ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๑๕ ภาษาบาลีอักษรไทย องฺ.อ. (มโนรถ.๒)

                          ๒๐. ๕. มหาวคฺค
                       ๑. โสตานุคตสุตฺตวณฺณนา
     [๑๙๑] ปญฺจมสฺส ปฐเม โสตานุคตานนฺติ ปสาทโสตํ โอทหิตฺวา ญาณโสเตน
ววตฺถาปิตานํ. จตฺตาโร อานิสํสา ปาฏิกงฺขาติ จตฺตาโร คุณานิสํสา ปฏิกงฺขิตพฺพา.
อิทํ ปน ภควตา อตฺถุปฺปตฺติวเสน อารทฺธํ. กตรอตฺถุปฺปตฺติวเสนาติ? ภิกฺขูนํ
ธมฺมสฺสวนาย อนุปสงฺกมนอตฺถุปฺปตฺติวเสน. ปญฺจสตา กิร พฺราหฺมณา ปพฺพชิตา
"สมฺมาสมฺพุทฺโธ ลิงฺควจนวิภตฺติปทพฺยญฺชนาทีหิ กเถนฺโต อเมฺหหิ ญาตเมว กเถสฺสติ,
อญฺญาตํ กึ กเถสฺสตี"ติ ธมฺมสฺสวนตฺถํ ๑- น คจฺฉนฺติ. สตฺถา ตํ ปวุตฺตึ สุตฺวา
เต ปกฺโกสาเปตฺวา "กสฺมา เอวํ กโรถ, สกฺกจฺจํ ธมฺมํ สุณาถ, สกฺกจฺจํ ธมฺมํ
สุณนฺตานญฺจ สชฺฌายนฺตานญฺจ อิเม เอตฺตกา อานิสํสา"ติ ทสฺเสนฺโต อิมํ เทสนํ
อารภิ.
@เชิงอรรถ:  สี. ธมฺมสฺสวนคฺคํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๑๑.

ตตฺถ ธมฺมํ ปริยาปุณาตีติ สุตฺตํ เคยฺยนฺติอาทิกํ นวงฺคสตฺถุสาสนภูตํ ตนฺติธมฺมํ วฬญฺเชติ. โสตานุคตา ๑- โหนฺตีติ โสตํ อนุคตา ๒- อนุปวิฏฺฐา โหนฺติ. มนสานุเปกฺขิตาติ จิตฺเตน โอโลกิตา. ทิฏฺฐิยา สุปฺปฏิวิทฺธาติ อตฺถโต จ การณโต จ ปญฺญาย สุฏฺฐุ ปฏิวิทฺธา ปจฺจกฺขํ กตา. มุฏฺฐสฺสติ กาลํ กุรุมาโนติ นยิทํ พุทฺธวจนํ อนุสฺสรณสฺสติยา อภาเวน วุตฺตํ, ปุถุชฺชนกาลกิริยํ ปน สนฺธาย วุตฺตํ. ปุถุชฺชโน หิ มุฏฺฐสฺสติ กาลํ กโรติ นาม. อุปปชฺชตีติ สุทฺธสีเล ปติฏฺฐิโต เทวโลเก นิพฺพตฺตติ. ธมฺมปทา ปิลปนฺตีติ ๓- อนฺตราภเว นิพฺพตฺตสฺส สุขิโน, ๔- เยปิ ปุพฺเพ สชฺฌาย มูฬฺหกา วาจาปริจิตพุทฺธวจนธมฺมา, เต สพฺเพ ปสนฺเน อาทาเส ฉายา วิย ปิลปนฺติ, ปากฏา หุตฺวา ปญฺญายนฺติ. ทนฺโธ ภิกฺขเว สตุปฺปาโทติ พุทฺธวจนานุสฺสรณสฺสติยา อุปฺปาโท ทนฺโธ ครุ, อถ โส สตฺโต ขิปฺปํเยว วิเสสคามี โหติ, นิพฺพานคามี โหตีติ อตฺโถ. อิทฺธิมา เจโตวสิปฺปตฺโตติ อิทฺธิสมฺปนฺโน จิตฺตสฺส วสีภาวปฺปตฺโต ขีณาสโว. อยํ วา โส ธมฺมวินโยติ เอตฺถ วิภาวนตฺโถ วาสทฺโท. ยตฺถาติ ยสฺมึ ธมฺมวินเย. พฺรหฺมจริยํ อจรินฺติ พฺรหฺมจริยวาสํ วสึ. อิทมฺปิ พุทฺธวจนํ นาม มยา ปุพฺเพ วฬญฺชิตนฺติ พุทฺธวจนานุสฺสรณวเสเนเวตํ วุตฺตํ. เทวปุตฺโตติ ปญฺจาลจณฺโฑ วิย หตฺถกมหาพฺรหฺมา วิย สนงฺกุมารพฺรหฺมา วิย จ เอโก ธมฺมกถิกเทวปุตฺโต. โอปปาติโก โอปปาติกํ สาเรตีติ ปฐมํ อุปฺปนฺโน เทวปุตฺโต ปจฺฉา อุปฺปนฺนํ สาเรติ. สหปํสุกีฬกาติ เอเตน เนสํ ทีฆรตฺตํ กตปริจยภาวํ ทสฺเสติ. สมาคจฺเฉยฺยุนฺติ สาลายํ วา รุกฺขมูเล วา สมฺมุขีภาวํ คจฺเฉยฺยุํ. เอวํ วเทยฺยาติ สาลายํ วา รุกฺขมูเล วา ปฐมตรํ นิสินฺโน ปจฺฉา อาคตํ เอวํ วเทยฺย. เสสเมตฺถ ปาลินเยเนว เวทิตพฺพํ. @เชิงอรรถ: สี. โสตานุธตา สี. อนุวตฺตา, ฉ.ม. อนุปตฺตา @ ฉ.ม. ปฺลวนฺตีติ ฉ.ม. นิพฺพตฺตมุฏฺฐสฺสติโน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๑๒.

๒. ฐานสุตฺตวณฺณนา [๑๙๒] ทุติเย ฐานานีติ การณานิ. ฐาเนหีติ การเณหิ. โสเจยฺยนฺติ สุจิภาโว. สํวสมาโนติ เอกโต วสมาโน. น สนฺตตการีติ น สตตการี. น สนฺตตวุตฺติ สีเลสูติ สตตํ สพฺพกาลํ สีลชีวิตํ น ชีวตีติ อตฺโถ. สํโวหารมาโนติ กเถนฺโต. เอเกน เอโก โวหรตีติ เอเกน สทฺธึ เอโก หุตฺวา กเถติ. โวกฺกมตีติ โอกฺกมติ. ปุริมโวหารา ปจฺฉิมโวหารนฺติ ปุริมกถาย ปจฺฉิมกถํ, ปุริมกถาย จ ปจฺฉิมกถา, น สเมตีติ อตฺโถ. ญาติพฺยสเนนาติอาทีสุ ญาติพฺยสนํ, ญาติวินาโสติ อตฺโถ. ทุติยปเทปิ เอเสว นโย. โรคพฺยสเน ปน โรโคเยว อาโรคฺยวินาสนโต พฺยสนํ. ๑- อนุปริวตฺตนฺตีติ อนุพนฺธนฺติ. ลาโภ จาติอาทีสุ เอกํ อตฺตภาวํ ลาโภ อนุปริวตฺตติ, เอกํ อลาโภติ เอวํ นโย เนตพฺโพ. สากจฺฉายมาโนติ ปญฺหาปุจฺฉนวิสฺสชฺชนวเสน สากจฺฉํ กโรนฺโต. ยถาติ เยนากาเรน. อุมฺมคฺโคติ ปญฺหุมฺมคฺโค. อภินีหาโรติ ปญฺหาภิสงฺขรณวเสน จิตฺตสฺส อภินีหาโร. สมุทาหาโรติ ปญฺหาปุจฺฉนํ. สนฺตนฺติ ปจฺจนีกสนฺตตาย สนฺตํ กตฺวา น กเถตีติ อตฺโถ. ปณีตนฺติ อคฺคปฺปตฺตํ. ๒- อตกฺกาวจรนฺติ ยถา ตกฺเกน นยคฺคาเหน คเหตุํ สกฺกา โหติ, เอวํ น กเถตีติ อตฺโถ. นิปุณนฺติ สณฺหํ. ปณฺฑิตเวทนียนฺติ ปณฺฑิเตหิ ชานิตพฺพกํ. เสสํ สพฺพตฺถ วุตฺตานุสาเรเนว เวทิตพฺพํ. ๓. ภทฺทิยสุตฺตวณฺณนา [๑๙๓] ตติเย อุปสงฺกมีติ ภุตฺตปาตราโส หุตฺวา มาลาคนฺธวิเลปนํ คเหตฺวา ภควนฺตํ วนฺทิสฺสามีติ อุปสงฺกมิ. มา อนุสฺสเวนาติอาทีสุ อนุสฺสววเสน ๓- มม กถํ มา คณฺหถาติ อิมินา นเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพ. สารมฺโภติ กรณุตฺตริยลกฺขโณ สารมฺโภ. อโลภาทโย โลภาทิปฏิปกฺขนเยน ๔- เวทิตพฺพา. กุสลธมฺมูปสมฺปทายาติ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. พฺยสนํ โรคพฺยสนํ ฉ.ม. อตปฺปกํ @ ฉ.ม. อนุสฺสววจเนน ม. โลภาทิปฏิปกฺขาติ, ฉ. โลภาทิปฏิปกฺขวเสน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๑๓.

กุสลธมฺมานํ อุปสมฺปาทนตฺถาย, ๑- ปฏิลาภตฺถายาติ วุตฺตํ โหติ. อิเม เจปิ ภทฺทิยมหาสาลาติ ปุรโต ฐิเต สาลรุกฺเข ทสฺเสนฺโต เอวมาห. เสสเมตฺถ เหฏฺฐา วุตฺตนยตฺตา อุตฺตานตฺถตฺตา จ สุวิญฺเญยฺยเมว. สตฺถริ ปน เทสนํ วินิวฏฺเฏนฺเต ภทฺทิโย โสตาปนฺโน ชาโตติ. ๔. สาปุลิยาสุตฺตวณฺณนา ๒- [๑๙๔] จตุตฺเถ สาปุคิยาติ ๓- สาปุคนิคมวาสิโน. พฺยคฺฆปชฺชาติ เต อาลปนฺโต เอวมาห. โกฬนครสฺส หิ โกลรุกฺเข หาเรตฺวา กตตฺตา โกลนครนฺติ จ พฺยคฺฆปเถ มาปิตตฺตา พฺยคฺฆปชฺชนฺติ จ เทฺว นามานิ. เอเตสญฺจ ปุพฺพปุริสา ตตฺถ วสึสูติ พฺยคฺฆปชฺชวาสิตาย พฺยคฺฆปชฺชวาสิโน พฺยคฺฆปชฺชาติ วุจฺจนฺติ. เต อาลปนฺโต เอวมาห. ปาริสุทฺธิปธานิยงฺคานีติ ปาริสุทฺธิอตฺถาย ปธานิยงฺคานิ ปทหิตพฺพวิริยสฺส องฺคานิ, โกฏฺฐาสาติ อตฺโถ. สีลปาริสุทฺธิปธานิยงฺคนฺติ สีลปริโสธนวิริยสฺเสตํ นามํ. ตญฺหิ สีลปาริสุทฺธิปริปูรณตฺถาย ปธานิยงฺคนฺติ สีลปาริสุทฺธิปธานิยงฺคํ. เสเสสุปิ เอเสว นโย. ตตฺถ ตตฺถ ปญฺญาย อนุคฺคเหสฺสามีติ ตสฺมึ ตสฺมึ ฐาเน วิปสฺสนาปญฺญาย อนุคฺคเหสฺสามิ. โย ตตฺถ ฉนฺโทติอาทีสุ โย ตสฺมึ อนุคฺคณฺหเณ กตฺตุกมฺยตาฉนฺโทติ อิมินา นเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพ. สติสมฺปชญฺญํ ปเนตฺถ สตึ อุปฏฺฐเปตฺวา ญาเณน ปริจฺฉินฺทิตฺวา วิริยปคฺคหณตฺถํ วุตฺตํ. รชนีเยสุ ธมฺเมสุ จิตฺตํ วิราเชตีติ ราคปจฺจเยสุ อิฏฺฐารมฺมเณสุ ยถา จิตฺตํ วิรชฺชติ, เอวํ กโรติ. วิโมจนีเยสุ ธมฺเมสุ จิตฺตํ วิโมเจตีติ เยหิ อารมฺมเณหิ จิตฺตํ วิโมเจตพฺพํ, เตสุ ยถา วิมุจฺจติ, เอวํ กโรติ. วิราเชตฺวาติ เอตฺถ มคฺคกฺขเณ วิราเชติ นาม, ผลกฺขเณ วิรตฺตํ นาม โหติ. ทุติยปเทปิ เอเสว นโย. สมฺมาวิมุตฺตึ ผุสตีติ เหตุนา นเยน อรหตฺตผลวิมุตฺตึ ญาณผสฺเสน ผุสตีติ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. สมฺปาทนตฺถาย ฉ.ม. สามุคิยาสุตฺต @ สี. สาปูคิยาติ, ฉ.ม. สามุคิยาติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๑๔.

๕. วปฺปสุตฺตวณฺณนา [๑๙๕] ปญฺจเม วปฺโปติ ทสพลสฺส จูฬปิตา สกฺยราชา. นิคณฺฐสาวโกติ เวสาลิยํ สีหเสนาปติ วิย นาฬนฺทายํ อุปาลิคหปติ วิย จ นิคณฺฐสฺส นาฏปุตฺตสฺส อุปฏฺฐาโก. กาเยน สํวุโตติ กายทฺวารสฺส สํวุตตฺตา ปิหิตตฺตา กาเยน สํวุโต นาม. เสสทฺวเยปิ เอเสว นโย. อวิชฺชาวิราคาติ อวิชฺชาย ขยวิราเคน. วิชฺชุปฺปาทาติ มคฺควิชฺชาย อุปฺปาเทน. ตํ ฐานนฺติ ตํ การณํ. อวิปกฺกวิปากนฺติ อลทฺธวิปากวารํ. ตโตนิทานนฺติ ตํเหตุ ตปฺปจฺจยา. ทุกฺขเวทนิยา อาสวา อสฺสเวยฺยุนฺติ ทุกฺขเวทนาย ปจฺจยภูตา กิเลสา อสฺสเวยฺยุํ, ตสฺส ปริสสฺส อุปฺปชฺเชยฺยุนฺติ อตฺโถ. อภิสมฺปรายนฺติ ทุติเย อตฺตภาเว. กายสมารมฺภปจฺจยาติ กายกมฺมปจฺจเยน. อาสวาติ กิเลสา. วิฆาตปริฬาหาติ เอตฺถ วิฆาโตติ ทุกฺขํ. ปริฬาโหติ กายิกเจตสิโก ปริฬาโห. ผุสฺส ผุสฺส พฺยนฺตีกโรตีติ ญาณวชฺฌกมฺมํ ญาณผุสฺเสน ผุสิตฺวา ผุสิตฺวา ขยํ คเมติ, วิปากวชฺฌกมฺมํ วิปากผสฺเสน ผุสิตฺวา ผุสิตฺวา ขยํ คเมติ, นิชฺชราติ กิเลสชรณกปฏิปทา. เสสวาเรสุปิ เอเสว นโย. อิธ ฐตฺวา อยํ ภิกฺขุ ขีณาสโว กาตพฺโพ, จตฺตาริ มหาภูตานิ นีหริตฺวา จตุสจฺจววตฺถานํ ทสฺเสตฺวา ยาว อรหตฺตผลํ กมฺมฏฺฐานํ กเถตพฺพํ. อิทานิ ปน ตสฺส ขีณาสวสฺส สตตวิหาเร ทสฺเสตุํ เอวํ สมฺมาวิมุตฺตจิตฺตสฺสาติ- อาทิมาห. ตตฺถ สมฺมาวิมุตฺตจิตฺตสฺสาติ เหตุนา การเณน สมฺมา วิมุตฺตสฺส. สตตวิหาราติ นิจฺจวิหารา นิพทฺธวิหารา. เนว สุมโน โหตีติ อิฏฺฐารมฺมเณ ราควเสน เนว โสมนสฺสชาโต โหติ. น ทุมฺมโนติ อนิฏฺฐารมฺมเณ ปฏิฆวเสน น โทมนสฺสชาโต โหติ. อุเปกฺขโก วิหรติ สโต สมฺปชาโนติ สติสมฺปชญฺญปริคฺคหิตาย มชฺฌตฺตาการลกฺขณาย อุเปกฺขาย เตสุ อารมฺมเณสุ อุเปกฺขโก มชฺฌตฺโต หุตฺวา วิหรติ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๑๕.

กายปริยนฺติกนฺติ กายนฺติกํ กายปริจฺฉินฺนํ, ยาว ปญฺจทฺวารกาโย ปวตฺตติ, ตาว ปวตฺตํ ปญฺจทฺวาริกเวทนนฺติ อตฺโถ. ชีวิตปริยนฺติกนฺติ ชีวิตนฺติกํ ชีวิตปริจฺฉินฺนํ, ยาว ชีวิตํ ปวตฺตติ, ตาว ปวตฺตํ มโนทฺวาริกเวทนนฺติ อตฺโถ. ตตฺถ ปญฺจทฺวาริกา เวทนา ปจฺฉา อุปฺปชฺชิตฺวา ปฐมํ นิรุชฺฌติ, มโนทฺวาริกา เวทนา ปฐมํ อุปฺปชฺชิตฺวา ปจฺฉา นิรุชฺฌติ. สา หิ ปฏิสนฺธิกฺขเณ วตฺถุรูปสฺมึเยว ปติฏฺฐาติ. ปญฺจทฺวาริกา ปวตฺเต ปญฺจทฺวารวเสน ปวตฺตมานา ปฐมวเย วีสติวสฺสกาเล รชฺชนทุสฺสนมุยฺหนวเสน อธิมตฺตา พลวตี โหติ, ปณฺณาสวสฺสกาเล ฐิตา โหติ, สฏฺฐิวสฺสกาลโต ปฏฺฐาย ปริหายมานา, อสีตินวุติวสฺสกาเล มนฺทา โหติ. ตทา หิ สตฺตา "จิรรตฺตํ เอกโต นิสีทิมฺหา นิปชฺชิมฺหา"ติ วทนฺเตปิ น ชานามาติ วทนฺติ. อธิมตฺตานิปิ รูปาทิอารมฺมณานิ น ปสฺสาม น สุโณม, สุคนฺธทุคฺคนฺธํ วา สาทุอสาทุํ วา ๑- ถทฺธมุทุกํ วาติปิ น ชานามาติปิ วทนฺติ. อิติ เนสํ ปญฺจทฺวาริกา เวทนา ภฏฺเฐ ๒- โหติ, มโนทฺวาริกา เวทนาปิ ๓- ปวตฺตติ. สา อนุปุพฺเพน ปริหายมานา มรณสมเย หทยวตฺถุโกฏึเยว นิสฺสาย ปวตฺตติ. ยาว ปเนสา ปวตฺตติ, ตาว สตฺโต ชีวตีติ วุจฺจติ. ยทา นปฺปวตฺตติ, ตทา สตฺโต ๔- "มโต นิรุทฺโธ"ติ วุจฺจติ. สฺวายมตฺโถ วาปิยา ทีเปตพฺโพ:- ยถา หิ ปุริโส ปญฺจอุทกมคฺคสมฺปนฺนํ วาปึ กเรยฺย. ปฐมํ เทเว วุฏฺเฐ ปญฺจหิ อุทกมคฺเคหิ อุทกํ ปวิสิตฺวา อนฺโตวาปิยํ อาวาเฏ ปูเรยฺย. ปุนปฺปุนํ เทเว วสฺสนฺเต อุทกมคฺเค ปูเรตฺวา คาวุตฑฺฒโยชนมตฺตํ โอตฺถริตฺวา อุทกํ ติฏฺเฐยฺย ตโต ตโต วิสฺสนฺทมานํ. อถ นิทฺธมนตุมฺเพ วิวริตฺวา เขตฺเตสุ กมฺเม กยิรมาเน อุทกํ นิกฺขมนฺตํ, สสฺสปากกาเล อุทกํ นิกฺขนฺตํ อุทกํ ปริหีนํ, "มจฺเฉ คณฺหามา"ติ วตฺตพฺพตํ อาปชฺเชยฺย. ตโต กติปาเหน อาวาเฏสุเยว อุทกํ สณฺฐเหยฺย. ยาว ปน ตํ อาวาเฏสุ โหติ, ตาว มหาวาปิยํ อุทกํ อตฺถีติ @เชิงอรรถ: ม. สาตํ วา อสาตํ วา ฉ.ม. ภคฺคา @ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๑๖.

สงฺขฺยํ คจฺฉติ. ยทา ปน ตตฺถ ฉิชฺชติ, ตทา "วาปิยํ อุทกํ นตฺถี"ติ วุจฺจติ. เอวํ สมฺปทมิทํ เวทิตพฺพํ. ปฐมํ เทเว วสฺสนฺเต ปญฺจหิ มคฺเคหิ อุทเก ปวิสนฺเต อาวาฏานํ ปูรณกาโล วิย หิ ปฐมเมว ปฏิสนฺธิกฺขเณ มโนทฺวาริกเวทนาย วตฺถุรูเป ปติฏฺฐิตกาโล, ปุนปฺปุนํ เทเว วสฺสนฺเต ปญฺจนฺนํ มคฺคานํ ปูริตกาโล ๑- วิย ปวตฺเต ปญฺจทฺวาริกเวทนาย ปวตฺตติ, คาวุตฑฺฒโยชนมตฺตํ อชฺโฌตฺถรณํ วิย ปฐมวเย วีสติวสฺสกาเล รชฺชนาทิวเสน ตสฺส อธิมตฺตพลวภาโว, ยาว วาปิโต อุทกํ น นิคจฺฉติ, ตาว ปูราย วาปิยา ฐิตกาโล วิย ปญฺญาสวสฺสกาเล ตสฺส ฐิตกาโล, นิทฺธมนตุมฺเพสุ วิวเฏสุ กมฺมนฺเต กยิรมาเน อุทกสฺส นิกฺขมนกาโล วิย สฏฺฐิวสฺสกาลโต ปฏฺฐาย ตสฺส ปริหานิ, อุทเก ภฏฺเฐ อุทกมคฺเคสุ ปริตฺตอุทกสฺส ฐิตกาโล วิย อสีตินวุติกาเล ปญฺจทฺวาริกเวทนาย มนฺทกาโล, อาวาเฏสุเยว อุทกสฺส ปติฏฺฐิตกาโล วิย หทยวตฺถุโกฏึ นิสฺสาย มโนทฺวาเร เวทนาย ปวตฺติกาโล, อาวาเฏสุ ปริตฺเตปิ อุทเก สติ "วาปิยํ อุทกํ อตฺถี"ติ วตฺตพฺพกาโล วิย ยาว สา ปวตฺตติ, ตาว "สตฺโต ชีวตี"ติ วุจฺจติ. ยถา ปน อาวาเฏสุ อุทเก ฉินฺเน "นตฺถิ วาปิยํ อุทกนฺ"ติ วุจฺจติ, เอวํ มโนทฺวาริกเวทนาย อปฺปวตฺตมานาย สตฺโต มโตติ วุจฺจติ. อิมเมว เวทนํ สนฺธาย วุตฺตํ "ชีวิตปริยนฺติกํ เวทนํ เวทิยมาโน"ติ. กายสฺส เภทาติ กายสฺส เภเทน. อุทฺธํ ชีวิตปริยาทานาติ ชีวิตกฺขยโต อุทฺธํ. อิเธวาติ ปฏิสนฺธิวเสน ปรโต อคนฺตฺวา อิเธว. สีติ ภวิสฺสนฺตีติ ปวตฺติวิปฺผนฺทน- ทรถรหิตานิ สีตานิ ๒- อปฺปวตฺตนธมฺมานิ ภวิสฺสนฺติ. ถูณํ ปฏิจฺจาติ รุกฺขํ ปฏิจฺจ. กุทฺทาลปิฏกํ อาทายาติ กุทฺทาลญฺจ ขณิตฺติญฺจ ปจฺฉิญฺจ คเหตฺวาติ อตฺโถ. เทสนา ปน กุทฺทาลวเสเนว กตา. มูเล ฉินฺเทยฺยาติ มูลมฺหิ กุทฺทาเลน ฉินฺเทยฺย. ปลิขเณยฺยาติ ขณิตฺติยา สมนฺตา ขเณยฺย. เอวเมว @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ปูรณกาโล ม. ปวตฺติวิพนฺทรหิตานิปิ ตานิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๑๗.

โขติ เอตฺถ อิทํ โอปมฺมสํสนฺทนํ:- รุกฺโข วิย หิ อตฺตภาโว ทฏฺฐพฺโพ, รุกฺขํ ปฏิจฺจ ฉายา วิย กุสลากุสลกมฺมํ, ฉายํ อปฺปวตฺตํ กาตุกาโม ปุริโส วิย โยคาวจโร, กุทฺทาโล วิย ปญฺญา, ปิฏกํ วิย สมาธิ, ขณิตฺติ วิย วิปสฺสนา, ขณิตฺติยา มูลานํ ปลิขณนกาโล วิย อรหตฺตมคฺเคน อวิชฺชาย เฉทนกาโล, ขณฺฑาขณฺฑิกํ กรณกาโล วิย ขนฺธวเสน ทิฏฺฐกาโล, ผาลนกาโล วิย อายตนวเสน ทิฏฺฐกาโล, สกลีกรณกาโล วิย ธาตุวเสน ทิฏฺฐกาโล, วาตาตเปน วิโสสนกาโล วิย กายิกเจตสิกสฺส วิริยสฺส กรณกาโล, อคฺคินา ฑหนกาโล วิย ญาเณน กิเลสานํ ฑหนกาโล, มสิกรณกาโล วิย วตฺตมานกปญฺจกฺขนฺธกาโล, มหาวาเต โอปุนนกาโล ๑- วิย นทีโสเต ปวาหนกาโล วิย อุจฺฉินฺนมูลกานํ ๒- ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ อปฺปฏิสนฺธิกนิโรโธ, โอปุนนปวาหเนหิ อปณฺณตฺติกภาวูปคโม วิย ปุนพฺภเว วิปากกฺขนฺธานํ อนุปฺปาเทน อปญฺญตฺติกภาโว เวทิตพฺโพ. ภควนฺตํ เอตทโวจาติ สตฺถริ เทสนํ วินิวฏฺเฏนฺเต โสตาปตฺติผลํ ปตฺวา เอตํ "เสยฺยถาปิ ภนฺเต"ติอาทิวจนํ อโวจ. ตตฺถ อุทยตฺถิโกติ วฑฺฒิอตฺถิโก. อสฺสปณิยํ โปเสยฺยาติ ปญฺจอสฺสโปตสตานิ กิณิตฺวา ปจฺฉา วิกฺกิณิสฺสามีติ โปเสยฺย. สหสฺสคฺฆนกสฺส อสฺสสฺส ปญฺจสตมตฺตํ อุปกรณํ คนฺธมาลาทิวเสน โปสาวนิยํเยว ๓- อคมาสิ. อถสฺส เต อสฺสา เอกทิวเสเนว โรคํ ผุสิตฺวา สพฺเพ ชีวิตกฺขยํ ปาปุเณยฺยุนฺติ อิมินา อธิปฺปาเยน เอวมาห. อุทยญฺเจว นาธิคจฺเฉยฺยาติ วฑฺฒิญฺจ เคหโต นีหริตฺวา ทินฺนมูลญฺจ กิญฺจิ น ลเภยฺย. ปยิรุปาสินฺติ จตูหิ ปจฺจเยหิ อุปฏฺฐหึ. โสหํ อุทยญฺเจว นาธิคจฺฉินฺติ โส อหํ เนว อุทยํ น เคหโต ทินฺนธนํ อธิคจฺฉึ, ปณิยอสฺสชคฺคนโก นาม ชาโตสฺมีติ ทสฺเสติ. เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. โอผุนนกาโล. เอวมุปริปิ ฉ.ม. วิย จ ฉินฺนมูลกานํ. เอวมุปริปิ @ ฉ.ม. โปสาวนิกํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๑๘.

๖. สาฬฺหสุตฺตวณฺณนา [๑๙๖] ฉฏฺเฐ ทฺวเยนาติ ทฺวีหิ โกฏฺฐาเสหิ. โอฆสฺส นิตฺถรณนฺติ จตุโรฆนิตฺถรณํ. ตโปชิคุจฺฉาเหตูติ ทุกฺกรการิกสงฺขาเตน ตเปน ปาปชิคุจฺฉนเหตุ. อญฺญตรํ สามญฺญงฺคนฺติ เอกํ สมณธมฺมโกฏฺฐาสํ. อปริสุทฺธกายสมาจาราติอาทีสุ ปุริเมหิ ตีหิ ปเทหิ กายิกวาจสิกเจตสิกสีลานํ อปริสุทฺธตํ ทสฺเสตฺวา ปจฺฉิเมน ปเทน อปริสุทฺธาชีวตํ ทสฺเสติ. ญาณทสฺสนายาติ มคฺคญาณสงฺขาตาย ทสฺสนาย. อนุตฺตราย สมฺโพธายาติ อรหตฺตาย, อรหตฺตญาณผสฺเสน ๑- ผุสิตุํ อภพฺพาติ วุตฺตํ โหติ. สาลลฏฺฐินฺติ สาลรุกฺขํ. นวนฺติ ตรุณํ. อกุกฺกุจฺจกชาตนฺติ "ภเวยฺย นุ โข น ภเวยฺยา"ติ อชเนตพฺพกุกฺกุจฺจํ. เลขณิยา ลิเขยฺยาติ อวเลขนมตฺตเกน ๒- อวลิเขยฺย. โธเวยฺยาติ ฆํเสยฺย. อนฺโต อวิสุทฺธาติ อพฺภนฺตเร อวิสุทฺธา อปนีตสารา. เอวเมว โขติ เอตฺถ อิทํ โอปมฺมสํสนฺทนํ:- สาลลฏฺฐิ วิย หิ อตฺตภาโว ทฏฺฐพฺโพ, นทีโสตํ วิย สํสารโสตํ, ปารํ คนฺตุกามปุริโส วิย ทฺวาสฏฺฐิ ทิฏฺฐิโย คเหตฺวา ฐิตปุริโส, สาลลฏฺฐิยา พหิทฺธา สุปริกมฺมกตกาโล วิย พหิทฺธารมฺมเณ คาฬฺหํ ๓- กตฺวา คหิตกาโล, อนฺโต อปริสุทฺธกาโล วิย อพฺภนฺตเร สีลานํ อปริสุทฺธกาโล, สาลลฏฺฐิยา สํสีทิตฺวา อโธคมนํ วิย ทิฏฺฐิคติกสฺส สํสารโสเต สํสีทนํ เวทิตพฺพํ. ชิยาริตฺตํ ๔- พนฺเธยฺยาติ ชิยญฺจ อริตฺตญฺจ โยเชยฺย. เอวเมว โขติ เอตฺถาปิ อิทํ โอปมฺมสํสนฺทนํ:- สาลลฏฺฐิ วิย อตฺตภาโว, นทีโสตํ วิย สํสารโสตํ, ปารํ คนฺตุกามปุริโส วิย โยคาวจโร, พหิทฺธา สุปริกมฺมกตกาโล วิย ฉสุ ทฺวาเรสุ สํวรสฺส ปจฺจุปฏฺฐิตกาโล, อนฺโต สุวิโสธิตภาโว วิย อพฺภนฺตเร ปริสุทฺธสีลาจาโร, ๕- ชิยาริตฺตพนฺธนํ วิย กายิกเจตสิกวิริยกรณํ, โสตฺถินา ปาริมตีรคมนํ วิย อนุปุพฺเพน สีลํ ปูเรตฺวา สมาธึ ปูเรตฺวา ปญฺญํ ปูเรตฺวา นิพฺพานคมนํ ทฏฺฐพฺพํ. @เชิงอรรถ: ม. อรหตฺตผลผสฺเสน สี. อวเลขนสตฺถเกน ฉ.ม. ตปจรณํ คาฬฺหํ @ ฉ.ม. ยิยาริตฺตํ ฉ.ม. ปริสุทฺธสีลภาโว

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๑๙.

กณฺฑจิตฺรกานีติ สรลฏฺฐิสรรชฺชุสรปาสาทสรสาณิสรโปกฺขรณิสรปทุมาทีนิ ๑- อเนกานิ กณฺเฑหิ กาตพฺพจิตฺรานิ. อถโข โส ตีหิ ฐาเนหีติ โส เอวํ พหูนิ กณฺฑจิตฺรกานิ ชานนฺโตปิ น ราชารโห โหติ, ตีหิเยว จ ปน ฐาเนหิ โหตีติ อตฺโถ. สมฺมาสมาธิ โหตีติ มคฺคสมาธินา จ ผลสมาธินา จ สมาหิโต โหตีติ อยเมตฺถ อตฺโถ. สมฺมาทิฏฺฐีติ มคฺคสมฺมาทิฏฺฐิยา สมนฺนาคโต. อิทํ ทุกฺขนฺติอาทีหิ จตูหิ สจฺเจหิ จตฺตาโร มคฺคา ตีณิ จ ผลานิ กถิตานิ. อยํ ปน มคฺเคเนว อวิราธิตํ วิชฺฌติ นามาติ เวทิตพฺโพ. สมฺมาวิมุตฺตีติ อรหตฺตผล- วิมุตฺติยา สมนฺนาคโต. อวิชฺชากฺขนฺธํ ปทาเลตีติ อรหตฺตมคฺเคน ปทาเลติ นามาติ วุจฺจติ. อิมินา หิ เหฏฺฐา อรหตฺตมคฺเคน อวิชฺชากฺขนฺโธ ปทาลิโต, อิธ ปน ปทาลิตํ อุปาทาย ปทาเลตีติ วตฺตุํ วฏฺฏติ. ๗. มลฺลิกาเทวีสุตฺตวณฺณนา [๑๙๗] สตฺตเม มลฺลิกา เทวีติ ปเสนทิโกสลรญฺโญ เทวี. เยน มิเธกจฺโจ มาตุคาโมติ เยน อิเธกจฺจา อิตฺถี. ทุพฺพณฺโณติ พีภจฺฉวณฺณา. ๒- ทุรูโปติ ทุสฺสณฺฐิตา. สุปาปิโกติ สุฏฺฐุ ปาปิกา สุฏฺฐุ ลามิกา. ทสฺสนายาติ ปสฺสิตุํ. ทลิทฺโทติ ธนทลิทฺทา. อปฺปสฺสโกติ สเกน ธนธญฺเญน ๓- รหิตา. อปฺปโภโคติ อุปโภคปริโภคภณฺฑกรหิตา. อปฺเปสกฺโขติ อปฺปริวารา. อฑฺโฒติ อิสฺสรา. มหทฺธโนติ วฬญฺชนกธเนน มหทฺธนา. มหาโภโคติ อุปโภคปริโภคภณฺฑโภเคน มหาโภคา. มเหสกฺโขติ มหาปริวารา. อภิรูโปติ อุตฺตมรูปา. ทสฺสนีโยติ ทสฺสนยุตฺตา. ปาสาทิโกติ ทสฺสเนน ปาสาทิกา. วณฺณโปกฺขรตายาติ วณฺเณน เจว สรีรสณฺฐาเนน จ. อภิสชฺชตีติ ลคฺคติ. พฺยาปชฺชตีติ ปกตึ ปชหติ. ปฏิตฺถียตีติ โกธวเสน ถีนภาวํ ถทฺธภาวํ ๔- อาปชฺชติ. น ทาตา โหตีติ น ทายิกา โหติ. เสยฺยาวสถปทีเปยฺยนฺติ @เชิงอรรถ: ม....สรปทุมานีติ ม. วิคจฺฉวณฺณนา @ ฉ.ม. ธเนน ม. ขิรภาวํ พทฺธภาวํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒๐.

เอตฺถ เสยฺยาติ มญฺจผลกาทิสยนํ. อาวสโถติ อาวสถาคารํ. ปทีเปยฺยํ วุจฺจติ วฏฺฏิเตลาทิปทีปูปกรณํ. อิสฺสามนโกติ อิสฺสาย สมฺปยุตฺตจิตฺตา. อิมินา นเยน สพฺพตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพ. โกธนา อโหสินฺติ โกธมนา อโหสึ. อนิสฺสามนกา อโหสินฺติ อิสฺสาวิรหิตจิตฺตา อโหสึ. เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติ. ๘. อตฺตนฺตปสุตฺตวณฺณนา [๑๙๘] อฏฺฐเม อตฺตนฺตปาทีสุ อตฺตานํ ตปติ ทุกฺขาเปตีติ อตฺตนฺตโป. อตฺตโน ปริตาปนานุโยคํ อตฺตปริตาปนานุโยคํ. ปรํ ตปตีติ ปรนฺตโป. ปเรสํ ปริตาปนานุโยคํ ปรปริตาปนานุโยคํ. ทิฏฺเฐว ธมฺเมติ อิมสฺมึเยว อตฺตภาเว. นิจฺฉาโตติ ฉาตํ วุจฺจติ ตณฺหา, สา อสฺส นตฺถีติ นิจฺฉาโต. สพฺพกิเลสานํ นิพฺพุตตฺตา นิพฺพุโต. อนฺโต ตาปนกิเลสานํ อภาวา สีตโล ชาโตติ สีติภูโต. ฌานมคฺคผลนิพฺพานสุขานิ ปฏิสํเวเทตีติ สุขปฏิสํเวที. พฺรหฺมภูเตน อตฺตนาติ เสฏฺฐภูเตน อตฺตนา. อเจลโกติอาทีนิ วุตฺตตฺถาเนว. โอรพฺภิกาทีสุ อุรพฺภา วุจฺจนฺติ เอฬกา อุรพฺเภ หนตีติ โอรพฺภิโก. สูกริกาทีสุปิ เอเสว นโย. ลุทฺโทติ ทารุโณ กกฺขโฬ. มจฺฉฆาตโกติ มจฺฉพนฺโธ ๑- เกวฏฺโฏ. พนฺธนาคาริโกติ พนฺธนาคารโคปโก. กุรูรกมฺมนฺตาติ ทารุณกมฺมนฺตา. มุทฺธาภิสิตฺโตติ ๒- ขตฺติยาภิเสเกน มุทฺธนิ อภิสิตฺโต. ปุรตฺถิเมน นครสฺสาติ นครโต ปุรตฺถิมทิสาย. สณฺฐาคารนฺติ ยญฺญสาลํ. ขราชินํ นิวาเสตฺวาติ สขุรํ อชินจมฺมํ นิวาเสตฺวา. สปฺปิเตเลนาติ สปฺปินา จ เตเลน จ. ฐเปตฺวา หิ สปฺปึ อวเสโส โย โกจิ เสฺนโห เตลนฺติ วุจฺจติ. กณฺฑุวมาโนติ นขานํ ฉินฺนตฺตา กณฺฑุวิตพฺพกาเล เตน กณฺฑุวมาโน. อนตฺถรหิตายาติ อสนฺถตาย. สรูปวจฺฉายาติ @เชิงอรรถ: ม. มจฺฉวโธ ฉ.ม. มุทฺธาวิสิตฺโตติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒๑.

สทิสวจฺฉาย. สเจ คาวี เสตา โหติ, วจฺฉโกปิ เสตโกว. สเจ กปิลา วา รตฺตา วา, วจฺโฉปิ ตาทิโส วาติ เอวํ สรูปวจฺฉาย. โส เอวมาหาติ โส ราชา เอวํ วเทติ. วจฺฉตราติ ตรุณวจฺฉกภาวํ อติกฺกนฺตา พลววจฺฉา. วจฺฉตรีสุปิ ๑- เอเสว นโย. พริหิสตฺถายาติ ปริกฺเขปกรณตฺถาย เจว ยญฺญภูมิยํ อตฺถรณตฺถาย จ. จตุตฺถปุคฺคลํ พุทฺธุปฺปาทโต ปฏฺฐาย ทสฺเสตุํ อิธ ภิกฺขเว ตถาคโตติอาทิมาห. ตตฺถ ตถาคโตติอาทีนิ วุตฺตตฺถาเนว. ตํ ธมฺมนฺติ ตํ วุตฺตปฺปการสมฺปนฺนํ ธมฺมํ. สุณาติ คหปติ วาติ กสฺมา ปฐมํ คหปตึ นิทฺทิสติ? นิหตมานตฺตา อุสฺสนฺนตฺตา จ. เยภุยฺเยน หิ ขตฺติยกุลา ปพฺพชิตา ชาตึ นิสฺสาย มานํ กโรนฺติ, พฺราหฺมณกุลา ปพฺพชิตา มนฺเต นิสฺสาย มานํ กโรนฺติ, หีนชจฺจกุลา ปพฺพชิตา อตฺตโน วิชาติตาย ปติฏฺฐาตุํ น สกฺโกนฺติ. คหปติทารกา ปน กจฺเฉหิ เสทํ มุญฺจนฺเตหิ ปิฏฺฐิยํ โลณํ ปุปฺผมานาย ภูมึ กสิตฺวา ตาทิสสฺส มานสฺส อภาวโต นิหตมานทปฺปา ๒- โหนฺติ, เต ปพฺพชิตฺวา มานํ วา ทปฺปํ วา อกตฺวา ยถาพลํ พุทฺธวจนํ อุคฺคเหตฺวา วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺตา สกฺโกนฺติ อรหตฺเต ปติฏฺฐาตุํ. อิตเรหิ จ กุเลหิ นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชิตา นาม น พหุกา, คหปติกาว พหุกา. อิติ นิหตมานตฺตา อุสฺสนฺนตฺตา จ ปฐมํ คหปตึ นิทฺทิสตีติ. อญฺญตรสฺมึ วาติ อิตเรสํ วา กุลานํ อญฺญตรสฺมึ. ปจฺจาชาโตติ ปจฺฉา ชาโต. ตถาคเต สทฺธํ ปฏิลภตีติ ปริสุทฺธํ ธมฺมํ สุตฺวา ธมฺมสามิมฺหิ ตถาคเต "สมฺมาสมฺพุทฺโธ วต โส ภควา"ติ สทฺธํ ปฏิลภติ. อิติ ปฏิสญฺจิกฺขตีติ เอวํ ปจฺจเวกฺขติ. สมฺพาโธ ฆราวาโสติ สเจปิ สฏฺฐิหตฺเถ ฆเร โยชนสตนฺตเรปิ วา เทฺว ชายปติกา วสนฺติ, ตถาปิ เนสํ สกิญฺจนสปลิโพธนฏฺเฐน ฆราวาโส สมฺพาโธว. รชาปโถติ ราครชาทีนํ อุฏฺฐานฏฺฐานนฺติ มหาอฏฺฐกถายํ วุตฺตํ. อาคมนปโถติปิ วตฺตุํ วฏฺฏติ. ๓- อลคฺคนฏฺเฐน อพฺโภกาโส วิยาติ อพฺโภกาโส. ปพฺพชิโต หิ กูฏาคารรตนปาสาทเทววิมานาทีสุ ปิหิตทฺวารวาตปาเนสุ ปฏิจฺฉนฺเนสุ วสนฺโตปิ @เชิงอรรถ: ม. วจฺฉตริอาทีสุปิ ม. นิหตมานคพฺพา ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒๒.

เนว ลคฺคติ น สชฺชติ น พชฺฌติ. เตน วุตฺตํ "อพฺโภกาโส ปพฺพชฺชา"ติ. อปิจ สมฺพาโธ ฆราวาโส กุสลกิริยาย ยถาสุขํ โอกาสาภาวโต, รชาปโถ อสํวุตสงฺการฏฺฐานํ วิย รชานํ, กิเลสรชานํ ๑- สนฺนิปาตฏฺฐานโต. อพฺโภกาโส ปพฺพชฺชา กุสลกิริยาย ยถาสุขํ โอกาสสพฺภาวโต. นยิทํ สุกรํ ฯเปฯ ปพฺพเชยฺยนฺติ เอตฺถ อยํ สงฺเขปกถา:- ยเทตํ สิกฺขาตฺตย- พฺรหฺมจริยํ เอกํปิ ทิวสํ อขณฺฑํ กตฺวา จริมกจิตฺตํ ปาเปตพฺพตาย เอกนฺตปริปุณฺณํ. เอกทิวสมฺปิ จ กิเลสมเลน อมลินํ กตฺวา จริมกจิตฺตํ ปาเปตพฺพตาย เอกนฺตปริสุทฺธํ, สงฺขลิขิตนฺติ ๒- ลิขิตสงฺขสทิสํ โธตสงฺขสปฺปฏิภาคํ จริตพฺพํ, อิทํ น สุกรํ อคารํ อชฺฌาวสตา อคารมชฺเฌ วสนฺเตน เอกนฺตปริปุณฺณํ ฯเปฯ จริตุํ, ยนฺนูนาหํ เกสมสฺสุํ โอหาเรตฺวา กสายรสปีตตาย กาสายานิ พฺรหฺมจริยํ จรนฺตานํ อนุจฺฉวิกานิ วตฺถานิ อจฺฉาเทตฺวา ปริทหิตฺวา อคารสฺมา นิกฺขมิตฺวา อนคาริยํ ปพฺพเชยฺยนฺติ. เอตฺถ จ ยสฺมา อคารสฺส หิตํ กสิวณิชฺชาทิกมฺมํ อคาริยนฺติ วุจฺจติ, ตญฺจ ปพฺพชฺชาย นตฺถิ, ตสฺมา ปพฺพชฺชา อนคาริยาติ ญาตพฺพา, ตํ อนคาริยํ. ปพฺพเชยฺยนฺติ ปฏิปชฺเชยฺยํ. อปฺปํ วาติ สหสฺสโต เหฏฺฐา โภคกฺขนฺโธ อปฺโป นาม โหติ, สหสฺสโต ปฏฺฐาย มหา. อาพนฺธนฏฺเฐน ญาติเยว ญาติปริวฏฺโฏ. โส วีสติยา เหฏฺฐา อปฺโป นาม โหติ, วีสติยา ปฏฺฐาย มหา. ภิกฺขูนํ สิกฺขาสาชีวสมาปนฺโนติ ยา ภิกฺขูนํ อธิสีลสงฺขาตา สิกฺขา, ตญฺจ, ยตฺถ เจเต สห ชีวนฺติ, เอกชีวิกา สภาควุตฺติโน โหนฺติ, ตํ ภควตา ปญฺญตฺตสิกฺขาปทสงฺขาตํ สาชีวญฺจ ตตฺถ สิกฺขนภาเวน สมาปนฺโนติ ภิกฺขูนํ สิกฺขาสาชีวสมาปนฺโน. สมาปนฺโนติ สิกฺขํ ปริปูเรนฺโต สาชีวญฺจ อวีติกฺกมนฺโต หุตฺวา ตทุภยํ อุปคโตติ อตฺโถ. ปาณาติปาตํ ปหายาติอาทีนิ วุตฺตตฺถาเนว. อิเมสํ เภทายาติ เยสํ อิโตติ วุตฺตานํ สนฺติเก สุตํ, เตสํ เภทาย. ภินฺนานํ วา สนฺธาตาติ ทฺวินฺนํ มิตฺตานํ วา @เชิงอรรถ: ม. กิเลสานํ ฉ. สงฺขลิขิตํ, ป.สู. ๒/๒๙๑/๑๑๓

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒๓.

สมานุปชฺฌายกาทีนํ วา เกนจิเทว การเณน ภินฺนานํ เอกเมกํ อุปสงฺกมิตฺวา "ตุมฺหากํ อีทิเส กุเล ชาตานํ เอวํพหุสฺสุตานํ อิทํ น ยุตฺตนฺ"ติอาทีนิ วตฺวา สนฺธานํ กตฺตา. อนุปฺปทาตาติ สนฺธานานุปฺปทาตา, เทฺว ชเน สมคฺเค ทิสฺวา "ตุมฺหากํ เอวรูเป กุเล ชาตานํ เอวรูเปหิ คุเณหิ สมนฺนาคตานํ อนุจฺฉวิกเมตนฺ"ติ- อาทีนิ วตฺวา ทฬฺหีกมฺมํ กตฺตาติ อตฺโถ. สมคฺโค ๑- อาราโม อสฺสาติ สมคฺคาราโม. ยตฺถ สมคฺคา นตฺถิ, ตตฺถ วสิตุมฺปิ น อิจฺฉตีติ อตฺโถ. สมคฺคราโมติปิ ปาลิ, อยเมวตฺโถ. สมคฺครโตติ สมคฺเคสุ รโต, เต ปหาย อญฺญตฺถ คนฺตุมฺปิ น อิจฺฉตีติ อตฺโถ. สมคฺเค ทิสฺวาปิ สุตฺวาปิ นนฺทตีติ สมคฺคนนฺที. สมคฺคกรณึ วาจํ ภาสิตาติ ยา วาจา สตฺเต สมคฺเคเยว กโรติ, ตํ สามคฺคิคุณปริทีปิกเมว วาจํ ภาสติ, น อิตรนฺติ. เนลาติ เอลํ วุจฺจติ โทโส, นาสฺสา เอลนฺติ เนลา, นิทฺโทสาติ อตฺโถ. "เนลงฺโค เสตปจฺฉาโท"ติ ๒- เอตฺถ วุตฺตเนลํ วิย. กณฺณสุขาติ พฺยญฺชนมธุรตาย กณฺณานํ สุขา, สูจิวิชฺฌนํ วิย กณฺณสูลํ น ชเนติ. อตฺถมธุรตาย สกลสรีเร โกปํ อชเนตฺวา เปมํ ชเนตีติ เปมนียา. ทหยํ คจฺฉติ อปฺปฏิหญฺญมานา สุเขน วิตฺตํ ปวิสตีติ หทยงฺคมา. คุณปริปุณฺณตาย ปุเร ภวาติ โปรี. ปุเร สํวฑฺฒนารี วิย สุกุมาราติปิ โปรี. ปุรสฺส เอสาติ โปรี, นครวาสีนํ กถาติ อตฺโถ. นครวาสิโน หิ ยุตฺตกถา โหนฺติ, ปิติมตฺตํ ปิตาติ, ภาติมตฺตํ ภาตาติ วทนฺติ. เอวรูปี กถา พหุโน ชนสฺส กนฺตา โหตีติ พหุชนกนฺตา. กนฺตภาเวเนว พหุโน ชนสฺส มนาปจิตฺตวุฑฺฒิกราติ พหุชนมนาปา. กาเล ๓- วทตีติ กาลวาที, วตฺตพฺพยุตฺตกาลํ สลฺลกฺเขตฺวา วทตีติ อตฺโถ. ภูตํ ตจฺฉํ สภาวเมว วทตีติ ภูตวาที. ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิกอตฺถสนฺนิสฺสิตเมว กตฺวา วทตีติ อตฺถวาที. นวโลกุตฺตรธมฺมสนฺนิสฺสิตํ กตฺวา วทตีติ ธมฺมวาที. สํวรวินยปหานวินยสนฺนิสฺสิตํ @เชิงอรรถ: สี. สมคฺเค ขุ. อุ. ๒๕/๖๕/๒๐๖ อปรลกุณฺฑกภทฺทิยสุตฺต @ กาเลน ป. สู. ๒/๒๙๒/๑๑๕

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒๔.

กตฺวา วทตีติ วินยวาที. นิธานํ วุจฺจติ ฐปโนกาโส, นิธานมสฺสา อตฺถีติ นิธานวตี. หทเย นิเธตพฺพยุตฺตกํ วาจํ ภาสิตา ๑- โหตีติ อตฺโถ. กาเลนาติ เอวรูปึ วาจํ ภาสมาโนปิ จ "อหํ นิธานวตึ วาจํ ภาสิสฺสามี"ติ น อกาเลน ภาสติ, ยุตฺตกาลํ ปน อเวกฺขิตฺวาว ภาสตีติ อตฺโถ. สาปเทสนฺติ สอุปมํ, สการณนฺติ อตฺโถ. ปริยนฺตวตินฺติ ปริจฺเฉทํ ทสฺเสตฺวา, ยถาสฺสา ปริจฺเฉโท ปญฺญายติ, เอวํ ภาสตีติ อตฺโถ. อตฺถสญฺหิตนฺติ อเนเกหิปิ นเยหิ วิภชนฺเตน ปริยาทาตุํ อสกฺกุเณยฺยํ ๒- อตฺถสมฺปนฺนํ ภาสติ. ยํ วา โส อตฺถวาที อตถํ วทติ เตน อตฺเถน สญฺหิตตฺตา อตฺถสญฺหิตํ วาจํ ภาสติ, น อญฺญํ นิกฺขิปิตฺวา อญฺญํ ภาสตีติ วุตฺตํ โหติ. พีชคามภูตคามสมารมฺภาติ มูลพีชํ ขนฺธพีชํ ผลุพีชํ อคฺคพีชํ พีชพีชนฺติ ปญฺจวิธสฺส พีชคามสฺส เจว ยสฺส กสฺสจิ นีลติณรุกฺขาทิกสฺส ภูตคามสฺส จ สมารมฺภา, เฉทปจนาทิภาเวน ๓- วิโกปนา ปฏิวิรโตติ อตฺโถ. เอกภตฺติโกติ ปาตราสภตฺตํ สายมาสภตฺตนฺติ เทฺว ภตฺตานิ. เตสุ ปาตราสภตฺตํ อนฺโตมชฺฌนฺติเกน ปริจฺฉินฺนํ, อิตรํ มชฺฌนฺติกโต อุทฺธํ อนฺโตอรุเณน. ตสฺมา อนฺโตมชฺฌนฺติเก ทสกฺขตฺตุํ ภุญฺชมาโนปิ เอกภตฺติโกว โหติ. ตํ สนฺธาย วุตฺตํ "เอกภตฺติโก"ติ รตฺติโภชนํ ๔- รตฺติ, ตโต อุปรโตติ รตฺตูปรโต. อติกฺกนฺเต มชฺฌนฺติเก ยาว สุริยตฺถงฺคมนา โภชนํ วิกาลโภชนํ นาม, ตโต วิรตตฺตา วิรโต วิกาลโภชนา. ชาตรูปนฺติ สุวณฺณํ. รชตนฺติ กหาปโณ โลหมาสโก ชตุมาสโก ทารุมาสโกติ เย โวหารํ คจฺฉนฺติ. ตสฺส อุภยสฺสาปิ ปฏิคฺคหณา ปฏิวิรโต, เนว นํ อุคฺคณฺหาติ, น อุคฺคณฺหาเปติ, น อุปนิกฺขิตฺตํ สาทิยตีติ อตฺโถ. อามกธญฺญปฏิคฺคหณาติ สาลิวีหิยวโคธูมกงฺคุวรกกุทฺรูสกสงฺขาตสฺส สตฺตวิธสฺสาปิ อามกธญฺญสฺส ปฏิคฺคหณา. น เกวลญฺจ เอเตสํ ปฏิคฺคหณเมว, อามสนมฺปิ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ภาสิตาติ ฉ.ม. อสกฺกุเณยฺยตาย @ ฉ.ม. เฉทนเภทนปจนาทิภาเวน ฉ.ม. โภชนํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒๕.

ภิกฺขูนํ น วฏฺฏติเยว. อามกมํสปฏิคฺคหณาติ เอตฺถ อญฺญตฺร อุทฺทิสฺส อนุญฺญาตา อามกมํสมจฺฉานํ ปฏิคฺคหณเมว ภิกฺขูนํ น วฏฺฏติ, โน อามสนนฺติ. อิตฺถีกุมาริกาปฏิคฺคหณาติ เอตฺถ อิตฺถีติ ปุริสนฺตรคตา, อิตรา กุมาริกา นาม ตาสํ ปฏิคฺคหณมฺปิ อามสนมฺปิ อกปฺปิยเมว. ทาสีทาสปฏิคฺคหณาติ เอตฺถ ทาสีทาส- วเสเนว เตสํ ปฏิคฺคหณํ น วฏฺฏติ, "กปฺปิยการกํ ทมฺมิ, อารามิกํ ทมฺมี"ติ เอวํ วุตฺเต จ ปน วฏฺฏติ. อเชฬกาทีสุปิ เขตฺตวตฺถุปริโยสาเนสุ กปฺปิยากปฺปิยนโย วินยวเสน อุปปริกฺขิตพฺโพ. ตตฺถ เขตฺตํ นาม ยสฺมึ ปุพฺพณฺณํ รุหติ. วตฺถุ นาม ยสฺมึ อปรณฺณํ รุหติ. ยตฺถ วา อุภยํ รุหติ, ตํ เขตฺตํ. ตทตฺถาย อกตภูมิภาโค วตฺถุ. เขตฺตวตฺถุสีเสน เจตฺถ วาปิตฬากาทีนิปิ สงฺคหิตาเนว. ทูเตยฺยํ วุจฺจติ ทูตกมฺมํ คิหีนํ ๑- ปณฺณํ วา สาสนํ วา คเหตฺวา ตตฺถ ตตฺถ คมนํ. ปหิณคมนํ วุจฺจติ ฆรา ฆรํ เปสิตสฺส ขุทฺทกคมนํ. อนุโยโค นาม ตทุภยกรณํ. ตสฺมา ทูเตยฺยปหิณคมนานํ อนุโยโคติ เอวเมตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพ. กยวิกฺกยาติ กยา จ วิกฺกยา จ. ตุลากูฏาทีสุ กูฏนฺติ วญฺจนํ. ตตฺถ ตุลากูฏํ ตาว รูปกูฏํ องฺคกูฏํ คหณกูฏํ ปฏิจฺฉนฺนกูฏนฺติ จตุพฺพิธํ โหติ. ตตฺถ รูปกูฏํ นาม เทฺว ตุลา สรูปา ๒- กตฺวา คณฺหนฺโต มหติยา คณฺหาติ, ททนฺโต ขุทฺทิกาย เทติ. องฺคกูฏํ นาม คณฺหนฺโต ปจฺฉาภาเค หตฺเถน ตุลํ อกฺกมติ, ททนฺโต ปุพฺพภาเค. คหณกูฏํ นาม คณฺหนฺโต มูเล รชฺชุํ คณฺหาติ, ททนฺโต อคฺเค. ปฏิจฺฉนฺนกูฏํ นาม ตุลํ สุสิรํ กตฺวา อนฺโต อยจุณฺณํ ปกฺขิปิตฺวา คณฺหนฺโต ตํ ปจฺฉาภาเค กโรติ, ททนฺโต อคฺคภาเค. กํโส วุจฺจติ สุวณฺณปาติ, ตาย วญฺจนํ กํสกูฏํ. กถํ? เอกํ สุวณฺณปาตึ กตฺวา อญฺญา เทฺว ติสฺโส โลหปาติโย สุวณฺณวณฺณา กโรติ, ตโต ชนปทํ คนฺตฺวา กิญฺจิเทว อทฺธกุลํ ปวิสิตฺวา "สุวณฺณภาชนานิ กิณถา"ติ วตฺวา อคฺเฆ ปุจฺฉิเต สมคฺฆตรํ ทาตุกามา โหนฺติ. ตโต เตหิ "กถํ อิเมสํ สุวณฺณภาโว ชานิตพฺโพ"ติ @เชิงอรรถ: ม. คิหีนํ ปหิตํ ฉ.ม. สมรูปา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒๖.

วุตฺเต "วีมํสิตฺวา คณฺหถา"ติ สุวณฺณปาตึ ปาสาเณ ฆํสิตฺวา สพฺพปาติโย ทตฺวา คจฺฉติ. มานกูฏํ นาม หทยเภทสิขาเภทรชฺชุเภทวเสน ติวิธํ โหติ. ตตฺถ หทยเภโท สปฺปิเตลาทิมินนกาเล ลพฺภติ. ตานิ หิ คณฺหนฺโต เหฏฺฐาฉิทฺเทน มาเนน "สณิกํ อาสิญฺจา"ติ วตฺวา อตฺตโน ภาชเน พหุํ ปคฺฆราเปตฺวา คณฺหาติ, ททนฺโต ฉิทฺทํ ปิธาย สีฆํ ปูเรตฺวา เทติ. สิขาเภโท ติลตณฺฑุลาทิมินนกาเล ลพฺภติ. ตานิ หิ คณฺหนฺโต สณิกํ สิขํ อุสฺสาเปตฺวา คณฺหาติ, ททนฺโต เวเคน ปูเรตฺวา สิขํ ภินฺทนฺโต ๑- เทติ. รชฺชุเภโท เขตฺตวตฺถุมินนกาเล ลพฺภติ. ลญฺจํ ๒- อลภนฺตา หิ เขตฺตํ อมหนฺตํปิ มหนฺตํ กตฺวา มินนฺติ. อุกฺโกฏนาทีสุ อุกฺโกฏนนฺติ สามิเก อสฺสามิเก กาตุํ ลญฺจคฺคหนํ. วญฺจนนฺติ เตหิ เตหิ อุปาเยหิ ปเรสํ วญฺจนํ. ตตฺริทเมกํ วตฺถุํ:- เอโก กิร ลุทฺทโก มิคญฺจ มิคโปตกญฺจ คเหตฺวา อาคจฺฉติ, ตเมโก ธุตฺโต "กึ โภ มิโค อคฺฆติ, กึ มิคโปตโก"ติ อาห. "มิโค เทฺว กหาปเณ, มิคโปตโก เอกนฺ"ติ จ วุตฺเต เอกํ กหาปณํ ทตฺวา มิคโปตกํ คเหตฺวา โถกํ คนฺตฺวา นิวตฺโต "น เม โภ มิคโปตเกน อตฺโถ, มิคํ เม เทหี"ติ. "นนุ เต โภ ยา ปฐมํ เอโก กหาปโณ ทินฺโน"ติ. อาม ทินฺโนติ. "อิมํปิ มิคโปตกํ คณฺห, เอวํ โส จ กหาปโณ อยญฺจ กหาปณคฺฆนโก มิคโปตโก"ติ เทฺว กหาปณา ภวิสฺสนฺตีติ. โส "การณํ วทตี"ติ สลฺลกฺเขตฺวา มิคโปตกํ คเหตฺวา มิคํ อทาสีติ. นิกตีติ โยควเสน วา มายาวเสน วา อปามงฺคํ ปามงฺคนฺติ, อมณึ มณินฺติ, อสุวณฺณํ สุวณฺณนฺติ กตฺวา ปฏิรูปเกน วญฺจนํ. สาจิโยโคติ กุฏิลโยโค, เอเตสํเยว อุกฺโกฏนาทีนเมตํ นามํ. ตสฺมา อุกฺโกฏนสาจิโยโค วญฺจนสาจิโยโค นิกติสาจิโยโคติ เอวเมตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพ. เกจิ อญฺญํ ทสฺเสตฺวา อญฺญสฺส ปริวตฺตนํ สาวิโยโคติ วทนฺติ, ตํ ปน วญฺจเนเนว สงฺคหิตํ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ฉินฺทนฺโต ฉ.ม. ลญฺชํ. เอวมุปริปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒๗.

เฉทนาทีสุ เฉทนนฺติ หตฺถจฺเฉทนาทิ. วโธติ มารณํ. พนฺโธติ รชฺชุพนฺธนาทีหิ พนฺธนํ. วิปราโมโสติ หิมวิปราโมโส คุมฺพวิปราโมโสติ ทุวิโธ. ยํ หิมปาตสมเย หิเมน ปฏิจฺฉนฺนา หุตฺวา มคฺคปฏิปนฺนํ ชนํ มุสนฺติ, อยํ หิมวิปราโมโส. ยํ คุมฺพาทีหิ ปฏิจฺฉนฺนา มุสนฺติ, อยํ คุมฺพวิปราโมโส. อาโลโป วุจฺจติ คามนิคมาทีน วิโลปกรณํ. สหสากาโรติ สาหสิกกิริยา, เคหํ ปวิสิตฺวา มนุสฺสานํ อุเร สตฺถํ ฐเปตฺวา อิจฺฉิตภณฺฑคฺคหณํ. เอวเมตสฺมา เฉทน ฯเปฯ สหสาการา ปฏิวิรโต โหติ. โส สนฺตุฏฺโฐ โหตีติ สฺวายํ ภิกฺขุ เหฏฺฐา วุตฺเตน จตูสุ ปจฺจเยสุ ทฺวาทสวิเธน อิตรีตรปจฺจยสนฺโตเสน สมนฺนาคโต โหติ. อิมินา ปน ทฺวาทสวิเธน อิตรีตรปจฺจยสนฺโตเสน สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน อฏฺฐ ปริกฺขารา วฏฺฏนฺติ ตีณิ จีวรานิ ปตฺโต ทนฺตกฏฺฐจฺเฉทนวาสิ เอกา สูจิ กายพนฺธนํ ปริสฺสาวนนฺติ. วุตฺตมฺปิ เจตํ:- "ติจีวรญฺจ ปตฺโต จ วาสิ สูจิ จ พนฺธนํ ปริสฺสาวเนน อฏฺเฐเต ๑- ยุตฺตโยคสฺส ภิกฺขุโน"ติ. เต สพฺเพ กายปริหาริยาปิ โหนฺติ กุจฺฉิปริหาริยาปิ. กถํ? ติจีวรํ ตาว นิวาเสตฺวา ปารุปิตฺวา จ วิจรณกาเล กายํ ปริหรติ โปเสตีติ กายปริหาริกํ โหติ. จีวรกณฺเณน อุทกํ ปริสฺสาเวตฺวา ปิวนกาเล ขาทิตพฺพผลาผลคฺคหณกาเล จ กุจฺฉึ ปริหรติ โปเสตีติ กุจฺฉิปริหาริกํ โหติ. ปตฺโตปิ เตน อุทกํ อุทฺธริตฺวา นฺหานกาเล กุฏิปริภณฺฑกรณกาเล จ กายปริหาริโก โหติ, อาหารํ คเหตฺวา ภุญฺชนกาเล กุจฺฉิปริหาริโก. วาสิปิ ตาย ทนฺตกฏฺฐจฺเฉทนกาเล มญฺจปีฐานํ องฺคปาทจีวรกุฏิทณฺฑกสชฺชนกาเล จ กายปริหาริกา โหติ, อุจฺฉุจฺเฉทนนาฬิเกราทิ- ตจฺฉนกาเล กุจฺฉิปริหาริกา. สูจิ จีวรสิพฺพนกาเล กายปริหาริกา โหติ, ปูวํ วา @เชิงอรรถ: ม. ปริสฺสาวนญฺจ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒๘.

ผลํ วา วิชฺฌิตฺวา ขาทนกาเล กุจฺฉิปริการิกา. กายพนฺธนํ พนฺธิตฺวา วิจรณกาเล กายปริหาริกํ, อุจฺฉุอาทีนิ พนฺธิตฺวา คหณกาเล กุจฺฉิปริหาริกํ. ปริสฺสาวนํ เตน อุทกํ ปริสฺสาเวตฺวา นฺหานกาเล เสนาสนปริภณฺฑกรณกาเล จ กายปริหาริกํ, ปานียปานกปริสฺสาวนกาเล เตเนว ติลตณฺฑุลปุถุกาทีนิ คเหตฺวา ขาทนกาเล จ กุจฺฉิปริหาริกํ. อยํ ตาว อฏฺฐปริกฺขาริกสฺส ปริกฺขารมตฺตา. นวปริกฺขาริกสฺส ปน เสยฺยํ ปวิสนฺตสฺส ๑- ตตฺรฏฺฐกปจฺจตฺถรณํ วา กุญฺจิกา วา วฏฺฏติ. ทสปริกฺขาริกสฺส นิสีทนํ วา จมฺมขณฺฑํ วา วฏฺฏติ. เอกาทสปริกฺขาริกสฺส กตฺตรยฏฺฐิ วา เตลนาฬิกา วา วฏฺฏติ. ทฺวาทสปริกฺขาริกสฺส ฉตฺตํ วา อุปาหนํ วา วฏฺฏติ. เอเตสุ จ อฏฺฐปริกฺขาริโกว สนฺตุฏฺโฐ, อิตเร อสนฺตุฏฺฐา มหิจฺฉา มหาภาราติ ๒- น วตฺตพฺพา. เอเตปิ อปฺปิจฺฉาว สนฺตุฏฺฐาว สุภราว สลฺลหุกวุตฺติโนว. ภควา ปน นยิมํ สุตฺตํ เตสํ วเสน กเถสิ, อฏฺฐปริกฺขาริกสฺส วเสน กเถสิ. โส หิ ขุทฺทกวาสิญฺจ สูจิญฺจ ปริสฺสาวเน ปกฺขิปิตฺวา ปตฺตสฺส อนฺโต ฐเปตฺวา ปตฺตํ อํสกูเฏ ลคฺเคตฺวา ติจีวรํ กายปฏิพทฺธํ กตฺวา เยนิจฺฉกํ ๓- สุขํ ปกฺกมติ, ปฏินิวตฺติตฺวา คเหตพฺพํ นามสฺส น โหติ. อิติ อิมสฺส ภิกฺขุโน สลฺลหุกวุตฺติตํ ทสฺเสนฺโต ภควา สนฺตุฏฺโฐ โหติ กายปริหาริเกน จีวเรนาติอาทิมาห. ตตฺถ กายปริหาริเกนาติ กายปริหรณมตฺตเกน. กุจฺฉิปริหาริเกนาติ กุจฺฉิปริหรณมตฺตเกน. สมาทาเยว ปกฺกมตีติ ตํ อฏฺฐปริกฺขารมตฺตกํ สพฺพํ คเหตฺวาว กายปฏิพทฺธํ กตฺวาว คจฺฉติ, "มม วิหาโร ปริเวณํ อุปฏฺฐาโก"ติสฺส สงฺโค วา พนฺโธ วา น โหติ. โส ชิยา มุตฺโต สโร วิย, ยูถา อปกฺกนฺโต มตฺตหตฺถี วิย อิจฺฉิติจฺฉิตํ เสนาสนํ วนสณฺฑํ รุกฺขมูลํ นวํ ปพฺภารํ ๔- ปริภุญฺชนฺโต เอโก ติฏฺฐติ, เอโก นิสีทติ, สพฺพิริยาปเถสุ เอโก อทุติโย. @เชิงอรรถ: ม. วสนฺตสฺส สี. มหาเอชาติ @ ม. ยติจฺฉิตํ สี. นวํ นวํ ปพฺภารํ, ป.สู. ๒/๒๙๔/๑๒๐

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒๙.

"จาตุทฺทิโส อปฺปฏิโฆ จ โหติ สนฺตุสฺสมาโน อิตรีตเรน ปริสฺสยานํ สหิตา อฉมฺภี เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป"ติ ๑- เอวํ วณฺณิตํ ขคฺควิสาณกปฺปตํ อาปชฺชติ. อิทานิ ตมตฺถํ อุปมาย สาเธนฺโต เสยฺยถาปีติอาทิมาห. ตตฺถ ปกฺขี สกุโณติ ปกฺขยุตฺโต สกุโณ. เฑตีติ อุปฺปตติ. อยํ ปเนตฺถ สงฺเขปตฺโถ:- สกุณา นาม "อสุกสฺมึ ปเทเส รุกฺโข ปริปกฺกผโล"ติ ญตฺวา นานาทิสาหิ อาคนฺตฺวา นขปกฺขตุณฺฑาทีหิ ตสฺส ผลานิ วิชฺฌนฺตา วิธุนนฺตา ขาทนฺติ, "อิทํ อชฺชตนาย, อิทํ สฺวาตนาย ภวิสฺสตี"ติ เตสํ น โหติ. ผเล ปน ขีเณ เนว รุกฺขสฺส อารกฺขํ ฐเปนฺติ, น ตตฺถ ปกฺขํ วา ปตฺตํ วา นขํ วา ตุณฺฑํ วา ฐเปนฺติ, อถโข ตสฺมึ รุกฺเข อนเปกฺโข ๒- หุตฺวา โย ยํ ทิสาภาคํ อิจฺฉติ, โส เตน สปตฺตภาโรว อุปฺปติตฺวา คจฺฉติ. เอวเมว อยํ ภิกฺขุ นิสฺสงฺโค นิรเปกฺโขเยว ปกฺกมติ, สมาทาเยว ปกฺกมติ. อริเยนาติ นิทฺโทเสน. อชฺฌตฺตนฺติ สเก อตฺตภาเว. อนวชฺชสุขนฺติ นิทฺโทสสุขํ. โส จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวาติ โส อิมินา อริเยน สีลกฺขนฺเธน สมนฺนาคโต ภิกฺขุ จกฺขุวิญฺญาเณน รูปํ ปสฺสิตฺวาติ อตฺโถ. เสสปเทสุปิ ยํ วตฺตพฺพํ สิยา, ตํ สพฺพํ วิสุทฺธิมคฺเค ๓- วุตฺตํ. อพฺยาเสกสุขนฺติ กิเลเสหิ อนาสิตฺตสุขํ, อวิกณฺณสุขนฺติปิ วุตฺตํ. อินฺทฺริยสํวรสุขํ หิ ทิฏฺฐาทีสุ ทิฏฺฐมตฺตาทิวเสน ปวตฺตตาย อวิกิณฺณํ โหติ. @เชิงอรรถ: ขุ. สุ. ๒๕/๔๒/๔๓๔ ขคฺควิสาณสุตฺต, ขุ. จูฬ. ๓๐/๖๘๙/๓๔๕ @ขคฺควิสาณสุตฺตนิทฺเทส (สฺยา) ฉ.ม. อนเปกฺขา @ วิสุทฺธิ. ๑/๒๔ สีลนิทฺเทส

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๓๐.

โส อภิกฺกนฺเต ปฏิกฺกนฺเตติ โส มนจฺฉฏฺฐานํ อินฺทฺริยานํ สํวเรน สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อิเมสุ อภิกฺกนฺตปฏิกฺกนฺตาทีสุ สตฺตสุ ฐาเนสุ สติสมฺปชญฺญวเสน สมฺปชานการี โหติ. ตตฺถ อภิกฺกนฺตนฺติ ปุรโตคมนํ. ๑- ปฏิกฺกนฺตนฺติ ปจฺจาคมนํ. ๒- สมฺปชานการี โหตีติ สาตฺถกสมฺปชญฺญํ สปฺปายสมฺปชญฺญํ โคจรสมฺปชญฺญํ อสมฺโมหสมฺปชญฺญนฺติ อิเมสํ จตุนฺนํ สติสมฺปยุตฺตานํ สมฺปชญฺญานํ วเสน สตึ อุปฏฺฐเปตฺวา ญาเณน ปริจฺฉินฺทิตฺวาเยว ตานิ อภิกฺกนฺตปฏิกฺกนฺตานิ กโรติ. เสสปเทสุปิ เอเสว นโย. อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถาโร ปน อิจฺฉนฺเตน ทีฆนิกาเย สามญฺญผลวณฺณนาโต วา มชฺฌิมนิกาเย สติปฏฺฐานวณฺณนาโต วา คเหตพฺโพ. โส อิมินา จาติอาทินา กึ ทสฺเสติ? อรญฺญวาสสฺส ปจฺจยสมฺปตฺตึ ทสฺเสติ. ยสฺส หิ อิเม จตฺตาโร ปจฺจยา นตฺถิ, ตสฺส อรญฺญวาโส น อิชฺฌติ, ติรจฺฉานคเตหิ วา วนจรเกหิ วา สทฺธึ วตฺตพฺพตํ อาปชฺชติ. อรญฺเญ อธิวตฺถา เทวตา "กึ เอวรูปสฺส ปาปภิกฺขุโน อรญฺญวาเสนา"ติ เภรวสทฺทํ สาเวนฺติ, หตฺเถหิ สีสํ ปหริตฺวา ปลายนาการํ กโรนฺติ. "อสุโก ภิกฺขุ อรญฺญํ ปวิสิตฺวา อิทญฺจิทญฺจ ปาปกมฺมํ อกาสี"ติ อยโส ปตฺถรติ. ยสฺส ปเนเต จตฺตาโร ปจฺจยา อตฺถิ, ตสฺส อรญฺญวาโส อิชฺฌติ. โส หิ อตฺตโน สีลํ ปจฺจเวกฺขนฺโต กิญฺจิ กาฬกํ วา ติลกํ วา อปสฺสนฺโต ปีตึ อุปฺปาเทตฺวา ตํ ขยโต วยโต สมฺมสนฺโต อริยภูมึ โอกฺกมติ. อรญฺเญ อธิวตฺถา เทวตา อตฺตมนา วณฺณํ ภาสนฺติ. อิติสฺส อุทเก ปกฺขิตฺตเตลพินฺทุํ วิย ยโส วิตฺถาริโก โหติ. ตตฺถ วิวิตฺตนฺติ สุญฺญํ, อปฺปสทฺทํ อปฺปนิคฺโฆสนฺติ อตฺโถ. เอตเทว หิ สนฺธาย วิภงฺเค "วิวิตฺตนฺติ สนฺติเก เจปิ เสนาสนํ โหติ, ตญฺจ อนากิณฺณํ คหฏฺเฐหิ ปพฺพชิเตหิ, เตน ตํ วิวิตฺตนฺ"ติ ๓- วุตฺตํ. เสติ เจว อาสติ จ เอตฺถาติ เสนาสนํ. มญฺจปีฐาทีนเมตํ อธิวจนํ. เตนาห "เสนาสนนฺติ มญฺโจปิ เสนาสนํปิ, @เชิงอรรถ: ม. นิคฺคมนํ ม. ปจฺฉาคมนํ อภิ. วิ. ๓๕/๕๒๖/๓๐๒ ฌานวิภงฺค

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๓๑.

ปีฐํปิ, ภิสิปิ, พิมฺโพหนํปิ, วิหาโรปิ, อฑฺฒโยโคปิ, ปาสาโทปิ, หมฺมิยํปิ, คุหาปิ, อฏฺโฏปิ, มาโฬปิ, เลณํปิ, เวฬุคุมฺโพปิ, รุกฺขมูลํปิ, มณฺฑโปปิ เสนาสนํ, ยตฺถ วา ปน ภิกฺขู ปฏิกฺกมนฺติ, สพฺพเมตํ เสนาสนนฺ"ติ. ๑- อปิจ วิหาโร อฑฺฒโยโค ปาสาโท หมฺมิยํ คุหาติ อิทํ วิหารเสนาสนํ นาม. มญฺโจ ปีฐํ ภิสิ พิมฺโพหนนฺติ อิทํ มญฺจปีฐเสนาสนํ นาม. จิมิลิกา จมฺมขณฺโฑ ติณสนฺถาโร ปณฺณสนฺถาโรติ อิทํ สนฺถตเสนาสนํ นาม. ยตฺถ วา ปน ภิกฺขู ปฏิกฺกมนฺตีติ เอตํ โอกาส- เสนาสนนฺนามาติ เอวํ จตุพฺพิธํ เสนาสนํ โหติ. ตํ สพฺพมฺปิ เสนาสนคฺคหเณน คหิตเมว. อิมสฺส ปน สกุณสทิสสฺส จาตุทฺทิสสฺส ภิกฺขุโน อนุจฺฉวิกํ เสนาสนํ ทสฺเสนฺโต อรญฺญํ รุกฺขมูลนฺติอาทิมาห. ตตฺถ อรญฺญนฺติ "นิกฺขมิตฺวา พหิอินฺทขีลา สพฺพเมตํ อรญฺญนฺ"ติ ๒- "อิทํ ภิกฺขุนีนํ วเสน อาคตํ อรญฺญํ. อารญฺญกํ นาม เสนาสนํ ปญฺจธนุสติกํ ปจฺฉิมนฺ"ติ ๓- อิทํ ปน อิมสฺส ภิกฺขุโน อนุรูปํ. ตสฺส ลกฺขณํ วิสุทฺธิมคฺเค ธุตงฺคนิทฺเทเส วุตฺตํ. รุกฺขมูลนฺติ ยงฺกิญฺจิ สนฺทจฺฉายํ ๔- วิวิตฺตํ รุกฺขมูลํ. ปพฺพตนฺติ เสลํ. ตตฺถ หิ อุทกโสณฺฑีสุ อุทกกิจฺจํ กตฺวา สีตาย รุกฺขจฺฉายาย นิสินฺนสฺส นานาทิสาสุ ขายมานาสุ สีเตน วาเตน วีชิยมานสฺส จิตฺตํ เอกคฺคํ โหติ. กนฺทรนฺติ กํ วุจฺจติ อุทกํ, เกน ทาริตํ อุทเกน ภินฺนํ ปพฺพตปฺปเทสํ, ยํ นิตมฺพนฺติปิ นทีกุญฺชนฺติปิ ๕- วทนฺติ. ตตฺถ หิ รชตปฏฺฏสทิสา วาลิกา โหนฺติ, มตฺถเก มณิวิตานํ วิย วนคหนํ มณิกฺขนฺธสทิสํ อุทกํ สนฺทติ. ๖- เอวรูปํ กนฺทรํ โอรุยฺห ปานียํ ปิวิตฺวา คตฺตานิ สีตานิ ๗- กตฺวา วาลิกํ อุสฺสาเปตฺวา ปํสุกูลจีวรํ ปญฺญาเปตฺวา นิสินฺนสฺส สมณธมฺมํ กโรโต จิตฺตํ เอกคฺคํ โหติ. คิริคุหนฺติ ทฺวินฺนํ ปพฺพตานํ อนฺตรํ, เอกสฺมึเยว วา อุมฺมงฺคสทิสํ มหาวิวรํ. @เชิงอรรถ: อภิ. วิ. ๓๕/๕๒๗/๓๐๒ ฌานวิภงฺค อภิ. วิ. ๓๕/๕๒๙/๓๐๒ ฌานวิภงฺค @ วิ. มหาวิ. ๒/๖๕๔/๙๗ สาสงฺกสิกฺขาปท ฉ.ม. สีตจฺฉายํ @ สี. นทีนิกุญฺชนฺติปิ ม. สณฺฐาติ สี. สีตึ กตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๓๒.

สุสานลกฺขณํ วิสุทฺธิมคฺเค ๑- วุตฺตํ. วนปฏฺฐนฺติ คามนฺตํ อติกฺกมิตฺวา มนุสฺสานํ อุปจารฏฺฐานํ, ยตฺถ น กสนฺติ น วปนฺติ. เตเนวาห "วนปฏฺฐนฺติ ทูรานเมตํ เสนาสนานํ อธิวจนนฺ"ติอาทิ. อพฺโภกาสนฺติ อจฺฉนฺนํ. อากงฺขมาโน ปเนตฺถ จีวรกุฏึ กตฺวา วสติ. ปลาลปุญฺชนฺติ ปลาลราสึ. มหาปลาลปุญฺชโต หิ ปลาลํ นิกฺกฑฺฒิตฺวา ปพฺภารเลณสทิเส อาลเย กโรนฺติ, คจฺฉคุมฺพาทีนมฺปิ อุปริ ปลาลํ ปกฺขิปิตฺวา เหฏฺฐา นิสินฺนา สมณธมฺมํ กโรนฺติ. ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํ. ปจฺฉาภตฺตนฺติ ภตฺตสฺส ปจฺฉโต. ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโตติ ปิณฺฑปาตปริเยสนโต ปฏิกฺกนฺโต. ปลฺลงฺกนฺติ สมนฺตโต อูรุพทฺธาสนํ. อาภุชิตฺวาติ พนฺธิตฺวา. อุชุํ กายํ ปณิธายาติ อุปริมสรีรํ อุชุกํ ฐเปตฺวา อฏฺฐารสปิฏฺฐิกณฺฏเก โกฏิยา โกฏึ ปฏิปาเทตฺวา. เอวญฺหิ นิสินฺนสฺส จมฺมมํสนฺหารูนิ น ปณมนฺติ. อถสฺส ยา เตสํ ปณมนปจฺจยา ขเณ ขเณ เวทนา อุปฺปชฺเชยฺยุํ, ตา น อุปฺปชฺชนฺติ. ตาสุ น อุปฺปชฺชมานาสุ จิตฺตํ เอกคฺคํ โหติ, กมฺมฏฺฐานํ น ปริปตติ, วุฑฺฒึ ผาตึ อุปคจฺฉติ. ปริมุขํ สตึ อุปฏฺฐเปตฺวาติ กมฺมฏฺฐานาภิมุขํ สตึ ฐปยิตฺวา, มุขสมีเป วา กตฺวาติ อตฺโถ. เตเนว วิภงฺเค วุตฺตํ "อยํ สติ อุปฏฺฐิตา โหติ สุปติฏฺฐิตา นาสิกคฺเค วา มุขนิมิตฺเต วา. เตน วุจฺจติ ปริมุขํ สตึ อุปฏฺฐเปตฺวา"ติ. ๒- อถวา "ปรีติ ปริคฺคหฏฺโฐ. มุขนฺติ นิยฺยานฏฺโฐ. สตีติ อุปฏฺฐานฏฺโฐ. เตน วุจฺจติ `ปริมุขํ สตินฺ'ติ "เอวํ ปฏิสมฺภิทายํ ๓- วุตฺตนเยน ปเนตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ. ตตฺรายํ สงฺเขโป "ปริคฺคหิตนิยฺยานํ สตึ กตฺวา"ติ. อภิชฺฌํ โลเกติ เอตฺถ ลุชฺชนปลุชฺชนฏฺเฐน ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา โลโก. ตสฺมา ปญฺจสุ อุปาทานกฺขนฺเธสุ ราคํ ปหาย กามจฺฉนฺทํ วิกฺขมฺเภตฺวาติ อยเมตฺถ @เชิงอรรถ: วิสุทฺธิ. ๑/๙๕ ธุตงฺคนิทฺเทส อภิ. วิ. ๓๕/๕๓๗/๓๐๔ ฌานวิภงฺค @ ขุ. ปฏิ. ๓๑/๓๘๙/๒๖๔ อานาปานกถา (สฺยา)

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๓๓.

อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ. วิคตาภิชฺเฌนาติ วิกฺขมฺภนวเสน ปหีนตฺตา วิคตาภิชฺเฌน, น จกฺขุวิญฺญานสทิเสนาติ อตฺโถ. อภิชฺฌาย จิตฺตํ ปริโสเธตีติ อภิชฺฌาโต จิตฺตํ ปริโสเธติ, ๑- ยถา จ นํ สา มุญฺจติ เจว มุญฺจิตฺวา จ น ปุน คณฺหาติ, เอวํ กโรตีติ อตฺโถ. พฺยาปาทปฺปโทสํ ปหายาติอาทีสุปิ เอเสว นโย. พฺยาปชฺชติปิ อิมินา จิตฺตํ ปูติกุมฺมาสาทโย วิย ปุริมปกตึ ปชหตีติ พฺยาปาโท. วิการปฺปตฺติยา ปทุสฺสติ, ปรํ วา ปทูเสติ วินาเสตีติ ปโทโส. อุภยเมตํ โกธสฺเสว อธิวจนํ. ถีนํ จิตฺตเคลญฺญํ, มิทฺธํ เจตสิกเคลญฺญํ. ถีนญฺจ มิทฺธญฺจ ถีนมิทฺธํ. อาโลกสญฺญีติ รตฺตึปิ ทิวาปิ ทิฏฺฐอาโลกสญฺชานนสมตฺถาย วิคตนีวรณาย ปริสุทฺธาย สญฺญาย สมนฺนาคโต. สโต สมฺปชาโนติ สติยา จ ญาเณน จ สมนฺนาคโต. อิทํ อุภยํ อาโลกสญฺญาย อุปการกตฺตา วุตฺตํ. อุทฺธจฺจญฺจ กุกฺกุจฺจญฺจ อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ. ติณฺณวิจิกิจฺโฉติ วิจิกิจฺฉํ ตริตฺวา อติกฺกมิตฺวา ฐิโต. "กถมิทํ กถมิทนฺ"ติ สญฺญา ๒- เอวํ นปฺปวตฺตีติ อกถํกถี. กุสเลสุ ธมฺเมสูติ อนวชฺเชสุ ธมฺเมสุ. "อิเม นุ โข กุสลา, กถมิเม กุสลา"ติ เอวํ น วิจิกิจฺฉติ น กงฺขตีติ อตฺโถ. อยเมตฺถ สงฺเขโป. อิเมสุ ปน นีวรเณสุ วจนตฺถลกฺขณาทิเภทโต ยํ วตฺตพฺพํ สิยา, ตํ สพฺพํ วิสุทฺธิมคฺเค วุตฺตํ. ปญฺญาย ทุพฺพลีกรเณติ ยสฺมา อิเม ปญฺจ นีวรณา อุปฺปชฺชมานา อนุปฺปนฺนาย โลกิยโลกุตฺตราย ปญฺญาย อุปฺปชฺชิตุํ น เทนฺติ, อุปฺปนฺนาปิ อฏฺฐ สมาปตฺติโย ปญฺจ วา อภิญฺญา อุปจฺฉินฺทิตฺวา ปาเตนฺติ. ตสฺมา ปญฺญาย ทุพฺพลีกรณาติ วุจฺจนฺติ. วิวิจฺเจว กาเมหีติอาทีนิ วิสุทฺธิมคฺเค ๓- วิตฺถาริตานิ. อิเม อาสวาติอาทิ อปเรนาปิ ปริยาเยน จตุสจฺจปฺปกาสนตฺถํ วุตฺตํ. นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตีติ เอตฺตาวตา เหฏฺฐา ตีหิ องฺเคหิ พาหิรสมยสฺส นิปฺผลภาวํ ทสฺเสตฺวา จตุตฺเถน องฺเคน อตฺตโน สาสนสฺส คมฺภีรภาวํ ปกาเสตฺวา เทสนาย อรหตฺเตน นิกูฏํ คณฺหิ. อิทานิ เทสนํ อปฺเปนฺโต เอวํ โข ภิกฺขเวติอาทิมาห. @เชิงอรรถ: ฉ. ปริโมเจติ @ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ วิสุทฺธิ. ๑/๑๗๙ ปฐวีกสิณนิทฺเทส

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๓๔.

๙. ตณฺหาสุตฺตวณฺณนา [๑๙๙] นวเม ชาลินินฺติ ชาลสทิสํ. ยถา หิ ชาลํ สมนฺตโต สํสิพฺพิตํ อากุลพฺยากุลํ, เอวํ ตณฺหาปีติ ชาลสทิสตฺตา ชาลินีติ วุตฺตา. ตโย วา ภเว อชฺโฌตฺถริตฺวา ฐิตาย เอติสฺสา ตตฺถ ตตฺถ อตฺตโน โกฏฺฐาสภูตํ ชาลํ อตฺถีติปิ ชาลินี. สํสริตนฺติ ตตฺถ ตตฺถ สํสริตฺวา ฐิตํ. วิสฏนฺติ ปตฺถฏํ วิกฺขิตฺตํ. วิสตฺติกนฺติ ตตฺถ ตตฺถ วิสตฺตํ ลคิตํ. อปิจ "วิสมูลาติ วิสตฺติกา. วิสผลาติ วิสตฺติกา"ติอาทินาปิ ๑- นเยเนตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ. อุทฺธโสฺตติ อุปริ ธํสิโต. ปริโยนทฺโธติ สมนฺตา เวฐิโต. ตนฺตากุลกชาโตติ ตนฺตํ วิย อากุลชาโต. ยถา นาม ทุนฺนิกฺขิตฺตํ มูลิกจฺฉินฺนํ เปสการานํ ตนฺตํ ตหึ ตหึ อากุลํ โหติ, "อิทํ อคฺคํ อิทํ มูลนฺ"ติ อคฺเคน วา อคฺคํ, มูเลน วา มูลํ สมาเนตุํ ทุกฺกรํ โหติ, เอวเมว สตฺตา อิมาย ตณฺหาย ปริโยนทฺธา อากุลพฺยากุลา น สกฺโกนฺติ อตฺตโน ตสฺสา ๒- นิสฺสรณมคฺคํ อุชุํ กาตุํ. คุลาคุณฺฑิกชาโตติ คุลาคุณฺฑิกํ ๓- วุจฺจติ เปสการกญฺชิยสุตฺตํ. คุลา นาม สกุณิกา, ตสฺสา กุลาวโกติปิ เอเก. ยถา ตทุภยมฺปิ อากุลํ อคฺเคน วา อคฺคํ, มูเลน วา มูลํ สมาเนตุํ ทุกฺกรนฺติ ปุริมนเยเนว โยเชตพฺพํ. มุญฺชปพฺพชภูโตติ มุญฺชติณํ วิย ปพฺพชติณํ วิย จ ภูโต, ตาทิโส ชาโต. ยถา ตานิ ติณานิ โกฏฺเฏตฺวา กตรชฺชุํ ชิณฺณกาเล กตฺถจิ ปติตํ คเหตฺวา เตสํ ติณานํ "อิทํ อคฺคํ อิทํ มูลนฺ"ติ อคฺเคน วา อคฺคํ, มูเลน วา มูลํ สมาเนตุํ ทุกฺกรํ. ตมฺปิ จ ปจฺจตฺตปุริสกาเร ฐตฺวา สกฺกา ภเวยฺย อุชุํ กาตุํ, ฐเปตฺวา ปน โพธิสตฺเต อญฺโญ สตฺโต อตฺตโน ธมฺมตาย ตณฺหาชาลํ ปทาเลตฺวา อตฺตโน นิสฺสรณมคฺคํ อุชุํ กาตุํ สมตฺโถ นาม นตฺถิ. เอวมยํ โลโก ตณฺหาชาเลน ปริโยนทฺโธ อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ สํสารํ นาติวตฺตติ. ตตฺถ อปาโยติ นิรยติรจฺฉานโยนิเปตฺติวิสยอสุรกายา. สพฺเพปิ หิ เต วุฑฺฒิสงฺขาตสฺส อายสฺส @เชิงอรรถ: ขุ.จูฬ. ๓๐/๑๗๕/๙๐,๒๓๐/๖๗๖/๓๓๖ (สฺยา) @ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ สุ.วิ. ๒/๙๕/๙๓

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๓๕.

อภาวโต อปายาติ วุจฺจนฺติ. ตถา ทุกฺขสฺส คติภาวโต ทุคฺคติ. สุขสมุสฺสยโต วินิปติตตฺตา วินิปาโต. อิตโร ปน:- ขนฺธานญฺจ ปฏิปาฏิ ธาตุอายตนาน จ อพฺโพจฺฉินฺนํ วตฺตมานา สํสาโรติ ปวุจฺจติ. ตํ สพฺพํ นาติวตฺตติ นาติกฺกมติ, อถโข จุติโต ปฏิสนฺธึ ปฏิสนฺธิโต จุตินฺติ เอวํ ปุนปฺปุนํ จุติปฏิสนฺธิโย คณฺหมาโน ตีสุ ภเวสุ จุตูสุ โยนีสุ ปญฺจสุ คตีสุ สตฺตสุ วิญฺญาณฏฺฐิตีสุ นวสุ สตฺตาวาเสสุ มหาสมุทฺเท วาตกฺขิตฺตนาวา วิย ยนฺเต ยุตฺตโคโณ วิย จ ปริพฺภมติเยว. อชฺฌตฺติกสฺส อุปาทายาติ อชฺฌตฺติกํ ขนฺธปญฺจกํ อุปาทาย. อิทญฺหิ อุปโยคตฺเถ สามิวจนํ. พาหิรสฺส อุปาทายาติ พาหิรกฺขนฺธปญฺจกํ อุปาทาย, อิทมฺปิ อุปโยคตฺเถ สามิวจนํ. อสฺมีติ ภิกฺขเว สตีติ ภิกฺขเว ยเทตํ อชฺฌตฺตํ ขนฺธปญฺจกํ อุปาทาย ตณฺหามานทิฏฺฐิวเสน สมุคฺคาโห โหติ อสฺมีติ โหติ, ตสฺมึ สตีติ อตฺโถ. อิตฺถสฺมีติ โหตีติอาทีสุ ปน เอวํ สมูหโต อหนฺติ คหเณ สติ ตโต อนุปนิธาย จ อุปนิธาย จาติ ทฺวิธา คหณํ โหติ. ตตฺถ อนุปนิธายาติ อญฺญํ การณํ ๑- อนุปคมฺม สกภาววเสน ๒- อารมฺมณํ กตฺวา อิตฺถสฺมีติ โหติ, ขตฺติยาทีสุ อิทํปกาโร อหนฺติ เอวํ ตณฺหามานทิฏฺฐิวเสน โหตีติ อตฺโถ. อิทํ ตาว อนุปนิธาย คหณํ. อุปนิธาย คหณํ ปน ทุวิธํ โหติ สมโต จ อสมโต จ. ตํ ทสฺเสตุํ เอวมสฺมีติ อญฺญถาสฺมีติ จ วุตฺตํ. ตตฺถ เอวมสฺมีติ อิทํ สมโต อุปนิธาย คหณํ, ยถายํ ขตฺติโย ยถายํ พฺราหฺมโณ, เอวมหสฺมีติ อตฺโถ. อญฺญถาสฺมีติ อิทํ ปน อสมโต คหณํ, ยถายํ ขตฺติโย ยถายํ พฺราหฺมโณ, ตโต อญฺญถา อหํ, หีโน วา อธิโก วาติ อตฺโถ. อิมานิ ตาว ปจฺจุปฺปนฺนวเสน จตฺตาริ ตณฺหาวิจริตานิ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อาการํ ฉ.ม. สกภาวเมว

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๓๖.

อสสฺมีติ สตสฺมีติ อิมานิ ปน เทฺว ยสฺมา อตฺถีติ อสตํ, ๑- นิจฺจสฺเสตํ อธิวจนํ. สตสฺมีติ สโต, ๒- อนิจฺจสฺเสตํ อธิวจนํ. ตสฺมา สสฺสตุจฺเฉทวเสน วุตฺตานีติ เวทิตพฺพานิ. อิโต ปรานิ สนฺติ เอวมาทีนิ จตฺตาริ สํสยปริวิตกฺกวเสน วุตฺตานิ. สนฺติ โหตีติ เอวมาทีสุ อหํ สิยนฺติ โหตีติ เอวมตฺโถ เวทิตพฺโพ. อธิปฺปาโย ปเนตฺถ ปุริมจตุกฺเก วุตฺตนเยเนว คเหตพฺโพ. อปิหํ สนฺติอาทีนิ ปน จตฺตาริ อปิ นาม อหํ ภเวยฺยนฺติ เอวมฺปิ ปตฺถนากปฺปนวเสน วุตฺตานิ. ตานิปิ ปุริมจตุกฺเก วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพานิ. ภวิสฺสนฺติอาทีนิ ปน จตฺตาริ อนาคตวเสน วุตฺตานิ. เตสมฺปิ ปุริมจตุกฺเก วุตฺตนเยเนว อตฺโถ เวทิตพฺโพ. เอวเมเต:- เทฺว ทิฏฺฐิสีลา สีสญฺเญ ๓- จตฺตาโร สีสมูลกา ตโย ตโยติ เอตานิ อฏฺฐารส วิภาวเย. เอเตสุ หิ อสสฺมิ, สตสฺมีติ เอเต เทฺว ทิฏฺฐิสีลา นาม. อสฺมิ, สนฺติ, อปิหํ สนฺติ ภวิสฺสนฺติ เอเต จตฺตาโร สุทฺธสีสาเอว. อิตฺถสฺมีติอาทโย ตโย ตโยติ ทฺวาทสสีสมูลกา นามาติ เอวเมเต เทฺว ทิฏฺฐิสีสา จตฺตาโร สุทฺธสีสา ทฺวาทสสีสมูลกาติ อฏฺฐารส ตณฺหาวิจริตธมฺมา เวทิตพฺพา. อิมานิ ตาว อชฺฌตฺติกสฺส อุปาทาย อฏฺฐารส ตณฺหาวิจริตานิ. พาหิรสฺส อุปาทาย ตณฺหาวิจริเตสุปิ เอเสว นโย. อิมินาติ อิมินา รูเปน วา ฯเปฯ วิญฺญาเณน วาติเอส วิเสโส เวทิตพฺโพ. เสสํ ตาทิสเมว. อิติ เอวรูปานิ อตีตานิ ฉตฺตึสาติ เอกเมกสฺส ปุคฺคลสฺส อตีเต อทฺธนิ ฉตฺตึส. อนาคตานิ ฉตฺตึสาติ เอกเมกสฺเสว ปุคฺคลสฺส จ อนาคเต อทฺธนิ ฉตฺตึส. ปจฺจุปฺปนฺนานิ ฉตฺตีสาติ เอกสฺส วา ปุคฺคลสฺส ยถาสมฺภวโต พหุนฺนํ วา ปจฺจุปฺปนฺเน อทฺธนิ ฉตฺตึส. สพฺพสตฺตานํ ปน นิยเมเนว อตีเต อทฺธนิ ฉตฺตึส, อนาคเต ฉตฺตึส, ปจฺจุปฺปนฺเน ฉตฺตึส. อนนฺตา หิ อปริมาณา ๔- @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อสํ ฉ.ม. สีทตีติ สตํ @ ม. ทิฏฺฐิสีสาปิ อญฺเญ ฉ.ม. หิ อสทิส...

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๓๗.

ตณฺหามานทิฏฺฐิเภทา สตฺตา. ๑- อฏฺฐตณฺหาวิจริตสตํ โหตีติ เอตฺถ ปน อฏฺฐสตสงฺขาตํ ตณฺหาวิจริตํ โหตีติ เอวมตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ. ๑๐. เปมสุตฺตวณฺณนา [๒๐๐] ทสเม น อุสฺเสเนตีติ ทิฏฺฐิวเสน น อุกฺขิปติ. น ปฏิสฺเสเนตีติ ปฏิวิรุทฺโธ หุตฺวา กลหภณฺฑนวเสน น อุกฺขิปติ. น ธูปายตีติ อชฺฌตฺติกสฺส อุปาทาย ตณฺหาวิจริตวเสน น ธูปายติ. น ปชฺชลตีติ พาหิรสฺส อุปาทาย ตณฺหาวิจริตวเสน น ปชฺชลติ. น สมฺปชฺฌายตีติ ๒- อสฺมิมานวเสน น สมฺปชฺฌายติ. เสสํ ปาลินเยเนว เวทิตพฺพํ. อิมสฺมึ สุตฺเต วฏฺฏวิวฏฺฏํ กถิตนฺติ. มหาวคฺโค ปญฺจโม. จตุตฺถปณฺณาสโก นิฏฺฐิโต. --------------- @เชิงอรรถ: ม. ปตฺตา สี. น อปชฺฌายตีติ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๕ หน้า ๔๑๐-๔๓๗. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=15&A=9429&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=15&A=9429&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=21&i=191              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=21&A=4991              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=21&A=5326              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=21&A=5326              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๐ http://84000.org/tipitaka/read/?index_21

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]