อรรถกถาเล่มที่ ๑๖ ภาษาบาลีอักษรไทย
 องฺ.อ. (มโนรถ.๓)

                         ๔. อาสวสุตฺตวณฺณนา
     [๕๘] จตุตฺเถ สํวรา ปหาตพฺพาติ สํวเรน ปหาตพฺพา. เสเสสุปิ เอเสว
นโย. อิธาติ อิมสฺมึ สาสเน. ปฏิสงฺขาติ ปฏิสงฺขา ชานิตฺวา, ๔- ปจฺจเวกฺขิตฺวาติ
อตฺโถ. โยนิโสติ อุปาเยน ปเถน. เอตฺถ จ อสํวเร อาทีนวปฏิสงฺขา โยนิโส
ปฏิสงฺขาติ เวทิตพฺพา. สา จายํ "วรํ ภิกฺขเว ตตฺตาย อโยสลากาย อาทิตฺตาย
สมฺปชฺชลิตาย สโชติภูตาย จกฺขุนฺทฺริยํ สมฺปลิมฏฺฐํ, น เตฺวว จกฺขุวิญฺเญยฺเยสุ
รูเปสุ อนุพฺยญฺชนโส นิมิตฺตคฺคาโห"ติอาทินา อาทิตฺตปริยาเยน ๕- เวทิตพฺพา.
จกฺขุนฺทฺริยสํวรสํวุโต วิหรตีติ เอตฺถ จกฺขุเมว อินฺทฺริยํ จกฺขุนฺทฺริยํ,
สํวรณโต สํวโร, ปิทหนโต ถกนโตติ วุตฺตํ โหติ. สติยา เอตํ อธิวจนํ. จกฺขุนฺทฺริเย
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ฉฬภิชาติโยติ  ๒ ฉ.ม. กณฺฏกวุตฺติกาติ  ๓ ฉ.ม. โอลคฺเคยฺยุนฺติ
@๔ ฉ.ม. ปฏิสญฺชานิตฺวา  ๕ สํ. สฬา. ๑๘/๓๐๓/๒๑๐ สมุทฺทวคฺค (สฺยา)
สํวโร จกฺขุนฺทฺริยสํวโร. ชวเน อุปฺปชฺชมาโนปิ เหส ตสฺมึ ทฺวาเร กิเลสานํ
อุปฺปตฺติวารณโต จกฺขุนฺทฺริยสํวโรติ วุจฺจติ. สํวุโตติ เตน สํวเรน อุเปโต. ตถา
หิ "ปาติโมกฺขสํวรสํวุโต"ติ อิมสฺมึ วิภงฺเค "อิมินา ปาติโมกฺขสํวเรน อุเปโต โหติ
ฯเปฯ สมนฺนาคโต"ติ วุตฺตํ. อถวา สํวรีติ สํวุโต, ถเกสิ ปิทหีติ วุตฺตํ โหติ.
จกฺขุนฺทฺริยสํวรสํวุโตติ จกฺขุนฺทฺริยสํวรสงฺขาตํ สติกวาฏํ จกฺขุทฺวาเร ฆรทฺวาเร
กวาฏํ วิย สํวริ ถเกสิ ปิทหีติ วุตฺตํ โหติ. อยเมเวตฺถ อตฺโถ สุนฺทรตโร.
ตถา หิ "จกฺขุนฺทฺริยสํวรํ อสํวุตสฺส วิหรโต, สํวุตสฺส วิหรโต"ติ เอเตสุ ปเทสุ
อยเมว อตฺโถ ทิสฺสตีติ.
     ยํ หิสฺสาติอาทิมฺหิ ยํ จกฺขุนฺทฺริยสํวรํ อสฺส ภิกฺขุโน อสํวุตสฺส อถเกตฺวา
อปิทหิตฺวา วิหรนฺตสฺสาติ อตฺโถ. เยการสฺส วา เอส ยนฺติ อาเทโส, เย
อสฺสาติ อตฺโถ. อาสวา วิฆาตปริฬาหาติ จตฺตาโร อาสวา จ อญฺเญ จ
วิฆาตกรา กิเลสปริฬาหา วา วิปากปริฬาหา วา. จกฺขุทฺวารสฺมิญฺหิ อิฏฺฐารมฺมณํ
อาปาถคตํ กามสฺสาทวเสน อสฺสาทยโต อภินนฺทโต กามาสโว อุปฺปชฺชติ, "อีทิสํ
อญฺญสฺมึปิ สุคติภเว ลภิสฺสามี"ติ ภวปตฺถนาย อสฺสาทยโต ภวาสโว อุปฺปชฺชติ,
สตฺโตติ วา สตฺตสฺสาติ วา คณฺหโต ทิฏฺฐาสโว อุปฺปชฺชติ, สพฺเพเหว สหชาตํ
อญฺญาณํ อวิชฺชาสโวติ จตฺตาโร อาสวา อุปฺปชฺชนฺติ. เตหิ ๑- สมฺปยุตฺตา อปเร
กิเลสา วิฆาตปริฬาหา อายตึ วา เตสํ วิปากา เตหิปิ อสํวุตสฺเสว วิหรโต
อุปฺปชฺเชยฺยุนฺติ วุจฺจนฺติ. เอวํส เตติ เอวํ อสฺส เต, เอเตนุปาเยน น โหนฺติ,
โน อญฺญถาติ วุตฺตํ โหติ. ปฏิสงฺขา โยนิโส โสตินฺทฺริยสํวรสํวุโตติอาทีสุ เอเสว
นโย. อิเม วุจฺจนฺติ อาสวา สํวรา ปหาตพฺพาติ อิเมสุ ฉสุ ทฺวาเรสุ จตฺตาโร
จตฺตาโร กตฺวา จตุวีสติ อาสวา สํวเรน ปหาตพฺพาติ วุจฺจนฺติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. เอเตหิ
     ปฏิสงฺขา โยนิโส จีวรนฺติอาทีสุ ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ สพฺพํ วิสุทฺธิมคฺเค ๑-
สีลกถายํ วุตฺตเมว. ยํ หิสฺสาติ ยญฺหิ จีวรํ ปิณฺฑปาตาทีสุ วา อญฺญตรํ อสฺส.
อปฺปฏิเสวโตติ เอวํ โยนิโส อปฺปฏิเสวนฺตสฺส. อิมสฺมึ ฐาเน ๒- อลทฺธํ จีวราทึ
ปตฺถยโต ลทฺธํ วา อสฺสาทยโต กามาสวสฺส อุปฺปตฺติ เวทิตพฺพา, อีทิสํ อญฺญสฺมึปิ
สุคติภเว ลภิสฺสามีติ ภวปตฺถนาย อสฺสาทยโต ภวาสวสฺส, อหํ ลภามิ น ลภามีติ วา
มยฺหํ วา อิทนฺติ อตฺตสญฺญํ อธิฏฺฐหโต ทิฏฺฐาสวสฺส, สพฺเพเหว ปน สห ชาโต
อวิชฺชาสโวติ เอวํ จตุนฺนํ อาสวานํ อุปฺปตฺติ วิฆาตปริฬาหาว ๓- นวเวทนุปฺปาทนโตปิ
เวทิตพฺพา. อิเม วุจฺจนฺติ ภิกฺขเว อาสวา ปฏิเสวนา ปหาตพฺพาติ อิเม เอกเมกสฺมึ
ปจฺจเย จตฺตาโร จตฺตาโร กตฺวา โสฬส อาสวา อิมินา ญาณสํวรสงฺขาเตน
ปจฺจเวกฺขณปฏิเสวเนน ปหาตพฺพาติ วุจฺจนฺติ.
     ปฏิสงฺขา โยนิโส ขโม โหติ สีตสฺสาติ อุปาเยน ปเถน ปจฺจเวกฺขิตฺวา
ขนฺตา โหติ สีตสฺส, สีตํ ขมติ สหติ, น อวีรปุริโส วิย อปฺปมตฺตเกนปิ สีเตน
จลติ กมฺปติ กมฺมฏฺฐานํ วิชหติ. อุณฺหาทีสุปิ เอเสว นโย. เอตฺถ จ วจนเมว
วจนปโถติ เวทิตพฺพํ. ทุกฺขานนฺติอาทีสุ ทุกฺขมนฏฺเฐน ทุกฺขา, พหลฏฺเฐน ติพฺพา,
ผรุสฏฺเฐน ขรา, ติขิณฏฺเฐน กฏุกา, อสฺสาทวิรหโต อสาตา, มนํ อวฑฺฒนโต
อมนาปา, ปาณหรณสมตฺถตาย ปาณหราติ เวทิตพฺพา. ยํ หิสฺสาติ สีตาทีสุ ยงฺกิญฺจิ
เอกธมฺมํปิ อสฺส. อนธิวาสยโตติ ๔- อนธิวาเสนฺตสฺส อกฺขมนฺตสฺส. อาสวุปฺปตฺติ
ปเนตฺถ เอวํ เวทิตพฺพา:- สีเตน ผุฏฺฐสฺส อุณฺหํ ปตฺถยโต กามาสโว อุปฺปชฺชติ,
เอวํ สพฺพตฺถ. "นตฺถิ สุคติภเว สีตํ วา อุณฺหํ วา"ติ ภวํ ปตฺเถนฺตสฺส ภวาสโว,
มยฺหํ สีตํ อุณฺหนฺติ คาโห ทิฏฺฐาสโว, สพฺเพเหว สมฺปยุตฺโต อวิชฺชาสโวติ. อิเม
วุจฺจนฺตีติ อิเม สีตาทีสุ เอกเมกสฺส วเสน จตฺตาโร จตฺตาโร กตฺวา อเนเก
อาสวา อิมาย ขนฺติสํวรสงฺขาตาย อธิวาสนาย ปหาตพฺพาติ วุจฺจนฺตีติ อตฺโถ.
@เชิงอรรถ: ๑ วิสุทฺธิ. ๑/๓๗ สีลนิทฺเทส  ๒ ฉ.ม. วาเร
@๓ วิฆาฏปริฬาหา จ, ป.สู. ๑/๒๒/๘๔ สพฺพาสวสุตฺต  ๔ ฉ.ม. อนธิวาสโตติ
     ปฏิสงฺขา โยนิโส จณฺฑหตฺถึ ปริวชฺเชตีติ อหํ สมฺโณติ น จณฺฑสฺส
หตฺถิสฺส อาสนฺเน ฐาตพฺพํ. ตโตนิทานญฺหิ มรณมฺปิ มรณมตฺตมฺปิ ทุกฺขํ ภเวยฺยาติ
เอวํ อุปาเยน ปเถน ปจฺจเวกฺขิตฺวา จณฺฑหตฺถึ ปริวชฺเชติ ปฏิกฺกมติ. เอเสว
นโย สพฺพตฺถ. จณฺฑนฺติ ทุฏฺฐํ วาฬํ. ขาณุนฺติ ขทิรขาณุกาทึ. กณฺฏกฏฺฐานนฺติ ๑-
ยตฺถ กณฺฏกา วิชฺฌนฺติ, ตํ โอกาสํ. โสพฺภนฺติ สพฺพโต ฉินฺนตฏํ. ปปาตนฺติ
เอกโต ฉินฺนตฏํ. จนฺทนิกนฺติ อุจฺฉิฏฺโฐทกคพฺภมลาทีนํ ฉฑฺฑนฏฺฐานํ. โอฬิคลฺลนฺติ
เตสํเยว กทฺทมาทีนํ สนฺทโนกาสํ. ตํ ชณฺณุมตฺตํปิ อสุจิภริตํ โหติ. เทฺวปิ เจตานิ
ฐานานิ อมฺนุสฺสุสฺสทฏฺฐานานิ ๒- โหนฺติ, ตสฺมา วชฺเชตพฺพานิ. อนาสเนติ เอตฺถ
อยุตฺตํ อาสนํ อนาสนํ, ตํ อตฺถโต อนิยตวตฺถุภูตํ รโหปฏิจฺฉนฺนาสนนฺติ เวทิตพฺพํ.
อโคจเรติ เอตฺถาปิ อยุตฺโต โคจโร อโคจโร. โส เวสิยาทิเภทโต ปญฺจวิโธ.
ปาปเก มิตฺเตติ ลามเก ทุสฺสีเล มิตฺตปฏิรูปเก อมิตฺเต. ปาปเกสูติ ลามเกสุ.
โอกปฺเปยฺยุนฺติ สทฺทเหยฺยุํ อธิมุจฺเจยฺยุํ "อทฺธา อยมายสฺมา อกาสิ วา กริสฺสติ
วา"ติ. ยํ หิสฺสาติ หตฺถิอาทีสุ ยงฺกิญฺจิ เอกํปิ อสฺส. อาสวุปฺปตฺติ ปเนตฺถ เอวํ
เวทิตพฺพา:- หตฺถิอาทินิทาเนน ทุกฺเขน ผุฏฺฐสฺส สุขํ ปตฺถยโต กามาสโว อุปฺปชฺชติ,
"นตฺถิ สุคติภเว อีทิสํ ทุกฺขนฺ"ติ ภวํ ปตฺเถนฺตสฺส ภวาสโว, มํ หตฺถี มทฺทติ มํ
อสฺโสติ คาโห ทิฏฺฐาสโว, สพฺเพเหว สมฺปยุตฺโต อวิชฺชาสโวติ. อิเม วุจฺจนฺตีติ
อิเม หตฺถิอาทีสุ เอเกกสฺส วเสน จตฺตาโร จตฺตาโร กตฺวา อเนเก อาสวา อิมินา
สีลสํวรสงฺขาเตน ปริวชฺชเนน ปหาตพฺพาติ วุจฺจนฺติ.
     ปฏิสงฺขา โยนิโส อุปฺปนฺนํ กามวิตกฺกํ นาธิวาเสตีติ "อิติปายํ วิตกฺโก
อกุสโล, อิติปิ สาวชฺโช, อิติปิ ทุกฺขวิปาโก, โส จ โข อตฺตพฺยาพาธายปิ
สํวตฺตตี"ติอาทินา ๓- นเยน โยนิโส กามวิตกฺเก อาทีนวํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา ตสฺมึ
ตสฺมึ อารมฺมเณ อุปฺปนฺนํ กามวิตกฺกํ นาธิวาเสติ, จิตฺตํ อาโรเปตฺวา น วาเสติ,
อพฺภนฺตเร วา
@เชิงอรรถ: ๑ สี. กณฺฏกาธานนฺติ  ๒ ม. อมนุสฺสทุฏฺฐานิ  ๓ ม.มู. ๑๒/๒๑๗/๑๘๓
น วาเสตีติ อตฺโถ. อนธิวาเสนฺโต กึ กโรตีติ? ปชหติ. กึ กจวรํ วิย
ปิฏเกนาติ? น หิ, อปิจ โข นํ วิโนเทติ ตุทติ วิชฺฌติ นีหรติ. กึ พลิพทฺทํ
วิย ปโตเทนาติ? น หิ, อถโข นํ พฺยนฺตีกโรติ วิคตนฺตํ กโรติ, ยถาสฺส
อนฺโตปิ นาวสิสฺสติ อนฺตมโส ภงฺคมตฺตํปิ, ตถา นํ กโรตีติ. กถํ ปน นํ ตถา
กโรตีติ? อนภาวํ คเมติ อนุ อนุ อภาวํ คเมติ, วิกฺขมฺภนปฺปหาเนน ยถา
สุวิกฺขมฺภิโต โหติ, ตถา กโรติ. เสสวิตกฺกทฺวเยปิ เอเสว นโย. อุปฺปนฺนุปฺปนฺเนติ
อุปฺปนฺเน อุปฺปนฺเน, อุปฺปนฺนมตฺเตเยวาติ วุตฺตํ โหติ. สกึ วา อุปฺปนฺเน
วิโนเทตฺวา ทุติยวาเร อชฺฌุเปกฺขิตา น โหนฺติ, สตกฺขตฺตุํปิ อุปฺปนฺเน อุปฺปนฺเน
วิโนเทติเยวาติ. ๑- ปาปเก อกุสเล ธมฺเมติ เตเยว กามวิตกฺกาทโย, สพฺเพปิ วา
นว มหาวิตกฺเก. ตตฺถ ตโย วุตฺตา, อวเสสา ๒- "ญาติวิตกฺโก ชนปทวิตกฺโก
อมราวิตกฺโก ปรานุทฺทยตาปฏิสํยุตฺโต วิตกฺโก ลาภสกฺการสิโลกปฏิสํยุตฺโต วิตกฺโก
อนวญฺญตฺติปฏิสํยุตฺโต วิตกฺโก"ติ ๓- อิเม ฉ. ยํ หิสฺสาติ เอเตสุ วิตกฺเกสุ
ยงฺกิญฺจิ อสฺส. กามวิตกฺโก ปเนตฺถ กามาสโวเอว, ตพฺพิเสโส ภวาสโว, ตํสมฺปยุตฺโต
ทิฏฺฐาสโว, สพฺพวิตกฺเกสุ อวิชฺชา อวิชฺชาสโวติ เอวํ อาสวุปฺปตฺติ เวทิตพฺพา.
อิเม วุจฺจนฺตีติ อิเม กามวิตกฺกาทิวเสน วุตฺตปฺปการา อาสวา อิมินา
ตสฺมึ ตสฺมึ วิตกฺเก อาทีนวปจฺจเวกฺขณสหิเตน วิริยสํวรสงฺขาเตน วิโนทเนน
ปหาตพฺพาติ วุจฺจนฺติ.
     ปฏิสงฺขา โยนิโส สติสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวตีติ อภาวนาย อาทีนวํ ภาวนาย
จ อานิสํสํ อุปาเยน ปเถน ปจฺจเวกฺขิตฺวา สติสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวติ. เอเสว นโย
สพฺพตฺถ. โพชฺฌงฺคานํ ภาวนา ปเนสา ๔- เหฏฺฐา วิตฺถาริตาว. ยํ หิสฺสาติ เอเตสุ
โพชฺฌงฺเคสุ ยงฺกิญฺจิ อสฺส. อาสวุปฺปตฺติยํ ปเนตฺถ อิเมสํ อริยมคฺคสมฺปยุตฺตานํ
โพชฺฌงฺคานํ อภาวิตตฺตา เย อุปฺปชฺเชยฺยุํ กามาสวาทโย อาสวา, ภาวยโต เอวํส
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. วิโนเทติ  ๒ สี.,ม. อวเสเสสุ
@๓ ขุ. มหา. ๒๙/๙๗๓/๖๑๘ สารีปุตฺตสุตฺตนิทฺเทส (สฺยา)  ๔ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ
เต น โหนฺตีติ อยํ นโย เวทิตพฺโพ. อิเม วุจฺจนฺตีติ อิเม กามาสวาทโย อาสวา
อิมาย โลกุตฺตราย โพชฺฌงฺคภาวนาย ปหาตพฺพาติ วุจฺจนฺติ. () ๑-

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๖ หน้า ๑๓๙-๑๔๔.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=16&A=3144&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=16&A=3144&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=22&i=329
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=22&A=9109
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=22&A=9133
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=22&A=9133
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๒
http://84000.org/tipitaka/read/?index_22