ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๑๕ ภาษาบาลีอักษรไทย องฺ.อ. (มโนรถ.๒)

                         ๑๗. ๒. ปฏิปทาวคฺค
                        ๑. สงฺขิตฺตสุตฺตวณฺณนา
     [๑๖๑] ทุติยสฺส ปฐเม ๑- สุขปฏิกฺเขเปน ทุกฺขา. ปฏิปชฺชิตพฺพโต ปฏิปทา
เอติสฺสาติ ทุกฺขาปฏิปทา. ๑- อสีฆปฺปวตฺตตาย ครุภาเวน ทนฺธา อภิญฺญา เอติสฺสาติ
ทนฺธาภิญฺญา. อิมินา เนเยน สพฺพปเทสุปิ อตฺโถ เวทิตพฺโพ.
                        ๒. วิตฺถารสุตฺตวณฺณนา
     [๑๖๒] ทุติเย อภิกฺขณนฺติ อภิณฺหํ. อานนฺตริยนฺติ อนนฺตรวิปากทายกํ
มคฺคสมาธึ. อาสวานํ ขยายาติ อรหตฺตผลตฺถาย. ปญฺจินฺทฺริยานีติ
วิปสฺสนาปญฺจมานิ ปญฺจินฺทฺริยานิ. ปญฺญินฺทฺริยนฺติ หิ เอตฺถ วิปสฺสนาปญฺญาว
ปญฺญินฺทฺริยนฺติ อธิปฺเปตา. ๒- เสสเมตฺถ ปาลิวเสน อุตฺตานเมว.
     อิมาสํ ปน ปฏิปทานํ อยํ วิภาคกถา:- อิธ ภิกฺขุ ปุพฺเพ อกตาภินิเวโส
ปุพฺพภาเค รูปปริคฺคเห กิลมติ, อรูปปริคฺคเห กิลมติ, ปจฺจยปริคฺคเห กิลมติ ตีสุ
ฐาเนสุ กิลมติ, มคฺคามคฺเค กิลมติ. เอวํ ปญฺจสุ ฐาเนสุ กิลมนฺโต วิปสฺสนํ
ปาปุณาติ. วิปสฺสนํ ปตฺวา อุทยพฺพยานุปสฺสเน ภงฺคานุปสฺสเน ภยตุปฏฺฐาเน
อาทีนวานุปสฺสเน นิพฺพิทานุปสฺสเน มุญฺจิตุกมฺยตาญาเณ สงฺขารุเปกฺขาญาเณ
อนุโลมญาเณ โคตฺรภุญาเณติ อิเมสุ นวสุ วิปสฺสนาญาเณสุปิ กิลมิตฺวา โลกุตฺตรมคฺคํ
ปาปุณาติ. ตสฺส โส โลกุตฺตรมคฺโค เอวํ ทุกฺเขน ครุภาเวน สจฺฉิกตตฺตา ทุกฺขาปฏิปโท
ทนฺธาภิญฺโญ นาม ชาโต. โย ปน ปุพฺพภาเค ปญฺจสุ ญาเณสุ กิลมนฺโต อปรภาเค นวสุ
วิปสฺสนาญาเณสุ อกิลมิตฺวา มคฺคํ สจฺฉิกโรติ, ตสฺส โส มคฺโค เอวํ ทุกฺเขน
อครุภาเวน สจฺฉิกตตฺตา ทุกฺขาปฏิปโท ขิปฺปาภิญฺโญ นาม ชาโต. อิมินา อุปาเยน
อิตราปิ เทฺว เวทิตพฺพา.
@เชิงอรรถ: ๑-๑ สี. สุขปฏิกฺเขเปน ทุกฺขา, ปฏิปชฺชิตพฺพโต ปฏิปทา       ฉ.ม. อธิปฺเปตํ
     โคณปริเยสกอุปมาหิ เจตา วิภาเวตพฺพา:- เอกสฺส หิ ปุริสสฺส จตฺตาโร
โคณา ปลายิตฺวา อฏวึ ปวิฏฺฐา. โส สกณฺฏเก สคหเน ๑- วเน เต ปริเยสนฺโต
คตมคฺเคเนว กิจฺเฉน กสิเรน คนฺตฺวา คหนฏฺฐาเนเยว นิลีเน โคเณปิ กิจฺเฉน
กสิเรน อทฺทส. เอโก กิจฺเฉน คนฺตฺวา ๒- อพฺโภกาเส ฐิเต ขิปฺปเมว อทฺทส.
อปโร อคหเนน อพฺโภกาสมคฺเคน คนฺตฺวา คหนฏฺฐาเน นิลีเน กิจฺเฉน กสิเรน
อทฺทส. อปโร อพฺโภกาสมคฺเคเนว สุเขน คนฺตฺวา อพฺโภกาเส ฐิเตเยว ขิปฺปํ
อทฺทส. ตตฺถ จตฺตาโร โคณา วิย จตฺตาโร อริยมคฺคา ทฏฺฐพฺพา. โคเณ ปริเยสนฺโต
ปุริโส วิย โยคาวจโร, คหนมคฺเคน กิจฺเฉน กสิเรน คมนํ วิย ปุพฺพภาเค
ปญฺจสุ ญาเณสุ กิลมโต ทุกฺขาปฏิปทา. คหนฏฺฐาเน นิลีนานํ กิจฺเฉเนว
ทสฺสนํ วิย อปรภาเค นวสุ ญาเณสุ กิลมนฺตสฺส อริยมคฺคานํ ทสฺสนํ. อิมินา
อุปาเยน เสสอุปมาปิ โยเชตพฺพา.
                         ๓. อสุภสุตฺตวณฺณนา
     [๑๖๓] ตติเย อสุภานุปสฺสี กาเย วิหรตีติ อตฺตโน กรชกาเย "ยถา เอตํ, ตถา
อิทนฺ"ติ อิมินา นเยน พหิทฺธา ทิฏฺฐานํ ทสนฺนํ อสุภานํ อุปสํหรณวเสน อสุภานุปสฺสี
วิหรติ, อตฺตโน กายํ อสุภโต ปฏิกูลโต ญาเณน ปสฺสตีติ อตฺโถ. อาหาเร
ปฏิกูลสญฺญีติ ๓- นวนฺนํ ปฏิกูลานํ วเสน กวฬิงฺการาหาเร ปฏิกูลสญฺญี. สพฺพโลเก
อนภิรติสญฺญีติ สพฺพสฺมึปิ เตธาตุเก โลกสนฺนิวาเส อนภิรตาย อุกฺกณฺฐิตสญฺญาย
สมนฺนาคโต. สพฺพสงฺขาเรสุ อนิจฺจานุปสฺสีติ สพฺเพปิ เตภูมิกสงฺขาเร
อนิจฺจโต อนุปสฺสนฺโต. มรณสญฺญาติ มรณํ อารพฺภ อุปฺปนฺนสญฺญา. อชฺฌตฺตํ
สุปฏฺฐิตา โหตีติ นิยกชฺฌตฺเต สุฏฺฐุ อุปฏฺฐิตา โหติ. เอตฺตาวตา พลววิปสฺสนา
กถิตา. เสขพลานีติ สิกฺขนกานํ พลานิ. เสสเมตฺถ ปาลิวเสน อุตฺตานเมว.
"อสุภานุปสฺสี"ติอาทีนิ ปน ทุกฺขาย ปฏิปทาย ทสฺสนตฺถํ วุตฺตานิ,
@เชิงอรรถ:  ม. สกลคหเน      ฉ.ม. อปโร อพฺโภกาสมคฺเคน สุเขน คนฺตฺวา
@ ก. อนภิรตสญฺญีติ
ปฐมชฺฌานาทีนิ สุขาย. อสุภาทีนิ หิ ปฏิกูลารมฺมณานิ, เตสุ ปน ปกติยาว
สมฺปิยายมานํ ๑- จิตฺตํ อลฺลียติ. ตสฺมา ตานิ ภาเวนฺโต ทุกฺขาปฏิปทํ ปฏิปนฺโน
นาม โหติ. ปฐมชฺฌานาทีนิ  ปณีตสุขานิ, ตสฺมา ตานิ ปฏิปนฺโน สุขาปฏิปทํ ปฏิปนฺโน
นาม โหติ.
     อยมฺปเนตฺถ สพฺพสาธารณา อุปมา:- สงฺคามาวจรปุริโส หิ ผลกโกฏฺฐกํ
กตฺวา ปญฺจาวุธานิ สนฺนยฺหิตฺวา สงฺคามํ ปวิสติ, โส อนฺตรา วิสฺสมิตุกาโม
ผลกโกฏฺฐกํ ปฏิปวิสิตฺวา วิสฺสมติ เจว ปานโภชนาทีนิ จ ปฏิเสวติ. ตโต ปุน
สงฺคามมฺปิ ปวิสิตฺวา กมฺมํ กโรติ. ตตฺถ สงฺคาโม วิย กิเลสสงฺคาโม ทฏฺฐพฺโพ,
ผลกโกฏฺฐโก วิย ปญฺจ นิสฺสยพลานิ, สงฺคามํ ปวิสนปุริโส วิย โยคาวจโร,
ปญฺจาวุธสนฺนาโห วิย วิปสฺสนาปญฺจมานิ อินฺทฺริยานิ, สงฺคามํ ปวิสนกาโล วิย
วิปสฺสนาย กมฺมกรณกาโล, วิสฺสมิตุกามสฺส ผลกโกฏฺฐกํ ปวิสิตฺวา วิสฺสมนปาน-
โภชนานิ ปฏิเสวนกาโล วิย วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺตสฺส จิตฺตุปฺปาทสฺส
นิรสฺสาทกฺขเณ ปญฺจ พลานิ นิสฺสาย จิตฺตํ สมฺปหํสนกาโล, วิสฺสมิตฺวา ขาทิตฺวา
ปิวิตฺวา จ ปุน สงฺคามปวิสนกาโล วิย ปญฺจหิ พเลหิ จิตฺตํ สมฺปหํเสตฺวา ปุน
วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺตสฺส วิวฏฺเฏตฺวา อรหตฺตคฺคหณกาโล เวทิตพฺโพ. อิมสฺมึ
ปน สุตฺเต พลานิ เจว อินฺทฺริยานิ จ มิสฺสกาเนว กถิตานิ. ๒-
                        ๔. ปฐมขมสุตฺตวณฺณนา
     [๑๖๔] จตุตฺเถ อกฺขมาติ อนธิวาสิกปฏิปทา. ๓- ขมาติ อธิวาสิกปฏิปทา.
ทมาติ อินฺทฺริยทมนปฏิปทา. สมาติ อกุสลวิตกฺกานํ วูปสมนปฏิปทา. โรสนฺตํ
ปฏิโรสตีติ ฆฏฺเฏนฺตํ ปฏิฆฏฺเฏติ. ภณฺฑนฺตํ ปฏิภณฺฑตีติ ปหรนฺตํ ปฏิปฺปหรติ.
ปญฺจมฉฏฺฐานิ อุตฺตานตฺถาเนว.
@เชิงอรรถ:  ม. ปกติยา สมานํ     ฉ.ม. กถิตานีติ     ม. อนธิวาสกปฏิปทา
                     ๗. มหาโมคฺคลฺลานสุตฺตวณฺณนา
     [๑๖๗] สตฺตเม มหาโมคฺคลฺลานตฺเถรสฺส เหฏฺฐิมา ตโย มคฺคา สุขาปฏิปทา
ทนฺธาภิญฺญา อเหสุํ, อรหตฺตมคฺโค ทุกฺขาปฏิปโท ขิปฺปาภิญฺโญ. ตสฺมา เอวมาห
"ยายํ ปฏิปทาทุกฺขา ขิปฺปาภิญฺญา, อิมํ เม ปฏิปทํ อาคมฺม อนุปาทาย อาสเวหิ
จิตฺตํ วิมุตฺตนฺ"ติ.
                        ๘. สาริปุตฺตสุตฺตวณฺณนา
     [๑๖๘] อฏฺฐเม ธมฺมเสนาปติตฺเถรสฺส เหฏฺฐิมา ตโย มคฺคา สุขาปฏิปทา
ทนฺธาภิญฺญา อเหสุํ, อรหตฺตมคฺโค สุขาปฏิปโท ขิปฺปาภิญฺโญ. ตสฺมา "ยายํ
ปฏิปทา สุขา ขิปฺปาภิญฺญา"ติ อาห. อิเมสุ ปน ทฺวีสุปิ สุตฺเตสุ มิสฺสิกาว
ปฏิปทา กถิตาติ เวทิตพฺพา.
                        ๙. สสงฺขารสุตฺตวณฺณนา
     [๑๖๙] นวเม ปฐมทุติยปุคฺคลา สุกฺขวิปสฺสกา สสงฺขาเรน สมฺปโยเคน
สงฺขารนิมิตฺตํ อุปฏฺฐเปนฺติ. เตสุ เอโก วิปสฺสนินฺทฺริยานํ พลวตฺตา อิเธว
กิเลสปรนิพฺพาเนน ปรินิพฺพายติ, เอโก อินฺทฺริยานํ ทุพฺพลตาย อิธ อสกฺโกนฺโต
อนนฺตเร อตฺตภาเว ตเทว มูลกมฺมฏฺฐานํ ปฏิลภิตฺวา สสงฺขาเรน สมฺปโยเคน
สงฺขารนิมิตฺตํ อุปฏฺฐเปตฺวา กิเลสปรินิพฺพาเนน ปรินิพฺพายติ, ตติยจตุตฺถา
สมถยานิกา. เตสํ เอโก อสงฺขาเรน อปฺปโยเคน อินฺทฺริยานํ พลวตฺตา อิเธว กิเลเส
เขเปติ, เอโก อินฺทฺริยานํ ทุพฺพลตฺตา อิธ อสกฺโกนฺโต อนนฺตเร อตฺตภาเว ตเทว
มูลกมฺมฏฺฐานํ ปฏิลภิตฺวา อสงฺขาเรน อปฺปโยเคน กิเลเส เขเปตีติ เวทิตพฺโพ.
                        ๑๐. ยุคนทฺธสุตฺตวณฺณนา
     [๑๗๐] ทสเม สมถปุพฺพงฺคมนฺติ สมถํ ปุพฺพงฺคมํ ปุเรจาริกํ กตฺวา. มคฺโค
สญฺชายตีติ ปฐโม โลกุตฺตรมคฺโค นิพฺพตฺตติ. โส ตํ มคฺคนฺติ
เอกจิตฺตกฺขณิกมคฺคสฺเสว อาเสวนาทีนิ นาม นตฺถิ, ทุติยมคฺคาทโย ปน อุปฺปาเทนฺโต
ตเมว อาเสวติ ภาเวติ พหุลีกโรตีติ วุจฺจติ. วิปสฺสนาปุพฺพงฺคมนฺติ วิปสฺสนํ
ปุพฺพงฺคมํ ปุเรจาริกํ กตฺวา. สมถํ ภาเวตีติ, ปกติยา วิปสฺสนาลาภี วิปสฺสนาย
ฐตฺวา สมาธึ อุปฺปาเทตีติ อตฺโถ.
     ยุคนทฺธํ ภาเวตีติ ยุคนทฺธํ กตฺวา ภาเวติ. ตตฺถ เตเนว จิตฺเตน สมาปตฺตึ
สมาปชฺชิตฺวา เตเนว สงฺขาเร สมฺมสิตุํ น สกฺกา. อยํ ปน ยาวตา สมาปตฺติโย
สมาปชฺชติ, ตาวตา สงฺขาเร สมฺมสติ. ยาวตา สงฺขาเร สมฺมสติ, ตาวตา สมาปตฺติโย
สมาปชฺชตีติ. กถํ? ปฐมชฺฌานํ สมาปชฺชติ, ตโต วุฏฺฐาย สงฺขาเร สมฺมสติ, สงฺขาเร
สมฺมสิตฺวา ทุติยชฺฌานํ สมาปชฺชติ. ตโต วุฏฺฐาย ปุน สงฺขาเร สมฺมสติ. สงฺขาเร
สมฺมสิตฺวา ตติยชฺฌานํ ฯเปฯ เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺตึ สมาปชฺชติ, ตโต
วุฏฺฐาย สงฺขาเร สมฺมสติ. เอวมยํ ๑- สมถวิปสฺสนํ ยุคนทฺธํ ภาเวติ นาม.
     ธมฺมุทฺธจฺจวิคฺคหิตนฺติ สมถวิปสฺสนาธมฺเมสุ ทสวิปสฺสนูปกฺกิเลสสงฺขาเตน
อุทฺธจฺเจน วิคฺคหิตํ, สุคฺคหิตนฺติ อตฺโถ. โส อาวุโส สมโยติ อิมินา สตฺตานํ
สปฺปายานํ ปฏิลาภกาโล กถิโต. ยนฺตํ จิตฺตนฺติ ยสฺมึ สมเย ตํ วิปสฺสนาวีถึ
โอกฺกมิตฺวา ปวตฺตํ จิตฺตํ. อชฺฌตฺตเมว สนฺติฏฺฐตีติ วิปสฺสนาวีถึ ปจฺโจตริตฺวา
ตสฺมึเยว โคจรชฺฌตฺตสงฺขาเต อารมฺมเณ สนฺติฏฺฐติ. สนฺนิสีทตีติ อารมฺมณวเสน
สมฺมา นิสีทติ. เอโกทิ โหตีติ เอกคฺคํ โหติ. สมาธิยตีติ ๒- สมฺมา อาธิยติ
สุฏฺฐปิตํ โหติ. เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติ.
                         ปฏิปทาวคฺโค ทุติโย.
@เชิงอรรถ:  ม. เอวมสฺส      สี. สนฺติฏฺฐติ  ปติฏฺฐาติ


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๕ หน้า ๓๘๗-๓๙๑. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=15&A=8891&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=15&A=8891&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=21&i=161              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=21&A=4083              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=21&A=4259              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=21&A=4259              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๐ http://84000.org/tipitaka/read/?index_21

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]