อรรถกถาเล่มที่ ๑๖ ภาษาบาลีอักษรไทย
 องฺ.อ. (มโนรถ.๓)

                     ๙-๑๐. กถาวตฺถุสุตฺตทฺวยวณฺณนา
     [๖๙-๗๐] นวเม ติรจฺฉานกถนฺติ อนิยฺยานิกตฺตา สคฺคโมกฺขมคฺคานํ ติรจฺฉาน-
ภูตํ กถํ. ตตฺถ ราชานํ อารพฺภ "มหาสมฺมโต มนฺธาตา ธมฺมาโสโก เอวํมหานุภาโว"ติ-
อาทินา นเยน ปวตฺตกถา ราชกถา. เอส นโย โจรกถาทีสุ. เตสุ "อสุโก ราชา
อภิรูโป ทสฺสนีโย"ติอาทินา นเยน เคหสฺสิตกถา ติรจฺฉานกถา โหติ, "โสปิ
นาม เอวํมหานุภาโว ขยํ คโต"ติ เอวํ ปวตฺตา ปน กมฺมฏฺฐานภาเว ติฏฺฐติ.
โจเรสุปิ "มูลเทโว เอวํมหานุภาโว, มฆเทโว เอวํมหานุภาโว"ติ เตสํ กมฺมํ ปฏิจฺจ
"อโห สูรา"ติ เคหสฺสิตกถาติ ติรจฺฉานกถา. ยุทฺเธสุปิ ภารตยุทฺธาทีสุ "อสุเกน
อสุโก เอวํ มาริโต เอวํ วิทฺโธ"ติ กมฺมสฺสาทวเสเนว กถา ติรจฺฉานกถา, "เตปิ นาม
ขยํ คตา"ติ เอวํ ปวตฺตา ปน สพฺพตฺถ กมฺมฏฺฐานเมว โหติ. อปิจ อนฺนาทีสุ
"เอวํ วณฺณสมฺปนฺนํ รสสมฺปนฺนํ ๑- ขาทิมฺหา ภุญฺชิมฺหา ปิวิมฺหา ปริภุญฺชิมฺหา"ติ
กามรสสฺสาทวเสน กเถตุํ น วฏฺฏติ, สาตฺถกํ ปน กตฺวา "ปุพฺเพ เอวํ
วณฺณาทิสมฺปนฺนํ อนฺนํ ปานํ วตฺถํ ยานํ มาลํ คนฺธํ สีลวนฺตานํ อทมฺหา,
เจติยปูชํ อกมฺหา"ติ ๒- กเถตุํ วฏฺฏติ.
     ญาติกถาทีสุปิ "อมฺหากํ ญาตกา สูรา สมตฺถา"ติ วา "ปุพฺเพ มยํ เอวํ
วิจิเตฺรหิ ยาเนหิ วิจริมฺหา"ติ วา อสฺสาทวเสน วตฺตุํ น วฏฺฏติ, สาตฺถกํ ปน
กตฺวา "เตปิ โน ญาตกา ขยํ คตา"ติ วา "ปุพฺเพ มยํ เอวรูปา อุปาหนา สํฆสฺส
อทมฺหา"ติ วา กเถตพฺพํ. คามกถาปิ ๓- สุนิวิฏฺฐทุนฺนิวิฏฺฐสุภิกฺขทุพฺภิกฺขาทิ-
วเสน วา "อสุกคามวาสิโน สูรา สมตฺถา"ติ วา เอวํ อสฺสาทวเสน น วฏฺฏติ,
สาตฺถกํ ปน กตฺวา "สทฺธา ปสนฺนา"ติ วา "ขยวยํ คตา"ติ วา วตฺตุํ วฏฺฏติ.
นิคมนครชนปทกถาสุปี เอเสว นโย.
     อิตฺถีกถาปิ วณฺณสณฺฐานาทีนิ ปฏิจฺจ อสฺสาทวเสน น วฏฺฏติ, "สทฺธา
ปสนฺนา ขยํ คตา"ติ เอวเมว วฏฺฏติ. สูรกถาปิ "นนฺทมิตฺโต ๔- นาม โยโธ สูโร
อโหสี"ติ อสฺสาทวเสเนว น วฏฺฏติ, "สทฺโธ อโหสิ ขยํ คโต"ติ เอวเมว วฏฺฏติ.
สุรากถนฺติ ปาลิยํ ปน อเนกวิธํ มชฺชกถํ อสฺสาทวเสน กเถตุํ น วฏฺฏติ, อาทีนววเสเนว
วตฺตุํ วฏฺฏติ. วิสิขากถาปิ "อสุกวิสิขา สุนิวิฏฺฐา ทุนฺนิวิฏฺฐา"ติ ๕- อสฺสาท-
วเสเนว น วฏฺฏติ, "สทฺธา ปสนฺนา ขยํ คตา"ติ วฏฺฏติ. กุมฺภฏฺฐานกถา นาม
กูฏฏฺฐานกถา อุทกติตฺถกถา วุจฺจติ. กุมฺภทาสีกถา วา. สาปิ "ปาสาทิกา นจฺจิตุํ
คายิตุํ เฉกา"ติอสฺสาทวเสเนว น วฏฺฏติ, "สทฺธา ปสนฺนา"ติอาทินา นเยเนว
วฏฺฏติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. วณฺณวนฺตํ รสวนฺตํ ผสฺสสมฺปนฺนํ  ๒ ฉ.ม. เจติยํ ปูชิมฺหาติ
@๓ ม. คามกถาทีสุ  ๔ ฉ.ม. นนฺทิมิตฺโต  ๕ ฉ.ม. ทุนฺนิวิฏฺฐา สูรา สมตฺถาติ
     ปุพฺพเปตกถา นาม อตีตญาติกถา. ตตฺถ วตฺตมานญาติกถาสทิโสว วินิจฺฉโย.
นานตฺตกถา นาม ปุริมปจฺฉิมกถาวิมุตฺตา อวเสสา นานาสภาวา ติรจฺฉานกถา.
โลกกฺขายิกา นาม "อยํ โลโก เกน นิมฺมิโต, อสุเกน นาม นิมฺมิโต, กาโก เสโต อฏฺฐีนํ
เสตตฺตา, พลากา รตฺตา โลหิตสฺส รตฺตตฺตา"ติ เอวมาทิกา โลกายตวิตณฺฑสลฺลาปกถา.
สมุทฺทกฺขายิกา นาม กสฺมา สมุทฺโท สาคโรติ, สาครเทเวน ขตตฺตา สาคโร, ขโต เมติ
หตฺถมุทฺทาย นิเวทิตตฺตา สมุทฺโทติ เอวมาทิกา นิรตฺถกา สมุทฺทกฺขายนกถา. ภโวติ
วุฑฺฒิ, อภโวติ หานิ. อิติ ภโว อิติ อภโวติ ยํ วา ตํ วา นิรตฺถกการณํ วตฺวา
ปวตฺติตา กถา อิติภวาภวกถา นาม.
     เตชสา เตชนฺติ อตฺตโน เตชสา เตสํ เตชํ. ปริยาทิเยยฺยาถาติ เขเปตฺวา
ติฏฺเฐยฺยาถ. ๑- ตตฺริทํ วตฺถุํ:- เอโก ปิณฺฑปาติโก มหาเถรํ ปุจฺฉิ "ภนฺเต เตชสา
เตชํ ปริยาทิยมานา ภิกฺขู กึ กโรนฺตี"ติ. เถโร อาห:- อาวุโส กิญฺจิเทว
อาตเป ฐเปตฺวา ยถา ฉายา เหฏฺฐา น โอตรติ, อุทฺธํเยว คจฺฉติ ตถา กโรนฺตีติ.

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๖ หน้า ๓๕๓-๓๕๕.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=16&A=7956&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=16&A=7956&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=24&i=69
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=24&A=3035
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=24&A=2863
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=24&A=2863
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๒
http://84000.org/tipitaka/read/?index_24