาสนํ ปญฺญาปยึสุ. จตสฺโสปิ ปริสา อตฺตโน อตฺตโน โอกาสํ ญตฺวา มคฺคํ ฐเปตฺวา นิสีทึสุ. สาริปุตฺตตฺเถโรปิ ปญฺจภิกฺขุสตปริวาโร ธมฺมสภํ อาคนฺตฺวา สีหมตฺถกปติฏฺฐิเต สมุสฺสิตเสตจฺฉตฺเต รตนปลฺลงฺเก จิตฺตวีชนึ คเหตฺวา ปุรตฺถิมาภิมุโข นิสีทิ. นิสีทิตฺวา ปริสํ โอโลเกตฺวา "มหตี วตายํ ปริสา, อิมิสฺสา น อปฺปมตฺตกา ๗- ปริตฺตกธมฺมเทสนา อนุจฺฉวิกา, กตรธมฺมเทสนา นุ โข อนุจฺฉวิกา ภวิสฺสตี"ติ ตีณิ ปิฏกานิ อาวชฺชมาโน อิมํ สํโยชนปริยายธมฺมเทสนํ อทฺทส. เอวํ ธมฺมเทสนํ สลฺลกฺเขตฺวา ตํ เทเสตุกาโม ภิกฺขู อามนฺเตสิ อาวุโส ภิกฺขโวติ. อาวุโสติ อวตฺวา ภิกฺขโวติ ๘- วจนํ พุทฺธาลาโป นาม โหติ, อยํ ปนายสฺมา @เชิงอรรถ: ฉ.ม.,อิ. กุลสตสหสฺสานํ ม. คามทฺวาเรสุ สี. สพฺพโสว มนุสฺสา @ ฉ.ม.,อิ. คนฺธจุณฺณมาลาทิหตฺถา ปุพฺพารามเมว ฉ.ม. กตฺวา ฉ.ม. ปริวารยึสุ @ ฉ.ม. อปฺปมตฺติกา, สี.,อิ. อปฺปมตฺตา ฉ.ม. ภิกฺขเวติ. เอวมุปริปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๘.

"ทสพเลน สมานํ อาลาปํ ๑- น กริสฺสามี"ติ สตฺถุคารเวน สาวกาลาปํ ๒- กโรนฺโต "อาวุโส ภิกฺขโว"ติ อาห. เอตทโวจาติ เอตํ "อชฺฌตฺตสํโยชนญฺจ อาวุโส ปุคฺคลํ เทเสสฺสามิ พหิทฺธาสํโยชนญฺจา"ติ ธมฺมเทสนาปทํ อโวจ. ตสฺมึ ปน รตนปาสาเท อธิวตฺโถ เอโก โสตาปนฺโน เทวปุตฺโต อตฺถิ, โส พุทฺเธหิ วา สาวเกหิ วา เทสนาย อารทฺธมตฺตายเยว ชานาติ "อยํ เทสนา อุตฺตานิกา ภวิสฺสติ, อยํ คมฺภีรา, อยํ ฌานนิสฺสิตา ภวิสฺสติ, อยํ วิปสฺสนานิสฺสิตา, อยํ มคฺคนิสฺสิตา, อยํ ผลนิสฺสิตา, อยํ นิพฺพานนิสฺสิตา"ติ. โสปิ ตสฺมึ ทิวเส เถเรน เทสนาย อารทฺธมตฺตายเอว อญฺญาสิ "เยน นีหาเรน มยฺหํ อยฺเยน ธมฺมเสนาปติสาริปุตฺตตฺเถเรน เทสนา อารทฺธา, อยํ เทสนา วิปสฺสโนคธา ๓- ภวิสฺสติ, ฉหิ มุเขหิ วิปสฺสนํ กเถสฺสติ, ๔- เทสนาปริโยสาเน โกฏิสหสฺสเทวตา ๕- อรหตฺตํ คณฺหิสฺสนฺติ, ๖- โสตาปนฺนาทีนํ ปน เทวมนุสฺสานํ ปริจฺเฉโท น ภวิสฺสติ, เทสนานุจฺฉวิกํ กตฺวา มยฺหํ อยฺยสฺส สาธุการํ ทสฺสามี"ติ เทวานุภาเวน มหนฺตํ สทฺทํ กตฺวา "สาธุ สาธุ อยฺยา"ติ อาห. เทวราเชน สาธุกาเร ทินฺเน ปริวารกปาสาทสหสฺเส อธิวตฺถา เทวตา สพฺพาว สาธุการํ อทํสุ. ตาสํ สาธุการสทฺเทน ปุพฺพาราเม วสนเทวตา, ตาสํ สทฺเทน คาวุตมตฺเต เทวตา, ตโต อฑฺฒโยชเน โยชเนติ เอเตนุปาเยน เอกจกฺกวาเฬ, ทฺวีสุ จกฺกวาเฬสุ, ตีสุ จกฺกวาเฬสูติ ทสสหสฺสจกฺกวาเฬ ๗- เทวตา สาธุการมทํสุ. ตาสํ สาธุการสทฺเทน ปฐวิฏฺฐกนาคา ตาว ๘- อากาสฏฺฐกเทวตา จ. ตโต อพฺภวลาหกา, อุณฺหวลาหกา, สีตวลาหกา, วสฺสวลาหกา, จาตุมฺมหาราชิกา จตฺตาโร มหาราชาโน, ตาวตึสา, สกฺโก เทวราชา, ยามาเทวตา, สุยาโม เทวราชา, @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อาลปนํ ม. สตฺถุคารววเสน สาวกานํ อาลปนํ ฉ.ม.,อิ. วิปสฺสนาคาฬฺหา @ สี.,อิ. วิปสฺสนา กถิยิสฺสติ ฉ.ม. โกฏิสตสหสฺสเทวตา ฉ. ปาปุณิสฺสนฺติ @ ฉ.ม....จกฺกวาเฬสุ ม. ปถวิเหฏฺฐา นาคา จ, ฉ.ม.,อิ. ปถวิฏฺฐกนาคา จ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๙.

ตุสิตเทวตา, สนฺตุสิโต เทวราชา, นิมฺมานรตีเทวตา, นิมฺมานรโต ๑- เทวราชา, วสวตฺตีเทวตา, วสวตฺตี เทวราชา, พฺรหฺมปาริสชฺชา, พฺรหฺมปุโรหิตา, มหาพฺรหฺมาโน, ปริตฺตาภา, อปฺปมาณาภา, อาภสฺสรา, ปริตฺตสุภา, อปฺปมาณสุภา, สุภกิณฺหา, เวหปฺผลา, อวิหา, อตปฺปา, สุทสฺสา, สุทสฺสี, อกนิฏฺฐา เทวตาติ อสญฺเญ จ อรูปาวจรสตฺเต จ ฐเปตฺวา โสตายตนปวตฺติฏฺฐาเน สพฺพา เทวตา สาธุการํ อทํสุ. ตโต ขีณาสวมหาพฺรหฺมาโน "มหา วตายํ สาธุการสทฺโท, ปฐวีตลโต ปฏฺฐาย ยาว อกนิฏฺฐโลกํ อาคโต, กิมตฺถํ นุ โข เอโส"ติ อาวชฺเชนฺตา "ธมฺมเสนา- ปติสาริปุตฺตตฺเถโร ปุพฺพาราเม วิสาขาย รตนปาสาเท นิสีทิตฺวา สํโยชนปริยายธมฺมเทสนํ อารภิ, อเมฺหหิปิ ตตฺถ กายสกฺขีหิ ภวิตุํ วฏฺฏตี"ติ จินฺเตตฺวา ตตฺถ อคมํสุ. ๒- ปุพฺพาราโม เทวตาหิ ปริปุณฺโณ, สมนฺตา ปุพฺพารามสฺส คาวุตํ, อฑฺฒโยชนํ, โยชนนฺติ สกลจกฺกวาฬํ เหฏฺฐา ปฐวีตเล ๓- ติริยํ จกฺกวาฬปริยนฺเตน ปริจฺฉินฺนํ ทสหิ จกฺกวาฬสหสฺเสหิ สนฺนิปติตาหิ เทวตาหิ นิรนฺตรมโหสิ, อารคฺคนิตุทนมตฺเต ๔- ฐาเน อุปริมโกฏิยา สฏฺฐี เทวตา สุขุมตฺตภาเว มาเปตฺวา อฏฺฐํสุ. อถายสฺมา สาริปุตฺโต "มหนฺตํ วติทํ โกลาหลํ, ๕- กินฺนุ โข เอตนฺ"ติ อาวชฺเชนฺโต ทสสหสฺสจกฺกวาเฬ ฐิตานํ เอกจกฺกวาเฬ สนฺนิปติตภาวํ อทฺทส. อถาปิจ ๖- ยสฺมา พุทฺธานํ อธิฏฺฐานกิจฺจํ นตฺถิ, ปริสปฺปมาเณเนว ปสฺสนฺติ เจว สทฺทญฺจ สาเวนฺติ. สาวกานํ ปน อธิฏฺฐานํ วฏฺฏติ. ตสฺมา เถโร สมาปตฺตึ สมาปชฺชิตฺวา สมาปตฺติโต วุฏฺฐาย มหคฺคตจิตฺเตน อธิฏฺฐาสิ "จกฺกวาฬปริยนฺตา ปริสา สพฺพาปิ มํ ปสฺสตุ, ธมฺมญฺจ เม เทเสนฺตสฺส สทฺทํ สุณาตู"ติ. อธิฏฺฐิตกาลโต ปฏฺฐาย ทกฺขิณชานุปสฺเส จ จกฺกวาฬมุขวฏฺฏิยญฺจ นิสีทิตฺวา "ธมฺมเสนาปติสาริปุตฺตตฺเถโร นาม กีทิโส @เชิงอรรถ: ฉ.ม.,อิ. สุนิมฺมิโต ม. อาคมํสุ ฉ.ม.,อิ. ปถวิตเลน @ สี.,อิ. อารคฺคนิตฺตุทฺทนมตฺเต ฉ.,อิ. หลาหลํ ฉ.ม.,อิ. อถ ยสฺมา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐.

ทีโฆ รสฺโส สาโม โอทาโต"ติ วตฺตพฺพการณํ นาโหสิ, สพฺเพสํปิ ทิสาสุ ๑- นิสินฺนานํ อภิสมฺมุเขเยว ปญฺญายิตฺถ, นภมชฺเฌ ฐิตจนฺโท วิย อโหสิ. ธมฺมํ เทเสนฺตสฺสาปิสฺส ทกฺขิณชานุปสฺเส จ จกฺกวาฬปมุขวฏฺฏิยํ จ สนฺนิสินฺนา สพฺเพ เอกํเสเนว ๒- สทฺทํ สุณึสุ. เอวํ อธิฏฺฐหิตฺวา เถโร อชฺฌตฺตสญฺโญชนญฺจ อาวุโสติ อิมํ ธมฺมเทสนํ อารภิ. ตตฺถ อชฺฌตฺตนฺติ กามภโว. พหิทฺธาติ รูปารูปภโว. กิญฺจาปิ หิ สตฺตา กามภเว อปฺปํ กาลํ วสนฺติ กปฺปสฺส จตุตฺถเมว โกฏฺฐาสํ, อิตเรสุ ตีสุ โกฏฺฐาเสสุ กามภโว สุญฺโญ โหติ ตุจฺโฉ, รูปภเว พหุํ กาลํ วสนฺติ, ตถาปิ เตสํ ยสฺมา กามภเว จุติปฏิสนฺธิโย พหุกา โหนฺติ, อปฺปกา รูปารูปภเวสุ. ยตฺถ จ จุติปฏิสนฺธิโย พหุกา, ตตฺถ อาลโยปิ ปฏฺฐนาปิ อภิลาสาปิ ๓- พหุ โหติ. ยตฺถ อปฺโป, ๔- ตตฺถ อปฺโป. ตสฺมา กามภโว อชฺฌตฺตํ นาม ชาโต, ๕- รูปารูปภวา พหิทฺธา นามาติ. ๖- อชฺฌตฺตสงฺขาเต ๗- กามภเว ฉนฺทราโค อชฺฌตฺตสํโยชนนฺนาม, พหิทฺธา สงฺขาเตสุ รูปารูปภเวสุ ฉนฺทราโค พหิทฺธาสํโยชนนฺนาม. โอรมฺภาคิยานิ วา ปญฺจ สํโยชนานิ อชฺฌตฺตสํโยชนนฺนาม, อุทฺธมฺภาคิยานิ ปญฺจ พหิทฺธาสํโยชนนฺนาม. ตตฺรายํ วจนตฺโถ:- โอรํ วุจฺจติ กามธาตุ, ตตฺถ อุปฺปตฺตินิปฺผาทนโต ตํ โอรํ ภชนฺตีติ โอรมฺภาคิยานิ. อุทฺธํ วุจฺจติ รูปารูปธาตุ, ตตฺถ อุปฺปตฺตินิปฺผาทนโต ตํ อุทฺธํ ภชนฺตีติ อุทฺธมฺภาคิยานิ. เอวํ วุตฺตปฺปเภเทน อชฺฌตฺตสํโยชเนน สํยุตฺโต ๘- ปุคฺคโล อชฺฌตฺตสํโยชโน, พหิทฺธาสํโยชเนน สํยุตฺโต ปุคฺคโล พหิทฺธาสํโยชโน. อุภยํปิ เจตํ น โลกิยสฺส วฏฺฏนิสฺสิตสฺส มหาชนสฺส นามํ. เยสํ ปน ภโว เทฺวธา ปริจฺฉินฺโน, เตสํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. สพฺพทิสาสุ สี. เอกรเสเนว ก. อภิลาโปปิ @ ฉ.ม.,อิ. อปฺปา ฉ.ม.,อิ. ชาตํ ฉ.ม.,อิ. นาม @ ฉ.ม.,อิ. อิติ อชฺฌตฺต..... ก. ปยุตฺโต. เอวมุปริปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๑.

โสตาปนฺนสกทาคามิอนาคามีนํ อริยสาวกานํ เอตนฺนามํ. ยถา หิ มหาอรญฺเญ ขทิรวนสาลวนาทีนิ ถมฺโภ ตุลาสงฺฆาโฏติ นามํ น ลภนฺติ, ขทิรวนํ สาลวนนฺติ นามเมว ลภนฺติ. ยทา ปน ตโต รุกฺขา ติณฺหาย ๑- กุฐาริยา ฉินฺทิตฺวา ถมฺภาทิ- สณฺฐาเนน ตจฺฉิตา โหนฺติ, ตทา ถมฺโภ ตุลาสงฺฆาโฏติ นามํ ลภนฺติ. เอวเมว อปริจฺฉินฺนภโว พหลกิเลโส ปุถุชฺชโน เอตํ นามํ น ลภติ, ภวํ ปริจฺฉินฺทิตฺวา กิเลเส ตนุเก กตฺวา ฐิตา โสตาปนฺนาทโยว ลภนฺติ. อิมสฺส จ ปนตฺถสฺส วิภาวนตฺถํ อิทํ วจฺฉกสาโลปมฺมํ เวทิตพฺพํ:- วจฺฉกสาลํ หิ กตฺวา อนฺโต ขาณุเก โกฏฺเฏตฺวา วจฺฉเก โยตฺเตหิ พนฺธิตฺวา เตสุ อุปนิพนฺธนฺติ, โยตฺเตสุ อปฺปโหนฺเตสุ กณฺเณสุปิ คเหตฺวา ตตฺถ วจฺฉเก ปเวเสนฺติ, อนฺโตสาลาย โอกาเส อปฺปโหนฺเต พหิ ขาณุเก โกฏฺเฏตฺวาปิ เอวเมว กโรนฺติ. ตตฺถ โกจิ อนฺโต พทฺโธ วจฺฉโก พหิ นิปนฺโน โหติ, โกจิ พหิ พทฺโธ อนฺโต นิปนฺโน, โกจิ อนฺโต พทฺโธ อนฺโต นิปนฺโน, โกจิ พหิ พทฺโธ พหิเรว ๒- นิปนฺโน. โกจิ อนฺโต ๓- อพทฺโธว จรติ, พหิปิ อพทฺโธว. ตตฺถ อนฺโต พทฺธสฺส พหิ นิปนฺนสฺส พนฺธนํ ทีฆํ โหติ. โส หิ อุณฺหาทีหิ ปีฬิโต นิกฺขมิตฺวา พหิ วจฺฉกานํ อนฺตเร ๔- นิปชฺชติ. พหิ พทฺเธ อนฺโต นิปนฺเนปิ เอเสว นโย. โย ปน อนฺโต พทฺโธ อนฺโตว นิปนฺโน, ตสฺส พนฺธนํ รสฺสํ โหติ. พหิ พทฺเธ พหิ นิปนฺเนปิ ๖- เอเสว นโย. อุโภปิ หิ เต ทิวสํ ๕- ขาณุกํ อนุปริคนฺตฺวา ตตฺเถว ๗- สยนฺติ. โย ปน อนฺโต อพทฺโธ ตตฺเถว วจฺฉกานํ อนฺตเร วิจรติ, อยํ สยิตวจฺฉโก กณฺเณ คเหตฺวา วจฺฉกานํ อนฺตเร วิสฺสฏฺโฐ ทิวสํ อญฺญตฺถ อคนฺตฺวา ตตฺเถว จรติ. พหิทฺธา อพทฺเธปิ ตตฺเถว วิจรนฺเตปิ เอเสว นโย. ตตฺถ วจฺฉกสาลา วิย ตโย ภวา เวทิตพฺพา. วจฺฉกสาลาย ขาณุกา วิย @เชิงอรรถ: ม. ติกฺขาย ฉ.ม.,อิ. พหิเยว ฉ.ม.,อิ. อนฺโตปิ @ ฉ.ม. อพฺภนฺตเร ฉ.ม.,อิ. ทิวสมฺปิ @ ก. วสนฺติ ฉ.ม. สีลวา วจฺฉโก, สี.,อิ. สีลกวจฺฉโก

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒.

อวิชฺชา. ๑- ขาณุเก ๒- วจฺฉกพนฺธนโยตฺตํ วิย ทสสํโยชนานิ. วจฺฉกา วิย ตีสุ ภเวสุ นิพฺพตฺตสตฺตา. อนฺโต พทฺโธ พหิสยิตวจฺฉโก วิย รูปารูปภเวสุ โสตาปนฺน- สกทาคามิโน. เต หิ กิญฺจาปิ ตตฺเถว วสนฺติ, สํโยชนํ ปน เตสํ กามาวจรุปนิพนฺธ- เมว. เกนฏฺเฐน? อปฺปหีนฏฺเฐน. รูปารูปภเวสุ ปุถุชฺชโนปิ เอตฺเถว ๓- สงฺคหิโต. โสปิ หิ กิญฺจาปิ ตตฺถ วสติ, สํโยชนํ ปนสฺส กามาวจรุปนิพนฺธเมว. พหิ พทฺโธ อนฺโตสยิตวจฺฉโก วิย กามาวจเร อนาคามี. โส หิ กิญฺจาปิ กามาวจเร วสติ, สํโยชนํ ปนสฺส รูปารูปภวุปนิพนฺธเมว. อนฺโต พทฺโธ อนฺโต นิปนฺโน วิย กามาวจเร โสตาปนฺนสกทาคามิโน. เต หิ สยํปิ กามาวจเร วสนฺติ, สํโยชนํปิ เตสํ กามาวจรุปนิพนฺธเมว. พหิ พทฺโธ พหิ นิปนฺโน วิย รูปารูปภเวสุ อนาคามี. โส หิ สยํปิ ตตฺถ วสติ, สํโยชนํปิสฺส รูปารูปภวุปนิพนฺธเมว. อนฺโต อพทฺโธ อนฺโตวิจรณวจฺฉโก วิย กามาวจเร ขีณาสโว. พหิ อพทฺโธ พหิวิจรณวจฺฉโก วิย รูปารูปภเว ขีณาสโว. สํโยชเนสุ ปน สกฺกายทิฏฺฐิ วิจิกิจฺฉา สีลพฺพตปรามาโสติ อิมานิ ตีณิ คจฺฉนฺตํ นิวาเรนฺติ, คตํ ปฏิมาเนนฺติ. กามจฺฉนฺโท พฺยาปาโทติ อิมานิ ปน เทฺว สํโยชนานิ สมาปตฺติยา วา อวิกฺขมฺเภตฺวา มคฺเคน วา อสมุจฺฉินฺทิตฺวา รูปารูปภเว นิพฺพตฺติตุํ น สกฺโกติ. กตโม จาวุโสติ อิทํ เถโร ยถาปิ นาม ปุริโส เทฺว รตนเปฬาปสฺเส ฐเปตฺวา สมฺปตฺตปริสาย เทฺว หตฺเถ ปูเรตฺวา สตฺตวิธรตนํ ภาเชตฺวา ทเทยฺย, เอวํ ปฐมรตนเปฬํ ทตฺวา ๔- ทุติยมฺปิ ตเถว ทเทยฺย. เอวเมว "อชฺฌตฺตสํโยชนํ จ อาวุโส ปุคฺคลํ เทเสสฺสามิ พหิทฺธาสํโยชนญฺจา"ติ อิมานิ เทฺว ปทานิ มาติกาวเสน ปฐมํ ๕- ฐเปตฺวา อิทานิ อฏฺฐวิธาย ปริสาย ภาเชตฺวา ทสฺเสตุํ วิตฺถารกถํ อารภิ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม.,อิ. อวิชฺชาขาณุโก ฉ.ม.,อิ. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ @ ฉ.ม.,อิ. เอเตเหว ม. ทฬฺหํ ทตฺวา ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๓.

ตตฺถ อิธาติ อิมสฺมึ สาสเน. สีลวา โหตีติ จตุปาริสุทฺธิสีเลน สมฺปนฺโน ๑- โหติ. อิติ เถโร เอตฺตาวตา ๒- จตุปาริสุทฺธิสีลํ อุทฺทิสิตฺวา "ปาติโมกฺข- สํวรสํวุโต"ติ อิมินา ตตฺถ เชฏฺฐกสีลํ วิตฺถาเรตฺวา ทสฺเสสีติ ทีปวิหารวาสี สุธมฺมตฺเถโร ๓- อาห. อนฺเตวาสิโก ปนสฺส ติปิฏกจูฬนาคตฺเถโร อาห "อุภยถาปิ ปาติโมกฺขสํวโรว วุตฺโต. ปาติโมกฺขสํวโรเยว หิ สีลํ, อิตรานิ ปน ตีณิ สีลนฺติ วุตฺตฏฺฐานํ นาม อตฺถี"ติ อนนุชานนฺโต อุตฺตรึ อาห:- อินฺทฺริยสํวโร นาม ฉทฺวารรกฺขามตฺตกเมว, อาชีวปาริสุทฺธิ ธมฺเมน สเมน ปจฺจยุปฺปตฺติมตฺตกํ, ปจฺจยสนฺนิสฺสิตํ ปฏิลทฺธปจฺจเย "อิทมตฺถนฺ"ติ ปจฺจเวกฺขิตฺวา ปริภุญฺชนมตฺตกํ, นิปฺปริยาเยน ปน ปาติโมกฺขสํวโรว สีลํ. ยสฺส ภินฺโน ๔- อยํ ฉินฺนสีโส วิย ปุริโส หตฺถปาเท เสสานิ รกฺขิสฺสตีติ น วตฺตพฺโพ. ยสฺส ปน โส อโรโค, อยํ อจฺฉินฺนสีโส วิย ปุริโส ชีวิตํ เสสานิ ปุน ปากติกานิ กตฺวา รกฺขิตุํ สกฺโกติ. ตสฺมา สีลวาติ อิมินา ปาติโมกฺขสํวรํ นิทฺทิสิตฺวา ๕- ตํ วิตฺถาเรนฺโต "ปาติโมกฺข- สํวรสํวุโต"ติอาทิมาหาติ. ตตฺถ ปาติโมกฺขสํวรสํวุโตติ ปาติโมกฺขสํวเรน สมนฺนาคโต. อาจารโคจร- สมฺปนฺโนติ อาจาเรน จ โคจเรน จ สมฺปนฺโน. อณุมตฺเตสูติ อปฺปมตฺตเกสุ. วชฺเชสูติ อกุสเลสุ ธมฺเมสุ. ภยทสฺสาวีติ ภยทสฺสี. สมาทายาติ สมฺมา อาทิยิตฺวา. สิกฺขติ สิกฺขาปเทสูติ ตํ ตํ สิกฺขาปทํ สมาทิยิตฺวา สิกฺขติ. อปิจ สมาทาย สิกฺขติ สิกฺขาปเทสูติ ยงฺกิญฺจิ สิกฺขาปเทสุ สิกฺขาโกฏฺฐาเสสุ สิกฺขิตพฺพํ กายิกํ วา วาจสิกํ วา, ตํ สพฺพํ สมฺมา อาทาย สิกฺขติ. อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถารโต ปน สพฺพาเนตานิ ปาติโมกฺขสํวราทีนิ ปทานิ วิสุทฺธิมคฺเค ๖- วุตฺตานิ, จตุปาริสุทฺธิสีลํ จ สพฺพากาเรน วิภชิตฺวา ทสฺสิตํ. อญฺญตรํ เทวนิกายนฺติ ฉสุ กามาวจรเทวฆฏาสุ ๗- อญฺญตรํ เทวฆฏํ. อาคามี โหตีติ เหฏฺฐา อาคามี โหติ. อาคนฺตา อิตฺถตฺตนฺติ @เชิงอรรถ: ฉ.ม.,อิ....สีเลหิ สีลสมฺปนฺโน ฉ.ม.,อิ. เอตฺตาวตา จ กิร @ ฉ.ม. สุมฺมตฺเถโร ฉ.ม.,อิ. ยสฺส โส ภินฺโน ฉ.ม.,อิ. อุทฺทิสิตฺวา @ วิสุทฺธิ. ๑/๒๐ สีลนิทฺเทส ม. กามาวจรเทเวสุ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๔.

อิตฺถตฺตํ มานุสกปญฺจกฺขนฺธภาวเมว อาคนฺตา โหติ, ตตฺรูปปตฺติโก วา อุปรูปปตฺติโก วา น โหติ, ปุน เหฏฺฐาคามีเยว โหตีติ ทสฺเสติ. อิมินา องฺเคน สุกฺขวิปสฺสกสฺส ธาตุกมฺมฏฺฐานิกภิกฺขุโน เหฏฺฐิมมคฺคทฺวยญฺเจว ผลทฺวยญฺจ กถิตํ. อญฺญตรํ สนฺตํ เจโตวิมุตฺตินฺติ อฏฺฐสุ สมาปตฺตีสุ อญฺญตรํ จตุตฺถชฺฌาน- สมาปตฺตึ. สา หิ ปจฺจนีกกิเลสานํ สนฺตตฺตา สนฺตา, เตเหว จ กิเลเสหิ เจตโส วิมุตฺตตฺตา เจโตวิมุตฺตีติ วุจฺจติ. อญฺญตรํ เทวนิกายนฺติ ปญฺจสุ สุทฺธาวาส- เทวนิกาเยสุ อญฺญตรํ. อนาคนฺตา อิตฺถตฺตนฺติ ปุน อิมํ ปญฺจกฺขนฺธภาวํ อนาคนฺตา, เหฏฺฐูปปตฺติโก น โหติ, อุปรูปปตฺติโกว โหติ ตตฺเถว วา ปรินิพฺพายีติ ทสฺเสติ. อิมินา องฺเคน สมาธิกมฺมิกสฺส ภิกฺขุโน ตโย มคฺคา ตีณิ จ ผลานิ กถิตานิ. กามานํเยว นิพฺพิทายาติ ทุวิธานํปิ กามานํ นิพฺพินฺทนตฺถาย อุกฺกณฺฐนตฺถาย. วิราคายาติ วิรชฺชนตฺถาย. นิโรธายาติ อปฺปวตฺติกรณตฺถาย. ปฏิปนฺโน โหตีติ ปฏิปตฺตึ ปฏิปนฺโน โหติ. เอตฺตาวตา โสตาปนฺนสฺส จ สกทาคามิโน จ ปญฺจกามคุณิก- ราคกฺขยตฺถาย อนาคามิมคฺควิปสฺสนา กถิตา โหติ. ภวานํเยวาติ ติณฺณํ ภวานํ. อิมินา อนาคามิโน ภวราคกฺขยตฺถาย อรหตฺตมคฺควิปสฺสนา กถิตา โหติ. ตณฺหกฺขยาย ปฏิปนฺโน โหตีติ อิมินาปิ โสตาปนฺนสกทาคามีนํเยว ปญฺจกามคุณิกตณฺหาย ขยกรณตฺถํ อนาคามิมคฺควิปสฺสนา กถิตา. โส โลภกฺขยายาติ อิมินาปิ อนาคามิโน ภวโลภกฺขยตฺถาย ๑- อรหตฺตมคฺควิปสฺสนาว กถิตา. อญฺญตรํ เทวนิกายนฺติ สุทฺธาวาเสเสฺวว อญฺญตรํ เทวนิกายํ. อนาคนฺตา อิตฺถตฺตนฺติ อิมํ ขนฺธปญฺจกภาวํ อนาคนฺตา, เหฏฺฐูปปตฺติโก น โหติ, อุปรูปปตฺติโก วา โหติ, ตตฺเถว วา ปรินิพฺพายติ. @เชิงอรรถ: สี.,อิ. ภวโลภกฺขยาย

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๕.

อิติ ปฐเมน องฺเคน สุกฺขวิปสฺสกสฺส ธาตุกมฺมฏฺฐานิกภิกฺขุโน เหฏฺฐิมานิ เทฺว มคฺคผลานิ กถิตานิ, ทุติเยน สมาธิกมฺมิกสฺส ตีณิ มคฺคผลานิ, "โส กามานนฺ"ติ อิมินา โสตาปนฺนสกทาคามีนํ ปญฺจกามคุณิกราคกฺขยาย อุปริอนาคามิ- มคฺควิปสฺสนา, "โส ภวานํเยวา"ติ อิมินา อนาคามิสฺส อุปริอรหตฺตมคฺควิปสฺสนา, "โส ตณฺหกฺขยายา"ติ อิมินา โสตาปนฺนสกทาคามีนํ ปญฺจกามคุณิกตณฺหกฺขยาย อุปริอนาคามิมคฺควิปสฺสนา, "โส โลภกฺขยายา"ติ อิมินา อนาคามิโน ภวโลภกฺขยาย อุปริอรหตฺตมคฺควิปสฺสนา กถิตาติ. เอวํ ฉหิ มุเขหิ วิปสฺสนํ กเถตฺวา เทสนํ ยถานุสนฺธึ ปาเปสิ. เทสนาปริโยสาเน โกฏิสตสหสฺสเทวตา ๑- อรหตฺตํ ปาปุณึสุ, โสตาปนฺนาทีนํ ปริจฺเฉโทว นาโหสิ. ยถา จ อิมสฺมึ สมาคเม, เอวํ มหาสมยสุตฺเต มงฺคลสุตฺเต จูฬราหุโลวาทสุตฺเต จ โกฏิสตสหสฺสเทวตา อรหตฺตํ ปาปุณึสุ, โสตาปนฺนาทีนํ เทวมนุสฺสานํ ปริจฺเฉโท นาโหสิ. สมจิตฺตา เทวตาติ จิตฺตสฺส สุขุมภาวสมตาย สมจิตฺตา. สพฺพาปิ หิ ตา อตฺตโน อตฺตภาเว สุขุเม จิตฺตสริกฺขเก ๒- กตฺวา มาเปสุํ. เตน สมจิตฺตา นาม ชาตา. อปเรนปิ การเณน สมจิตฺตา:- "เถเรน สมาปตฺติ ตาว กถิตา, สมาปตฺติถาโม ปน น กถิโต, มยํ ทสพลํ ปกฺโกสิตฺวา สมาปตฺติยา ถามํ กถาเปสฺสามา"ติ สพฺพาปิ เอกจิตฺตา อเหสุนฺติ สมจิตฺตา. อปรํปิ การณํ:- "เถเรน เอเกน ปริยาเยน สมาปตฺติปิ สมาปตฺติถาโมปิ กถิโต, โก นุ โข อิมํ สมาคมํ สมฺปตฺโต, โก น สมฺปตฺโต"ติ โอโลกยมานา ตถาคตสฺส อสมฺปตฺตภาวํ ทิสฺวา "มยํ ตถาคตํ ปกฺโกสิตฺวา ปริสํ ปริปุณฺณํ กริสฺสามา"ติ สพฺพา เอกจิตฺตา อเหสุนฺติปิ สมจิตฺตา. อปรํปิ การณํ:- อนาคเต โกจิเทว ภิกฺขุ วา ภิกฺขุนี วา เทโว วา มนุสฺโส วา "อยํ เทสนา สาวกภาสิตา"ติ อคารวํ กเรยฺย, สมฺมาสมฺพุทฺธํ ปกฺโกสิตฺวา อิมํ เทสนํ สพฺพญฺญุภาสิตํ กริสฺสาม. เอวํ อนาคเต @เชิงอรรถ: ก. โกฏิสหสฺสเทวตา ม. จิตฺตสริกฺขเกว

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๖.

ครุภาวนียา ภวิสฺสตีติ สพฺพาว เอกจิตฺตา อเหสุนฺติปิ สมจิตฺตา. อปรํปิ การณํ:- สพฺพาปิ หิ ตา เอกสมาปตฺติลาภินิโย วา อเหสุํ เอการมฺมณลาภินิโย วา เอวํปิ สมจิตฺตา. หฏฺฐาติ ตุฏฺฐา ๑- อาโมทิตา ปโมทิตา. สาธูติ อายาจนตฺเถ นิปาโต. อนุกมฺปํ อุปาทายาติ เถรสฺส ๒- อนุกมฺปํ การุญฺญํ อนุทยํ ปฏิจฺจ, น จ อิมสฺมึปิ ฐาเน เถรสฺส อนุกมฺปิตพฺพกิจฺจํ อตฺถิ. ยสฺมิญฺหิ ทิวเส เถโร สูกรขาตเลณทฺวาเร ภาคิเนยฺยสฺส ทีฆนขปริพฺพาชกสฺส เวทนากมฺมฏฺฐาเน ๓- กถิยมาเน ตาลวณฺฏํ คเหตฺวา สตฺถารํ วีชมาโน ฐิโต ปรสฺส วฑฺฒิตโภชนํ ภุญฺชิตฺวา ขุทํ วิโนเทนฺโต วิย ปรสฺส สชฺชิตปสาธนํ สีเส ปฏิมุญฺจนฺโต วิย จ สาวกปารมิญาณสฺส นิปฺปเทสโต มตฺถกํ ปตฺโต, ตสฺมึเยว ทิวเส ภควตา อนุกมฺปิโต นาม. อวเสสานํ ปน ตํ ฐานํปิ ๔- ปตฺตานํ เทวมนุสฺสานํ อนุกมฺปํ อุปาทาย คจฺฉตุ ภควาติ ภควนฺตํ ยาจึสุ. พลวา ปุริโสติ ทุพฺพโล หิ ขิปฺปํ สมฺมิญฺชนปสารณํ กาตุํ น สกฺโกติ, พลวาว สกฺโกติ. เตเนตํ วุตฺตํ. สมฺมุเข ๕- ปาตุรโหสีติ สมฺมุขฏฺฐาเน ปุรโตเยว ปากโฏ อโหสิ. ภควา เอตทโวจาติ เอตํ "อิธ สาริปุตฺตา"ติอาทินา นเยน อตฺตโน อาคมนการณํ อโวจ. เอวํ กิรสฺส อโหสิ "สเจ โกจิ พาโล อกตญฺญู ภิกฺขุ วา ภิกฺขุนี วา อุปาสโก วา อุปาสิกา วา เอวํ จินฺเตยฺย `สาริปุตฺตตฺเถโร มหนฺตํ ปริสํ อลตฺถ, สมฺมาสมฺพุทฺโธ เอตฺตกํ อธิวาเสตุํ อสกฺโกนฺโต อุสฺสูยาย ปริสํ อุปฏฺฐาเปตุํ อาคโต'ติ. โส อิมํ มยิ มโนปโทสํ กตฺวา อปาเย นิพฺพตฺเตยฺยา"ติ. อถตฺตโน อาคมนการณํ กเถนฺโตเอว ๖- "อิธ สาริปุตฺตา"ติอาทิวจนํ อโวจ. เอวํ อตฺตโน อาคมนการณํ กเถตฺวา อิทานิ สมาปตฺติยา ถามํ กเถตุํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม.,อิ. ตุฏฺฐปหฏฺฐา ฉ.ม. น เถรสฺส @ ม.ม. ๑๓/๒๐๕/๑๘๒ ฉ.ม.,อิ. ฐานํ @ สี.,อิ. ปมุเข ฉ.ม. กเถนฺโต เอตํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๗.

ตา โข ปน สาริปุตฺต เทวตา ทสปิ หุตฺวาติอาทิมาห. ตตฺถ ยสวเสน วา อตฺถํ อาหริตุํ วฏฺฏติ สมาปตฺติวเสน วา. ยสวเสน ตาว มเหสกฺขา ๑- เทวตา ทส ทส เอกฏฺฐาเน อฏฺฐํสุ, ตาหิ อปฺเปสกฺขตรา วีสติ วีสติ เอกฏฺฐาเน อฏฺฐํสุ, ตาหิ ๒- อปฺเปสกฺขตรา ฯเปฯ สฏฺฐี สฏฺฐี เอกฏฺฐาเน อฏฺฐํสุ. สมาปตฺติวเสน ปน ยาหิ ปณีตา สมาปตฺติ ภาวิตา, ตา สฏฺฐี สฏฺฐี เอกฏฺฐาเน อฏฺฐํสุ. ยาหิ ตโต หีนตรา สมาปตฺติ ภาวิตา ตา ปญฺญาส ปญฺญาส ฯเปฯ ยาหิ ตโต หีนตรา สมาปตฺติ ภาวิตา ฯเปฯ ตา ทส ทส เอกฏฺฐาเน อฏฺฐํสุ. ยาหิ วา หีนา ภาวิตา, ตา ทส ทส เอกฏฺฐาเน อฏฺฐํสุ. ยาหิ ตโต ปณีตตรา ภาวิตา, ตา วีสติ วีสติ. ยาหิ ตโต ปณีตตรา ฯเปฯ ตา สฏฺฐี สฏฺฐี เอกฏฺฐาเน อฏฺฐํสุ. อารคฺคโกฏินิตุทนมตฺเตติ อารคฺคโกฏิยา ปตนมตฺเต โอกาเส. น จ อญฺญมญฺญํ พฺยาพาเธนฺตีติ เอวํ สมฺพาเธ ฐาเน ติฏฺฐนฺติโยปิ อญฺญมญฺญํ น พฺยาพาเธนฺติ น ฆฏฺเฏนฺติ, อสมฺปีฬา อสมฺพาธาว อเหสุํ. "ตว หตฺโถ มํ พาธติ, ตว ปาโท มํ พาธติ, ตฺวํ มํ มทฺทนฺตี ฐิตา"ติ วตฺตพฺพการณํ นาโหสิ. ตตฺถ นูนาติ ตสฺมึ ภเว นูน. ตถา จิตฺตํ ภาวิตนฺติ เตนากาเรน จิตฺตํ ภาวิตํ. เยน ตา เทวตาติ เยน ตถาภาวิเตน จิตฺเตน ตา เทวตา ทสปิ หุตฺวา ฯเปฯ ติฏฺฐนฺติ, น จ อญฺญมญฺญํ พฺยาพาเธนฺติ. ๓- อิเธว โขติ สาสเน วา มนุสฺสโลเก วา ภุมฺมํ, อิมสฺมึเยว สาสเน อิมสฺมึเยว มนุสฺสโลเกติ อตฺโถ. ตาสญฺหิ เทวตานํ อิมสฺมึเยว มนุสฺสโลเก อิมสฺมึเยว สาสเน วา ภาวิตํ จิตฺตํ. เยน ตาสนฺเต รูปภเว นิพฺพตฺตา, ตโต จ ปน อาคนฺตฺวา เอวํ สุขุเม อตฺตภาเว มาเปตฺวา ฐิตา. ตตฺถ กิญฺจาปิ กสฺสปทสพลสฺส สาสเน ตีณิ มคฺคผลานิ นิพฺพตฺเตตฺวา พฺรหฺมโลเก นิพฺพตฺตเทวตาปิ อตฺถิ, สพฺพญฺญุพุทฺธานํ ปน เอกาว อนุสาสนี เอกํ สาสนนฺติ กตฺวา "อิเธว โข สาริปุตฺตา"ติ อญฺญพุทฺธสาสนํปิ อิมเมว พุทฺธสาสนํ ๔- กโรนฺโต @เชิงอรรถ: สี. มเหสกฺขา มเหสกฺขา อิ. ตา หิ @ ฉ.ม.,อิ. พฺยาพาเธนฺตีติ ฉ.ม.,อิ. สาสนํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๘.

อาห. เอตฺตาวตา ตถาคเตน สมาปตฺติยา ถาโม กถิโต. อิทานิ สาริปุตฺตตฺเถรํ อารพฺภ ตนฺติวเสน อนุสาสนึ กเถนฺโต ตสฺมาติห สาริปุตฺตาติ อาห. ตตฺถ ตสฺมาติ ยสฺมา ตา เทวตา อิเธว สนฺตํ สมาปตฺตึ นิพฺพตฺเตตฺวา สนฺเต ภเว นิพฺพตฺตา, ตสฺมา. สนฺตินฺทฺริยาติ ปญฺจนฺนํ อินฺทฺริยานํ สนฺตตาย นิพฺพุตตาย ปณีตตาย สนฺตินฺทฺริยา. สนฺตมานสาติ มานสสฺส สนฺตตาย นิพฺพุตตาย ปณีตตาย สนฺตมานสา. สนฺตํเยวุปหารํ อุปหริสฺสามาติ กายจิตฺตุปหารํ สนฺตํ นิพฺพุตํ ปณีตํเยว อุปหารํ ๑- อุปหริสฺสาม. สพฺรหฺมจารีสูติ สมานํ เอกุทฺเทสตาทึ พฺรหฺมํ จรนฺเตสุ ๒- สหธมฺมิเกสุ. เอวญฺหิ โว สาริปุตฺต สิกฺขิตพฺพนฺติ อิมินา เอตฺตเกน ฐาเนน ๓- ภควา เทสนํ สพฺพญฺญุภาสิตํ อกาสิ. อนสฺสุนฺติ นฏฺฐา วินฏฺฐา. เย อิมํ ธมฺมปริยายํ นาสฺโสสุนฺติ เย อตฺตโน ปาปิกํ ตุจฺฉํ นิรตฺถกํ ทิฏฺฐึ นิสฺสาย อิมํ เอวรูปํ ธมฺมเทสนํ โสตุํ น ลภึสูติ ยถานุสนฺธินา เทสนํ นิฏฺฐาเปสิ. [๓๘] ฉฏฺเฐ วรณายํ วิหรตีติ วรณา นาม เอกํ นครํ, ตํ อุปนิสฺสาย วิหรติ. กามราคาภินิเวสวินิพนฺธปลิเคธปริยุฏฺฐานชฺโฌสานเหตูติ กามราคาภินิเวสเหตุ กามราควินิพนฺธเหตุ กามราคปลิเคธเหตุ กามราคปริยุฏฺฐานเหตุ กามราคชฺโฌสาน- เหตูติ อตฺโถ. อิทํ วุตฺตํ โหติ:- ยฺวายํ ปญฺจกามคุเณ นิสฺสาย อุปฺปชฺชติ กามราโค, ตสฺสาภินิเวสาทิเหตุ. กามราเคน อภินิวิฏฺฐตฺตา วินิพนฺธตฺตา ตสฺมึเยว จ กามราเค มหาปงฺเก วิย ปลิเคธตฺตา อนุปวิฏฺฐตฺตา เตเนว จ กามราเคน ปริยุฏฺฐิตตฺตา คหิตตฺตา กามราเคเนว อชฺโฌสิตตฺตา คิลิตฺวา ปรินิฏฺฐเปตฺวา คหิตตฺตาติ. ทิฏฺฐิราคาทีสุปิ ๔- เอเสว นโย. ทิฏฺฐิราโคติ ปเนตฺถ ทฺวาสฏฺฐิทิฏฺฐิโย นิสฺสาย อุปฺปชฺชนกราโค เวทิตพฺโพ. ปุรตฺถิเมสุ ชนปเทสูติ เถรสฺส @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ม. สมานเอกุทฺเทสตาทิพฺรหฺมจริยวนฺเตสุ @ ฉ.ม. วาเรน ฉ.ม. ทิฏฺฐิราคาทิปเทสุปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๙.

วสนฏฺฐานโต สาวตฺถีชนปโท ปุรตฺถิมทิสาภาเค อโหสิ, ๑- เถโร จ นิสีทนฺโตปิ ตทภิมุโขว ๒- นิสินฺโน, ตสฺมา เอวมาห. อุทานํ อุทาเนสีติ อุทาหารํ อุทาหริ. ยถา หิ ยํ เตลํ มานํ คเหตุํ น สกฺโกติ, วิสฺสนฺทิตฺวา คจฺฉติ, ตํ อวเสสโกติ วุจฺจติ. ยญฺจ ชลํ ๓- ตฬากํ คเหตุํ น สกฺโกติ, อชฺโฌตฺถริตฺวา คจฺฉติ, ตํ โอโฆติ วุจฺจติ, เอวเมว ๔- ปีติวจนํ หทยํ คเหตุํ น สกฺโกติ, อธิกํ หุตฺวา อนฺโต อสณฺฐหิตฺวา พหิ นิกฺขมติ, ตํ อุทานนฺติ วุจฺจติ, เอวรูปํ ปีติมยํ วจนํ นิจฺฉาเรสีติ อตฺโถ. [๓๙] สตฺตเม คุนฺทาวเนติ เอวํนามเก วเน. อุปสงฺกมีติ "มหากจฺจานตฺเถโร กิร นาม อตฺตโน ปิตุมตฺตมฺปิ อยฺยกมตฺตมฺปิ เปยฺยกมตฺตมฺปิ ๕- ทิสฺวา เนว อภิวาเทติ น ปจฺจุฏฺเฐติ น อาสเนน นิมนฺเตตี"ติ สุตฺวา "น สกฺกา เอตฺตเกน นิฏฺฐํ คนฺตุํ, อุปสงฺกมิตฺวา นํ ปริคฺคณฺหิสฺสามี"ติ ภุตฺตปาตราโส เยนายสฺมา มหากจฺจาโน เตนุปสงฺกมิ. ชิณฺเณติ ชราชิณฺเณ. วุฑฺเฒติ วโยวุฑฺเฒ. มหลฺลเกติ ชาติมหลฺลเก. อทฺธคเตติ ทีฆํ กาลทฺธานํ อติกฺกนฺเต. วโยอนุปฺปตฺเตติ ปจฺฉิมวยํ อนุปฺปตฺเต. ตยิทํ โภ กจฺจาน ตเถวาติ โภ กจฺจาน ยํ ตํ อเมฺหหิ เกวลํ สุตเมว, ตํ อิมินา ทิฏฺเฐน สเมติ. ตสฺมา ตํ ตเถว, น อญฺญถา. น หิ ภวํ กจฺจาโน พฺราหฺมเณติ อิทํ อตฺตานํ สนฺธาย วทติ. อยํ กิรสฺส อธิปฺปาโย:- อเมฺห เอวํมหลฺลเก ทิสฺวา โภโต กจฺจานสฺส อภิวาทนมตฺตํปิ ปจฺจุฏฺฐานมตฺตํปิ อาสเนน นิมนฺตนมตฺตํปิ นตฺถีติ. น สมฺปนฺนเมวาติ น ยุตฺตเมว น อนุจฺฉวิกเมว. เถโร พฺราหฺมณสฺส วจนํ สุตฺวา "อยํ พฺราหฺมโณ เนว วุฑฺเฒ ชานาติ น ทหเร, อาจิกฺขิสฺสามิสฺส วุฑฺเฒ จ ทหเร จา"ติ เทสนํ วฑฺเฒนฺโต อตฺถิ พฺราหฺมณาติอาทิมาห. ตตฺถ ชานตาติ สพฺพนยํ ๖- ชานนฺเตน. ปสฺสตาติ ตเทว หตฺเถ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. โหติ ฉ.ม. ตโตมุโขว, อิ. ตโต มุโขว สี.,อิ. โอฆํ @ ฉ.ม.,อิ. เอวเมวํ ยํ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ฉ.ม. สพฺพํ เนยฺยํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๐.

ฐปิตํ อามลกํ วิย ปสฺสนฺเตน. วุฑฺฒภูมีติ เยน การเณน วุฑฺโฒ นาม โหติ, ตํ การณํ. ทหรภูมีติ เยน การเณน ทหโร นาม โหติ, ตํ การณํ. อาสีติโกติ อสีติวสฺสวโย. นาวุติโกติ นวุติวสฺสวโย. กาเม ปริภุญฺชตีติ วตฺถุกาเม กิเลสกาเมติ ทุวิเธปิ กาเม กามวเสน ปริภุญฺชติ. กามมชฺฌาวสตีติ ทุวิเธปิ กาเม ฆเร ฆรสามิโก วิย วสติ อธิวสติ. กามปริเยสนาย อุสฺสุกฺโกติ ทุวิธานํปิ กามานํ ปริเยสนตฺถํ อุสฺสุกฺกมาปนฺโน. พาโล น เถโรเตฺวว สงฺขํ คจฺฉตีติ โส น เถโร ๑- พาโล มนฺโทเตฺวว คณนํ คจฺฉติ. วุตฺตํ เหตํ:- "น เตน จ เถโร ๒- โหติ เยนสฺส ปลิตํ สิโร ปริปกฺโก วโย ตสฺส โมฆชิณฺโณติ วุจฺจตี"ติ. ๓- ทหโรติ ตรุโณ. ยุวาติ โยพฺพเนน สมนฺนาคโต. สุสุ กาฬเกโสติ สุฏฺฐุ กาฬเกโส. ภเทฺรน โยพฺพเนน สมนฺนาคโตติ เยน ๔- โยพฺพเนน สมนฺนาคตตฺตา ๕- ยุวา, ตํ โยพฺพนํ ภทฺรกนฺติ ๖- ทสฺเสติ. ปฐเมน วยสาติ ปฐมวโย นาม เตตฺตึสวสฺสานิ, เตน สมนฺนาคโตติ อตฺโถ. ปณฺฑิโต เถโรเตฺวว สงฺขํ คจฺฉตีติ โส เอวรูโป ปุคฺคโล ปณฺฑิโตติ จ เถโรติ จ คณนํ คจฺฉตีติ. วุตฺตํปิ เจตํ:- "ยมฺหิ สจฺจญฺจ ธมฺโม จ อหึสา สํยโม ทโม สเว วนฺตมโล ธีโร โส ๗- เถโรติ ๘- ปวุจฺจตี"ติ. ๓- [๔๐] อฏฺฐเม โจรา พลวนฺโต โหนฺตีติ ปกฺขสมฺปนฺนา ปริวารสมฺปนฺนา ธนสมฺปนฺนา นิวาสนฏฺฐานสมฺปนฺนา วาหนสมฺปนฺนา จ โหนฺติ. ราชาโน ตสฺมึ สมเย ทุพฺพลา โหนฺตีติ ตสฺมึ สมเย ราชาโน ตาสํ สมฺปตฺตีนํ @เชิงอรรถ: สี. พาโล เถโรเตฺวว ฉ.ม.,อิ. เตน เถโร โส @ ขุ.ธ. ๒๕/๒๖๐,๑/๖๒ ลกุณฺฑกภทฺทิยตฺเถรวตฺถุ สี.,อิ. อิมินาสฺส เยน @ ฉ.ม.,อิ. สมนฺนาคโต ฉ.ม. ภทฺรํ ลทฺธกนฺติ @ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ฉ.ม. เถโร อิติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๑.

อภาเวน ทุพฺพลา โหนฺติ. อติยาตุนฺติ พหิทฺธา ชนปทจาริกํ จริตฺวา อิจฺฉิติจฺฉิตกฺขเณ อนฺโตนครํ ปวิสิตุํ. นิยฺยาตุนฺติ "โจรา ชนปทํ วิลุมฺปนฺติ มทฺทนฺติ, เต นิเสเธสฺสามา"ติ ปฐมยาเม วา มชฺฌิมยาเม วา ปจฺฉิมยาเม วา นิกฺขมิตุํ ผาสุกํ น โหติ. ตโต ปฏฺฐาย โจรา มนุสฺเส โปเถตฺวา อจฺฉินฺทิตฺวา คจฺฉนฺติ. ปจฺจนฺติเม วา ชนปเท อนุสญฺญาตุนฺติ คามวาสกรณตฺถาย เสตุอตฺถรตฺถาย โปกฺขรณีขณาปนตฺถาย สาลาทีนํ กรณตฺถาย ปจฺจนฺติเม ชนปเท อนุสาสิตุํปิ ๑- น สุขํ โหติ. พฺราหฺมณคหปติกานนฺติ อนฺโตนครวาสีนํ พฺราหฺมณ- คหปติกานํ. พาหิรานิ วา กมฺมนฺตานีติ พหิคาเม อารามกฺเขตฺตกมฺมนฺตานิ. ปาปภิกฺขู พลวนฺโต โหนฺตีติ ปกฺขพลวา พหูหิ ๒- อุปฏฺฐาเกหิ จ อุปฏฺฐากีหิ จ สมนฺนาคตา ราชราชมหามตฺตูปนิสฺสิตา. ๓- เปสลา ภิกฺขู ตสฺมึ สมเย ทุพฺพลา โหนฺตีติ ตสฺมึ สมเย ปิยสีลา ภิกฺขู ตาสํ สมฺปตฺตีนํ อภาเวน ทุพฺพลา โหนฺติ. ตุณฺหีภูตา ตุณฺหีภูตาว สํฆมชฺเฌ สงฺกสายนฺตีติ นิสฺสทฺทา หุตฺวา สํฆมชฺเฌ นิสินฺนา กิญฺจิ เอกวจนํปิ มุขํ อุกฺขิปิตฺวา กเถตุํ อสกฺโกนฺตา ปชฺฌายนฺตา วิย นิสีทนฺตา. ๔- ตยิทนฺติ ตเทตํ การณํ. สุกฺกปกฺโข วุตฺตวิปลฺลาเสน เวทิตพฺโพ. [๔๑] นวเม มิจฺฉาปฏิปตฺตาธิกรณเหตูติ มิจฺฉาปฏิปตฺติยา กรณเหตุ ปฏิปชฺชนเหตูติ อตฺโถ. ญายํ ธมฺมํ กุสลนฺติ สหวิปสฺสนกมคฺคํ. เอวรูโป หิ สหวิปสฺสนกมคฺคํ อาราเธตุํ สมฺปาเทตุํ ปูเรตุํ น สกฺโกติ. สุกฺกปกฺโข วุตฺตวิปลฺลาเสน เวทิตพฺโพ. อิมสฺมึ สุตฺเต สห วิปสฺสนาย มคฺโค กถิโต. [๔๒] ทสเม ทุคฺคหิเตหีติ อุปฺปฏิปาฏิยา คหิเตหิ. พฺยญฺชนปฏิรูปเกหีติ พฺยญฺชนโส ๕- ปฏิรูปเกหิ อกฺขรจิตฺตตาย ๖- ลทฺธเกหิ. อตฺถญฺจ ธมฺมญฺจ ปฏิพาหนฺตีติ สุคหิตสุตฺตนฺตานํ อตฺถญฺจ ปาลิญฺจ ปฏิพาหนฺติ, อตฺตโน ทุคฺคหิตสุตฺตนฺตานํเยว @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อนุสญฺญาตุมฺปิ ฉ.ม.,อิ. ปกฺขุตฺตรา ยสุตฺตรา ปุญฺญวนฺโต พหุเกหิ @ ฉ.ม.,อิ......มหามตฺตสนฺนิสฺสิตา ฉ.ม.,อิ. นิสีทนฺติ @ สี.,อิ. พฺยญฺชเนเนว สี. อกฺขรจินฺตกาย, ฉ.ม. อกฺขรจิตฺรตาย

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๒.

อตฺถญฺจ ปาลิญฺจ อุตฺตริตรํ กตฺวา ทสฺเสนฺติ. สุกฺกปกฺโข วุตฺตวิปลฺลาเสน เวทิตพฺโพ. อิมสฺมึ สุตฺเต สาสนสฺส วุฑฺฒิ จ ปริหานิ จ กถิตาติ. สมจิตฺตวคฺโค จตุตฺโถ. -------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๕ หน้า ๓๑-๕๒. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=15&A=706&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=15&A=706&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=20&i=277              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=20&A=1617              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=20&A=1598              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=20&A=1598              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๐ http://84000.org/tipitaka/read/?index_20

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]