ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านเล่มก่อนหน้าแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๒๑ ภาษาบาลีอักษรไทย ธ.อ.๔ ปณฺฑิต-สหสฺสวคฺค

                     ๖. ปณฺฑิตวคฺควณฺณนา
                        ------
                  ๑. ราธตฺเถรวตฺถุ. (๖๐)
     "นิธีนํว ปวตฺตารนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน
วิหรนฺโต อายสฺมนฺตํ ราธํ อารพฺภ กเถสิ.
     โส กิร คิหิกาเล สาวตฺถิยํ ทุคฺคตพฺราหฺมโณ อโหสิ.
โส "ภิกฺขูนํ สนฺติเก ชีวิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา วิหารํ คนฺตฺวา
อปหริตํ กโรนฺโต ปริเวณํ สมฺมชฺชนฺโต มุขโธวนาทีนิ ททนฺโต
วิหาเร วสิ. ภิกฺขูปิ นํ สงฺคณฺหึสุ, ปพฺพาเชตุํ ปน น อิจฺฉนฺติ.
โส ปพฺพชฺชํ อลภมาโน กิโส อโหสิ.
     อเถกทิวสํ สตฺถา ปจฺจูสกาเล โลกํ โวโลเกนฺโต ตํ
พฺราหฺมณํ ทิสฺวา "กินฺนุ โขติ อุปธาเรนฺโต "อรหา ภวิสฺสตีติ
ญตฺวา สายณฺหสมเย วิหารจาริกํ จรนฺโต วิย พฺราหฺมณสฺส
สนฺติกํ คนฺตฺวา "พฺราหฺมณ กึ กโรนฺโต วิจรสีติ อาห.
"ภิกฺขูนํ วตฺตปฺปฏิวตฺตํ กโรมิ ๑- ภนฺเตติ อาหฺ "ลภสิ เตสํ
สนฺติกา สงฺคหนฺติ. "อาม ภนฺเต, อาหารมตฺตํ ลภามิ, น ปน มํ
ปพฺพาเชนฺตีติ. สตฺถา เอตสฺมึ นิทาเน ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา
ตมตฺถํ ปุจฺฉิตฺวา "ภิกฺขเว อตฺถิ โกจิ อิมสฺส พฺราหฺมณสฺส
อธิการํ สรนฺโตติ ปุจฺฉิ. สารีปุตฺตตฺเถโร "อหํ ภนฺเต สรามิ,
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. กโรนฺโต.
อยํ เม ราชคเห ปิณฺฑาย จรนฺตสฺส อตฺตโน อภิหฏํ กฏจฺฉุภิกฺขํ
ทาเปสิ, อิมสฺสาหํ อธิการํ สรามีติ อาห. โส, สตฺถารา "กึ ปน
เต สารีปุตฺต เอวํ กโตปการํ ทุกฺขโต โมเจตุํ น วฏฺฏตีติ วุตฺเต,
"สาธุ ภนฺเต, ปพฺพาเชสฺสามีติ ตํ พฺราหฺมณํ ปพฺพาเชสิ. ตสฺส
ภตฺตคฺเค อาสนปริยนฺเต อาสนํ ปาปุณาติ, ยาคุภตฺตาทีหิ กิลมติ.
เถโร ตํ อาทาย จาริกํ ปกฺกามิ, อภิกฺขณํ นํ "อิทนฺเต กตฺตพฺพํ,
อิทนฺเต น กตฺตพฺพนฺติ โอวทิ อนุสาสิ. โส สุวโจ อโหสิ
ปทกฺขิณคฺคาหี; ตสฺมา ยถานุสิฏฺฐํ ปฏิปชฺชมาโน กติปาเหเนว
อรหตฺตํ ปาปุณิ. เถโร ตํ อาทาย สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา
นิสีทิ. อถ นํ สตฺถา ปฏิสนฺถารํ กตฺวา อาห "สุวโจ นุ โข
เต สารีปุตฺต อนฺเตวาสิโกติ, "อาม ภนฺเต, อติวิย สุวโจ,
กิสฺมิญฺจิ โทเส วุจฺจมาเนปิ, น กุทฺธปุพฺโพติ. "สารีปุตฺต เอวรูเป
สทฺธิวิหาริเก ลภมาโน กิตฺตเก คณฺเหยฺยาสีติ. "ภนฺเต พหุเกปิ
คณฺเหยฺยาเมวาติ.
     อเถกทิวสํ ธมฺมสภายํ ภิกฺขู กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ "สารีปุตฺตตฺเถโร
กิร กตญฺญู กตเวที กฏจฺฉุภิกฺขามตฺตํ อุปการํ สริตฺวา ทุคฺคตพฺราหฺมณํ
ปพฺพาเชสิ; ราธตฺเถโรปิ โอวาทกฺขโม โอวาทกฺขมเมว ๑-
ลภีติ. สตฺถา เตสํ กถํ สุตฺวา "น ภิกฺขเว อิทาเนว, ปุพฺเพปิ
สารีปุตฺโต กตญฺญู กตเวทีเยวาติ วตฺวา ตมตฺถํ ปกาเสตุํ
@เชิงอรรถ: ๑. โอวาทกเมว. [?]
         อลีนจิตฺตํ นิสฺสาย     ปหฏฺฐา มหตี จมู
         โกสลํ เสนาสนฺตุฏฺฐํ   ชีวคฺคาหํ อคาหยิ;
         เอวํ นิสฺสยสมฺปนฺโน   ภิกฺขุ อารทฺธวีริโย
         ภาวยํ กุสลํ ธมฺมํ     โยคกฺเขมสฺส ปตฺติยา
         ปาปุเณ อนุปุพฺเพน    สพฺพสํโยชนกฺขยนฺติ
อิมํ ทุกนิปาเต อลีนจิตฺตชาตกํ ๑- วิตฺถาเรตฺวา กเถสิ. ตทา กิร
วฑฺฒกีหิ ปาทสฺส อโรคกรณภาเวน กตํ อตฺตโน อุปการํ ญตฺวา
สพฺพเสตสฺส  หตฺถิโปตกสฺส ทายโก เอกจาริโก หตฺถี สารีปุตฺตตฺเถโร
อโหสิ. เอวํ เถรํ อารพฺภ ชาตกํ กเถตฺวา ราธตฺเถรํ อารพฺภ
"ภิกฺขเว ภิกฺขุนา นาม ราเธน วิย สุวเจน ภวิตพฺพํ, โทสํ
ทสฺเสตฺวา โอวทิยมาเนนปิ น กุชฺฌิตพฺพํ; โอวาททายโก ปน
นิธิอาจิกฺขนโก วิย ทฏฐพฺโพติ วตฺวา อนุสนฺธึ ฆเฏตฺวา ธมฺมํ
เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห
        "นิธีนํว ปวตฺตารํ       ยํ ปสฺเส วชฺชทสฺสินํ
         นิคฺคยฺหวาทึ เมธาวึ,   ตาทิสํ ปณฺฑิตํ ภเช,
         ตาทิสํ ภชมานสฺส      เสยฺโย โหติ น ปาปิโยติ.
      ตตฺถ "นิธีนนฺติ: ตตฺถ ตตฺถ นิทหิตฺวา ฐปิตานํ
หิรญฺญสุวณฺณาทิปูรานํ นิธิกุมฺภีนํ. ปวตฺตารนฺติ: กิจฺฉชีวิเก ทุคฺคตมนุสฺเส
อนุกมฺปํ กตฺวา "เอหิ, สุเขน เต ชีวิตุปายํ ทสฺเสสฺสามีติ นิธิฏฐานํ
เนตฺวา หตฺถํ ปสาเรตฺวา "อิมํ คเหตฺวา สุขํ ชีวาติ อาจิกฺขนฺตารํ ๒-
@เชิงอรรถ: ๑. ขุ. ชา. ๒๗/๕๒. ตทฏฺฐกถา. ๓/๒๓.
@๒. สี. อาจิกฺขาตารํ. ม. ยุ. อาจิกฺขิตารํ.
วิย. วชฺชทสฺสินนฺติ: เทฺว วชฺชทสฺสิโน: "อิมินา นํ อสารุปฺเปน
วา ขลิเตน วา สงฺฆมชฺเฌ นิคฺคณฺหิสฺสามีติ รนฺธคเวสโก จ,
อญฺญาตญฺญาปนตฺถาย ญาตํ อนุคฺคณฺหนตฺถาย สีลาทีนมสฺส
วุฑฺฒิกามตาย ตํ ตํ วชฺชํ โอโลกเนน อุลฺลุมฺปนวเสน สภาวสณฺฐิโต
จ; อยมิธาธิปฺเปโต, ยถา ทุคฺคตมนุสฺโส "อิมํ คณฺหาหีติ ตชฺเชตฺวาปิ
โปเถตฺวาปิ นิธึ ทสฺสิโต โกปํ น กโรติ, ปมุทิโตว โหติ; เอวเมว
เอวรูเป ปุคฺคเล อสารุปฺปํ วา ขลิตํ วา ทิสฺวา อาจิกฺขนฺเต โกโป
น กาตพฺโพ, ตุฏฺเฐเนว ภวิตพฺพํ, "ภนฺเต มหนฺตํ โว กมฺมํ กตํ
มยฺหํ อาจริยุปชฺฌายฏฐาเน ฐตฺวา โอวทนฺเตหิ, ปุนปิ มํ
โอวเทยฺยาถาติ ปวาเรตพฺพเมว. นิคฺคยฺหวาทินฺติ: เอกจฺโจ หิ
สทฺธิวิหาริกาทีนํ อสารุปฺปํ วา ขลิตํ วา ทิสฺวา "อยํ เม
มุโขทกทานาทีหิ สกฺกจฺจํ อุปฏฺฐหติ; สเจ ตํ วกฺขามิ, น มํ
อุปฏฐหิสฺสติ, เอวํ เม ปริหานิ ภวิสฺสตีติ วตฺตุํ อวิสหนฺโต น
นิคฺคยฺหวาที นาม โหติ; โส อิมสฺมึ สาสเน กจวรํ อากิรติ. โย
ปน ตถารูปํ วชฺชํ  ทิสฺวา วชฺชานุรูปํ ตชฺเชนฺโต ปณาเมนฺโต
ทณฺฑกมฺมํ กโรนฺโต วิหารา นีหรนฺโต สิกฺขาเปติ. อยํ นิคฺคยฺหวาที
นาม; เสยฺยถาปิ สมฺมาสมฺพุทฺโธ. วุตฺตญฺเหตํ ๑- "นิคฺคยฺห นิคฺคยฺหาหํ
อานนฺท วกฺขามิ, ปคฺคยฺห ปคฺคยฺหาหํ อานนฺท วกฺขามิ, โย
สาโร, โส ฐสฺสตีติ. เมธาวินฺติ: ธมฺโมชปญฺญาย สมนฺนาคตํ.
ตาทิสนฺติ: เอวรูปํ ปณฺฑิตํ ภเชยฺย ปยิรุปาเสยฺย; ตาทิสํ หิ
@เชิงอรรถ: ๑. ม. อุ. ๑๔/๒๔๕. ตตฺถ ปน...ปวยฺห ปวยฺหาหนฺติ ทิสฺสติ.
อาจริยํ ภชมานสฺส อนฺเตวาสิกสฺส เสยฺโย โหติ น ปาปิโย
วุฑฺฒิเยว โหติ น ปริหานีติ.
          เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                      ราธตฺเถรวตฺถุ.
                     -------------
                ๒. อสฺสชิปุนพฺพสุกวตฺถุ. (๖๑)
      "โอวเทยฺยานุสาเสยฺยาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน
วิหรนฺโต อสฺสชิปุนพฺพสุเก อารพฺภ กเถสิ.
      เทสนา ปน กิฏาคิริสฺมึ สมุฏฐิตา. เต กิร [๑]- กิญฺจาปิ
อคฺคสาวกานํ สทฺธิวิหาริกา, อลชฺชิโน ปน อเหสุํ ปาปภิกฺขู. เต
ปาปเกหิ อตฺตโน ปริวาเรหิ ปญฺจหิ ภิกฺขุสเตหิ สทฺธึ กิฏาคิริสฺมึ
วิหรนฺตา มาลาวจฺฉํ โรเปนฺติปิ โรปาเปนฺติปีติอาทิกํ นานปฺปการํ
อนาจารํ กโรนฺตา กุลทูสกกมฺมํ กตฺวา ตโต อุปฺปนฺเนหิ ปจฺจเยหิ
ชีวิตํ กปฺเปนฺตา ตํ อาวาสํ เปสลานํ ภิกฺขูนํ อนาวาสํ อกํสุ.
สตฺถา ตํ ปวตฺตึ สุตฺวา เตสํ ปพฺพาชนียกมฺมกรณตฺถาย สปริวาเร
เทฺว อคฺคสาวเก อามนฺเตตฺวา "คจฺฉถ สารีปุตฺตา, เตสุ เย
ตุมฺหากํ วจนํ น กโรนฺติ, เตสํ ปพฺพาชนียกมฺมํ กโรถ: เย
ปน กโรนฺติ, เต โอวทถ อนุสาสถ; โอวทนฺโต หิ อนุสาสนฺโต
อปณฺฑิตานํเยว อปฺปิโย โหติ, [๓]- ปณฺฑิตานํ ปน ปิโย โหติ
มนาโปติ อนุสนฺธึ ฆเฏตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห
@เชิงอรรถ: ๑. ม. เอตฺถนฺตเร "เทฺว ภิกฺขูติ อตฺถิ.
@๒. วินยปิฏก มหาวิภงฺค. ๑/๔๑๕.
@๓. ม. เอตฺถนฺตเร "อมนาโปติ อตฺถิ.
     "โอวเทยฺยานุสาเสยฺย   อสพฺภา จ นิวารเย
      สตํ หิ โส ปิโย โหติ อสตํ โหติ อปฺปิโยติ.
     ตตฺถ "โอวเทยฺยาติ: อุปฺปนฺเน วตฺถุสฺมึ, วทนฺโต โอวทติ
นาม, อนุปฺปนฺเน วตฺถุสฺมึ, "อยโสปิ เต สิยาติอาทิวเสน อนาคตํ
วชฺชํ ทสฺเสนฺโต อนุสาสติ นาม; สมฺมุขา วทนฺโต โอวทติ นาม,
ปรมฺมุขา ทูตํ วา สาสนํ วา เปเสนฺโต อนุสาสติ นาม; สกึ
วทนฺโตปิ โอวทติ นาม, ปุนปฺปุนํ วทนฺโต อนุสาสติ นาม;
โอวทนฺโตเอว วา อนุสาสติ นามาติ เอวํ โอวเทยฺย อนุสาเสยฺย.
อสพฺภาติ: อกุสลธมฺมา นิวาเรยฺย กุสลธมฺเม ปติฏฐาเปยฺยาติ
อตฺโถ. สตนฺติ: โส เอวรูโป ปุคฺคโล พุทฺธาทีนํ สปฺปุริสานํ
ปิโย โหติ; เย ปน อทิฏฐธมฺมา วิติณฺณปรโลกา อามิสจกฺขุกา
ชีวิตตฺถาย ปพฺพชิตา, เตสํ อสตํ โส โอวาทโก อนุสาสโก
"น ตฺวํ อมฺหากํ อุปชฺฌาโย, น อาจริโย, กสฺมา อมฺเห
โอวทสีติ เอวํ มุขสตฺตีหิ วิชฺฌนฺตานํ อปฺปิโย โหตีติ.
         เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสุ.
      สารีปุตฺตโมคฺคลฺลานาปิ ตตฺถ คนฺตฺวา เต ภิกฺขู โอวทึสุ
อนุสาสึสุ. เตสุ เอกจฺเจ โอวาทํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา สมฺมา วตฺตึสุ,
เอกจฺเจ วิพฺภมึสุ, เอกจฺเจ ปพฺพาชนียกมฺมํ ปาปุณึสูติ.
                    อสฺสชิปุนพฺพสุกวตฺถุ.
                     -------------
                  ๓. ฉนฺนตฺเถรวตฺถุ. (๖๒)
      "น ภเช ปาปเก มิตฺเตติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน
วิหรนฺโต ฉนฺนตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิ.
      โส กิรายสฺมา "อมฺหากํ อยฺยปุตฺเตน สทฺธึ มหาภินิกฺขมนํ
นิกฺขมนฺโต ตทา อญฺญํ เอกมฺปิ น ปสฺสามิ, อิทานิ ปน `อหํ
สารีปุตฺโต นาม, อหํ โมคฺคลฺลาโน นาม, มยํ อคฺคสาวกมฺหาติ
วตฺวา อิเม วิจรนฺตีติ เทฺว อคฺคสาวเก อกฺโกสติ. สตฺถา ภิกฺขูนํ
สนฺติกา ตํ ปวตฺตึ สุตฺวา ฉนฺนตฺเถรํ ปกฺโกสาเปตฺวา โอวทิ.
โส ตํขณญฺเญว ตุณฺหี หุตฺวา ปุน คนฺตฺวา เถเร อกฺโกสติเยว.
เอวํ ยาวตติยํ อกฺโกสนฺตํ ปกฺโกสาเปตฺวา สตฺถา โอวทิตฺวา
"ฉนฺน เทฺว อคฺคสาวกา นาม ตุยฺหํ กลฺยาณมิตฺตา อุตฺตมปุริสา,
เอวรูเป กลฺยาณมิตฺเต เสวสฺสุ ภชสฺสูติ วตฺวา อนุสนฺธึ ฆเฏตฺวา
ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห
        "น ภเช ปาปเก มิตฺเต,   น ภเช ปุริสาธเม,
         ภเชถ มิตฺเต กลฺยาเณ,   ภเชถ ปุริสุตฺตเมติ.
     ตสฺสตฺโถ: กายทุจฺจริตาทิอกุสลกมฺมาภิรตา ปาปมิตฺตา นาม,
สนฺธิจฺเฉทนาทิเก วา เอกวีสติอเนสนาปเภเท ๑- วา อฏฺฐาเน นิโยชกา
ปุริสาธมา นาม: อุโภปิ เอเต ปาปมิตฺตา เจว ปุริสาธมา จ; เต
@เชิงอรรถ: ๑. เวฬุทานํ ปตฺตทานํ ปุปฺผทานํ ผลทานํ ทนฺตกฏฺฐทานํ มุโขทกทานํ สินานทานํ
@จุณฺณทานํ มตฺติกาทานํ ปาตุกมฺยตา มุคฺคสุปฺปตา ปาริภฏฺยตา ชงฺฆเปสนิกํ
@เวชฺชกมฺมํ ทูตกมฺมํ ปหิณคมนํ ปิณฺฑปฏิปิณฺฑทานานุปฺปทานํ วตฺถุวิชฺชา
@เขตฺตวิชฺชา นกฺขตฺตวิชฺชา องฺควิชฺชาติ เมตฺตสุตฺตวณฺณนานโย.
น ภเชยฺย น ปยิรุปาเสยฺย; วิปริตา ปน กลฺยาณมิตฺตา เจว
สปฺปุริสา จ, เต ภเชถ ปยิรุปาเสถาติ.
      เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสุ.
      ฉนฺนตฺเถโร ปน โอวาทํ สุตฺวาปิ ปุริมนเยเนว ปุน ภิกฺขู
อกฺโกสติ ปริภาสติ. ปุนปิ สตฺถุ ภิกฺขู อาโรจยึสุ. สตฺถา "ภิกฺขเว
มยิ ธรนฺเต ฉนฺนํ สิกฺขาเปตุํ น สกฺขิสฺสถ, มยิ ปน ปรินิพฺพุเต
สกฺขิสฺสถาติ วตฺวา, ปรินิพฺพานกาเล อายสฺมตา อานนฺเทน "ภนฺเต
กถํ ฉนฺนตฺเถเร อมฺเหหิ ปฏิปชฺชิตพฺพนฺติ วุตฺเต "อานนฺท
ฉนฺนสฺส ภิกฺขุโน พฺรหฺมทณฺโฑ ทาตพฺโพติ อาณาเปสิ. โส  สตฺถริ
ปรินิพฺพุเต อานนฺทตฺเถเรน อาโรปิตํ พฺรหฺมทณฺฑํ สุตฺวา ทุกฺขี
ทุมฺมโน ติกฺขตฺตุํ มุจฺฉิโต ปปติตฺวา "มา มํ ภนฺเต นาสยิตฺถาติ
ยาจิตฺวา สมฺมา วตฺตํ ปูเรนฺโต น จิรสฺเสว สห ปฏิสมฺภิทาหิ
อรหตฺตํ ปาปุณีติ.
                      ฉนฺนตฺเถรวตฺถุ.
                      ----------
                ๔. มหากปฺปินตฺเถรวตฺถุ. (๖๓)
      "ธมฺมปีติ สุขํ เสตีติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน
วิหรนฺโต มหากปฺปินตฺเถรํ อารพฺภ  กเถสิ.
      ตตฺรายํ อนุปุพฺพีกถา:  "อตีเต กิรายสฺมา มหากปฺปิโน
ปทุมุตฺตรพุทฺธสฺส ปาทมูเล กตาภินีหาโร สํสาเร สํสรนฺโต
พาราณสิโต อวิทูเร เอกสฺมึ เปสการคาเม เชฏฺฐกเปสกาโร
หุตฺวา นิพฺพตฺติ. ตทา สหสฺสมตฺตา ปจฺเจกพุทฺธา อฏฺฐ มาเส
หิมวนฺเต วสิตฺวา วสฺสิเก จตฺตาโร มาเส ชนปเท วสนฺติ. เต
เอกวารํ พาราณสิยา อวิทูเร โอตริตฺวา "เสนาสนกรณตฺถาย
หตฺถกมฺมํ ยาจถาติ รญฺโญ สนฺติกํ อฏฺฐ ปจฺเจกพุทฺเธ ปหิณึสุ.
ตทา ปน รญฺโญ วปฺปมงฺคลกาโล โหติ. โส "ปจฺเจกพุทฺธา
กิราคตาติ สุตฺวา นิกฺขมิตฺวา อาคตการณํ ปุจฺฉิตฺวา "อชฺช
ภนฺเต โอกาโส นตฺถิ, เสฺว อมฺหากํ วปฺปมงฺคลํ, ตติยทิวเส
กริสฺสามีติ วตฺวา ปจฺเจกพุทฺเธ อนิมนฺเตตฺวาว ปาวิสิ.
ปจฺเจกพุทฺธา "อญฺญํ คามํ ปวิสิสฺสามาติ ปกฺกมึสุ. ตสฺมึ ขเณ
เชฏฺฐกเปสการสฺส ภริยา เกนจิเทว กรณีเยน พาราณสึ คจฺฉนฺตี
เต ปจฺเจกพุทฺเธ ทิสฺวา วนฺทิตฺวา "กึ ภนฺเต อเวลาย อยฺยา
อาคตาติ ปุจฺฉิตฺวา อาทิโต ปฏฺฐาย ตํ ปวตฺตึ สุตฺวา สทฺธา
ปญฺญาสมฺปนฺนา อิตฺถี "เสฺว ภนฺเต อมฺหากํ ภิกฺขํ คณฺหถาติ
นิมนฺเตสิ. "พหุกา มยํ ภคินีติ. "กิตฺตกา ภนฺเตติ. "สหสฺสมาตฺตา
ภคินีติ "ภนฺเต อิมสฺมึ คาเม สหสฺสมตฺตา วสิมฺหา, เอเกโก
เอเกกสฺส ภิกฺขํ ทสฺสติ, ภิกฺขํ อธิวาเสถ, อหเมว ตุมฺหากํ
วสนฏฺฐานํปิ การาเปสฺสามีติ อาห. ปจฺเจกพุทฺธา อธิวาสยึสุ. สา
คามํ ปวิสิตฺวา อุคฺโฆเสสิ "อหํ สหสฺสมตฺเต ปจฺเจกพุทฺเธ ทิสฺวา
นิมนฺเตสึ, อยฺยานํ นิสีทนฏฺฐานํ สํวิทหถ, ยาคุภตฺตาทีนิ
สมฺปาเทถาติ, คามมชฺเฌ มณฺฑปํ การาเปตฺวา อาสนานิ ปญฺญาเปตฺวา
ปุนทิวเส ปจฺเจกพุทฺเธ นิสีทาเปตฺวา ปณีเตน [๑]- โภชเนน ปริวิสิตฺวา
ภตฺตกิจฺจาวสาเน ตสฺมึ คาเม สพฺพา อิตฺถิโย อาทาย ตาหิ สทฺธึ
ปจฺเจกพุทฺเธ วนฺทิตฺวา เตมาสํ วสนตฺถาย ปฏิญฺญํ คเหตฺวา ปุน
คาเม อุคฺโฆเสสิ "อมฺมตาตา เอเกกกุลโต เอเกโก ปุริโส วาสีอาทีนิ
คเหตฺวา อรญฺญํ ปวิสิตฺวา ทพฺพสมฺภาเร อาหริตฺวา อยฺยานํ
วสนฏฺฐานํ กโรตูติ. คามวาสิโน ตสฺสา วจเน ฐตฺวา เอเกโก เอเกกํ
กตฺวา สทฺธึ รตฺติฏฺฐานทิวาฏฺฐาเนหิ ปณฺณสาลาสหสฺสํ กาเรตฺวา
อตฺตโน อตฺตโน ปณฺณสาลายํ วสฺสูปคเต ปจฺเจกพุทฺเธ "อหํ
สกฺกจฺจํ อุปฏฺฐหิสฺสามิ, อหํ สกฺกจฺจํ อุปฏฺฐหิสฺสามีติ อุปฏฺฐหึสุ.
วสฺสํ วุตฺถกาเล "อตฺตโน อตฺตโน ปณฺณสาลาย วสฺสํ วุตฺถานํ
ปจฺเจกพุทฺธานํ จีวรสาฏเก สชฺเชถาติ สมาทเปตฺวา เอเกกสฺส
สหสฺสมูลํ จีวรํ ๒- ทาเปสิ. ปจฺเจกพุทฺธา วุตฺถวสฺสา อนุโมทนํ
กตฺวา ปกฺกมึสุ. คามวาสิโนปิ อิมํ ปุญฺญํ กตฺวา ตโต ๓- จุตา
ตาวตึสภวเน นิพฺพตฺติตฺวา คณเทวปุตฺตา นาม อเหสุํ. เต ตตฺถ
@เชิงอรรถ: ๑. ม. เอตฺถนฺตเร "ขาทนีเยนาติ อตฺถิ. ๒. สี. ยุ. ติจีวรํ. ๓. ม. อิโต.
ทิพฺพสมฺปตฺตึ อนุภวิตฺวา กสฺสปสมฺมาสมฺพุทฺธกาเล พาราณสิยํ
กุฏุมฺพิกเคเหสุ นิพฺพตฺตึสุ. เชฏฺฐกเปสกาโร เชฏฺฐกกุฏุมฺพิกสฺส
ปุตฺโต อโหสิ. ภริยาปิสฺส เชฏฺฐกกุฏุมฺพิกสฺเสว ธีตา อโหสิ. ตา
สพฺพาปิ วยปฺปตฺตา ปรกุลํ คจฺฉนฺติโย เตสํเยว เคหานิ อคมํสุ.
      อเถกทิวสํ วิหาเร ธมฺมสฺสวนํ สงฺฆุฏฺฐํ. "สตฺถา ธมฺมํ
เทเสตีติ สุตฺวา สพฺเพปิ เต กุฏุมฺพิกา "ธมฺมํ สุณิสฺสามาติ ภริยาย
สทฺธึ วิหารํ อคมํสุ. เตสํ วิหารมชฺฌํ ปวิฏฺฐกฺขเณ วสฺสํ อุฏฺฐหิ.
เยสํ กุลุปกา วา ญาตี วา สามเณราทโย อตฺถิ; เต เตสํ
ปริเวณานิ ปวิสึสุ. เต ปน ตถารูปานํ นตฺถิตาย กตฺถจิ ปวิสิตุํ
อวิสหนฺตา วิหารมชฺเฌเยว อฏฺฐํสุ. อถ เน เชฏฺฐกกุฏุมฺพิโก อาห
"ปสฺสถ อมฺหากํ วิปฺปการํ, กุลปุตฺเตหิ นาม เอตฺตเกน ลชฺชิตุํ
ยุตฺตนฺติ. "อยฺย กึ กโรมาติ. "มยํ วิสฺสาสิกฏฺฐานสฺส อภาเวน
อิมํ วิปฺปการํ ปตฺตา, สพฺเพ ธนํ สํหริตฺวา ปริเวณํ กโรมาติ.
"สาธุ อยฺยาติ. เชฏฺฐโก สหสฺสํ อทาสิ, เสสา ปญฺจ ปญฺจ
สตานิ, อิตฺถิโย อฑฺฒเตยฺยานิ อฑฺฒเตยฺยานิ สตานิ. เต ตํ ธนํ
สํหริตฺวา สหสฺสกูฏาคารปริวารํ สตฺถุ วสนตฺถาย มหาปริเวณํ นาม
อารภึสุ. นวกมฺมสฺส มหนฺตตาย ธเน อปฺปโหนฺเต, ปุพฺเพ
ทินฺนธนโต ปุน อุปฑฺฒุปฑฺฒํ อทํสุ. นิฏฺฐิเต ปริเวเณ, วิหารมหํ
กโรนฺตา พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส สตฺตาหํ มหาทานํ ทตฺวา
วีสติยา ภิกฺขุสหสฺสานํ จีวรานิ สชฺชยึสุ. เชฏฺฐกกุฏุมฺพิกสฺส ปน
ภริยา สพฺเพหิ สมภาคิกํ อกตฺวา อตฺตโน ปญฺญาย ฐิตา
"อติเรกตรํ กตฺวา สตฺถารํ ปูเชสฺสามีติ อโนชปุปฺผวณฺเณน
สหสฺสมูเลน สาฏเกน สทฺธึ อโนชปุปฺผจงฺโคฏกํ คเหตฺวา
อนุโมทนกาเล สตฺถารํ อโนชปุปฺเผหิ ปูเชตฺวา ตํ สาฏกํ สตฺถุ
ปาทมูเล ฐเปตฺวา "ภนฺเต นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตฏฺฐาเน อโนชปุปฺผ-
วณฺณํเยว เม สรีรํ โหตุ, อโนชาเอว จ เม นามํ โหตูติ
ปตฺถนํ  ฐเปสิ. สตฺถา "เอวํ โหตูติ อนุโมทนํ อกาสิ. เต
สพฺเพปิ ยาวตายุกํ ฐตฺวา ตโต จุตา เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา อิมสฺมึ
พุทฺธุปฺปาเท เทวโลกา จวิตฺวา, เชฏฺฐกกุฏุมฺพิโก กุกฺกุฏวตีนคเร
ราชกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปตฺโต มหากปฺปินราชา นาม อโหสิ,
เสสา อมจฺจกุเลสุ นิพฺพตฺตึสุ; เชฏฺฐกกุฏุมฺพิกสฺส ภริยา มทฺทรฏฺเฐ
สาคลนคเร ๑- ราชกุเล นิพฺพตฺติ, อโนชปุปฺผวณฺณเมวสฺสา สรีรํ
อโหสิ. "อโนชาเตฺววสฺสา นามํ กรึสุ, สา วยปฺปตฺตา กปฺปินรญฺโญ
เคหํ คนฺตฺวา อโนชาเทวี นาม อโหสิ, เสสิตฺถิโยปิ อมจฺจกุเลสุ
นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปตฺตา เตสํเยว อมจฺจปุตฺตานํ เคหานิ อคมํสุ.
เต สพฺเพปิ รญฺโญ สมฺปตฺติสทิสํ สมฺปตฺตึ อนุภวึสุ. ยทา ราชา
สพฺพาลงฺการปฺปฏิมณฺฑิโต หตฺถึ อภิรุหิตฺวา วิจรติ; ตทา เตปิ
ตเถว วิจรนฺติ. ตสฺมึ อสฺเสน วา รเถน วา วิจรนฺเต, เตปิ
ตเถว วิจรนฺติ. เอวํ เต เอกโต หุตฺวา กตานํ ปุญฺญานํ
อานุภาเวน เอกโตว สมฺปตฺตึ อนุภวึสุ. รญฺโญ ปน "พโล
พลวาหโน ปุปฺโผ ปุปฺผวาหโน สุปตฺโตติ ปญฺจ อสฺสา โหนฺติ.
@เชิงอรรถ: ๑. สากลนคเรติปิ อตฺถิ.
ราชา เตสุ สุปตฺตํ สยํ อาโรหติ. อิตเร จตฺตาโร อสฺสาโรหานํ
สาสนาหรณตฺถาย อทาสิ. ราชา เต ปาโตว โภเชตฺวา "คจฺฉถ,
เทฺว วา ตีณิ วา โยชนานิ อาหิณฺฑิตฺวา พุทฺธสฺส วา ธมฺมสฺส
วา สงฺฆสฺส วา อุปฺปนฺนภาวํ ญตฺวา มยฺหํ สุขสาสนํ อาหรถาติ
เปเสสิ. เต จตูหิ ทฺวาเรหิ นิกฺขมิตฺวา เทฺว ตีณิ โยชนานิ
อาหิณฺฑิตฺวา สาสนํ อลภิตฺวา ปจฺจาคจฺฉนฺติ.
      อเถกทิวสํ ราชา สุปตฺตํ นาม อสฺสมารุยฺห อมจฺจสหสฺส-
ปริวุโต อุยฺยานํ คจฺฉนฺโต กิลนฺตรูเป ปญฺจสตมตฺเต วาณิชเก
นครํ ปวิสนฺเต ทิสฺวา "อิเม อทฺธานกิลนฺตา, อทฺธา อิเมสํ
สนฺติกา เอกํ ภทฺทกํ สาสนํ โสสฺสามีติ เต ปกฺโกสาเปตฺวา
"กุโต อาคจฺฉถาติ ปุจฺฉิ. "อตฺถิ เทว อิโต วีสติโยชนสตมตฺถเก
สาวตฺถี นาม นครํ, ตโต  อาคจฺฉามาติ. "อตฺถิ  ปน โว
เทเส กิญฺจิ สาสนํ อุปฺปนฺนนฺติ. "เทว อญฺญํ กิญฺจิ นตฺถิ,
สมฺมาสมฺพุทฺโธ ปน อุปฺปนฺโนติ. ราชา ตาวเทว ปญฺจวณฺณาย
ปีติยา ผุฏฺฐสรีโร กิญฺจิ สลฺลกฺเขตุํ อสกฺโกนฺโต มุหุตฺตํ
วีตินาเมตฺวา "ตาตา กึ วเทถาติ ปุจฺฉิ. "พุทฺโธ เทว
อุปฺปนฺโนติ. ราชา ทุติยํปิ ตติยํปิ ตเถว วีตินาเมตฺวา จตุตฺถวาเร
"กึ วเทถ ตาตาติ ปุจฺฉิตฺวา, "พุทฺโธ เทว อุปฺปนฺโนติ
วุตฺเต, "ตาตา สตสหสฺสํ โว ทมฺมีติ วตฺวา "อปรํปิ กิญฺจิ
สาสนํ อตฺถิ ตาตาติ ปุจฺฉิ. "อตฺถิ เทว, ธมฺโม อุปฺปนฺโนติ.
ราชา ตํปิ สุตฺวา ปุริมนเยเนว ตโย วาเร วีตินาเมตฺวา,
จตุตฺถวาเร "ธมฺโมติ ปเท วุตฺเต, "อิธาปิ โว สตสหสฺสํ
ทมฺมีติ วตฺวา "อปรํปิ สาสนํ อตฺถิ ตาตาติ ปุจฺฉิ. "อตฺถิ
เทว, สงฺฆรตนํ อุปฺปนฺนนฺติ. ราชา ตํปิ สุตฺวา ตเถว ตโย
วาเร วีตินาเมตฺวา, จตุตฺถวาเร "สงฺโฆติ ปเท วุตฺเต, "อิธาปิ
โว สตสหสฺสํ ทมฺมีติ วตฺวา อมจฺจสหสฺสํ โอโลเกตฺวา "ตาตา
กึ กริสฺสถาติ ปุจฺฉิ. "เทว กึ กริสฺสถาติ. "อหํ ตาตา `พุทฺโธ
อุปฺปนฺโน, ธมฺโม อุปฺปนฺโน, สงฺโฆ อุปฺปนฺโนติ สุตฺวา น ปุน
นิวตฺติสฺสามิ, สตฺถารํ อุทฺทิสฺส คนฺตฺวา ตสฺส สนฺติเก ปพฺพชิสฺสามีติ.
"มยํปิ เทว ตุมฺเหหิ สทฺธึ ปพฺพชิสฺสามาติ. ราชา สุวณฺณปฏฺเฏ
อกฺขรานิ ลิขาเปตฺวา วาณิชเก อาห "อโนชา นาม เทวี ตุมฺหากํ
ตีณิ สตสหสฺสานิ ทสฺสติ; เอวญฺจ ปน วเทยฺยาถ `รญฺญา กิร เต
อิสฺสริยํ วิสฺสฏฺฐํ, ยถาสุขํ สมฺปตฺตึ ภุญฺชาหีติ; สเจ ปน โว `ราชา
กหนฺติ ปุจฺฉิสฺสติ, `สตฺถารํ อุทฺทิสฺส ปพฺพชิสฺสามีติ วตฺวา คโตติ
อาโรเจยฺยาถาติ. อมจฺจาปิ อตฺตโน อตฺตโน ภริยานํ ตเถว
สาสนานิ ปหิณึสุ. ราชา วาณิชเก อุยฺโยเชตฺวา [๑]- อมจฺจสหสฺสปริวุโต
ตํขณญฺเญว นิกฺขมิ.
      สตฺถาปิ ตํทิวสํ ปจฺจูสกาเล โลกํ โวโลเกนฺโต
มหากปฺปินราชานํ สปริวารํ ทิสฺวา "อยํ มหากปฺปิโน วาณิชกานํ
สนฺติกา ติณฺณํ รตนานํ อุปฺปนฺนภาวํ สุตฺวา เตสํ วจนํ ตีหิ
สตสหสฺเสหิ ปูเชตฺวา รชฺชํ ปหาย อมจฺจสหสฺสปริวุโต มํ อุทฺทิสฺส
ปพฺพชิตุกาโม เสฺว นิกฺขมิสฺสติ, โส สปริวาโร สห ปฏิสมฺภิทาหิ
@เชิงอรรถ: ๑. ม. เอตฺถนฺตเร "อสฺสํ อภิรุยฺหาติ อตฺถิ.
อรหตฺตํ ปาปุณิสฺสติ, ปจฺจุคฺคมนมสฺส กริสฺสามีติ ปุนทิวเส จกฺกวตฺติ
วิย ขุทฺทกคามโภชกํ ปจฺจุคฺคจฺฉนฺโต สยเมว ปตฺตจีวรํ คเหตฺวา
วีสติโยชนสตมคฺคํ ปจฺจุคฺคนฺตฺวา ๑- จนฺทภาคาย นทิยา ตีเร นิโคฺรธ-
รุกฺขมูเล ฉพฺพณฺณรสฺมิโย วิสฺสชฺเชนฺโต นิสีทิ. ราชาปิ อาคจฺฉนฺโต
เอกํ นทึ ปตฺวา "กา นาเมสาติ ปุจฺฉิ. "อารวปจฺฉา ๒- นาม
เทวาติ. "กิมสฺสา ปริมาณํ ตาตาติ. "คมฺภีรโต คาวุตํ, ปุถุลโต
เทฺว คาวุตานิ เทวาติ. "อตฺถิ ปเนตฺถ นาวา วา อุฬุมฺโป วาติ.
"นตฺถิ เทวาติ. "นาวาทีนิ โอโลเกนฺตานํ อมฺหากํ ชาติ ชรํ
อุปเนติ, ชรา มรณํ; อหํ นิพฺเพมติโก หุตฺวา ตีณิ รตนานิ อุทฺทิสฺส
นิกฺขนฺโต, เตสํ อานุภาเวน อิทํ อุทกํ วิย มา อโหสีติ ติณฺณํ
รตนานํ คุณํ อาวชฺเชตฺวา "อิติปิ โส ภควา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธติ
พุทฺธานุสฺสตึ อนุสฺสรนฺโต สปริวาโร อสฺสสหสฺเสน อุทกปิฏฺเฐ
ปกฺขนฺทิ. สินฺธวา ปิฏฺฐิปาสาเณ วิย ปกฺขนฺทึสุ. ขุรานํ อคฺคา เนว ๓-
เตมึสุ. โส ตํ อุตฺตริตฺวา ปุรโต คจฺฉนฺโต อปรํปิ  นทึ ทิสฺวา
"อยํ กา นามาติ ปุจฺฉิ. "นีลวาหนา นาม เทวาติ. "กิมสฺสา
ปริมาณนฺติ. "คมฺภีรโตปิ ปุถุลโตปิ อฑฺฒโยชนํ เทวาติ. เสสํ
ปุริมสทิสเมว. ตํ ปน นทึ ทิสฺวา "สฺวากฺขาโต ภควตา ธมฺโมติ
ธมฺมานุสฺสตึ อนุสฺสรนฺโต ปกฺขนฺทิ. ตํปิ นทึ อติกฺกมิตฺวา [๔]- อปรํปิ
นทึ ทิสฺวา "อยํ กา นามาติ ปุจฺฉิ. "จนฺทภาคา นาม เทวาติ.
@เชิงอรรถ: ๑. คนฺตฺวา [?] ๒. อปรจฺฉาติปิ อตฺถิ. ๓. กตฺถจิ "อคฺคาเนวาติ ทิสฺสติ.
@๔. ม. เอตฺถนฺตเร คจฺฉนฺโตติ อตฺถิ.
"กิมสฺสา ปริมาณนฺติ. "คมฺภีรโตปิ ปุถุลโตปิ โยชนํ เทวาติ. เสสํ
ปุริมสทิสเมว. อิมํ ปน นทึ ทิสฺวา "สุปฏิปนฺโน ภควโต
สาวกสงฺโฆติ สงฺฆานุสฺสตึ อนุสฺสรนฺโต ปกฺขนฺทิ. ตํ ปน  นทึ
อติกฺกมิตฺวา  คจฺฉนฺโต สตฺถุ สรีรโต ฉพฺพณฺณรสฺมิโย อทฺทส.
นิโคฺรธรุกฺขสฺส สาขาวิฏปปลาสานิ โสวณฺณมยานิ วิย อเหสุํ. ราชา
จินฺเตสิ "อยํ โอภาโส เนว จนฺทสฺส, น สุริยสฺส, น เทวมาร-
พฺรหฺมนาคสุปณฺณาทีนํ อญฺญตรสฺส; อทฺธา สตฺถารํ อุทฺทิสฺส
อาคจฺฉนฺโต มหาโคตมพุทฺเธน ทิฏฺโฐ ภวิสฺสามีติ. โส ตาวเทว
อสฺสปิฏฺฐิโต โอตริตฺวา โอนตสรีโร รสฺมีนํ อนุสาเรน สตฺถารํ
อุปสงฺกมิตฺวา มโนสิลารเส นิมุชฺชนฺโต วิย พุทฺธรสฺมีนํ อนฺโต
ปวิสิตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ สทฺธึ อมจฺจสหสฺเสน.
สตฺถา อนุปุพฺพีกถํ กเถสิ. เทสนาวสาเน ราชา สปริวาโร
โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิ. อถ สพฺเพว อุฏฺฐหิตฺวา ปพฺพชฺชํ ยาจึสุ.
สตฺถา "อาคมิสฺสติ นุ โข อิเมสํ กุลปุตฺตานํ อิทฺธิมยปตฺตจีวรนฺติ
อุปธาเรนฺโต "อิเม กุลปุตฺตา ปจฺเจกพุทฺธสหสฺสสฺส จีวรสหสฺสํ
อทํสุ, กสฺสปพุทฺธกาเล วีสติยา ภิกฺขุสหสฺสานํปิ วีสติ จีวรสหสฺสานิ
อทํสุ, อนจฺฉริยํ อิเมสํ อิทฺธิมยปตฺตจีวราคมนนฺติ ญตฺวา
ทกฺขิณหตฺถํ ปสาเรตฺวา "เอถ ภิกฺขโว, จรถ พฺรหฺมจริยํ สมฺมา
ทุกฺขสฺส อนฺตกิริยายาติ อาห. เต ตาวเทว อฏฺฐปริกฺขารธรา
วสฺสสติกตฺเถรา วิย หุตฺวา เวหาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา ปจฺโจโรหิตฺวา
[?] สตฺถารํ วนฺทิตฺวา นิสีทึสุ.
      เตปิ วาณิชกา ราชกุลํ คนฺตฺวา รญฺญา ปหิตสาสนํ
อาโรจาเปตฺวา, เทวิยา. "อาคจฺฉนฺตูติ วุตฺเต, ปวิสิตฺวา วนฺทิตฺวา
เอกมนฺตํ อฏฺฐํสุ. อถ เน เทวี ปุจฺฉิ "ตาตา กึการณา
อาคตตฺถาติ. "มยํ รญฺญา ตุมฺหากํ สนฺติกํ ปหิตา, ตีณิ กิร โน
สตสหสฺสานิ เทถาติ. ๑- "ตาตา อติพหุํ ภณถ, กึ ตุมฺเหหิ  รญฺโญ
กตํ, กิสฺมึ โว ราชา ปสนฺโน เอตฺตกํ ธนํ ทาเปสีติ. "เทวิ น
อญฺญํ กิญฺจิ กตํ, รญฺโญ ปน สาสนํ อาโรจยิมฺหาติ. "สกฺกา ปน
ตาตา มยฺหํปิ อาโรเจตุนฺติ. "สกฺกา เทวีติ. "เตนหิ ตาตา
วเทถาติ. "เทวิ พุทฺโธ โลเก อุปฺปนฺโนติ. สาปิ ตํ สุตฺวา
ปุริมนเยเนว ปีติยา ผุฏฺฐสรีรา ติกฺขตฺตุํ กิญฺจิ อสลฺลกฺเขตฺวา
จตุตฺถวาเร "พุทฺโธติ ปทํ สุตฺวา "ตาตา อิมสฺมึ ปเท รญฺญา
กึ ทินฺนนฺติ. "สตสหสสํ เทวีติ. "ตาตา นานุจฺฉวิกํ  รญฺญา กตํ
เอวรูปํ สาสนํ สุตฺวา ตุมฺหากํ สตสหสฺสํ ททมาเนน, อหํ หิ โว มม
ทุคฺคตปณฺณากาเร ตีณิ สตสหสฺสานิ ทมฺมิ, อปรํ ตุมฺเหหิ กึ
อาโรจิตนฺติ. "อิทญฺจิทญฺจาติ อปรานิปิ เทฺว สาสนานิ อาโรเจสุํ.
เทวี ปุริมนเยเนว ปีติยา ผุฏฺฐสรีรา ติกฺขตฺตุํ กิญฺจิ อสลฺลกฺเขตฺวา
จตุตฺถวาเร ตเถว สุตฺวา ตีณิ ตีณิ สตสหสฺสานิ ทาเปสิ. เอวํ
เต สพฺพานิ ทฺวาทส สตสหสฺสานิ ลภึสุ. อถ เน เทวี ปุจฺฉิ
"ราชา กหํ  ตาตาติ. "เทวิ  `สตฺถารํ อุทฺทิสฺส ปพฺพชิสฺสามีติ
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. อทาสิ เทวีติ.
คโตติ. "มยฺหํ เตน กึ สาสนํ ทินฺนนฺติ. "สพฺพํ กิร เตน
ตุมฺหากํ อิสฺสริยํ วิสฺสฏฺฐํ, ตุมฺเห กิร ยถารุจิยา สมฺปตฺตึ
อนุภวถาติ. "อมจฺจา ปน กหํ ตาตาติ. "เตปิ  `รญฺญา สทฺธึเยว
ปพฺพชิสฺสามาติ คตา เทวีติ. สา เตสํ ภริยาโย ปกฺโกสาเปตฺวา
"อมฺมา ตุมฺหากํ สามิกา `รญฺญา สทฺธึ ปพฺพชิสฺสามาติ คตา,
ตุมฺเห กึ กริสฺสถาติ. "กึ ปน เตหิ อมฺหากํ สาสนํ ปหิตํ
เทวีติ. "เตหิ กิร อตฺตโน สมฺปตฺติ ตุมฺหากํ วิสฺสฏฺฐา, ตุมฺเห
กิร ตํ ยถารุจิยา ปริภุญฺชถาติ. "ตุมฺเห ปน เทวิ กึ กริสฺสถาติ.
"อมฺมา โส ตาว ราชา สาสนํ สุตฺวา มคฺเค ฐิตโกว ตีหิ
สตสหสฺเสหิ ตีณิ รตนานิ ปูเชตฺวา เขฬปิณฺฑํ วิย สมฺปตฺตึ ปหาย
`ปพฺพชิสฺสามีติ นิกฺขนฺโต; มยา ปน ติณฺณํ รตนานํ สาสนํ สุตฺวา
ตีณิ รตนานิ นวหิ สตสหสฺเสหิ ปูชิตานิ; น โข ปเนสา สมฺปตฺติ
นาม รญฺโญเยว ทุกฺขา, มยฺหํปิ ทุกฺขาเยว, โก รญฺโญ ฉฑฺฑิตํ
เขฬปิณฺฑํ ชนฺนุเกหิ ปติฏฺฐหิตฺวา มุเขน คณฺหิสฺสติ, น มยฺหํ
สมฺปตฺติยา อตฺโถ, อหํปิ สตฺถารํ อุทฺทิสฺส คนฺตฺวา ปพฺพชิสฺสามีติ.
"เทวิ มยํปิ ตุมฺเหหิเยว สทฺธึ ปพฺพชิสฺสามาติ. "สเจ  สกฺโกถ,
สาธุ อมฺมาติ. "สกฺโกม เทวีติ. "เตนหิ เอถาติ รถสหสฺสํ
โยชาเปตฺวา รถํ อารุยฺห ตาหิ สทฺธึ นิกฺขมิตฺวา  อนฺตรามคฺเค
ปฐมนทึ ทิสฺวา, ยถา รญฺญา ปุฏฺฐํ; ตเถว ปุจฺฉิตฺวา สพฺพํ
ปวตฺตึ สุตฺวา "รญฺโญ คมนมคฺคํ ๑- โอโลเกถาติ วตฺวา "สินฺธวานํ
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. คตมคฺคํ.
ปทวลญฺชํ น ปสฺสาม เทวีติ วุตฺเต, "ราชา `ตีณิ รตนานิ
อุทฺทิสฺส นิกฺขนฺโตสฺมีติ สจฺจกิริยํ กตฺวา คโต ภวิสฺสติ, อหํปิ ตีณิ
รตนานิ  อุทฺทิสฺส นิกฺขนฺตา, เตสเมว อานุภาเวน อิทํ อุทกํ อุทกํ
วิย มา อโหสีติ ติณฺณํ รตนานํ คุณํ อนุสฺสริตฺวา รถสหสฺสํ
เปเสสิ. อุทกํ  ปิฏฺฐิปาสาณสทิสํ อโหสิ. จกฺกานํ อกฺขคฺคเนมิวฏฺฏิโย
เนว เตมึสุ. เอเตเนว อุปาเยน อิตราปิ เทฺว นทิโย อุตฺตริ.
      สตฺถา ตสฺสา อาคมนภาวํ ญตฺวา, ยถา อตฺตโน สนฺติเก
นิสินฺนา ภิกฺขู น ปญฺญายนฺติ; เอวมกาสิ. สาปิ คจฺฉนฺตี คจฺฉนฺตี
สตฺถุ สรีรโต นิกฺขนฺตรสฺมิโย ทิสฺวา ตเถว จินฺเตตฺวา สตฺถารํ
อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ ฐิตา ปุจฺฉิ "ภนฺเต มหากปฺปิโน
ตุมฺเห อุทฺทิสฺส นิกฺขนฺโต, อาคเตตฺถ มญฺเญ, กหํ โส, อมฺหากํปิ
นํ ทสฺเสถาติ. "นิสีทถ ตาว, อิเธว ตํ ปสฺสิสฺสถาติ. ตา
สพฺพาปิ ตุฏฺฐจิตฺตา "อิเธว กิร นิสินฺนา สามิเก ปสฺสิสฺสามาติ
นิสีทึสุ. สตฺถา อนุปุพฺพีกถํ กเถสิ. อโนชา เทวี เทสนาวสาเน
สปริวารา โสตาปตฺติผลํ ปาปุณิ. มหากปฺปินตฺเถโร ตาสํ วฑฺฒิตํ
ธมฺมเทสนํ สุณนฺโต สปริวาโร สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิ.
ตสฺมึ ขเณ สตฺถา ตาสํ เต ภิกฺขู อรหตฺตํ ปตฺเต ทสฺเสสิ. ตาสํ
กิร อาคตกฺขเณเยว อตฺตโน สามิเก กาสาวธเร มุณฺฑสิเร ทิสฺวา
จิตฺตํ เอกคฺคํ น ภเวยฺย, เตน มคฺคผลานิ ปตฺตุํ น สกฺกุเณยฺยุํ;
ตสฺมา อจลสฺสทฺธาย ปติฏฺฐิตกาเล ตาสํ เต ภิกฺขู อรหตฺตํ ปตฺเต
ทสฺเสสิ. ตาปิ เต ทิสฺวา ปญฺจปฺปติฏฺฐิเตน วนฺทิตฺวา "ภนฺเต
ตุมฺหากํ ตาว ปพฺพชิตกิจฺจํ มตฺถกํ ปตฺตนฺติ วตฺวา สตฺถารํ
วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ ฐิตา ปพฺพชฺชํ ยาจึสุ. "เอวํ กิร วุตฺเต,
สตฺถา อุปฺปลวณฺณาย อาคมนํ จินฺเตสีติ เอกจฺเจ วทนฺติ. สตฺถา
ปน ตา อุปาสิกาโย อาห "สาวตฺถึ คนฺตฺวา ภิกฺขุนูปสฺสเย
ปพฺพชถาติ. ตา อนุปุพฺเพน จาริกญฺจรมานา อนฺตรามคฺเค
มหาชเนน อภิหฏสกฺการสมฺมานา ปทสาว วีสติโยชนสติกํ มคฺคํ
คนฺตฺวา ภิกฺขุนูปสฺสเย ปพฺพชิตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณึสุ. สตฺถาปิ
ภิกฺขุสหสฺสํ อาทาย อากาเสเนว เชตวนํ อคมาสิ.
      ตตฺร สุทํ อายสฺมา มหากปฺปิโน รตฺติฏฺฐานทิวาฏฺฐานาทีสุ
"อโห สุขํ, อโห สุขนฺติ อุทานํ  อุทาเนนฺโต วิจรติ. ภิกฺขู ภควโต
อาโรเจสุํ "ภนฺเต มหากปฺปิโน `อโห สุขํ, อโห สุขนฺติ อุทานํ
อุทาเนนฺโต วิจรติ, อตฺตโน [๑]- รชฺชสุขํ อารพฺภ กเถติ มญฺเญติ.
สตฺถา ตํ ปกฺโกสาเปตฺวา "สจฺจํ กิร ตฺวํ กปฺปิน กามสุขํ รชฺชสุขํ อารพฺภ
อุทานํ อุทาเนสีติ. "ภควา เม ภนฺเต ตํ อารพฺภ อุทานภาวํ วา
อนุทานภาวํ วา ชานาตีติ. สตฺถา "น ภิกฺขเว มม ปุตฺโต กามสุขํ
รชฺชสุขํ อารพฺภ อุทานํ อุทาเนติ, ปุตฺตสฺส ปน เม ธมฺมปีติ [๒]-
อุปฺปชฺชติ, โส อมตมหานิพฺพานํ อารพฺภ เอวํ อุทานํ อุทาเนตีติ
อนุสนฺธึ ฆเฏตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห
      "ธมฺมปีติ สุขํ เสติ        วิปฺปสนฺเนน เจตสา
       อริยปฺปเวทิเต ธมฺเม     สทา รมติ ปณฺฑิโตติ.
@เชิงอรรถ: ๑. ม. เอตฺถนฺตเร "กามสุขนฺติ อตฺถิ.
@๒. ม. เอตฺถนฺตเร "นาม ธมฺมรติ นามาติ อตฺถิ.
       ตตฺถ "ธมฺมปีตีติ: ธมฺมปายโก ธมฺมํ ปิวนฺโตติ อตฺโถ.
ธมฺโม จ นาเมส น สกฺกา ภาชเนน ยาคุอาทีนิ วิย ปาตุํ, นววิธํ
ปน โลกุตฺตรธมฺมํ นามกาเยน ผุสนฺโต อารมฺมณโต สจฺฉิกโรนฺโต
ปริญฺญาภิสมยาทีหิ ทุกฺขาทีนิ อริยสจฺจานิ ปฏิวิชฺฌนฺโต ธมฺมํ
ปิวติ นาม. สุขํ เสตีติ: เทสนาสีสมตฺตเมตํ. จตูหิปิ อิริยาปเถหิ
สุขํ วิหรตีติ อตฺโถ. วิปฺปสนฺเนนาติ: อนาวิเลน นิรุปกฺกิเลเสน.
อริยปฺปเวทิเตติ: พุทฺธาทีหิ อริเยหิ ปเวทิเต สติปฏฺฐานาทิเภเท
โพธิปกฺขิยธมฺเม. สทา รมตีติ: เอวรูโป ธมฺมปีติ วิปฺปสนฺเนน
เจตสา วิหรนฺโต ปณฺฑิจฺเจน สมนฺนาคโต สทา รมติ อภิรมตีติ.
          เทสนาวสาเน  พหู โสตาปนฺนาทโย อเหสุนฺติ.
                    มหากปฺปินตฺเถรวตฺถุ.
                      -----------
                ๕. ปณฺฑิตสามเณรวตฺถุ. (๖๔)
      "อุทกํ หิ นยนฺตีติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน
วิหรนฺโต ปณฺฑิตสามเณรํ อารพฺภ กเถสิ.
      อตีเต กิร กสฺสปสมฺมาสมฺพุทฺโธ วีสติขีณาสวสหสฺสปริวาโร
พาราณสึ อคมาสิ. มนุสฺสา อตฺตโน พลํ สลฺลกฺเขตฺวา อฏฺฐปิ
ทสปิ เอกโต หุตฺวา อาคนฺตุกทานานิ อทํสุ. อเถกทิวสํ สตฺถา
ภตฺตกิจฺจาวสาเน เอวํ อนุโมทนํ อกาสิ "อุปาสกา อิเธกจฺโจ
`อตฺตโน สนฺตกเมว ทาตุํ วฏฺฏติ, กึ ปเรน สมาทปิเตนาติ
อตฺตนาว ทานํ เทติ ปรํ น สมาทเปติ, โส นิพฺพตฺตฏฺฐาเน ๑-
โภคสมฺปทํ ลภติ โน ปริวารสมฺปทํ; เอกจฺโจ ปรํ สมาทเปติ
อตฺตนา น เทติ, โส นิพฺพตฺตฏฺฐาเน ปริวารสมฺปทํ ลภติ
โน โภคสมฺปทํ; เอกจฺโจ อตฺตนาปิ น เทติ ปรมฺปิ น
สมาทเปติ, โส นิพฺพตฺตฏฺฐาเน เนว โภคสมฺปทํ ลภติ โน
ปริวารสมฺปทํ, วิฆาสาโท  หุตฺวา ชีวติ; เอกจฺโจ อตฺตนา จ
เทติ ปรญฺจ สมาทเปติ, โส นิพฺพตฺตฏฺฐาเน โภคสมฺปทมฺปิ
ลภติ ปริวารสมฺปทมฺปีติ. ตํ สุตฺวา สมีเป ฐิโต เอโก
ปณฺฑิตปุริโส จินฺเตสิ "อหนฺทานิ ตถา กริสฺสามิ; ยถา เม
เทฺว สมฺปตฺติโย ภวิสฺสนฺตีติ. โส สตฺถารํ วนฺทิตฺวา อาห "ภนฺเต
เสฺว มยฺหํ ภิกฺขํ คณฺหถาติ. "กิตฺตเกหิ ภิกฺขูหิ อตฺโถติ. "กิตฺตโก
ปน โว ภนฺเต ปริวาโรติ. "วีสติ ภิกฺขุสหสฺสานีติ. "ภนฺเต
สพฺเพหิ สทฺธึ เสฺว มยฺหํ ภิกฺขํ คณฺหถาติ. สตฺถา อธิวาเสสิ. โส
คามํ ปวิสิตฺวา "อมฺมตาตา เสฺว มยา พุทฺธปฺปมุโข ภิกฺขุสงฺโฆ
นิมนฺติโต, ตุมฺเห ยตฺตกานํ ภิกฺขูนํ [๒]- สกฺโกถ ตตฺตกานํ [๓]- เทถาติ
อาโรเจตฺวา วิจรนฺโต, อตฺตโน พลํ สลฺลกฺเขตฺวา "มยํ ทสนฺนํ
ทสฺสาม, มยํ วีสติยา. มยํ สตสฺส, มยํ ปญฺจนฺนํ สตานนฺติ วุตฺเต,
สพฺเพสํ วจนํ อาทิโต ปฏฺฐาย ปณฺเณ อาโรเปสิ. เตน จ
สมเยน ตสฺมึ นคเร อติทุคฺคตภาเวเนว "มหาทุคฺคโตติ ปญฺญาโต
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. นิพฺพตนิพฺพตตฺตฏฺฐาเน. ๒. ม. เอตฺถนฺตเร "ทาตุนฺติ อตฺถิ.
@๓. ม. เอตฺถนฺตเร "ทานนฺติ อตฺถิ.
เอโก ปุริโส อตฺถิ. โส ตํปิ สมฺมุขาคตํ ทิสฺวา "สมฺม มหาทุคฺคต
มยา สฺวาตนาย พุทฺธปฺปมุโข ภิกฺขุสงฺโฆ นิมนฺติโต, เสฺว
นครวาสิโน ทานํ ทสฺสนฺติ, ตฺวํ กตี ภิกฺขู โภเชสฺสสีติ. "สามิ
มยฺหํ กึ ภิกฺขูหิ ภิกฺขูหิ นาม สธนานํ อตฺโถ, มยฺหํ ปน เสฺว
ยาคุอตฺถาย ตณฺฑุลนาฬีมตฺตํปิ นตฺถิ, อหํ ภตึ กตฺวา ชีวามิ, กึ
เม ภิกฺขูหีติ. สมาทปเกน นาม พฺยตฺเตน ภวิตพฺพํ; ตสฺมา โส
เตน "นตฺถีติ วุตฺเตปิ ตุณฺหีภูโต อหุตฺวา เอวมาห "สมฺม
มหาทุคฺคต อิมสฺมึ นคเร สุโภชนํ ภุญฺชิตฺวา สุขุมวตฺถนิวตฺถา
นานาภรณปฺปฏิมณฺฑิตา สิริสยเน สยมานา พหู ชนา สมฺปตฺตึ
อนุภวนฺติ, ตฺวํ ปน ทิวสํ ภตึ กตฺวา กุจฺฉิปูรมตฺตํปิ น ลภสิ;
เอวํ สนฺเตปิ `อหํ ปุพฺเพปิ กิญฺจิ [๑]- อกตตฺตา กิญฺจิ น ลภามีติ
น ชานาสีติ. "ชานามิ สามีติ. "อถ กสฺมา อิทานิ ปุญฺญํ น
กโรสิ, ตฺวํ ยุวา พลสมฺปนฺโน, กึ ตยา ภตึ กตฺวาปิ ยถาพลํ
ทานํ ทาตุํ น วฏฺฏตีติ. โส ตสฺมึ กเถนฺเต สํเวคปฺปตฺโต หุตฺวา
"มยฺหํปิ เอกํ ภิกฺขุํ ปณฺเณ อาโรเปหิ, กญฺจิเทว ภตึ กตฺวา
เอกสฺส ภิกฺขํ ทสฺสามีติ อาห. อิตโร "กึ เอเกน ภิกฺขุนา ปณฺเณ
อาโรปิเตนาติ น อาโรเปสิ. มหาทุคฺคโตปิ เคหํ คนฺตฺวา ภริยํ
อาห "ภทฺเท นครวาสิโน เสฺว สงฺฆสฺส ภตฺตํ กโรนฺติ, อหํปิ
สมาทปเกน `เอกสฺส ภิกฺขํ เทหีติ วุตฺโต, มยํ เสฺว เอกสฺส ภิกฺขํ
ทสฺสามาติ. อถสฺส ภริยา "มยํ ทลิทฺทา, กสฺมา ตยา ปฏิสฺสุตนฺติ
อวตฺวาว "สามิ ภทฺทกํ เต  กตํ, มยํ ปุพฺเพปิ กิญฺจิ อทตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑. ม. เอตฺถนฺตเร "ปุญฺญนฺติ อตฺถิ.
อิทานิ ทุคฺคตา ชาตา, มยํ อุโภปิ ภตึ กตฺวา เอกสฺส ภิกฺขํ
ทสฺสามาติ วตฺวา, อุโภปิ นิกฺขมิตฺวา ภติฏฺฐานํ อคมํสุ. มหาเสฏฺฐี
มหาทุคฺคตํ ทิสฺวา "กึ สมฺม มหาทุคฺคต ภตึ กริสฺสสีติ ปุจฺฉิ.
"อาม อยฺยาติ. "กึ กริสฺสสีติ. "ยํ ตุมฺเห กาเรสฺสถาติ. "เตนหิ
มยํ เสฺว เทฺว ตีณิ ภิกฺขุสตานิ โภเชสฺสาม, เอหิ ทารูนิ  ผาเลหีติ
วาสีผรสุํ นีหริตฺวา ทาเปสิ. มหาทุคฺคโต พาฬฺหํ กจฺฉํ พนฺธิตฺวา
อุสฺสาหปฺปตฺโต วาสึ ปหาย ผรสุํ คณฺหนฺโต ผรสุํ หิตฺวา วาสึ
คณฺหนฺโต ทารูนิ ผาเลติ. อถ นํ เสฏฺฐี อาห "สมฺม ตฺวํ อชฺช
อติวิย อุสฺสาหปฺปตฺโต กมฺมํ กโรสิ, กึ นุ โข การณนฺติ. "สามิ
เอกํ ภิกฺขุํ โภเชสฺสามีติ. ตํ สุตฺวา เสฏฺฐี ปสนฺนมานโส จินฺเตสิ
"อโห อิมินา ทุกฺกรํ กตํ, `อหํ ทุคฺคโตติ ตุณฺหีภาวํ
อนาปชฺชิตฺวา `ภตึ กตฺวา เอกํ ภิกฺขุํ โภเชสฺสามีติ วทตีติ.
เสฏฺฐิภริยาปิ ตสฺส ภริยํ ทิสฺวา "อมฺม กึ กมฺมํ กริสฺสสีติ
ปุจฺฉิตฺวา, "ยํ ตุมฺเห กาเรถาติ วุตฺเต, อุทุกฺขลสาลํ ปเวเสตฺวา
สุปฺปมุสลาทีนิ ทาเปสิ. สา นจฺจนฺตี วิย ตุฏฺฐหฏฺฐา วีหี โกฏฺเฏติ
เจว โอผุนาติ จ. อถ นํ เสฏฺฐิภริยา ปุจฺฉิ "อมฺม อติวิย
ตุฏฺฐหฏฺฐา กมฺมํ กโรสิ, กินฺนุ โข การณนฺติ. "อยฺเย อิมํ ภตึ
กตฺวา มยํปิ เอกํ ภิกฺขุํ โภเชสฺสามาติ. ตํ สุตฺวา เสฏฺฐิภริยาปิ
ตสฺสํ "อโห อยํ ทุกฺกรการิกาติ ปสีทิ. เสฏฺฐี มหาทุคฺคตสฺส
ทารูนํ ผาลิตกาเล "อยนฺเต ภตีติ สาลีนํ จตสฺโส นาฬิโย
ทาเปตฺวา "อยนฺเต ตุฏฺฐิทาโยติ อปราปิ จตสฺโส นาฬิโย
ทาเปสิ. โส เคหํ คนฺตฺวา ภริยํ อาห "มยา ภตึ กตฺวา
สาลิ ลทฺโธ, อยํ นิวาโป ภวิสฺสติ, ตยา ลทฺธาย ภติยา
ทธิเตลกฏุกภณฺฑานิ คณฺหาหีติ. เสฏฺฐิภริยา ปน ตสฺสา เอกํ
สปฺปิกรณฺฑกญฺเจว ทธิภาชนญฺจ กฏุกภณฺฑญฺจ สุทฺธสาลิตณฺฑุลนาฬิญฺจ
ทาเปสิ. อิติ อุภินฺนํปิ นว ตณฺฑุลนาฬิโย อเหสุํ. เต
"เทยฺยธมฺโม โน ลทฺโธติ ตุฏฺฐหฏฺฐา ปาโตว อุฏฺฐหึสุ. ภริยา
มหาทุคฺคตํ อาห "คจฺฉ สามิ, ปณฺณํ ปริเยสิตฺวา อาหราติ. โส
อนฺตราปเณ  ปณฺณํ อทิสฺวา นทีตีรํ คนฺตฺวา "[๑]- อยฺยานํ โภชนํ
ทาตุํ ลภิสฺสามีติ ปหฏฺฐมานโส คายนฺโต ปณฺณํ อุจฺจินาติ.
มหาชาลํ ขิปิตฺวา ฐิตเกวฏฺโฏ "มหาทุคฺคตสฺส สทฺเทน ภวิตพฺพนฺติ
ตํ ปกฺโกสิตฺวา ปุจฺฉิ "อติวิย ตุฏฺฐจิตฺโต คายสิ, กินฺนุ โข
การณนฺติ. "ปณฺณํ อุจฺจินามิ สมฺมาติ. "กึ กริสฺสสีติ. "เอกํ
ภิกฺขุํ โภเชสฺสามีติ. "อโห สุหิโต ภิกฺขุ, โย ตว ปณฺณํ
ขาทิสฺสตีติ. ๒- "กึ กโรมิ สมฺม, อตฺตนา ลทฺธปณฺเณน โภเชสฺสามีติ.
"เตนหิ เอหีติ. "กึ กโรมิ สมฺมาติ. "อิเม มจฺเฉ คเหตฺวา
ปาทคฺฆนกานิ อฑฺฒคฺฆนกานิ กหาปณคฺฆนกานิ จ อุทฺทานานิ
กโรหีติ. โส ตถา อกาสิ. พทฺธพทฺเธ มจฺเฉ นครวาสิโน
นิมนฺติตนิมนฺติตภิกฺขูนํ อตฺถาย หรึสุ. ตสฺส มจฺฉุทฺทานานิ
กโรนฺตสฺเสว, ภิกฺขาจารเวลา สมฺปาปุณิ. โส เวลํ สลฺลกฺเขตฺวา
"คมิสฺสามิ สมฺม, ภิกฺขูนํ อาคมนเวลาติ อาห. "อตฺถิ ปน กิญฺจิ
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. เอตฺถนฺตเร "อชฺชาติ"อตฺถิ.
@๒. สี. ม. ยุ. อโห สุขิโต ภิกฺขุ, โส ตว กึ ปณฺณํ ขาทิสฺสตีติ.
มจฺฉุทฺทานนฺติ. "นตฺถิ สมฺม, สพฺพานิ ขีณานีติ. "เตนหิ มยา อตฺตโน
อตฺถาย วาลิกาย นิกฺขนิตฺวา จตฺตาโร โรหิตมจฺฉา ฐปิตา, สเจปิ
ภิกฺขุํ โภเชตุกาโม, อิเม คเหตฺวา คจฺฉาติ เต ตสฺส อทาสิ.
      ตํ ทิวสํ ปน สตฺถา ปจฺจูสกาเล โลกํ โวโลเกนฺโต
มหาทุคฺคตํ อตฺตโน ญาณชาลสฺส อนฺโต ปวิฏฺฐํ ทิสฺวา "กินฺนุ
โข ภวิสฺสตีติ อาวชฺเชนฺโต "มหาทุคฺคโต `เอกํ ภิกฺขุํ
โภเชสฺสามีติ ภริยาย สทฺธึ หิยฺโย ภตึ อกาสิ, กตรนฺนุ โข ภิกฺขุํ
ลภิสฺสตีติ จินฺเตตฺวา "มนุสฺสา ปณฺเณ อาโรปิตสญฺญาย ภิกฺขุํ
คเหตฺวา อตฺตโน อตฺตโน เคเหสุ นิสีทาเปสฺสนฺติ, มหาทุคฺคโต
มํ ฐเปตฺวา อญฺญํ ภิกฺขุํ น ลภิสฺสตีติ อุปธาเรสิ. พุทฺธา กิร
ทุคฺคเตสุ อนุกมฺปํ กโรนฺติ. ตสฺมา สตฺถา ปาโตว สรีรกิจฺจํ
กตฺวา "มหาทุคฺคตํ สงฺคณฺหิสฺสามีติ คนฺธกุฏึ ปวิสิตฺวา นิสีทิ.
มหาทุคฺคเตปิ มจฺเฉ คเหตฺวา เคหํ ปวิสนฺเต, สกฺกสฺส
ปณฺฑุกมฺพลสิลาสนํ อุณฺหาการํ ทสฺเสสิ. โส "กินฺนุ โข การณนฺติ
โอโลเกนฺโต "หิยฺโย มหาทุคฺคโต `เอกสฺส ภิกฺขุโน ภิกฺขํ
ทสฺสามีติ อตฺตโน ภริยาย สทฺธึ ภตึ อกาสิ, กตรํ นุ โข ภิกฺขุํ
ลภิสฺสตีติ จินฺเตตฺวา "นตฺเถตสฺส อญฺโญ ภิกฺขุ, สตฺถา ปน
`มหาทุคฺคตสฺส สงฺคหํ กริสฺสามีติ คนฺธกุฏิยํ นิสินฺโนว, มหาทุคฺคโต
อตฺตโน อุปกปฺปนกํ ยาคุภตฺตํ ปณฺณสูเปยฺยํปิ ตถาคตสฺส ทเทยฺย,
ยนฺนูนาหํ มหาทุคฺคตสฺส เคหํ คนฺตฺวา ภตฺตการกกมฺมํ กเรยฺยนฺติ
อญฺญาตกเวเสน ตสฺส เคหสมีปํ คนฺตฺวา "อตฺถิ นุ โข กสฺสจิ กิญฺจิ
ภติยา กตฺตพฺพนฺติ ปุจฺฉิ. มหาทุคฺคโต ตํ ทิสฺวา อาห "สมฺม กึ
กมฺมํ กริสฺสสีติ. "อหํ สามิ สพฺพสิปฺปิโก, มยฺหํ อชานนสิปฺปํ
นาม นตฺถิ, ยาคุภตฺตาทีนิปิ สมฺปาเทตุํ ชานามีติ. "สมฺม มยํ
ตว กมฺเมน อตฺถิกา, ตุยฺหํ ปน ทาตพฺพํ ภตึ น ปสฺสามาติ.
"กึ ปน เต กตฺตพฺพนฺติ. "เอกสฺส ภิกฺขุสฺส ภิกฺขํ ทาตุกาโมมฺหิ,
ตสฺส ยาคุภตฺตสํวิธานํ อิจฺฉามีติ. "สเจ ภิกฺขุสฺส ภิกฺขํ ทสฺสสิ,
น เม ภติยา อตฺโถ, กึ มม ปุญฺญํ ทาตุํ น วฏฺฏตีติ. "เอวํ
สนฺเต สาธุ สมฺม, ปวิสาติ. โส ตสฺส เคหํ ปวิสิตฺวา ตณฺฑุลาทีนิ
อาหราเปตฺวา "ตฺวํ คจฺฉ อตฺตโน ปตฺตภิกฺขุํ อาเนหีติ ตํ
อุยฺโยเชสิ. ทานเวยฺยาวฏิโกปิ ปณฺเณ อาโรปิตนิยาเมเนว เตสํ เตสํ
เคหานิ ภิกฺขู ปหิณิ. มหาทุคฺคโต ตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา "มยฺหํ
ปตฺตภิกฺขุํ เทหีติ อาห. โส ตสฺมึ ขเณ สตึ ลภิตฺวา "อหํ ตว
ภิกฺขุํ ปมฺมุฏฺโฐติ อาห. มหาทุคฺคโต ติขิณาย สตฺติยา กุจฺฉิยํ
ปหโฏ วิย "สมฺม กสฺมา มํ  นาเสสิ, อหํปิ ตยา หิยฺโย
สมาทปิโต ภริยาย สทฺธึ ทิวสํ ภตึ กตฺวา อชฺช ปาโตว
ปณฺณตฺถาย นทีตีเร อาหิณฺฑิตฺวา อาคโต, เทหิ เม เอกํ ภิกฺขุนฺติ พาหา
ปคฺคยฺห ปริเทวิ. มนุสฺสา สนฺนิปติตฺวา "กิเมตํ มหาทุคฺคตาติ
ปุจฺฉึสุ. โส ตมตฺถํ อาโรเจสิ. เต เวยฺยาวฏิกํ ปุจฺฉึสุ "สจฺจํ กิร
สมฺม ตยา เอส `ภตึ กตฺวา เอกสฺส ภิกฺขุสฺส ภิกฺขํ เทหีติ
สมาทปิโตติ. "อาม อยฺยาติ. "ภาริยํ เต กมฺมํ กตํ, โย เอตฺตเก
ภิกฺขู สํวิทหนฺโต เอตสฺส เอกํ ภิกฺขุํ นาทาสีติ. โส เตสํ วจเนน
มงฺกุภูโต ตํ อาห "สมฺม มหาทุคฺคต มา มํ นาสยิ, อหํ ตว
การณา มหาวิเหสํ ปตฺโต, มนุสฺสา ปณฺเณ อาโรปิตนิยาเมน
อตฺตโน อตฺตโน ปตฺตภิกฺขู นยึสุ, อตฺตโน เคเห นิสินฺนภิกฺขุํ
นีหริตฺวา เทนฺโต นาม นตฺถิ, สตฺถา ปน มุขํ โธวิตฺวา
คนฺธกุฏิยเมว นิสินฺโน, ราชยุวราชเสนาปติอาทโย สตฺถุ คนฺธกุฏิโต
นิกฺขมนํ โอโลเกตฺวา นิสินฺนา `สตฺถุ ปตฺตํ คเหตฺวา คมิสฺสามาติ,
พุทฺธา นาม ทุคฺคเต อนุกมฺปํ กโรนฺติ, ตฺวํ วิหารํ คนฺตฺวา
`ทุคฺคโตมฺหิ ภนฺเต, มม สงฺคหํ กโรถาติ สตฺถารํ วท; สเจ เต
ปุญฺญํ อตฺถิ, อทฺธา ลจฺฉสีติ. โส วิหารํ อคมาสิ. อถ นํ
อญฺเญสุ ทิวเสสุ วิหาเร วิฆาสาทภาเวน ทิฏฺฐตฺตา  ราชยุวราชาทโย
"มหาทุคฺคต น ตาว ภตฺตกาโล, กสฺมา อาคจฺฉสีติ อาหํสุ. โส
"ชานามิ สามิ  `น ตาว ภตฺตกาโลติ, สตฺถารํ ปน วนฺทิตุํ
อาคจฺฉามีติ วทนฺโต คนฺธกุฏิยา อุมฺมาเร สีสํ ฐเปตฺวา
ปญฺจปฺปติฏฺฐิเตน วนฺทิตฺวา "ภนฺเต อิมสฺมึ นคเร มยา ทุคฺคตตโร
นตฺถิ, อวสฺสโย เม โหถ, กโรถ เม สงฺคหนฺติ อาห. สตฺถา
คนฺธกุฏิทฺวารํ วิวริตฺวา ปตฺตํ นีหริตฺวา ตสฺส หตฺเถ ฐเปสิ. โส
จกฺกวตฺติสิรึ ปตฺโต วิย อโหสิ. ราชยุวราชาทโย อญฺญมญฺญสฺส
มุขานิ โอโลกยึสุ. มหาทุคฺคตสฺส สตฺถารา ทินฺนปตฺตํ หิ โกจิ
อิสฺสริยวเสน คเหตุํ สมตฺโถ นาม นตฺถิ. เอวํ ปน วทึสุ "สมฺม
มหาทุคฺคต สตฺถุ ปตฺตํ อมฺหากํ เทหิ, เอตฺตกนฺนาม สหสฺสํ วา
สตสหสฺสํ วา เต ธนํ ทสฺสาม, ตฺวํ ทุคฺคโต ธนํ คณฺห, กินฺเต
ปตฺเตนาติ. มหาทุคฺคโต "น กสฺสจิ ทสฺสามิ, น เม ธเนน
อตฺโถ, สตฺถารํเยว โภเชสฺสามีติ อาห. อวเสสา ตํ ยาจิตฺวา
ปตฺตํ อลภิตฺวา นิวตฺตึสุ. ราชา ปน "มหาทุคฺคโต ธเนน
ปโลภิยมาโนปิ สตฺถุ ปตฺตํ น เทติ, สตฺถารา จ สยํ ทินฺนํ โกจิ
คเหตุํ น สกฺโกติ, อิมสฺส เทยฺยธมฺโม นาม กิตฺตโก ภวิสฺสติ,
อิมินา เทยฺยธมฺมสฺส ทินฺนกาเล สตฺถารํ อาทาย เคหํ เนตฺวา
มยฺหํ สมฺปาทิตํ อาหารํ ทสฺสามีติ จินฺเตตฺวา สตฺถารา สทฺธึเยว
อคมาสิ. สกฺโกปิ เทวราชา ยาคุภตฺตปณฺณาทีนิ สมฺปาเทตฺวา
สตฺถุ นิสีทนารหํ อาสนํ ปญฺญาเปตฺวา นิสีทิ. มหาทุคฺคโต
สตฺถารํ เนตฺวา "ปวิสถ ภนฺเตติ อาห. วสนเคหญฺจสฺส นีจํ
โหติ, อโนนเตน ปวิสิตุํ น สกฺกา, พุทฺธา จ นาม เคหํ
ปวิสนฺตา น โอนมิตฺวา ปวิสนฺติ, เคหํ หิ ปวิสนกาเล มหาปฐวี
วา เหฏฺฐา โอคจฺฉติ, เคหํ วา อุทฺธํ คจฺฉติ. ๑- อิทํ เตสํ
สุทินฺนสฺส ทานสฺส ผลํ. ปุน นิกฺขมิตฺวา คตกาเล สพฺพํ ปากติกเมว
โหติ; ตสฺมา สตฺถา ฐิตโกว เคหํ ปวิสิตฺวา สกฺเกน ปญฺญตฺตาสเน
นิสีทิ. สตฺถริ นิสินฺเน, ราชา อาห "สมฺม มหาทุคฺคต ตยา
อมฺหากํ ยาจนฺตานํปิ สตฺถุ ปตฺโต น ทินฺโน, ปสฺสาม ตาว,
กีทิโส เต สตฺถุ สกฺกาโร กโตติ. อถ สกฺโก ยาคุภตฺตาทีนิ
วิวริตฺวา ทสฺเสสิ. เตสํ วาสคนฺโธ สกลนครํ ฉาเทตฺวา อฏฺฐาสิ.
ราชา ยาคุอาทีนิ โอโลเกตฺวา ภควนฺตํ อาห "ภนฺเต อหํ
`มหาทุคฺคตสฺส เทยฺยธมฺโม กิตฺตโก ภวิสฺสติ, อิมินา เทยฺยธมฺเม
@เชิงอรรถ: ๑. อุคฺคจฺฉตีติปิ ทิสฺสติ.
ทินฺเน สตฺถารํ เคหํ เนตฺวา อตฺตโน สมฺปาทิตํ อาหารํ ทสฺสามีติ
จินฺเตตฺวา อาคโต, มยา เอวรูโป อาหาโร น ทิฏฺฐปุพฺโพ,
มยิ อิธ ฐิเต มหาทุคฺคโต อติกิลเมยฺย, คจฺฉามหนฺติ สตฺถารํ
วนฺทิตฺวา ปกฺกามิ.
      สกฺโกปิ สตฺถารํ ยาคุอาทีนิ ทตฺวา สกฺกจฺจํ ปริวิสิ, สตฺถาปิ
กตภตฺตกิจฺโจ อนุโมทนํ กตฺวา อุฏฺฐายาสนา ปกฺกามิ. สกฺโก
มหาทุคฺคตสฺส สญฺญํ อทาสิ. โส ปตฺตํ คเหตฺวา สตฺถารํ อนุคจฺฉิ.
สกฺโก นิวตฺติตฺวา มหาทุคฺคตสฺส เคหทฺวาเร ฐิโต อากาสํ
โอโลเกสิ. อากาสโต สตฺตรตนวสฺสํ วสฺสิตฺวา ตสฺส เคเห
สพฺพภาชนานิ ปูเรตฺวา สกลํ เคหํ ปูเรสิ. ตสฺส เคเห โอกาโส
นาโหสิ. ตสฺส ภริยา ทารเก หตฺเถสุ คเหตฺวา นีหริตฺวา พหิ
อฏฺฐาสิ. โส สตฺถารํ อนุคนฺตฺวา นิวตฺโต ทารเก พหิ ทิสฺวา
"กึ อิทนฺติ ปุจฺฉิ. "สามิ สกลํ โน เคหํ สตฺตหิ รตเนหิ
ปริปุณฺณํ, ปวิสิตุํ โอกาโส นตฺถีติ. โส "อชฺเชว เม ทาเนน
วิปาโก ทินฺโนติ จินฺเตตฺวา รญฺโญ สนฺติกํ คนฺตฺวา ราชานํ
วนฺทิตฺวา, "กสฺมา อาคโตสีติ วุตฺเต, อาห "เทว เม เคหํ
สตฺตหิ รตเนหิ ปุณฺณํ, ตํ ธนํ คณฺหถาติ. ราชา "อโห พุทฺธานํ
ทินฺนทานํ อชฺเชว มตฺถกํ ปตฺตนฺติ จินฺเตตฺวา ตํ อาห "กึ เต
ลทฺธุํ วฏฺฏตีติ. "ธนาหรณตฺถาย สกฏสหสฺสํ เทถาติ. ราชา
สกฏสหสฺสํเปเสตฺวาธนํอาหราเปตฺวาราชงฺคเณ โอกิราเปสิ. ตาลปฺปมาโณ
ราสิ อโหสิ. ราชา นาคเร สนฺนิปาตาเปตฺวา "อิมสฺมึ นคเร อตฺถิ
กสฺสจิ เอตฺตกํ ธนนฺติ ปุจฺฉิ. "นตฺถิ เทวาติ. "เอวํ มหาธนสฺส
กึ กาตุํ วฏฺฏตีติ. "เสฏฺฐิฏฺฐานํ เทวาติ. ราชา ตสฺส มหาสกฺการํ
กตฺวา เสฏฺฐิฏฺฐานํ ทาเปสิ. อถสฺส ปุพฺเพ เอกสฺส เสฏฺฐิโน
เคหฏฺฐานํ อาจิกฺขิตฺวา "เอตฺถ ชาตคจฺเฉ หาเรตฺวา เคหํ
อุฏฺฐาเปตฺวา วสาหีติ อาห. ตสฺส ตณฺฐานํ โสเธตฺวา ๑- สมํ กตฺวา
ภูมิยา ขนิยมานาย, อญฺญมญฺญํ อาหจฺจ นิธิกุมฺภิโย อุฏฺฐหึสุ. รญฺโญ
อาโรจิเต, "ตว ปุญฺเญเนว นิพฺพตฺตา, ตฺวเมว คณฺหาหีติ อาห.
โส เคหํ กาเรตฺวา สตฺตาหํ พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส มหาทานํ
อทาสิ. ตโต ปรํปิ ยาวตายุกํ ติฏฺฐนฺโต ปุญฺญานิ กริตฺวา
อายุหปริโยสาเน เทวโลเก นิพฺพตฺโต เอกํ พุทฺธนฺตรํ ทิพฺพสมฺปตฺตึ
อนุภวิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท ตโต จุโต สาวตฺถิยํ สารีปุตฺตตฺเถรสฺส
อุปฏฺฐากกุเล เชฏฺฐธีตุ กุจฺฉิยํ ปฏิสนฺธึ คณฺหิ.
       อถสฺสา มาตาปิตโร คพฺภสฺส ปติฏฺฐิตภาวํ ญตฺวา ๒-
คพฺภปริหารํ อทํสุ. ตสฺสาปเรน สมเยน เอวรูโป โทหโฬ อุปฺปชฺชิ
"อโห วตาหํ ธมฺมเสนาปตึ อาทึ กตฺวา ปญฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานํ
โรหิตมจฺฉรเสน ทานํ ทตฺวา กาสายานิ วตฺถานิ นิวาเสตฺวา
อาสนปริยนฺเต นิสินฺนา เตสํ ภิกฺขูนํ อุจฺฉิฏฺฐภตฺตํ ภุญฺเชยฺยนฺติ.
สา มาตาปิตูนํ อาจิกฺขิตฺวา ตถา อกาสิ. โทหโฬ ปฏิปฺปสฺสมฺภิ.
อถสฺสา ตโต ปเรสุปิ สตฺตสุ มงฺคเลสุ โรหิตมจฺฉรเสเนว
ธมฺมเสนาปติตฺเถรปฺปมุขานิ ปญฺจ ภิกฺขุสตานิ โภเชสุํ. สพฺพํ
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. โสเธตุํ.  ๒. สี. ยุ. สุตฺวา.
ติสฺสกุมารสฺส วตฺถุมฺหิ ๑- วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ. อิมสฺส ปน
มหาทุคฺคตกาเล ทินฺนสฺส โรหิตมจฺฉรสทานสฺเสว นิสฺสนฺโท.
นามคฺคหณทิวเส ปนสฺส "ภนฺเต ทาสสฺส โว สิกฺขาปทานิ
เทถาติ มาตรา วุตฺเต, เถโร อาห "โก นาโม ๒- อยํ ทารโกติ.
"ภนฺเต อิมสฺส กุจฺฉิยํ ปฏิสนฺธิคฺคหณกาลโต ปฏฺฐาย อิมสฺมึ
เคเห ชฬา เอฬมูคาปิ ปณฺฑิตา ชาตา; ตสฺมา เม ปุตฺตสฺส
`ปณฺฑิตทารโกเตฺวว นามํ ภวิสฺสตีติ. เถโร สิกฺขาปทานิ อทาสิ.
ชาตทิวสโต ปฏฺฐาย ปนสฺส "นาหํ มม ปุตฺตสฺส อชฺฌาสยํ
ภินฺทิสฺสามีติ มาตุ จิตฺตํ อุปฺปชฺชิ. โส สตฺตวสฺสิกกาเล มาตรํ
อาห "อหํ เถรสฺส สนฺติเก ปพฺพชิสฺสามีติ. สา "สาธุ ตาต,
`อหํ ตว อชฺฌาสยํ น ภินฺทิสฺสามิจฺเจวํ มนํ อุปฺปาเทสินฺติ
วตฺวา เถรํ นิมนฺเตตฺวา โภเชตฺวา "ภนฺเต ทาโส โว ปพฺพชิตุกาโม,
อหํ อิมํ สายณฺหสมเย วิหารํ เนสฺสามีติ  เถรํ อุยฺโยเชตฺวา ญาตเก
สนฺนิปาเตตฺวา "มม ปุตฺตสฺส คิหิกาเล กตฺตพฺพํ สกฺการํ อชฺเชว
กริสฺสามาติ มหนฺตํ สกฺการํ กาเรตฺวา ตํ อาทาย วิหารํ คนฺตฺวา
"อิมํ ภนฺเต ปพฺพาเชถาติ เถรสฺส อทาสิ. เถโร ปพฺพชฺชาย
ทุกฺกรภาวํ อาจิกฺขิตฺวา "กริสฺสามหํ ภนฺเต ตุมฺหากํ โอวาทนฺติ
วุตฺเต, "เตนหิ เอหีติ เกเส เตเมตฺวา ตจปญฺจกกมฺมฏฺฐานํ
อาจิกฺขิตฺวา ปพฺพาเชสิ. มาตาปิตโรปิสฺส สตฺตาหํ วิหาเรเยว
วสนฺตา พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส โรหิตมจฺฉรเสเนว ทานํ
@เชิงอรรถ: ๑. พาลวคฺควณฺณนายํ วนวาสิติสฺสตฺเถรวตฺถุนาเมน อาคตมิทํ.
@๒. โก นามาติ ภวิตพฺพํ. ญ. ว. โกนาโมติ วา ภวิตพฺพํ โกนาโม
@เต อุปชฺฌาโยติอาทีสุ วิย.
ทตฺวา สตฺตเม ทิวเส สายํ เคหํ อคมํสุ.
      เถโร อฏฺฐเม ทิวเส อนฺโตคามํ คจฺฉนฺโต ตํ อาทาย
ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธึ น อคมาสิ. กึการณา? น ตาวสฺส
จีวรปตฺตคฺคหณานิ วา อิริยาปโถ วา ปาสาทิโก โหติ; อปิจ วิหาเร
เถรสฺส กตฺตพฺพวตฺตํ อตฺถิ, เถโรปิจ, ภิกฺขุสงฺเฆ อนฺโตคามํ ปวิฏฺเฐ,
สกลวิหารํ วิจรนฺโต อสมฺมฏฺฐฏฺฐานํ สมฺมชฺชิตฺวา ตุจฺฉภาชเนสุ
ปานียปริโภชนียานิ อุปฏฺฐเปตฺวา ทุนฺนิกฺขิตฺตานิ มญฺจปีฐาทีนิ
ปฏิสาเมตฺวา ปจฺฉา คามํ ปวิสติ; อปิจ "ติตฺถิยา ตุจฺฉวิหารํ ปวิสิตฺวา
`ปสฺสถ สมณสฺส โคตมสฺส สาวกานํ นิสินฺนฏฺฐานานีติ วตฺตุํ มา
ลภึสูติ สกลวิหารํ ปฏิชคฺคิตฺวา ปจฺฉา คามํ ปวิสติ; ตสฺมา
ตํ ทิวสํปิ สามเณเรเนว ปตฺตจีวรํ คาหาเปตฺวา ทิวาตรํ คามํ ๑-
ปาวิสิ. สามเณโร อุปชฺฌาเยน สทฺธึ คจฺฉนฺโต อนฺตรามคฺเค
มาติกํ ทิสฺวา "ภนฺเต อิทํ กินฺนามาติ ปุจฺฉิ. "มาติกา นาม
สามเณราติ. "อิมาย กึ กโรนฺตีติ. "อิโต จิโต จ อุทกํ
หริตฺวา อตฺตโน สสฺสกมฺมํ กโรนฺตีติ. "กึ ปน ภนฺเต อุทกสฺส
จิตฺตํ อตฺถีติ. "นตฺถาวุโสติ. "เอวรูปํ อจิตฺตกํ อตฺตโน
อิจฺฉิติจฺฉิตฏฺฐานํ หรนฺติ ภนฺเตติ. "อามาวุโสติ. โส จินฺเตสิ
"สเจ เอวรูปมฺปิ อจิตฺตกํ อตฺตโน อิจฺฉิติจฺฉิตฏฺฐานํ หริตฺวา
กมฺมํ กโรนฺติ; กสฺมา สจิตฺตกาปิ จิตฺตํ อตฺตโน วเส วตฺเตตฺวา
สมณธมฺมํ กาตุํ น สกฺขิสฺสนฺตีติ. โส ปุรโต คจฺฉนฺโต
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. "คามนฺติ นตฺถิ."
อุสุกาเร สรทณฺฑกํ อคฺคิมฺหิ ตาเปตฺวา อกฺขิโกฏิยา โอโลเกตฺวา
อุชุํ กโรนฺเต ทิสฺวา "ภนฺเต อิเม เก นามาติ ปุจฺฉิ. "อุสุการา
นามาวุโสติ. "กึ ปน เต กโรนฺตีติ. "อคฺคิมฺหิ ตาเปตฺวา
สรทณฺฑกํ อุชุํ กโรนฺตีติ. "สจิตฺตโก ภนฺเต เอโสติ. "อจิตฺตโก
อาวุโสติ. โส จินฺเตสิ "สเจ อจิตฺตกํ คเหตฺวา อคฺคิมฺหิ
ตาเปตฺวา อุชุํ กโรนฺติ; กสฺมา สจิตฺตกาปิ อตฺตโน จิตฺตํ
วเส วตฺเตตฺวา สมณธมฺมํ กาตุํ น สกฺขิสฺสนฺตีติ. อถ ปุรโต
คนฺตฺวา อรเนมินาภิอาทีนิ ตจฺฉนฺเต ทิสฺวา "ภนฺเต อิเม เก
นามาติ ปุจฺฉิ. "ตจฺฉกา นามาวุโสติ. "กึ ปน เต กโรนฺตีติ.
"ทารูนิ คเหตฺวา ยานกาทีนํ จกฺกานิ กโรนฺติ อาวุโสติ.
"เอตานิ ปน สจิตฺตกานิ ภนฺเตติ. "อจิตฺตกานิ อาวุโสติ.
อถสฺส เอตทโหสิ "สเจ อจิตฺตกานิ กฏฺฐกลิงฺครานิ คเหตฺวา
จกฺกาทีนิ กโรนฺติ;  สจิตฺตกา กสฺมา อตฺตโน จิตฺตํ วเส
วตฺเตตฺวา สมณธมฺมํ กาตุํ น สกฺขิสฺสนฺตีติ. โส อิมานิ
การณานิ ทิสฺวา "ภนฺเต สเจ ตุมฺหากํ ปตฺตจีวรํ ตุมฺเห
คณฺเหยฺยาถ; อหํ นิวตฺเตยฺยนฺติ. เถโร "อยํ อธุนา ปพฺพชิโต
ทหรสามเณโร มํ อนุพนฺธมาโน เอวํ วทตีติ จิตฺตํ
อนุปฺปาเทตฺวาว "อาหร สามเณราติ วตฺวา อตฺตโน ปตฺตจีวรํ
อคฺคเหสิ. สามเณโรปิ อุปชฺฌายํ วนฺทิตฺวา นิวตฺตนฺโต "ภนฺเต
มยฺหํ อาหารํ อาหรนฺตา โรหิตมจฺฉรเสเนว อาหเรยฺยาถาติ อาห.
"กหํ ลภิสฺสามิ อาวุโสติ. "ภนฺเต สเจ อตฺตโน ปุญฺเญน
อลภนฺตา มม ปุญฺเญน ลภิสฺสถาติ อาห. เถโร "ทหรสามเณรสฺส
พหิ นิสินฺนกสฺส ปริปนฺโถปิ ภเวยฺยาติ กุญฺจิกํ ทตฺวา "มยฺหํ
วสนคพฺภสฺส ทฺวารํ วิวริตฺวา อนฺโต ปวิสิตฺวา นิสีเทยฺยาสีติ
อาห. โส ตถา กตฺวา อตฺตโน กรชกาเย ญาณํ โอตาเรตฺวา
อตฺตภาวํ สมฺมสนฺโต นิสีทิ.
      อถสฺส คุณเตเชน สกฺกสฺส อาสนํ อุณฺหาการํ ทสฺเสสิ.
โส "กินฺนุ โข การณนฺติ อุปธาเรนฺโต "ปณฺฑิตสามเณโร
อุปชฺฌายสฺส ปตฺตจีวรํ ทตฺวา `สมณธมฺมํ กริสฺสามีติ นิวตฺโต,
มยาปิ ตตฺถ คนฺตุํ วฏฺฏตีติ จินฺเตตฺวา, จตฺตาโร มหาราเช
อามนฺเตตฺวา "วิหารสฺส อุปวเน วิจรนฺเต สกุเณ ปลาเปตฺวา
สมนฺตา อารกฺขํ คณฺหถาติ วตฺวา, จนฺทเทวปุตฺตํ "จนฺทมณฺฑลํ
อากฑฺฒิตฺวา คณฺหาหีติ, สุริยเทวปุตฺตํ "สุริยมณฺฑลํ อากฑฺฒิตฺวา
คณฺหาหีติ วตฺวา, สยํ คนฺตฺวา อาวิญฺชนรชฺชุฏฺฐาเน อารกฺขํ
คเหตฺวา อฏฺฐาสิ. วิหาเร ปุราณปณฺณสฺสาปิ สทฺโท นาโหสิ.
สามเณรสฺส จิตฺตํ เอกคฺคํ อโหสิ. โส  อนฺตราภตฺเตเยว
อตฺตภาวํ สมฺมสิตฺวา ตีณิ ผลานิ ปาปุณิ. เถโรปิ "สามเณโร
วิหาเร นิสินฺโน, ตสฺส อุปกปฺปนกํ โภชนํ อสุกกุเล นาม
สกฺกา ลทฺธุนฺติ เอกํ เปมคารวยุตฺตํ อุปฏฺฐากกุลํ อคมาสิ.
ตตฺถ จ มนุสฺสา ตํ ทิวสํ โรหิตมจฺเฉ ลภิตฺวา เถรสฺเสว
อาคมนํ โอโลเกนฺตา นิสีทึสุ. เต เถรํ อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา
"ภนฺเต ภทฺทกํ โว กตํ อิธาคจฺฉนฺเตหีติ อนฺโต ปเวเสตฺวา
ยาคุขชฺชกาทีนิ ทตฺวา โรหิตมจฺฉรเสน ปิณฺฑปาตํ อทํสุ. เถโร
หรณาการํ ๑- ทสฺเสสิ. มนุสฺสา "ปริภุญฺชถ ภนฺเต, หรณกภตฺตํปิ
ลภิสฺสถาติ วตฺวา เถรสฺส ภตฺตกิจฺจาวสาเน ปตฺตํ โรหิตมจฺฉรสโภชนสฺส
ปูเรตฺวา อทํสุ. เถโร "สามเณโร เม ฉาโตติ
สีฆํ อคมาสิ. สตฺถาปิ ตํ ทิวสํ สกาลสฺเสว ภุญฺชิตฺวา วิหารํ
คนฺตฺวา "ปณฺฑิตสามเณโร อุปชฺฌายสฺส ปตฺตจีวรํ ทตฺวา
`สมณธมฺมํ กริสฺสามีติ นิวตฺโต; นิปฺปชฺชิสฺสติ นุ โข อสฺส
ปพฺพชิตกิจฺจนฺติ อุปธาเรนฺโต ติณฺณํ ผลานํ ปตฺตภาวํ ญตฺวา
"อรหตฺตสฺส อุปนิสฺสโย อตฺถิ นตฺถีติ อาวชฺเชนฺโต "อตฺถีติ
ทิสฺวา "ปุเรภตฺตเมว อรหตฺตํ ปตฺตุํ สกฺขิสฺสติ น สกฺขิสฺสตีติ
อุปธาเรนฺโต "สกฺขิสฺสตีติ อญฺญาสิ. อถสฺส เอตทโหสิ "สารีปุตฺโต
สามเณรสฺส ภตฺตมาทาย สีฆมาคจฺฉติ, อนฺตรายํปิสฺส กเรยฺย,
ทฺวารโกฏฺฐเก อารกฺขํ คเหตฺวา นิสีทิสฺสามิ, อถ นํ จตฺตาโร ปญฺเห
ปุจฺฉิสฺสามิ, ตสฺมึ วิสฺสชฺชมาเน สามเณโร สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ
ปาปุณิสฺสตีติ ตโต คนฺตฺวา ทฺวารโกฏฺฐเก ฐตฺวา สมฺปตฺตํ
เถรํ จตฺตาโร ปญฺเห ปุจฺฉิ. ปุฏฺฐปญฺเห เถโร วิสฺสชฺเชสิ.
      ตตฺริทํ ปุจฺฉาวิสฺสชฺชนํ: สตฺถา กิร นํ อาห "สารีปุตฺต
กินฺเต ลทฺธนฺติ. "อาหาโร ภนฺเตติ. "อาหาโร นาม กิมาหรติ
สารีปุตฺตาติ. "เวทนํ ภนฺเตติ. "เวทนา กิมาหรติ สารีปุตฺตาติ.
"รูปํ ภนฺเตติ. "รูปํ ปน กิมาหรติ สารีปุตฺตาติ. "ผสฺสํ ภนฺเตติ.
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. คมนาการํ.
ตตฺรายํ อธิปฺปาโย: ชิฆจฺฉิเตน หิ ปริภุตฺโต อาหาโร ตสฺส
ขุทํ ปฏิหนิตฺวา สุขํ เวทนํ อาหรติ. อาหารปริโภเคน สุขิตสฺส
สุขาย เวทนาย อุปฺปชฺชมานาย สรีเร วณฺณสมฺปตฺติ โหติ,
เอวํ เวทนา รูปํ อาหรติ, สุขิโต ปน อาหารชรูปวเสน
อุปฺปนฺนสุขโสมนสฺโส "อิทานิ เม อสฺสาโท ชาโตติ นิปฺปชฺชนฺโต
วา นิสีทนฺโต วา สุขสมฺผสฺสํ ปฏิลภติ.
      เอวํ อิเมสุ จตูสุ ปญฺเหสุ วิสฺสชฺชิเตสุ, สามเณโร สห
ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปตฺโต. สตฺถาปิ เถรํ อาห "คจฺฉ
สารีปุตฺต, ตว สามเณรสฺส ภตฺตํ เทหีติ. เถโร คนฺตฺวา ทฺวารํ
อาโกเฏสิ. สามเณโร นิกฺขมิตฺวา เถรสฺส หตฺถโต ปตฺตํ
คเหตฺวา เอกมนฺตํ ฐเปตฺวา ตาลวณฺเฏน เถรํ วีชิ. อถ นํ
เถโร อาห "สามเณร ภตฺตกิจฺจํ กโรหีติ. "ตุมฺเห ปน ภนฺเตติ.
"กตํ มยา ภตฺตกิจฺจํ, ตฺวํ กโรหีติ. สตฺตวสฺสิโก ทารโก
ปพฺพชิตฺวา อฏฺฐเม ทิวเส ตํขณํ วิกสิตปทุมสทิโส อรหตฺตํ ปตฺโต ๑-
ภตฺตปกฺขิปนฏฺฐานํ ๒- ปจฺจเวกฺขนฺโต นิสีทิตฺวา ภตฺตกิจฺจมกาสิ.
เตน ปตฺตํ โธวิตฺวา ปฏิสามิตกาเล จนฺทเทวปุตฺโต จนฺทมณฺฑลํ
วิสฺสชฺเชสิ, สุริยเทวปุตฺโต สุริยมณฺฑลํ วิสฺสชฺเชสิ, จตฺตาโร มหาราชา
จตุทฺทิสํ อารกฺขํ วิสฺสชฺเชสุํ, สกฺโก เทวราชา อาวิญฺชนเก
อารกฺขํ วิสฺสชฺเชสิ, สุริโย มชฺฌฏฺฐานโต คลิตฺวา คโต.
      ภิกฺขู อุชฺฌายึสุ "ฉายา อธิกปฺปมาณา ชาตา, สุริโย
@เชิงอรรถ: ๑.สี. ยุ. "อรหตฺตํ ปตฺโตติ นตฺถิ.  ๒. สี. ยุ. ปจฺจเวกฺขณฏฺฐานํ.
มชฺฌฏฺฐานโต คลิตฺวา คโต, สามเณเรน จ อิทาเนว ภุตฺตํ;
กินฺนุ โข เอตนฺติ. สตฺถา ตํ ปวตฺตึ ญตฺวา อาคนฺตฺวา ปุจฺฉิ
"ภิกฺขเว กึ กเถถาติ. "อิทนฺนาม ภนฺเตติ. "อาม ภิกฺขเว,
ปุญฺญวโต สมณธมฺมํ กรณกาเล จนฺโท เทวปุตฺโต จนฺทมณฺฑลํ,
สุริโย เทวปุตฺโต สุริยมณฺฑลํ อากฑฺฒิตฺวาว คณฺหิ, จตฺตาโร
มหาราชา วิหารุปวเน จตุทฺทิสํ อารกฺขํ คณฺหึสุ, สกฺโก เทวราชา
อาคนฺตฺวา อาวิญฺชนเก อารกฺขํ คณฺหิ, อหํปิ `พุทฺโธมฺหีติ
อปฺโปสฺสุกฺโก นิสีทิตุํ นาลตฺถํ, คนฺตฺวา ทฺวารโกฏฺฐเก มม
ปุตฺตสฺส อารกฺขํ อคฺคเหสึ; เนตฺติเก จ มาติกาย อุทกํ หรนฺเต
อุสุกาเร จ อุสุํ อุชุํ กโรนฺเต ตจฺฉเก จ ทารูนิ ตจฺฉนฺเต ทิสฺวา
เอตฺตกํ อารมฺมณํ คเหตฺวา ปณฺฑิตา อตฺตานํ ทเมตฺวา อรหตฺตํ
คณฺหนฺติเยวาติ อนุสนฺธึ ฆเฏตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห
             "อุทกํ หิ นยนฺติ เนตฺติกา,
              อุสุการา นมยนฺติ เตชนํ,
              ทารุํ นมยนฺติ ตจฺฉกา,
              อตฺตานํ ทมยนฺติ ปณฺฑิตาติ.
      ตตฺถ "อุทกนฺติ ปฐวิยา ถลฏฺฐานํ ขนิตฺวา อาวาฏฏฺฐานํ
ปูเรตฺวา มาติกํ วา กตฺวา รุกฺขโทณึ วา ฐเปตฺวา อตฺตนา
อิจฺฉิติจฺฉิตฏฺฐานํ อุทกํ เนนฺตีติ เนตฺติกา. เตชนนฺติ: กณฺฑํ. อิทํ
วุตฺตํ โหติ "เนตฺติกา อตฺตโน รุจิยา อุทกํ นยนฺติ, อุสุการาปิ
ตาเปตฺวา เตชนํ นมยนฺติ อุชุํ กโรนฺติ, ตจฺฉกาปิ เนมิอาทีนํ อตฺถาย
ตจฺฉนฺตา ทารูนิ นมยนฺติ อตฺตโน รุจิยา อุชุํ วา วงฺกํ วา
กโรนฺติ; เอวํ เอตฺตกํ อารมฺมณํ กตฺวา ปณฺฑิตา โสตาปตฺติมคฺคาทีนิ
อุปฺปาเทนฺตา อตฺตานํ ทเมนฺติ, อรหตฺเต ปน ปตฺเต เอกนฺตทนฺตา
นาม โหนฺตีติ.
          เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                    ปณฺฑิตสามเณรวตฺถุ.
                     ------------
               ๖. ลกุณฺฏกภทฺทิยตฺเถรวตฺถุ. (๖๕)
      "เสโล ยถาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
ลกุณฺฏกภทฺทิยตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิ.
      ปุถุชฺชนา กิร สามเณราทโย เถรํ ทิสฺวา สีเสปิ กณฺเณสุปิ
นาสายปิ คเหตฺวา "กึ จูฬปิตา สาสนสฺมึ น อุกฺกณฺฐสิ อภิรมสีติ
วทนฺติ. เถโร เตสุ เนว กุชฺฌติ น ทุสฺสติ. ธมฺมสภายํ กถํ
สมุฏฺฐาเปสุํ "ปสฺสถาวุโส ลกุณฺฏกภทฺทิยตฺเถรํ ทิสฺวา สามเณราทโย
เอวญฺเจวญฺจ วิเหเฐนฺติ, โส เตสุ เนว กุปฺปติ น ทุสฺสตีติ. สตฺถา
อาคนฺตฺวา "กึ กเถถ ภิกฺขเวติ ปุจฺฉิตฺวา, "อิทนฺนาม ภนฺเตติ
วุตฺเต, "อาม ภิกฺขเว ขีณาสวา นาม เนว กุปฺปนฺติ น ทุสฺสนฺติ,
ฆนเสลสทิสา เหเต อจลา อกมฺปิยาติ วตฺวา อนุสนฺธึ ฆเฏตฺวา
ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห
     "เสโล ยถา เอกฆโน   วาเตน น สมีรติ,
      เอวํ นินฺทาปสํสาสุ     น สมิญฺชนฺติ ปณฺฑิตาติ.
       ตตฺถ "นินฺทาปสํสาสูติ: กิญฺจาปิ อิธ เทฺว โลกธมฺมา
วุตฺตา, อตฺโถ ปน อฏฺฐนฺนมฺปิ วเสน เวทิตพฺโพ. ยถา หิ
เอกฆโน อสุสิโร เสโล ปุรตฺถิมาทิเภเทน วาเตน น สมีรติ น
อิญฺชติ น จลติ; เอวํ อฏฺฐสุปิ โลกธมฺเมสุ อชฺโฌตฺถรนฺเตสุ
ปณฺฑิตา น สมิญฺชนฺติ ปฏิฆวเสน วา อนุนยวเสน วา น จลนฺติ
น กมฺปนฺตีติ.
          เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                   ลกุณฺฏกภทฺทิยตฺเถรวตฺถุ.
                      -----------
                  ๗. กาณมาตาวตฺถุ. (๖๖)
      "ยถาปิ รหโท คมฺภีโรติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน
วิหรนฺโต กาณมาตรํ อารพฺภ กเถสิ.
      วตฺถุํ วินเย อาคตเมว. ๑- ตทา ปน กาณมาตรา อตุจฺฉหตฺถํ
ธีตรํ ปติกุลํ เปเสตุํ ปกฺเกสุ ปูเวสุ จตุกฺขตฺตุํ จตุนฺนํ ภิกฺขูนํ
ทินฺนกาเล สตฺถารา ตสฺมึ วตฺถุสฺมึ สิกฺขาปเท ปญฺญตฺเต,
กาณาย สามิเกน อญฺญาย ปชาปติยา อานีตาย, กาณา ตํ
ปวตฺตึ สุตฺวา "อิเมหิ เม ฆราวาโส นาสิโตติ ทิฏฺฐทิฏฺเฐ
@เชิงอรรถ: ๑. มหาวิภงฺค. ๒/๓๒๒.
ภิกฺขู อกฺโกสติ ปริภาสติ. ภิกฺขู ตํ วีถึ ปฏิปชฺชิตุํ น วิสหึสุ.
สตฺถา ตํ ปวตฺตึ ญตฺวา ตตฺถ อคมาสิ. กาณมาตา สตฺถารํ
วนฺทิตฺวา ปญฺญตฺตาสเน นิสีทาเปตฺวา ยาคุขชฺชกํ อทาสิ. สตฺถา
กตปาตราโส "กหํ กาณาติ ปุจฺฉิ. "เอสา ภนฺเต ตุมฺเห
ทิสฺวา มงฺกุภูตา โรทนฺตี ฐิตาติ. "กึการณาติ. "เอสา ภนฺเต
ภิกฺขู อกฺโกสติ ปริภาสติ; ตสฺมา ตุมฺเห ทิสฺวา มงฺกุ หุตฺวา
โรทมานา ฐิตาติ. อถ นํ สตฺถา ปกฺโกสาเปตฺวา "กาเณ
กสฺมา มํ ทิสฺวา มงฺกุภูตา นิลียิตฺวา โรทสีติ. อถสฺสา มาตา
ตาย กตกิริยํ อาโรเจสิ. อถ นํ สตฺถา อาห "กึ ปน
กาณมาเต มม สาวกา ตยา ทินฺนกํ คณฺหึสุ อทินฺนกนฺติ.
"ทินฺนกํ ภนฺเตติ. "สเจ มม สาวกา ปิณฺฑาย จรนฺตา ตว
เคหทฺวารํ ปตฺตา ตยา ทินฺนกํ คณฺหึสุ, โก เตสํ โทโสติ.
"นตฺถิ ภนฺเต อยฺยานํ โทโส, เอติสฺสา เอว โทโสติ. สตฺถา
กาณมาห "กาเณ มยฺหํ กิร สาวกา ปิณฺฑาย จรมานา อิมํ
เคหทฺวารํ อาคตา, อถ เนสํ ตว มาตรา ปูวา ทินฺนา; โก
นาเมตฺถ มม สาวกานํ โทโสติ. "นตฺถิ ภนฺเต อยฺยานํ โทโส,
มยฺหเมว โทโสติ. สา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา ขมาเปสิ. อถสฺสา
สตฺถา อนุปุพฺพีกถํ กเถสิ. สา โสตาปตฺติผลํ ปาปุณิ. สตฺถา
อุฏฺฐายาสนา วิหารํ คจฺฉนฺโต ราชงฺคเณน ปายาสิ. ราชา
ทิสฺวา "สตฺถา วิย ภเณติ ปุจฺฉิตฺวา, "อาม เทวาติ วุตฺเต,
"คจฺฉถ มม อาคนฺตฺวา วนฺทนภาวํ อาโรเจถาติ เปเสตฺวา
ราชงฺคเณ ฐิตํ สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺจปติฏฺฐิเตน วนฺทิตฺวา
"ภนฺเต กหํ คจฺฉถาติ ปุจฺฉิ. "กาณมาตาย เคหํ มหาราชาติ.
"กึการณา ภนฺเตติ. "กาณา กิร ภิกฺขู อกฺโกสติ ปริภาสติ,
ตํการณา คโตมฺหีติ. "กึ ปน โว ภนฺเต ตสฺสา อนกฺโกสนภาโว
กโตติ. "อาม มหาราช ภิกฺขูนญฺจ เม อนกฺโกสิกา กตา
โลกุตฺตรกุฏุมฺพสามินี จาติ. "โหตุ ภนฺเต ตุมฺเหหิ สา
โลกุตฺตรกุฏุมฺพสามินี กตา, อหํ ปน ตํ โลกิยกุฏุมฺพสามินึ กริสฺสามีติ
วตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา ปฏินิวตฺโต ปฏิจฺฉนฺนมหาโยคฺคํ ปหิณิตฺวา
กาณํ ปกฺโกสาเปตฺวา สพฺพาภรเณหิ อลงฺกริตฺวา เชฏฺฐธีตุฏฺฐาเน
ฐเปตฺวา "โย มม ธีตรํ โปเสตุํ สมตฺโถ; โส นํ คณฺหาตูติ อาห
อเถโก สพฺพตฺถกมหามตฺโต "อหํ เทวสฺส ธีตรํ โปเสสฺสามีติ ตํ
อตฺตโน เคหํ เนตฺวา สพฺพํ อิสฺสริยํ ปฏิจฺฉาเปตฺวา "ยถารุจึ
ปุญฺญานิ กโรหีติ อาห. ตโต ปฏฺฐาย กาณา จตูสุ ทฺวาเรสุ
ปุริเส ฐเปตฺวา อตฺตนา อุปฏฺฐาตพฺเพ  ภิกฺขู จ ภิกฺขุนิโย จ น
ลภติ. กาณาย เคหทฺวาเร ปฏิยาเทตฺวา ฐปิตํ ขาทนียโภชนียํ
มโหโฆ วิย ปวตฺตติ. ธมฺมสภายํ กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ "ปุพฺเพ อาวุโส
จตฺตาโร มหลฺลกตฺเถรา กาณาย วิปฺปฏิสารํ กรึสุ, สา เอวํ
วิปฺปฏิสารินี หุตฺวาปิ สตฺถารํ อาคมฺม สทฺธาสมฺปทํ ลภิ, สตฺถารา
ปุน ตสฺสา เคหทฺวารํ ภิกฺขูนํ อุปสงฺกมนารหํ กตํ, อิทานิ
อุปฏฺฐาตพฺเพ ภิกฺขู วา ภิกฺขุนิโย วา ปริเยสมานาปิ น ลภติ,
อโห พุทฺธา นาม อจฺฉริยคุณาติ. สตฺถา อาคนฺตฺวา "กาย นุตฺถ
ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา, "อิมาย นามาติ
วุตฺเต, "น ภิกฺขเว อิทาเนว เตหิ มหลฺลกภิกฺขูหิ กาณาย
วิปฺปฏิสาโร กโต, ปุพฺเพปิ กรึสุเยว; น จ อิทาเนว มยา กาณา
มม วจนการิกา กตา, ปุพฺเพปิ กตาเยวาติ วตฺวา ตมตฺถํ
โสตุกาเมหิ ภิกฺขูหิ ยาจิโต
     "ยตฺเถโก ลภตี พพฺพุ,      ทุติโย ตตฺถ ชายติ
      ตติโย จ จตุตฺโถ จ,      อิทนฺเต พพฺพุกา พิลนฺติ
อิมํ พพฺพุชาตกํ ๑-  วิตฺถาเรน กเถตฺวา "ตทา จตฺตาโร มหลฺลกภิกฺขู
จตฺตาโร พิฬารา อเหสุํ, มูสิกา กาณา, มณิกาโร อหเมวาติ
ชาตกํ สโมธาเนตฺวา "เอวํ ภิกฺขเว อตีเตปิ กาณา ทุมฺมนา
อาวิลจิตฺตา หุตฺวา มม วจเนน ปสนฺนอุทกรหโท วิย วิปฺปสนฺนจิตฺตา
อโหสีติ อนุสนฺธึ ฆเฏตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห
     "ยถาปิ รหโท คมฺภีโร       วิปฺปสนฺโน อนาวิโล;
      เอวํ ธมฺมานิ สุตฺวาน       วิปฺปสีทนฺติ ปณฺฑิตาติ.
   ตตฺถ "รหโทติ: โย จตุรงฺคินิยาปิ เสนาย โอคาหนฺติยา
น ขุภติ, เอวรูโป อุทกณฺณโว, สพฺพากาเรน ปน
จตุราสีติโยชนสหสฺสคมฺภีโร นีลมหาสมุทฺโท รหโท นาม, ตสฺส หิ เหฏฺฐา
จตฺตาฬีสโยชนสหสฺสมตฺเต ฐาเน อุทกํ มจฺเฉหิ จลติ, อุปริ
ตาวตฺตเกเยว ฐาเน อุทกํ วาเตน จลติ, มชฺเฌ จตุโยชนสหสฺสมตฺเต
ฐาเน อุทกํ นิจฺจลํ ติฏฺฐติ; อยํ คมฺภีรรหโท นาม. ธมฺมานีติ:
@เชิงอรรถ: ๑. ขุ. ชา. เอก. ๒๗/๔๔. ตทฏฺฐกถา. ๒/๓๖๔.
เทสนาธมฺมานิ. อิทํ วุตฺตํ โหติ "ยถา โส รหโท อนากุลตาย
วิปฺปสนฺโน อจลตาย อนาวิโล; เอวํ มม เทสนาธมฺมํ สุตฺวา
โสตาปตฺติมคฺคาทิวเสน นิรุปกฺกิเลสจิตฺตตํ อาปชฺชนฺตา วิปฺปสีทนฺติ
ปณฺฑิตา, อรหตฺตปฺปตฺตา ปน เอกนฺตวิปฺปสนฺนาว โหนฺตีติ.
          เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                      กาณมาตาวตฺถุ.
                       ---------
                 ๘. ปญฺจสตภิกฺขุวตฺถุ. (๖๗)
      "สพฺพตฺถ เว สปฺปุริสา วชนฺตีติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา
เชตวเน วิหรนฺโต ปญฺจสเต ภิกฺขู อารพฺภ กเถสิ.
      เทสนา เวรญฺชายํ สมุฏฺฐิตา. ปฐมโพธิยํ หิ ภควา
เวรญฺชํ คนฺตฺวา เวรญฺเชน พฺราหฺมเณน นิมนฺติโต    ปญฺจหิ
ภิกฺขุสเตหิ สทฺธึ วสฺสํ อุปคจฺฉิ. เวรญฺโช พฺราหฺมโณ มาราวฏฺฏเนน
อาวฏฺโฏ เอกทิวสํปิ สตฺถารํ อารพฺภ สตึ น  อุปฺปาเทสิ. เวรญฺชาปิ
ทุพฺภิกฺขา อโหสิ. ภิกฺขู สนฺตรพาหิรํ เวรญฺชํ ปิณฺฑาย จริตฺวา
ปิณฺฑปาตํ อลภนฺตา กิลมึสุ. เตสํ อสฺสวาณิชกา ปตฺถปตฺถปูลกํ
ภิกฺขํ ปญฺญาเปสุํ. เต กิลมนฺเต ทิสฺวา มหาโมคฺคลฺลานตฺเถโร
ปฐโวชํ โภเชตุกาโม อุตฺตรกุรุํ จ ปิณฺฑาย ปเวเสตุกาโม อโหสิ.
สตฺถา ตํ ปฏิกฺขิปิ. ภิกฺขูนํ เอกทิวสํปิ ปิณฺฑปาตํ อารพฺภ ปริตฺตาโส
นาโหสิ.  อิจฺฉาจารํ วชฺเชตฺวาว วิหรึสุ. สตฺถา ตตฺถ เตมาสํ
วสิตฺวา เวรญฺชํ พฺราหฺมณํ  อปโลเกตฺวา เตน กตสกฺการสมฺมาโน ตํ
สรเณสุ ปติฏฺฐาเปตฺวา ตโต นิกฺขนฺโต อนุปุพฺเพน จาริกญฺจรมาโน
เอกสฺมึ สมเย สาวตฺถึ ปตฺวา เชตวเน วิหาสิ. สาวตฺถีวาสิโน
สตฺถุ อาคนฺตุกภตฺตานิ กรึสุ. ตทา ปน ปญฺจสตมตฺตา วิฆาสาทา
ภิกฺขู นิสฺสาย อนฺโตวิหาเรเยว วสนฺติ. เต ภิกฺขูนํ ภุตฺตาวเสสานิ
ปณีตโภชนานิ ภุญฺชิตฺวา นิทฺทายิตฺวา อุฏฺฐาย นทีตีรํ คนฺตฺวา
นทนฺตา วคฺคนฺตา มลฺลมุฏฺฐิยุทฺธํ  ยุชฺฌนฺตา กีฬนฺตา อนฺโตวิหาเรปิ
พหิวิหาเรปิ อนาจารเมว จรนฺติ. ธมฺมสภายํ กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ
"ปสฺสถาวุโส, อิเม วิฆาสาทา ทุพฺภิกฺขกาเล เวรญฺชายํ กญฺจิ
วิการํ น ทสฺเสสุํ, อิทานิ ปน เอวรูปานิ ปณีตโภชนานิ ภุญฺชิตฺวา
อเนกปฺปการํ วิการํ ทสฺเสนฺตา วิจรนฺติ; ภิกฺขู ปน เวรญฺชายํปิ
อุปสนฺตรูปา วิหริตฺวา อิทานิปิ อุปสนฺตา ว วิหรนฺตีติ. สตฺถา
ธมฺมสภํ คนฺตฺวา "ภิกฺขเว กึ กเถถาติ ปุจฺฉิตฺวา, "อิทนฺนามาติ
วุตฺเต, "ปุพฺเพเปเต คทฺรภโยนิยํ นิพฺพตฺตา ปญฺจสตา คทฺรภา
หุตฺวา ปญฺจสตานํ อาชานียสินฺธวานํ อลฺลรสมุทฺทิกปานกปีตาวเสสํ
อุจฺฉิฏฺฐกสฏํ อุทเกน มทฺทิตฺวา มกจิปิโลติกาหิ ปริสฺสาวิตตฺตา
`วาโลทกนฺติ สงฺขฺยํ คตํ อปฺปรสํ นิหีนํ ปิวิตฺวา มธุมตฺตา วิย
นทนฺตา วิจรึสูติ วตฺวา รญฺญา เตสํ สทฺทํ สุตฺวา ปุจฺฉิเตน
โพธิสตฺเตน รญฺโญ กถิตํ เตสํ กิริยํ ทสฺเสนฺโต
               "วาโลทกํ อปฺปรสํ นิหีนํ
                ปิตฺวา มโท ชายติ คทฺรภานํ,
                อิมญฺจ ปิตฺวาน รสํ ปณีตํ
                มโท น สญฺชายติ สินฺธวานํ.
                อปฺปมฺปิวิตฺวาน  นิหีนชจฺโจ
                โส มชฺชตี เตน ชนินฺท ผุฏฺโฐ,
                โธรยฺหสีโล จ กุลมฺหิ ชาโต
                น มชฺชตี  อคฺครสํ ปิวิตฺวาติ
อิมํ วาโลทกชาตกํ ๑- วิตฺถาเรน   กเถตฺวา "เอวํ ภิกฺขเว
สปฺปุริสา โลภธมฺมํ ๒- วิวชฺเชตฺวา สุขิตกาเลปิ  ทุกฺขิตกาเลปิ
นิพฺพิการาว โหนฺตีติ  อนุสนฺธึ ฆเฏตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ
คาถมาห
               "สพฺพตฺถ เว สปฺปุริสา วชนฺติ,
                น   กามกามา ลปยนฺติ สนฺโต,
                สุเขน ผุฏฺฐา อถวา ทุกฺเขน
                น อุจฺจาวจํ ปณฺฑิตา ทสฺสยนฺตีติ.
      ตตฺถ "สพฺพตฺถาติ: ปญฺจกฺขนฺธาทิเภเทสุ สพฺพธมฺเมสุ.
สปฺปุริสาติ: สุปุริสา. วชนฺตีติ: อรหตฺตมคฺคญาเณน อปกฑฺฒนฺตา
ฉนฺทราคํ วิชหนฺติ. น กามกามาติ: กาเม กามยนฺตา, กามเหตุ
กามการณา. ลปยนฺติ สนฺโตติ:  พุทฺธาทโย สนฺโต กามเหตุ เนว
อตฺตนา ลปนฺติ น ปรํ ลปาเปนฺติ. เย หิ ภิกฺขาย ปวิฏฺฐา อิจฺฉาจาเร
ฐิตา "กึ อุปาสก สุขํ เต ปุตฺตทารสฺส, ราโจราทีนํ วเสน
@เชิงอรรถ: ๑. ขุ. ชา. ทุก. ๒๗/๖๕. ตทฏฺฐกถา. ๓/๑๒๖. ๒. ม. โลกธมฺมํ.
ทฺวิปทจตุปฺปเทสุ นตฺถิ โกจิ อุปทฺทโวติอาทีนิ วทนฺติ, เต ลปยนฺติ
นาม. ตถา ปน  วตฺวา "อาม ภนฺเต สพฺเพสํ โน สุขํ, นตฺถิ
โกจิ อุปทฺทโว, อิทานิ โน เคหํ ปหูตนฺนปานํ, อิเธว วสถาติ
อตฺตานํ นิมนฺตาเปตฺวา ๑- ลปาเปนฺติ นาม. สนฺโต ปน อิทํ อุภยํปิ
น กโรนฺติ. สุเขน ผุฏฺฐา อถวา ทุกฺเขนาติ เทสนามตฺตเมตํ.
อฏฺฐหิ ปน โลกธมฺเมหิ ผุฏฺฐา ตุฏฺฐิภาวมงฺกุภาววเสน วา
วณฺณภณนอวณฺณภณนวเสน วา อุจฺจาวจํ อาการํ ปณฺฑิตา น
ทสฺสยนฺตีติ.
          เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                     ปญฺจสตภิกฺขุวตฺถุ.
                      ----------
                 ๙. ธมฺมิกตฺเถรวตฺถุ. (๖๘)
      "น อตฺตเหตูติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
ธมฺมิกตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิ.
      สาวตฺถิยํ กิร เอโก อุปาสโก ธมฺเมน อคารํ อชฺฌาวสติ.
โส ปพฺพชิตุกาโม   หุตฺวา เอกทิวสํ ภริยาย สทฺธึ นิสีทิตฺวา
สุขกถํ กเถนฺโต อาห "ภทฺเท อิจฺฉามหํ ปพฺพชิตุนฺติ. "เตนหิ
สามิ อาคเมหิ ตาว, ยาวาหํ    กุจฺฉิคตํ ทารกํ วิชายามีติ. โส
อาคเมตฺวา ทารกสฺส ปทสา คมนกาเล ปุน ตํ  อาปุจฺฉิตฺวา,
"อาคเมหิ ตาว สามิ, ยาว อยํ วยปฺปตฺโต โหตีติ วุตฺเต, "กึ
@เชิงอรรถ: ๑. นิมนฺตาเปนฺตา [?]
มม อิมาย อปโลกิตาย วา อนปโลกิตาย วา, อตฺตโน
ทุกฺขนิสฺสรณํ กริสฺสามีติ นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชิ. โส กมฺมฏฺฐานํ
คเหตฺวา ฆเฏนฺโต วายมนฺโต อตฺตโน ปพฺพชิตกิจฺจํ นิฏฺฐาเปตฺวา
เตสํ ทสฺสนตฺถาย ปุน สาวตฺถึ คนฺตฺวา ปุตฺตสฺส ธมฺมกถํ กเถสิ.
โสปิ นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชิ. ปพฺพชิตฺวา จ ปน นจิรสฺเสว อรหตฺตํ
ปาปุณิ. ปุราณทุติยิกาปิสฺส "เยสํ อตฺถาย อหํ ฆราวาสํ วเสยฺยํ,
เต อุโภปิ ปพฺพชิตา; อิทานิ เม กึ ฆราวาเสน, ปพฺพชิสฺสามีติ
นิกฺขมิตฺวา ภิกฺขุนีนํ สนฺติเก ปพฺพชิ, ปพฺพชิตฺวา จ ปน นจิรสฺเสว
อรหตฺตํ ปาปุณิ.
      อเถกทิวสํ ธมฺมสภายํ กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ "อาวุโส
ธมฺมิกอุปาสโก อตฺตโน ธมฺเม ปติฏฺฐิตตฺตา นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชิตฺวา
อรหตฺตํ ปตฺโต ปุตฺตทารสฺสาปิ ปติฏฺฐา ชาโตติ. สตฺถา
อาคนฺตฺวา "กาย นุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนาติ
ปุจฺฉิตฺวา, "อิมาย นามาติ วุตฺเต, "ภิกฺขเว ปณฺฑิเตน นาม
เนว อตฺตเหตุ น ปรสฺส เหตุ สมิทฺธิ อิจฺฉิตพฺพา, ธมฺมิเกเนว
ปน ธมฺมปฺปฏิสรเณน ภวิตพฺพนฺติ อนุสนฺธึ ฆเฏตฺวา ธมฺมํ
เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห
               "น อตฺตเหตุ, น ปรสฺส เหตุ,
                น ปุตฺตมิจฺเฉ, น ธนํ น รฏฺฐํ,
                น อิจฺเฉยฺย อธมฺเมน สมิทฺธิมตฺตโน,
                ส สีลวา  ปญฺญวา ธมฺมิโก สิยาติ.
      ตตฺถ "น อตฺตเหตูติ: ปณฺฑิโต นาม อตฺตเหตุ วา
ปรสฺส เหตุ วา ปาปํ น กโรติ. น ปุตฺตมิจฺเฉติ: ปุตฺตํ วา
ธนํ วา รฏฺฐํ วา ปาปกมฺเมน น อิจฺเฉยฺย, เอตานิปิ อิจฺฉนฺโต
ปาปกมฺมํ น กโรติเอวาติ อตฺโถ. สมิทฺธิมตฺตโนติ: ยา อตฺตโน
สมิทฺธิ, ตํปิ อธมฺเมน น อิจฺเฉยฺย.  สมิทฺธิการณาปิ ปาปํ น
กโรตีติ อตฺโถ. ส สีลวาติ: โย เอวรูโป ปุคฺคโล, โส เอว
สีลวา จ ปญฺญวา จ ธมฺมิโก จ สิยา. น อญฺโญติ อตฺโถ.
          เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                     ธมฺมิกตฺเถรวตฺถุ.
                      ----------
                 ๑๐. ธมฺมสฺสวนวตฺถุ. (๖๙)
      "อปฺปกา เต มนุสฺเสสูติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน
วิหรนฺโต ธมฺมสฺสวนํ. อารพฺภ กเถสิ.
      สาวตฺถิยํ กิร เอกวีถิวาสิโน มนุสฺสา สมคฺคา หุตฺวา
คณพนฺเธน ทานํ ทตฺวา สพฺพรตฺตึ ธมฺมสฺสวนํ กาเรสุํ, สพฺพรตฺตึ
ปน ธมฺมํ โสตุํ นาสกฺขึสุ; เอกจฺเจ กามรตินิสฺสิตา หุตฺวา ปุน
เคหเมว คตา, เอกจฺเจ โทสนิสฺสิตา หุตฺวา คตา, เอกจฺเจ
ปน ถีนมิทฺธสมงฺคิโน หุตฺวา ตตฺเถว นิสีทิตฺวา จปลายนฺตา
โสตุํ นาสกฺขึสุ. ปุนทิวเส ภิกฺขู ตํ ปวตฺตึ อุทฺทิสฺส ๑- ธมฺมสภายํ
กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ. สตฺถา อาคนฺตฺวา "กาย นุตฺถ ภิกฺขเว
@เชิงอรรถ: ๑. ม. ญตฺวา.
เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา, "อิมาย นามาติ วุตฺเต,
"ภิกฺขเว อิเม สตฺตา นาม เยภุยฺเยน ภวนิสฺสิตา ภเวสุเยว
ลคฺคา วิหรนฺติ, ปารคามิโน นาม อปฺปกาติ อนุสนฺธึ ฆเฏตฺวา
ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมา คาถา อภาสิ
      "อปฺปกา เต มนุสฺเสสุ,    เย ชนา ปารคามิโน;
       อถายํ อิตรา ปชา       ตีรเมวานุธาวติ.
       เย จ โข สมฺมทกฺขาเต   ธมฺเม ธมฺมานุวตฺติโน,
       เต ชนา ปารเมสฺสนฺติ    มจฺจุเธยฺยํ สุทุตฺตรนฺติ.
      ตตฺถ "อปฺปกาติ โถกา น พหู. ปารคามิโนติ:
นิพฺพานคามิโน. อถายํ อิตรา ปชาติ: ยา ปนายํ อวเสสา ปชา
สกฺกายทิฏฺฐิตีรเมวานุธาวติ, อยเมว พหุตราติ อตฺโถ. สมฺมทกฺขาเตติ:
สมฺมา อกฺขาเต สุกถิเต. ธมฺเมติ: เทสนาธมฺเม. ธมฺมานุวตฺติโนติ:
ตํ ธมฺมํ สุตฺวา ตทนุจฺฉวิกํ ปฏิปทํ ปูเรตฺวา มคฺคผลสจฺฉิกรณวเสน
ธมฺมานุวตฺติโน. ปารเมสฺสนฺตีติ: เต เอวรูปา ชนา นิพฺพานปารํ
คมิสฺสนฺติ. มจฺจุเธยฺยนฺติ: กิเลสมารสงฺขาตสฺส มจฺจุสฺส นิวาสนฏฺฐานภูตํ
เตภูมิกวฏฺฏํ. สุทุตฺตรนฺติ; เย ชนา ธมฺมานุวตฺติโน, เต เอตํ
สุทุตฺตรํ ทุรติกฺกมํ มารเธยฺยํ ตริตฺวา อติกฺกมิตฺวา นิพฺพานปารํ
คมิสฺสนฺตีติ อตฺโถ.
          เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                      ธมฺมสฺสวนวตฺถุ.
                       ---------
                ๑๑. อาคนฺตุกภิกฺขุวตฺถุ. (๗๐)
      "กณฺหํ ธมฺมํ วิปฺปหายาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน
วิหรนฺโต อาคนฺตุกภิกฺขู อารพฺภ กเถสิ.
      โกสลรฏฺเฐ กิร ปญฺจสตา ภิกฺขู วสฺสํ วสิตฺวา วุตฺถวสฺสา
"สตฺถารํ ปสฺสิสฺสามาติ เชตวนํ คนฺตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา
เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. สตฺถา เตสํ จริยปฏิปกฺขํ นิสาเมตฺวา ธมฺมํ
เทเสนฺโต อิมา คาถา อภาสิ
         "กณฺหํ ธมฺมํ วิปฺปหาย     สุกฺกํ ภาเวถ ปณฺฑิโต
          โอกา อโนกมาคมฺม,    วิเวเก ยตฺถ ทูรมํ,
          ตตฺราภิรติมิจฺเฉยฺย      หิตฺวา กาเม อกิญฺจโน,
          ปริโยทเปยฺย อตฺตานํ    จิตฺตเกฺลเสหิ ปณฺฑิโต.
          เยสํ สมฺโพธิยงฺเคสุ     สมฺมา จิตฺตํ สุภาวิตํ,
          อาทานปฏินิสฺสคฺเค      อนุปาทาย เย รตา,
          ขีณาสวา ชุติมนฺโต      เต โลเก ปรินิพฺพุตาติ.
      ตตฺถ "กณฺหํ ธมฺมนฺติ: กายทุจฺจริตาทิเภทํ อกุสลธมฺมํ
วิปฺปหาย ชหิตฺวา. สุกฺกํ ภาเวถาติ: ปณฺฑิโต ภิกฺขุ อภินิกฺขมนโต
ปฏฺฐาย ยาว อรหตฺตมคฺคา กายสุจริตาทิเภทํ สุกฺกํ ธมฺมํ ภาเวยฺย.
กถํ? โอกา อโนกมาคมฺมาติ โอกํ วุจฺจติ อาลโย, อโนกํ วุจฺจติ
อนาลโย, อาลยโต นิกฺขมิตฺวา อนาลยสงฺขาตํ นิพฺพานํ ปฏิจฺจ
อารพฺภ ตํ ปตฺถยมาโน ภาเวยฺยาติ อตฺโถ. ตตฺราภิรติมิจฺเฉยฺยาติ:
ยสฺมึ  อนาลยสงฺขาเต วิเวเก นิพฺพาเน อิเมหิ สตฺเตหิ ทูรภิรมํ,
ตตฺร อภิรติมิจฺเฉยฺย. หิตฺวา  กาเมติ: วตฺถุกามกฺกิเลสกาเม หิตฺวา
อกิญฺจโน หุตฺวา วิเวเก อภิรติมิจฺเฉยฺยาติ อตฺโถ. จิตฺตเกฺลเสหีติ:
ปญฺจนีวรเณหิ อตฺตานํ โวทาเปยฺย ปริโสเธยฺยาติ อตฺโถ.
สมฺโพธิยงฺเคสูติ: โพชฺฌงฺเคสุ. สมฺมา จิตฺตํ สุภาวิตนฺติ: เหตุนา
นเยน  จิตฺตํ สุฏฺฐุ ภาวิตํ วฑฺฒิตํ. อาทานปฏินิสฺสคฺเคติ: อาทานํ
วุจฺจติ คหณํ, ตสฺส ปฏินิสฺสคฺคสงฺขาเต อคฺคหเณ จตูหิ
อุปาทาเนหิ กิญฺจิ อนุปาทยิตฺวา เย รตาติ อตฺโถ. ชุติมนฺโตติ:
อานุภาววนฺโต อรหตฺตมคฺคญาณชุติยา ขนฺธาทิเภเท ธมฺเม โชเตตฺวา
ฐิตาติ อตฺโถ. เต โลเกติ: เต อิมสฺมึ ขนฺธาทิโลเก ปรินิพฺพุตา นาม
"อรหตฺตปฺปตฺติโต ปฏฺฐาย กิเลสวฏฺฏสฺส เขปิตตฺตา สอุปาทิเสเสน
จริมจิตฺตนิโรเธน ขนฺธวฏฺฏสฺส เขปิตตฺตา อนุปาทิเสเสน จาติ ทฺวีหิ
ปรินิพฺพาเนหิ ปรินิพฺพุตา อนุปาทาโน วิย ปทีโป อปณฺณตฺติกภาวํ
คตาติ อตฺโถ.
          เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                     อาคนฺตุกภิกฺขุวตฺถุ.
                  ปณฺฑิตวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                      ฉฏฺโฐ วคฺโค.
                       ---------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๑ หน้า ๑-๕๒. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=21&A=1&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=21&A=1&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=16              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=479              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=463              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=463              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

อ่านเล่มก่อนหน้าแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]