ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๑๗ ภาษาบาลีอักษรไทย ขุทฺทก.อ. (ปรมตฺถโช.)

                         ๔. กุมารปญฺหวณฺณนา
                             อตฺถุปฺปตฺติ
         อิทานิ "เอกนฺนาม กินฺ"ติ เอวมาทีนํ กุมารปญฺหานํ อตฺถวณฺณนากฺกโม
อนุปฺปตฺโต. เตสํ อตฺถุปฺปตฺตึ อิธ นิกฺเขปปฺปโยชนญฺจ วตฺวา
อตฺถวณฺณนํ กริสฺสาม:-
         อตฺถุปฺปตฺติ ตาว เตสํ โสปาโก นาม ภควโต มหาสาวโก อโหสิ.
เตนายสฺมตา ชาติยา สตฺตวสฺเสเนว อญฺญา อาราธิตา, ตสฺส ภควา ปญฺหาพฺยากรเณน
อุปสมฺปทํ อนุญฺญาตุกาโม อตฺตนา อธิปฺเปตตฺถานํ ปญฺหานํ พฺยากรณสมตฺถตํ
ปกาเสนฺโต  ๑- "เอกนฺนาม กินฺ"ติ เอวมาทินา ปเญฺห ปุจฺฉิ. โส พฺยากาสิ, เตน จ
พฺยากรเณน ภควโต จิตฺตํ อาราเธสิ. ๒- สา จ  ๓- ตสฺสายสฺมโต อุปสมฺปทา อโหสิ.
                         อยํ เตสํ อตฺถุปฺปตฺติ.
                            --------
                           นิกฺเขปปฺปโยชนํ
         ยสฺมา ปน สรณคมเนหิ พุทฺธธมฺมสํฆานุสฺสติวเสน จิตฺตภาวนา,
สิกฺขาปเทหิ สีลภาวนา, ทฺวตฺตึสากาเรน จ กายภาวนา ปกาสิตา, ตสฺมา อิทานิ
นานปฺปการโต ปญฺญาภาวนามุขทสฺสนตฺถํ อิเม ปญฺหพฺยากรณา อิธ นิกฺขิตฺตา.
ยสฺมา วา สีลปทฏฺฐาโน สมาธิ, สมาธิปทฏฺฐานา จ ปญฺญา. ยถาห "สีเล
ปติฏฺฐาย นโร สปญฺโญ, จิตฺตํ ปญฺญจ ภาวยนฺ"ติ, ๔- ตสฺมา สิกฺขาปเทหิ สีลํ
ทฺวตฺตึสากาเรน ตํ โคจรํ สมาธึ จ ทสฺเสตฺวา สมาหิตจิตฺตสฺส นานาธมฺมุปปริกฺขาราย
ปญฺญาย ปเภททสฺสนตฺถํ อิธ นิกฺขิตฺตาติปิ วิญฺญาตพฺพา.
                     อิทํ เตสํ อิธ นิกฺเขปปฺปโยชนํ.
                          ------------
                      เอกํ นาม กินฺติ ปญฺหวณฺณนา
         อิทานิ เตสํ อตฺถวณฺณนา โหติ:-  "เอกนฺนาม กินฺ"ติ ภควา ยสฺมึ
เอกธมฺมสฺมึ ภิกฺขุ สมฺมา นิพฺพินฺทมาโน อนุปุพฺเพน ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ,
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม., อิ. ปสฺสนฺโต   สี. อาราธิตํ   ฉ.ม. ว   สํ. ส. ๑๕/๒๓/๑๖ ชฏาสุตฺต
ยสฺมิญฺจายมายสฺมา นิพฺพินฺทมาโน อนุปุพฺเพน ทุกฺขสฺสนฺตมกาสิ, ตํ ธมฺมํ สนฺธาย
ปญฺหํ ปุจฺฉติ. "สพฺเพ สตฺตา อาหารฏฺฐิติกา"ติ เถโร ปุคฺคลาธิฏฺฐานาย เทสนาย
วิสฺสชฺเชติ. "กตมา จ ภิกฺขเว สมฺมาสติ, อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ กาเย กายานุปสฺสี
วิหรตี"ติ  ๑- เอวมาทีนิ เจตฺถ สุตฺตานิ เอวํ วิสฺสชฺชนยุตฺติสมฺภเว สาธกานิ.
ยโต  ๒- เอตฺถ เยนาหาเรน สพฺเพ สตฺตา "อาหารฏฺฐิติกา"ติ วุจฺจนฺติ, โส อาหาโร
ตํ วา เนสํ อาหารฏฺฐิติกตฺตํ  "เอกนฺนาม กินฺ"ติ ปุฏฺเฐน เถเรน นิทฺทิฏฺฐนฺติ
เวทิตพฺพํ. ตญฺหิ ภควตา อิธ เอกนฺติ อธิปฺเปตํ, น ตุ สาสเน โลเก วา
อญฺญํ เอกํ นาม นตฺถีติ ญาเปตุํ วุตฺตํ. วุตฺตญฺเจตํ  ๓- ภควตา:-
         "เอกธมฺเม ภิกฺขเว ภิกฺขุ สมฺมา นิพฺพินฺทมาโน สมฺมา วิรชฺชมาโน
    สมฺมา วิมุจฺจมาโน สมฺมา ปริยนฺตทสฺสาวี สมฺมตฺตมภิสเมจฺจ ทิฏฺเฐว ธมฺเม
    ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ. กตมสฺมึ เอกธมฺเม, สพฺเพ สตฺตา อาหารฏฺฐิติกา.
    อิมสฺมึ โข ภิกฺขเว เอกธมฺเม ภิกฺขุ สมฺมา นิพฺพินฺทมาโน ฯเปฯ
    ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ. เอโก ปโญฺห เอโก อุทฺเทโส เอกํ เวยฺยากรณนฺติ
    อิติ ยนฺตํ วุตฺตํ, อิมเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตนฺ"ติ.  ๔-
         อาหารฏฺฐิติกาติ เจตฺถ ยถา "อตฺถิ ภิกฺขเว สุภนิมิตฺตํ, ตตฺถ
อโยนิโสมนสิการพหุลีกาโร, อยมาหาโร อนุปฺปนฺนสฺส วา กามจฺฉนฺทสฺส
อุปฺปาทายา"ติ  ๕- เอวมาทีสุ ปจฺจโย อาหาโรติ วุจฺจติ, เอวํ ปจฺจยมาหารสทฺเทน
คเหตฺวา ปจฺจยฏฺฐิติตา  ๖- "อาหารฏฺฐิติกา"ติ วุตฺตา. จตฺตาโร ปน อาหาเร
สนฺธาย "อาหารฏฺฐิติกา"ติ วุจฺจมาเน "อสญฺญีสตฺตา  ๗- เทวา อเหตุกา อนาหารา
อผสฺสกา  ๘- อเวทนิกา"ติ  ๙- วจนโต "สพฺเพ"ติ วจนมยุตฺตํ ภเวยฺย.
         ตตฺถ สิยา:- เอวมฺปิ วุจฺจมาเน "กตเม ธมฺมา สปฺปจฺจยา.
ปญฺจกฺขนฺธา รูปกฺขนฺโธ ฯเปฯ วิญฺญาณกฺขนฺโธ"ติ  ๑๐- วจนโต ขนฺธานํเยว
@เชิงอรรถ:  สํ. มหา. ๑๙/๘/๘ วิภงฺคสุตฺต   ฉ.ม., อิ. ยโต น ทิสฺสติ
@ ฉ.ม. วุตฺตเญฺหตํ เอวมุปริปิ   อํ. ทสก. ๒๔/๒๗/๔๑ ปฐมมหาปญฺหาสุตฺต
@ สํ. มหา. ๑๙/๒๓๒/๙๑   ฉ.ม. ปจฺจยฏฺฐิติกา   ฉ.ม., อิ. อสญฺญสตฺตา
@ ฉ.ม. อเวทนกา   อภิ. วิ. ๓๕/๑๐๑๗/๕๑๐ ๑๐ อภิ.สํ. ๓๔/๑๐๘๙/๒๕๕
ปจฺจยฏฺฐิติกตฺตํ ยุตฺตมยุตฺตํ  ๑- สตฺตานนฺตุ อยุตฺตเมเวตํ วจนํ ภเวยฺยาติ. น โข
ปเนตํ เอวํ ทฏฺฐพฺพํ. กสฺมา? สตฺเตสุ ขนฺโธปจารสิทฺธิโต. สตฺเตสุ หิ
ขนฺโธปจาโร สิทฺโธ. กสฺมา? ขนฺเธ อุปาทาย ปญฺญาเปตพฺตโต. กถํ? เคเห
คามูปจาโร วิย. ยถา  ๒- หิ เคหานิ อุปาทาย ปญฺญาเปตพฺพตฺตา คามสฺส
เอกสฺมิมฺปิ ทฺวีสุ ตีสุปิ วา เคเหสุ ทฑฺเฒสุ "คาโม ทฑฺโฒ"ติ เอวํ เคเห
คามูปจาโร สิทฺโธ, เอวเมว ขนฺเธสุ ปจฺจยฏฺเฐนาหารฏฺฐิติเกสุ  "สตฺตา
อาหารฏฺฐิติกา"ติ อยมฺปิ อุปจาโร สิทฺโธติ เวทิตพฺโพ. ปรมตฺถโต จ ขนฺเธสุ
ชายมาเนสุ จ ชิยฺยมาเนสุ  ๓- จ มิยฺยมาเนสุ  ๓- จ "ขเณ ขเณ ตฺวํ ภิกฺขุ ชายเส
จ ชิยเส จ มิยเส จา"ติ วทตา ภควตา เตสุ สตฺเตสุ ขนฺโธปจาโร สิทฺโธติ
ทสฺสิโต เอวาติ เวทิตพฺโพ. ยโต เยน ปจฺจยาขเยน อาหาเรน สพฺเพ สตฺตา
ติฏฺฐนฺติ, โส อาหาโร ตํ วา เตสํ อาหารฏฺฐิติกตฺตํ เอกนฺติ เวทิตพฺพํ. อาหาโร
หิ อาหารฏฺฐิติกตฺตํ วา อนิจฺจตาการโต  นิพฺพิทาย ปทฏฺฐานํ โหติ. อถ เตสุ
สพฺพสตฺตสญฺญิเตสุ สงฺขาเรสุ อนิจฺจตาทสฺสเนน นิพฺพินฺทมาโน อนุปุพฺเพน
ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ, ปรมตฺถวิสุทฺธึ ปาปุณาติ. ยถาห:-
             "สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจาติ       ยทา ปญฺญาย ปสฺสติ
             อถ นิพฺพนฺทติ ทุกฺเข            เอส มคฺโค วิสุทฺธิยา"ติ. ๔-
         เอตฺถ จ "เอกนฺนาม กินฺ"ติ  จ "กิมฺหา"ติ  ๕- จ ทุวิโธ ปาโฐ,
ตตฺถ สีหฬานํ กิมฺหาติ ปาโฐ. เต หิ "กินฺ"ติ วตฺตพฺเพ "กิมฺหา"ติ วทนฺติ.
เกจิ ภณนฺติ "ห อิติ นิปาโต, เตน อาจริยานมฺปิ  ๖- อยเมว ปาโฐ"ติ. อุภยถาปิ
ปน เอโกว อตฺโถ. ยถา รุจฺจติ, ตถา ปฏิปชฺชิตพฺพํ.  ๗- ยถา ปน "สุเขน
ผุฏฺฐา อถวา ทุกฺเขน, ๘-  ทุกฺขํ โทมนสฺสํ ปฏิสํเวทิยตี"ติ ๙- เอวมาทีสุ กตฺถจิ
ทุกฺขนฺติ จ กตฺถจิ ทุกฺขนฺติ จ วุจฺจติ, เอวํ กตฺถจิ เอกนฺติ, กตฺถจิ
เอกกนฺติ  ๑๐- วุจฺจติ. อิธ ปน เอกนฺนามาติ อยเมว ปาโฐ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม.,อิ. ยุตฺตํ,   ฉ.ม. เสยฺยถาปิ  ๓-๓ ฉ.ม.ชียมาเนสุมียมาเนสุ
@ ขุ. ธมฺมปท. ๒๕/๒๗๗/๖๔ อนิจฺจลกฺขณวตฺถุ  ฉ.ม., อิ. กิหา เอวมุปริปิ
@ ฉ.ม., อิ. เถริยานมฺปิ   ฉ.ม. ปฐิตพฺพํ   ขุ. ธ. ๒๕/๘๓/๓๑ ปญฺจสตภิกฺขุวตฺถุ
@ ฉ.ม., อิ. ปฏิสํเวเทตี"ติ  ๑๐ สี. เอกาติ
                       เทฺว นาม กินฺติปญฺหวณฺณนา
         เอวํ อิมินา ปญฺหาพฺยากรเณน อารทฺธจิตฺโต สตฺถา ปุริมนเยเนว
อุตฺตรึ ปญฺหํ ปุจฺฉติ "เทฺว นาม กินฺ"ติ. เถโร เทฺวติ ปจฺจนุภาสิตฺวา
"นามญฺจ รูปญฺจา"ติ ธมฺมาธิฏฺฐานาย เทสนาย วิสฺสชฺเชติ. ตตฺถ อารมฺมณาภิมุขนมนโต,
จิตฺตสฺส จ นมนเหตุโต  ๑- สพฺพมฺปิ อรูปํ "นามนฺ"ติ วุจฺจติ. อิธ
ปน นิพฺพิทาเหตุตฺตา สาสวเมว  ๒- อธิปฺเปตํ. รูปฺปนฏฺเฐน จตฺตาโร จ มหาภูตา,
สพฺพญฺจ ตทุปาทาย ปวตฺตมานํ รูปํ "รูปนฺ"ติ วุจฺจติ, ตํ สพฺพมฺปิ อิธาธิปฺเปตํ.
อธิปฺปายวเสเนว เจตฺถ "เทฺว นาม นามญฺจ รูปญฺจา"ติ วุตฺตํ, น อญฺเญสํ
ทฺวินฺนมภาวโต. ยถาห:-
         "ทฺวีสุ ภิกฺขเว ธมฺเมสุ ภิกฺขุ สมฺมา นิพฺพินฺทมาโน  ฯเปฯ
       ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ. กตเมสุ ทุวีสุ, นาเม จ รูเป จ. อิเมสุ โข
       ภิกฺขเว ทฺวีสุ ธมฺเมสุ ภิกฺขุ สมฺมา นิพฺพินฺทมาโน ฯเปฯ ทุกฺขสฺสนฺตกโร
       โหติ. `เทฺว ปญฺหา เทฺว อุทฺเทสา เทฺว เวยฺยากรณานี'ติ อิติ ยนฺตํ
       วุตฺตํ, อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตนฺ"ติ.  ๓-
         เอตฺถ จ นามรูปมตฺตทสฺสเนน อตฺตทิฏฺฐึ ปหาย อนตฺตานุปสฺสนามุเขเนว
นิพฺพินฺทมาโน อนุปุพฺเพน ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ, ปรมตฺถวิสุทฺธึ
ปาปุณาตีติ เวทิตพฺโพ. ยถาห:-
               "สพฺเพ ธมฺมา อนตฺตาติ  ยทา ปญฺญาย ปสฺสติ
               อถ นิพฺพนฺทติ ทุกฺเข     เอส มคฺโค วิสุทฺธิยา"ติ. ๔-
                      ตีณิ นาม กินฺติ ปญฺหวณฺณนา
         อิทานิ อิมินาปิ ปญฺหาพฺยากรเณน อารทฺธจิตฺโต สตฺถา ปุริมนเยเนว
อุตฺรึ ปญฺหํ ปุจฺฉติ "ตีณิ นาม กินฺ"ติ. เถโร ตีณีติ ปจฺจนุภาสิตฺวา ปุน
พฺยากริตพฺพสฺส อตฺถสฺส ลิงฺคานุรูปํ สงฺขฺยํ ทสฺเสนฺโต "ติสฺโส เวทนา"ติ
วิสฺสชฺเชติ. อถวา "ยา ภควตา `ติสฺโส เวทนา'ติ วุตฺตา, อิมาสมตฺถมหํ ตีณีติ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม., อิ. นติเหตุโต   ฉ.ม., อิ. สาสวธมฺมเมว
@ อํ. ทสก. ๒๔/๒๗/๔๑ ปฐมมหาปญฺหาสุตฺต   ขุ. ธ. ๒๕/๒๗๙/๖๔ อนตฺตลกฺขณวตฺถุ
ปจฺเจมี"ติ ทสฺเสนฺโต อาหาติ เอวเมตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ. อเนกมุขา หิ เทสนา
ปฏิสมฺภิทปฺปเภเทน  ๑- เทสนาวิลาสปฺปตฺตานํ. เกจิ ปนาหุ "ตีณีติ อธิกปทมิทนฺ"ติ.
ปุริมนเยเนว เจตฺถ"ติสฺโส เวทนา"ติ วุตฺตํ, น อญฺเญสํ ติณฺณมภาวโต. ยถาห:-
         "ตีสุ ภิกฺขเว ธมฺเมสุ ภิกฺขุ สมฺมา นิพฺพินฺทมาโน ฯเปฯ
     ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ. กตเมสุ ตีสุ, ตีสุ เวทนาสุ. อิเมสุ โข ภิกฺขเว
     ตีสุ ธมฺเมสุ ภิกฺขุ สมฺมา นิพฺพินฺทมาโน ฯเปฯ ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ.
     `ตโย ปญฺหา ตโย อุทฺเทสา ตีณิ เวยฺยากรณาณี'ติ อิติ ยนฺตํ วุตฺตํ,
     อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตนฺ"ติ.  ๒-
         เอตฺถ จ "ยํกิญฺจิ เวทยิตํ, สพฺพนฺตํ ทุกฺขนฺติ ๓- วทามี"ติ ๔-
วุตฺตสุตฺตานุสาเรน วา,
         "โย สุขํ ทุกฺขโต อทฺทกฺขิ ๕-   ทุกฺขมทฺทกฺขิ สลฺลโต
         อทุกฺขมสุขํ สนฺตํ             อทฺทกฺขิ นํ อนิจฺจโต"ติ  ๖-
      เอวํ ทุกฺขทุกฺขตาวิปริณามทุกฺขตาสงฺขารทุกฺขตานุสาเรน วา ติสฺสนฺนํ
เวทนานํ  ทุกฺขภาวทสฺสเนน สุขสญฺญํ ปหาย ทุกฺขานุปสฺสนามุเขน  นิพฺพินฺทมาโน
อนุปุพฺเพน ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ, ปรมตฺถวิสุทฺธึ ปาปุณาตีติ เวทิตพฺโพ. ยถาห:-
         "สพฺเพ สงฺขารา ทุกฺขาติ      ยทา ปญฺญาย ปสฺสติ
         อถ นิพฺพินฺทติ ทุกฺเข          เอส มคฺโค วิสุทฺธิยา"ติ. ๗-
                      จตฺตาริ นาม กินฺติปญฺหวณฺณนา
         เอวํ อิมินาปิ ปญฺหาพฺยากรเณน อารทฺธจิตฺโต สตฺถา ปุริมนเยเนว
อุตฺตรึ ปญฺหํ ปุจฺฉติ "จตฺตาริ นาม กินฺ"ติ. ตตฺถ อิมสฺส ปญฺหสฺส
เวยฺยากรณปกฺเข กตฺถจิ ปุริมนเยเนว จตฺตาโร  อาหารา อธิปฺเปตา. ยถาห:-
         "จตูสุ ภิกฺขเว ธมฺเมสุ ภิกฺขุ สมฺมา นิพฺพินฺทมาโน ฯเปฯ
      ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ. กตเมสุ จตูสุ, จตูสุ อาหาเรสุ. อิเมสุ โข
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ปฏิสมฺภิทาปเภเทน, อิ. ปฏิสมฺภิทาปฺปเภเทน
@ อํ. ทสก. ๒๔/๒๗/๔๑ ปฐมมหาปญฺหาสุตฺต   ฉ.ม., อิ. ทุกฺขสฺมินฺติ
@ สํ. สฬา. ๑๘/๓๙๑/๒๖๘ รโหคตสุตฺต   ฉ.ม. อทฺท, อิ. อทฺทา
@ ขุ. อิติ. ๒๕/๕๓/๒๗๔ ทุติยเวทนาสุตฺต   ขุ. ธ. ๒๕/๒๗๘/๖๔ ทุกฺขลกฺขณวตฺถุ
    ภิกฺขเว จตูสุ ธมฺเมสุ ภิกฺขุ สมฺมา นิพฺพินฺทมาโน ฯเปฯ ทุกฺขสฺสนฺตกโร
    โหติ. `จตฺตาโร ปญฺหา จตฺตาโร อุทฺเทสา จตฺตาริ เวยฺยกรณานี'ติ อิติ
    ยนฺตํ วุตฺตํ, อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตนฺ"ติ. ๑-
         กตฺถจิ เยสุ ภิกฺขุ สุภาวิตจิตฺโต อนุปุพฺเพน ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ,
ตานิ จตฺตาริ สติปฏฺฐานานิ. ยถาห กชงฺคลา ภิกฺขุนี:-
         "จตูสุ อาวุโส ธมฺเมสุ ภิกฺขุ สมฺมา สุภาวิตจิตฺโต สมฺมา ปริยนฺตทสฺสาวี
    สมฺมตฺตมภิสเมจฺจ ทิฏฺเฐว ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ. กตเมสุ
    จตูสุ, จตูสุ สติปฏฺฐาเนสุ. อิเมสุ โข อาวุโส จตูสุ ธมฺเมสุ ภิกฺขุ
    สมฺมา สุภาวิตจิตฺโต ฯเปฯ ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ. `จตฺตาโร ปญฺหา
    จตฺตาโร อุทฺเทสา จตฺตาริ เวยฺยากรณานี'ติ อิติ ยนฺตํ วุตฺตํ ภควตา,
    อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตนฺ"ติ. ๒-
         อิธ ปน เยสํ จตุนฺนํ  อนุโพธปฏิเวธโต ภวตณฺหาเฉโท ๓- โหติ,
ยสฺมา ตานิ จตฺตาริ อริยสจฺจานิ อธิปฺเปตานิ. ยสฺมา วา อิมินา ปริยาเยน
ภควตา พฺยากตํ สุพฺยากตเมว โหติ, ตสฺมา เถโร จตฺตารีติ ปจฺจนุภาสิตฺวา
"อริยสจฺจานี"ติ วิสฺสชฺเชติ. ตตฺถ จตฺตารีติ คณนปริจฺเฉโท. อริยานิ สจฺจานีติ
อริยสจฺจานิ, อริยานีติ ๔- อวิตถานิ อวิสํวาทกานีติ อตฺโถ. ยถาห:-
         "อิมานิ โข ภิกฺขเว จตฺตาริ อริยสจฺจานิ ตถานิ อวิตถานิ
    อนญฺญถานิ, ตสฺมา อริยสจฺจานีติ วุจฺจนฺตี"ติ. ๕-
         ยสฺมา วา สเทวเกน โลเกน อรณียโต อภิคมนียโตติ วุตฺตํ โหติ,
วายมิตพฺพยุตฺตฏฺฐานสญฺญิเต ๖- อเย วา อริยนโต, อนเย วา อนีริยนโต,
สตฺตตึสโพธิปกฺขิยธมฺมสมาโยคโต วา อริยสมฺมตา พุทฺธปจฺเจกพุทฺธพุทฺธสาวกา
เอตานิ ปฏิวิชฺฌนฺติ, ตสฺมาปิ "อริยสจฺจานี"ติ  วุจฺจนฺติ. ยถาห:-
         "จตฺตาริมานิ ภิกฺขเว อริยสจฺจานิ ฯเปฯ อิมานิ โข ภิกฺขเว จตฺตาริ
    อริยสจฺจานิ, อริยา อิมานิ ปฏิวิชฺฌนฺติ, ตสฺมา อริยสจฺจานีติ วุจฺจนฺตี"ติ.
@เชิงอรรถ:  อํ. ทสก. ๒๔/๒๗/๔๒ ปฐมมหาปญฺหาสุตฺต  อํ. ทสก. ๒๔/๒๘/๔๕ ทุติยมหาปญฺหาสุตฺต
@ สี., อิ. ภวตณฺหุปจฺเฉโท   ฉ.ม., อิ. อริยานีติ สทฺโท น ทิสฺสติ
@ สํ. มหา. ๑๙/๑๐๙๗/๓๘๐ ตถสุตฺต   ฉ.ม., อิ. วายมิตพฺพฏฺฐาน...
         อปิจ อริยสฺส ภควโต สจฺจานีติปิ อริยสจฺจานิ. ยถาห:-
         "สเทวเก ภิกฺขเว ฯเปฯ สเทวมนุสฺสาย ตถาคโต อริโย, ตสฺมา
    อริยสจฺจานีติ วุจฺจนฺตี"ติ. ๑-
         อถวา เอเตสํ อภิสมฺพุทฺธตฺตา อริยภาวสิทฺธิโตปิ อริยสจฺจานิ. ยถาห:-
         "อิเมสํ โข ภิกฺขเว จตุนฺนํ อริยสจฺจานํ ยถาภูตํ
    อภิสมฺพุทฺธตฺตา ตถาคโต อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธติ วุจฺจตี"ติ. ๒-
         อยเมเตสํ ปทตฺโถ. เอเตสมฺปน อริยสจฺจานํ อนุโพธปฏิเวธโต
    ภวตณฺหาเฉโท โหติ. ยถาห:-
         "ตยิทํ ภิกฺขเว ทุกฺขํ อริยสจฺจํ อนุพุทฺธํ ปฏิวิทฺธํ ฯเปฯ
    ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทาอริยสจฺจํ อนุพุทฺธํ ปฏิวิทฺธํ, อุจฺฉินฺนา ภวตณฺหา,
    ขีณา ภวเนตฺติ, นตฺถิทานิ ปุนพฺภโว"ติ. ๓-
                       ปญฺจ นาม กินฺติปญฺหวณฺณนา
         เอวํ ๔-   อิมินาปิ ตุ ๕- ปญฺหาพฺยากรเณน อารทฺธจิตฺโต สตฺถา
ปุริมนเยเนว อุตฺตรึ ปญฺหํ ปุจฺฉติ "ปญฺจ นาม กินฺ"ติ. เถโร ปญฺจาติ
ปจฺจนุภาสิตฺวา "ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา"ติ ๖- วิสฺสชฺเชติ. ตตฺถ ปญฺจาติ
คณนปริจฺเฉโท. อุปาทานชนิตา อุปาทานชนกา วา ขนฺธา อุปาทานกฺขนฺธา, ยํกิญฺจิ
รูปํ เวทนา สญฺญา สงฺขารา วิญฺญาณญฺจ สาสวา อุปาทานิยา จ, เอเตสเมตํ
อธิวจนํ. ปุพฺพนเยเนว เจตฺถ "ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา"ติ วุตฺตํ, น อญฺเญสํ
ปญฺจนฺนมภาวโต. ยถาห:-
       "ปญฺจสุ ภิกฺขเว ธมฺเมสุ ภิกฺขุ สมฺมา นิพฺพินฺทมาโน ฯเปฯ
    ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ. กตเมสุ ปญฺจสุ, ปญฺจสุ อุปาทานกฺขนฺเธสุ. อิเมสุ
    โข ภิกฺขเว ปญฺจสุ ธมฺเมสุ ภิกฺขุ สมฺมา นิพฺพินฺทมาโน ฯเปฯ
@เชิงอรรถ:  สํ. มหา. ๑๙/๑๐๙๘/๓๘๐ โลกสุตฺต  สํ. มหา. ๑๙/๑๐๙๓/๓๗๘ สมฺมาสมฺพุทฺธสุตฺต
@ สํ. มหา. ๑๙/๑๐๙๑/๓๗๒ ปฐมโกฏิคามสุตฺต  ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ เอวมุปริปิ
@ ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ, อิ. จตุ   ฉ.ม., อิ. อุปาทานกฺขนฺธา
    ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ. `ปญฺจ ปญฺหา ปญฺจ อุทฺเทสา ปญฺจ
    เวยฺยากรณานี'ติ อิติ ยนฺตํ วุตฺตํ, อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตนฺ"ติ. ๑-
         เอตฺถ จ ปญฺจกฺขนฺเธ อุทยพฺพยวเสน สมฺมสนฺโต วิปสฺสนามตํ
ลทฺธา  อนุปุพฺเพน นิพฺพานามตํ สจฺฉิกโรติ. ยถาห:-
               "ยโต ยโต สมฺมสติ       ขนฺธานํ อุทยพฺพยํ
               ลภตี ปีติปาโมชฺชํ         อมตนฺตํ วิชานตนฺ"ติ. ๒-
                        ฉ นาม กินฺติปญฺหวณฺณนา
         เอวํ อิมินาปิ ปญฺหาพฺยากรเณน อารทฺธจิตฺโต สตฺถา ปุริมนเยเนว
อุตฺตรึ ปญฺหํ ปุจฺฉติ "ฉ นาม กินฺ"ติ. เถโร ฉ อิติ ปจฺจนุภาสิตฺวา
"อชฺฌตฺติกานิ อายตนานี"ติ วิสฺสชฺเชติ. ตตฺถ ฉ อิติ คณนปริจฺเฉโท, อชฺฌตฺเต
นิยุตฺตานํ, ๓- อตฺตานํ วา อธิกํ กตฺวา ปวตฺตานิ อชฺฌตฺติกานิ. อายานํ ๔-
อายสฺส จ ตนนโต อายตนสฺส ๔- วา สํสารทุกฺขสฺส นยนโต อายตนานิ,
จกฺขุโสตฆานชิวฺหากายมนานเมตํ อธิวจนํ. ปุพฺพนเยเนว เจตฺถ "ฉ อชฺฌตฺติกานิ
อายตนานี"ติ วุตฺตํ, น อญฺเญสํ ฉนฺนมภาวโต. ยถาห:-
         "ฉสุ ภิกฺขเว ธมฺเมสุ ภิกฺขุ สมฺมา นิพฺพินฺทมาโน ฯเปฯ
    ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ. กตเมสุ ฉสุ, ฉสุ อชฺฌตฺติเกสุ อายตเนสุ. อิเมสุ
    โข ภิกฺขเว ฉสุ ธมฺเมสุ ภิกฺขุ สมฺมา นิพฺพินฺทมาโน ฯเปฯ
    ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ. `ฉ ปญฺหา ฉ อุทฺเทสา ฉ เวยฺยากรณานี"ติ อิติ
    ยนฺตํ วุตฺตํ, อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตนฺ"ติ.
         เอตฺถ จ ฉ อชฺฌตฺติกานิ อายตนานิ, "สุญฺโญ คาโมติ โข ภิกฺขเว
ฉนฺเนตํ อชฺฌตฺติกานํ อายตนานํ อธิวจนนฺ"ติ ๕- วุตฺตตฺตา ๖- สุญฺญโต
ปุพฺพุฬกมรีจิกานิ วิย อจิรฏฺฐิติกโต ตุจฺฉโต วญฺจนกโต จ สมนุปสฺสํ นิพฺพินฺทมาโน
อนุปุพฺเพน ทุกฺขสฺสนฺตํ กตฺวา มจฺจุราชสฺส  อทสฺสนํ อุเปติ. ยถาห:-
@เชิงอรรถ:  อํ. ทสก. ๒๔/๒๗/๔๒ ปฐมมหาปญฺหาสุตฺต  ขุ.ธ. ๒๕/๓๗๔/๘๒ สมฺพหุลภิกฺขุวตฺถุ
@ ฉ.ม.อิ. นิยุตฺตานิ ๔-๔ ฉ.ม. อายตนโต, อายสฺส วา ตนนโต, อายตสฺส
@วา. สํสารทุกฺขสฺส...   อิ. อายตนํ อายสฺส วา ตนนโต, อายสฺส...
@ สํ. สฬา. ๑๘/๓๑๕/๒๑๘ อาสีวิโสปมสุตฺต (สยา)   ฉ.ม.อิ. วจนโต
              "ยถา ปุพฺพุฬกํ ปสฺเส     ยถา ปสฺเส มรีจิกํ
              เอวํ โลกํ อเวกฺขนฺตํ     มจฺจุราชา น ปสฺสตี"ติ. ๑-
                     สตฺต นาม กินฺติปญฺหวณฺณนา
         เอวํ ๒- อิมินาปิ ปญฺหาพฺยากรเณน อารทฺธจิตฺโต สตฺถา อุตฺตรึ ปญฺหํ
ปุจฺฉติ "สตฺต นาม กินฺ"ติ. เถโร กิญฺจาปิ มหา ปญฺหาพฺยากรเณ สตฺต
วิญฺญาณฏฺฐิติโย วุตฺตา, อปิจ โข ปน เยสุ ธมฺเมสุ สุภาวิตจิตฺโต ภิกฺขุ ฯเปฯ
ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ, เต ทสฺเสนฺโต "สตฺต โพชฺฌงฺคา"ติ วิสฺสชฺเชติ.
อยมฺปิจตฺโถ ภควตา อนุมโต เอว. ยถาห:-
         "ปณฺฑิตา คหปตโย กชงฺคลา ๓- ภิกฺขุนี, มหาปญฺญา คหปตโย
    กชงฺคลา ๓- ภิกฺขุนี, มญฺเจปิ ตุเมฺห คหปตโย อุปสงฺกมิตฺวา เอตมตฺถํ
    ปุจฺเฉยฺยาถ, อหมฺปิ เจตํ เอวเมว พฺยากเรยฺยํ, ยถา ตํ กชงฺคลาย ๔-
    ภิกฺขุนิยา พฺยากตนฺ"ติ. ๕-
  ตาย จ เอวํ พฺยากตํ:-
         "สตฺตสุ อาวุโส ธมฺเมสุ ภิกฺขุ สมฺมา สุภาวิตจิตฺโต ฯเปฯ ทิฏฺเฐว
    ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ. กตเมสุ สตฺตสุ, สตฺตสุ โพชฺฌงฺเคสุ. อิเมสุ
    โข อาวุโส สตฺตสุ ธมฺเมสุ ภิกฺขุ สมฺมา สุภาวิตจิตฺโต ฯเปฯ ทิฏฺเฐว
    ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ. `สตฺต ปญฺหา สตฺต อุทฺเทสา สตฺต
    เวยฺยากรณานี'ติ อิติ ยนฺตํ  วุตฺตํ ภควตา, อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตนฺ"ติ. ๖-
         เอวํ อยมตฺโถ ภควตา อนุมโต เอวาติ เวทิตพฺโพ.
         ตตฺถ สตฺตาติ อูนาธิกนิวารณคณนปริจฺเฉโท. โพชฺฌงฺคาติ สติอาทีนํ
ธมฺมานเมตํ อธิวจนํ. ตตฺรายํ ปทตฺโถ:- เอตาย โลกิยโลกุตฺตรมคฺคกฺขเณ
อุปฺปชฺชมานาย ลีนุทฺธจฺจปติฏฺฐานายูหนกามสุขลฺลิกตฺตกิลมถานุโยคอุจฺเฉท-
สสฺสตาภินิเวสาทิอเนกูปทฺทวปฏิปกฺขภูตาย สติธมฺมวิจยวิริยปีติปสฺสทฺธิ-
สมาธุเปกฺขาสงฺขาตาย
@เชิงอรรถ:  ขุ. ธ. ๒๕/๑๗๐/๔๗ ปญฺจสตวิปสฺสกภิกฺขุวตฺถุ.   ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ
@ ฉ.ม. กชงฺคลิกา เอวมุปริปิ   ฉ.ม. กชงฺคลิกาย เอวมุปริปิ
@ อํ. ทสก. ๒๔/๒๘/๔๗ ทุติยมหาปญฺหาสุตฺต
@ อํ. ทสก. ๒๔/๒๘/๔๖ ทุติยมหาปญฺหาสุตฺต
ธมฺมสามคฺคิยา อริยสาวโก พุชฺฌตีติ กตฺวา โพธิ, กิเลสสนฺตานนิทฺทาย อุฏฺฐหติ,
จตฺตาริ วา อริยสจฺจานิ ปฏิวิชฺฌติ, นิพฺพานเมว วา สจฺฉิกโรตีติ วุตฺตํ โหติ.
ยถาห "สตฺต โพชฺฌงฺเค ภาเวตฺวา อนุตฺตรํ สมฺมาสมฺโพธึ อภิสมฺพุทฺโธ"ติ.
ยถาวุตฺตปฺปการาย วา เอตาย ธมฺมสามคฺคิยา พุชฺฌตีติ กตฺวา อริยสาวโกปิ
โพธิ. อิติ ตสฺสา ธมฺมสามคฺคีสงฺขาตาย โพธิยา องฺคภูตตฺตา โพชฺฌงฺคา
ฌานงฺคมคฺคงฺคานิ วิย, ตสฺส วา โพธีติ ลทฺธโวหารสฺส อริยสาวกสฺส
องฺคภูตตฺตาปิ โพชฺฌงฺคา เสนงฺครถงฺคาทโย วิย.
         อปิจ "โพชฺฌงฺคาติ เกนตฺเถน โพชฺฌงฺคา,  โพธาย สํวตฺตนฺตีติ
โพชฺฌงฺคา, พุชฺฌนฺตีติ โพชฺฌงฺคา, อนุพุชฺฌนฺตีติ โพชฺฌงคา, ปฏิพุชฺฌนฺตีติ
โพชฺฌงฺคา, สมฺพุชฺฌนฺตีติ โพชฺฌงฺคา"ติ ๑- อิมินาปิ ปฏิสมฺภิทาย วุตฺเตน วิธินา
โพชฺฌงฺคานํ โพชฺฌงฺคตฺโถ เวทิตพฺโพ. เอวมิเม สตฺต โพชฺฌงฺเค ภาเวนฺโต
พหุลีกโรนโต นจิเรเนว ๒- เอกนฺตํ นิพฺพิทาทิคุณปฏิลาภี โหติ, เตน ทิฏฺเฐว
ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหตีติ วุจฺจติ. วุตฺตญฺเจตํ ภควตา:-
         "สตฺติเม ภิกฺขเว โพชฺฌงฺคา ภาวิตา พหุลีกตา เอกนฺตนิพฺพิทาย
    วิราคาย นิโรธาย อุปสมาย อภิญฺญาย สมฺโพธาย นิพฺพานาย
    สํวตฺตนฺตี"ติ. ๓-
                       อฏฺฐ นาม กินฺติปญฺหวณฺณนา
         เอวํ อิมินาปิ ปญฺหาพฺยากรเณน อารทฺธจิตฺโต สตฺถา อุตฺตรึ ปญฺหํ
ปุจฺฉติ "อฏฺฐ นาม กินฺ"ติ. เถโร กิญฺจาปิ มหาปญฺหาพฺยากรเณ อฏฺฐ โลกธมฺมา
วุตฺตา, อปิจ โข ปน เยสุ ธมฺเมสุ สุภาวิตจิตฺโต ภิกฺขุ ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ,
เต ทสฺเสนฺโต "อริยา อฏฺฐ มคฺคงฺคา"ติ ๔- อวตฺวา ยสฺมา อริยฏฺฐงฺควินิมุตฺโต
มคฺโค นาม นตฺถิ, อฏฺฐงฺคมตฺตเมว ตุ มคฺโค, ตสฺมา ตมตฺถํ สาเธนฺโต
เทสนาวิลาเสน "อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค"ติ วิสฺสชฺเชติ. ภควตาปิ อยมตฺโถ จ
เทสนานโย จ อนุมโต เอว. ยถาห:-
@เชิงอรรถ:  ขุ. อปทาน. ๓๑/๑๗/๔๖๓ โพชฌงฺคกถา   ฉ.ม., อิ. นจิรสฺเสว
@ สํ. มหา. ๑๙/๒๐๑/๗๕ นิพฺพิทาสุตฺต   ฉ.ม., อิ. อริยานิ อฏฺฐ มคฺคงฺคานีติ.
         "ปณฺฑิตา คหปตโย กชงฺคลา ภิกฺขุนี ฯเปฯ อหํปิ เอวเมว
       พฺยากเรยฺยํ, ยถา ตํ กชงฺคลาย ภิกฺขุนิยา พฺยากตนฺ"ติ ๑-
    ตาย จ เอวํ พฺยากตํ:-
         "อฏฺฐสุ อาวุโส ธมฺเมสุ ภิกฺขุ สมฺมา สุภาวิตจิตฺโต ฯเปฯ ทิฏฺเฐว
       ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ. กตเมสุ อฏฺฐสุ?  อฏฺฐสุ อริเยสุ อฏฺฐงฺคิเกสุ
       มคฺเคสุ. อิเมสุ โข อาวุโส อฏฺฐสุ ธมฺเมสุ ภิกฺขุ สมฺมาสุภาวิตจิตฺโต
       ฯเปฯ ทิฏฺเฐว ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ `อฏฺฐ ปญฺหา อฏฺฐ
       อุทฺเทสา อฏฺฐ เวยฺยากรณานี'ติ อิติ ยนฺตํ วุตฺตํ ภควตา, อิทเมตํ
       ปฏิจฺจ วุตฺตนฺ"ติ. ๒-
    เอวํ อยมตฺโถ จ เทสนานโย จ ภควตา อนุมโต เอวาติ เวทิตพฺโพ.
         ตตฺถ อริโยติ นิพฺพานตฺถิเกหิ อธิคนฺตพฺโพ, ๓- อปิจ อารกา
กิเลเสหิ วตฺตนโต, อริยภาวกรณโต, อริยผลปฏิลาภนโต จาปิ อริโยติ เวทิตพฺโพ.
อฏฺฐ องฺคานิ อสฺสาติ อฏฺฐงฺคิโค. สฺวายํ จตุรงฺคิกา วิย เสนา, ปญฺจงฺคิกํ วิย
ตุริยํ ๔- องฺควินิพฺโภเคน อนูปลพฺภสภาวโต องฺคมตฺตเมวาติ เวทิตพฺโพ. มคฺคติ
อิมินา นิพฺพานํ, สยํ วา มคฺคติ, มาเรนฺโต วา กิเลเส คจฺฉตีติ มคฺโค.
         เอวมฏฺฐเภทญฺจิมํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ ภาเวนฺโต ภิกฺขุ อวิชฺชํ ภินฺทติ,
วิชฺชํ อุปฺปาเทติ, นิพฺพานํ สจฺฉิกโรติ, เตน ทิฏฺเฐว ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโร
โหตีติ วุจฺจติ. วุตฺตญฺเจตํ ภควตา:-
         "เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว สาลิสูกํ วา ยวสูกํ วา สมฺมาปณิหิตํ หตฺเถน
       วา ปาเทน วา อกฺกนฺตํ หตฺถํ วา ปาทํ วา ภิชฺชิสฺสติ, ๕- โลหิตํ วา
       อุปฺปาเทสฺสตีติ ฐานเมตํ วิชฺชติ. ตํ กิสฺส เหตุ, สมฺมาปณิหิตตฺตา
       ภิกฺขเว สูกสฺส, เอวเมว โข ภิกฺขเว โส วต ภิกฺขุ สมฺมาปณิหิตาย
       ทิฏฺฐิยา สมฺมาปณิหิตาย มคฺคภาวนาย อวิชฺชํ ภิชฺชิสฺสติ. ๖- วิชฺชํ
       อุปฺปาเทสฺสติ, นิพฺพานํ สจฺฉิกริสฺสตีติ ฐานเมตํ วิชฺชตี"ติ. ๗-
@เชิงอรรถ:  อํ. ทสก. ๒๔/๒๘/๔๗ ทุติยมหาปญฺหาสุตฺต  อํ. ทสก. ๒๔/๒๘/๔๖ ทุติยมหาปญฺหาสุตฺต
@ ฉ.ม. อภิคนฺตพฺโพ   ฉ.ม. ตูริยํ   เภจฺฉติ, สี., อิ. เฉชฺชติ
@ ม. ม. เภจฺฉติ, สี.,อิ. เฉชฺชติ   อํ. เอก. ๒๐/๔๒/๗
         เอวํ อิมินาปิ ปญฺหาพฺยากรเณน อารทฺธจิตฺโต สตฺถา อุตฺตรึ ปญฺหํ
ปุจฺฉติ "นว นาม กินฺ"ติ. เถโร นว อิติ ปจฺจนุภาสิตฺวา "นว สตฺตาวาสา"ติ
วิสฺสชฺเชติ. ตตฺถ ตตฺถ นวาติ คณนปริจฺเฉโท. สตฺตาติ ชีวิตินฺทฺริยปฏิพทฺเธ
ขนฺเธ อุปาทาย ปญฺญตฺตา ปาณิโนติ ๑- ปญฺญตฺติ วา. อาวาสาติ อาวสนฺติ
เอเตสูติ อาวาสา, สตฺตานํ อาวาสา สตฺตาวาสา. เอส เทสนามคฺโค, อตฺถโต ปน
นววิธานํ สตฺตานเมเวตํ อธิวจนํ. ยถาห:-
        "สนฺตาวุโส สตฺตา นานตฺตกายา นานตฺตสญฺญิโน, เสยฺยถาปิ มนุสฺสา
    เอกจฺเจ จ เทวา เอกจฺเจ จ วินิปาติกา, อยํ ปฐโม สตฺตาวาโส.
    สนฺตาวุโส สตฺตา นานตฺตกายา เอกตฺตสญฺญิโน, เสยฺยถาปิ เทวา
    พฺรหฺมกายิกา ปฐมาภินิพฺพตฺตา, อยํ ทุติโย สตฺตาวาโส. สนฺตาวุโส
    สตฺตา เอกตฺตกายา นานตฺตสญฺญิโน, เสยฺยถาปิ เทวา อาภสฺสรา, อยํ
    ตติโย สตฺตาวาโส. สนฺตาวุโส สตฺตา เอกตฺตกายา เอกตฺตสญฺญิโน,
    เสยฺยถาปิ เทวา สุภกิณฺหา, อยํ จตุตฺโถ สตฺตาวาโส. สนฺตาวุโส สตฺตา
    อสญฺญิโน อปฏิสํเวทิโน เสยฺยถาปิ เทวา อสญฺญีสตฺตา, อยํ ปญฺจโม
    สตฺตาวาโส. สนฺตาวุโส สตฺตา สพฺพโส รูปสญฺญานํ ฯเปฯ
    อากาสานญฺจายตนูปคา, อยํ ฉฏฺโฐ  สตฺตาวาโส. สนฺตาวุโส สตฺตา ฯเปฯ
วิญฺญาณญฺจายตนูปคา, อยํ สตฺตโม สตฺตาวาโส. สนฺตาวุโส สตฺตา
    ฯเปฯ อากิญฺจญฺญายตนูปคา, อยํ อฏฺฐโม สตฺตาวาโส. สนฺตาวุโส สตฺตา
    ฯเปฯ เนวสญฺญานาสญฺญายตนูปคา, อยํ นวโม สตฺตาวาโส"ติ. ๒-
         ปุริมนเยเนว เจตฺถ "นว สตฺตาวาสา"ติ วุตฺตํ, น อญฺเญสํ
นวนฺนมภาวโต. ยถาห:-
         "นวสุ ภิกฺขเว ธมฺเมสุ ภิกฺขุ สมฺมา นิพฺพินฺทมาโน ฯเปฯ
    ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ. กตเมสุ นวสุ?  นวสุ สตฺตาวาเสสุ. อิเมสุ โข
    ภิกฺขเว นวสุธมฺเมสุ ภิกฺขุ สมฺมา นิพฺพินฺทมาโน ฯเปฯ ทุกฺขสฺสนฺตกโร
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม., อิ. ปาณิโณ   ที. ปาฏิ. ๑๑/๓๔๑/๒๓๒
    โหติ. `นว ปญฺหา นว อุทฺเทสา นว เวยฺยากรณานี'ติ อิติ ยนฺตํ วุตฺตํ,
    อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตนฺ"ติ. ๑-
         เอตฺถ ปน "นว ธมฺมา ปริญฺเญยฺยา. กตเม นว?  นว สตฺตาวาสา"ติ ๒-
วจนโต นวสุ สตฺตาวาเสสุ ญาตปริญฺญาย ธุวสุภสุขตฺตภาวทสฺสนํ
ปหาย สุทฺธสงฺขารปุญฺชมตฺตทสฺสเนน นิพฺพินฺทมาโน ตีรณปริญฺญาย
อนิจฺจานุปสฺสนาย ๓- วิรชฺชมาโน ทุกฺขานุปสฺสเนน วิมุจจมาโน อนตฺตานุปสฺสเนน
สมฺมา ปริยนฺตทสฺสาวี ปหานปริญฺญาย สมฺมตฺตํ อภิสเมจฺจ ทิฏฺเฐว ธมฺเม
ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ. เตน เจตํ วุตฺตํ:-
         "นวสุ ภิกฺขเว ธมฺเมสุ ภิกฺขุ สมฺมา นิพฺพินฺทมาโน ฯเปฯ ทิฏฺเฐว
    ธมฺเม ทุกฺขสนฺตกโร โหติ. กตเมสุ นวสุ, นวสุ สตฺตาวาเสสู"ติ. ๔-
                       ทส นาม กินฺติปญฺหวณฺณนา
         เอวํ อิมินาปิ ปญฺหาพฺยากรเณน อารทฺธจิตโต สตฺถา อุตฺตรึ ปญฺหํ
ปุจฺฉติ "ทส นาม กินฺ"ติ. ตตฺถ กิญฺจาปิ อิมสฺส ปญฺหสฺส อิโต อญฺญตรํ ๕-
เวยฺยากรเณสุ ทส อกุสลกมฺมปถา วุตฺตา. ยถาห:-
         "ทสสุ ภิกฺขเว ธมฺเมสุ ภิกฺขุ สมฺมา นิพฺพินฺทมาโน ฯเปฯ ทิฏฺเฐว
    ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ. กตเมสุ ทสสุ? ทสสุ อกุสเลสุ กมฺมปเถสุ.
    อิเมสุ โข ภิกฺขเว ทสสุ ธมฺเมสุ ภิกฺขุ สมฺมา นิพฺพินฺทมาโน ฯเปฯ
    ทิฏฺเฐว ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ. `ทส ปญฺหา ทส อุทฺเทสา ทส
    เวยฺยากรณานี'ติ อิติ ยนฺตํ วุตฺตํ, อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตนฺ"ติ.
         อิธ ปน ยสฺมา อยมายสฺมา อตฺตานํ อนุปเนตฺวาว อญฺญํ พฺยากาตุกาโม,
ยสฺมา วา อิมินาปิ ปริยาเยน พฺยากตํ สุพฺยากตเมว โหติ, ตสฺมา เยหิ
ทสหิ องฺเคหิ สมนฺนาคโต อรหาติ วุจฺจติ, เตสํ อธิคมํ ทีเปนฺโต "ทสหงฺเคหิ
สมนฺนาคโต อรหาติ วุจฺจตี"ติ ปุคฺคลาธิฏฺฐานาย เทสนาย วิสฺสชฺเชติ. ยโต เอตฺถ
@เชิงอรรถ:  อํ. ทสก. ๒๔/๒๗/๔๓ ปฐมปญฺหาสุตฺต   ที. ปาฏิ. ๑๑/๓๕๙/๒๗๒  ฉ.ม.,
@อิ....ปสฺสเนน  ๔-๔ อํ. ทสก. ๒๔/๒๗/๔๓   ฉ.ม., อิ. อญฺญตร เวยฺยากรเณสุ
เยหิ ทสหิ องฺเคหิ สมนฺนาคโต อรหาติ วุจฺจติ, ตานิ ทสงฺคานิ "ทส นาม
กินฺ"ติ ปุฏฺเฐน เถเรน นิทฺทิฏฺฐานีติ เวทิตพฺพานิ. ตานิ จ ทส:-
         อเสโข อเสโขติ ภนฺเต วุจฺจติ, กิตฺตาวตา นุ โข ภนฺเต ภิกฺขุ
    อเสโข โหตีติ. อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อเสขาย สมฺมาทิฏฺฐิยา สมนฺนาคโต
    โหติ, อเสเขน สมฺมาสงฺกปฺเปน สมนฺนาคโต โหติ, อเสขาย สมฺมาวาจาย
    สมนฺนาคโต โหติ, อเสเขน สมฺมากมฺมนฺเตน สมนฺนาคโต โหติ, อเสเขน
    สมฺมาอาชีเวน สมนฺนาคโต โหติ, อเสเขน สมฺมาวายาเมน สมนฺนาคโต
    โหติ, อเสขาย สมฺมาสติยา สมนฺนาคโต โหติ, อเสเขน สมฺมาสมาธินา
    สมนฺนาคโต โหติ, อเสเขน สมฺมาญาเณน สมนฺนาคโต โหติ, อเสขาย
    สมฺมาวิมุตฺติยา โหติ. เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ อเสโข โหตีติ. ๑-
    เอวมาทีสุ สุตฺเตสุ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพานีติ.
                  อิติ ปรมตฺถโชติกาย  ขุทฺทกปาฐฏฺฐกถาย
                       กุมารปญฺหวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                         ---------------
@เชิงอรรถ:  อํ. ทสก. ๒๔/๑๑๑/๑๗๙


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๗ หน้า ๖๔-๗๗. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=17&A=1665&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=17&A=1665&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=4              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=33              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=34              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=34              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]