ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านเล่มถัดไป คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๒๔ ภาษาบาลีอักษรไทย ธ.อ.๗ มล-นาควคฺค

                    ๒๓. นาควคฺควณฺณนา
                       ---------
                  ๑. อตฺตโนวตฺถุ. (๒๓๑)
      "อหํ นาโควาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา โกสมฺพิยํ วิหรนฺโต
อตฺตานํ อารพฺภ กเถสิ.
       วตฺถุ อปฺปมาทวคฺคสฺส อาทิคาถาวณฺณนาย วิตฺถาริตเมว.
วุตฺตํ เหตํ ตตฺถ "มาคนฺทิยา ตาสํ กิญฺจิ กาตุํ อสกฺกุณิตฺวา
`สมณสฺส โคตมสฺเสว กตฺตพฺพํ กริสฺสามีติ นาครานํ ลญฺจํ ทตฺวา
`สมณํ โคตมํ อนฺโตนครํ ปวิสิตฺวา วิจรนฺตํ ทาสกมฺมกรโปริเสหิ
สทฺธึ อกฺโกสิตฺวา ปริภาสิตฺวา ปลาเปถาติ อาห. มิจฺฉาทิฏฺฐิกา
ตีสุ รตเนสุ อปฺปสนฺนา อนฺโตนครํ ปวิฏฺฐํ สตฺถารํ อนุพนฺธิตฺวา
`โจโรสิ พาโลสิ มูฬฺโหสิ โอฏฺโฐสิ โคโณสิ คทฺรโภสิ เนรยิโกสิ
ติรจฺฉานคโตสิ, นตฺถิ ตุยฺหํ สุคติ, ทุคฺคติเยว ตุยฺหํ ปาฏิกงฺขาติ
ทสหิ อกฺโกสวตฺถูหิ อกฺโกสนฺติ ปริภาสนฺติ. ตํ สุตฺวา อายสฺมา
อานนฺโท สตฺถารํ เอตทโวจ `ภนฺเต อิเม นาครา อมฺเห อกฺโกสนฺติ
ปริภาสนติ, อิโต อญฺญตฺถ คจฺฉามาติ. `กุหึ อานนฺทาติ. `อญฺญํ
นครํ ภนฺเตติ. `ตตฺถ มนุสฺเสสุ อกฺโกสนฺเตสุ ปริภาสนฺเตสุ, ปุน
กตฺถ คมิสฺสาม อานนฺทาติ. `ตโตปิ อญฺญํ นครํ ภนฺเตติ. `ตตฺถ
มนุสฺเสสุ อกฺโกสนฺเตสุ ปริภาสนฺเตสุ, กุหึ คมิสฺสาม อานนฺทาติ.
`ตโตปิ อญฺญํ นครํ ภนฺเตติ. `อานนฺท น เอวํ กาตุํ วฏฺฏติ,
ยตฺถ อธิกรณํ อุปฺปนฺนํ, ตตฺเถว ตสฺมึ วูปสนฺเต, อญฺญํ คนฺตุํ วฏฺฏติ;
เก ปน เต อานนฺท อกฺโกสนฺตีติ. `ภนฺเต ทาสกมฺมกเร อุปาทาย
สพฺเพ อกฺโกสนฺตีติ. `อหํ อานนฺท สงฺคามํ โอติณฺณหตฺถิสทิโส,
สงฺคามํ โอติณฺณหตฺถิโน หิ จตูหิ ทิสาหิ อาคเต สเร สหิตุํ ภาโร,
ตเถว พหูหิปิ ทุสฺสีเลหิ กถิตกถานํ สหนํ นาม มยฺหํ ภาโรติ วตฺวา
อตฺตานํ อารพฺภ ธมฺมํ เทเสนฺโต นาควคฺเค ๑- อิมา คาถา อภาสิ
       "อหํ นาโคว สงฺคาเม     จาปโต ปติตํ สรํ
        อติวากฺยํ ติติกฺขิสฺสํ,      ทุสฺสีโล หิ พหุชฺชโน.
        ทนฺตํ นยนฺติ สมิตึ,       ทนฺตํ ราชาภิรูหติ,
        ทนฺโต เสฏฺโฐ มนุสฺเสสุ,  โยติวากฺยํ ติติกฺขติ,
        วรมสฺสตรา ทนฺตา       อาชานียา จ สินฺธวา
        กุญฺชรา จ มหานาคา,    อตฺตทนฺโต ตโต วรนฺติ.
     ตตฺถ "นาโควาติ: หตฺถี วิย. จาปโต ปติตนฺติ: ธนุโต
มุตฺตํ. อติวากฺยนฺติ: อฏฺฐอนริยโวหารวเสน ปวตฺตํ วีติกฺกมวจนํ.
ติติกฺขิสฺสนฺติ: ยถา สงฺคามาวจโร สุทนฺโต มหานาโค ขโม
สตฺติปฺปหาราทีนํ จาปโต มุจฺจิตฺวา อตฺตนิ ปติเต สเร อวิหญฺญมาโน
ติติกฺขติ; เอวเมว เอวรูปํ อติวากฺยํ ติติกฺขิสฺสํ สหิสฺสามีติ อตฺโถ.
ทุสฺสีโล หีติ: อยํ หิ โลกิยมหาชโน พหุ ทุสฺสีโล อตฺตโน
รุจิวเสน วาจํ นิจฺฉาเรตฺวา ฆฏฺเฏนฺโต วิจรติ, ตตฺถ อธิวาสนํ
@เชิงอรรถ: ๑. ม. สี. ยุ. "นาควคฺเคติ นตฺถิ.
อชฺฌุเปกฺขนํ เม ภาโร.
      สมิตินฺติ: อุยฺยานกีฬามณฺฑลาทีสุ หิ มหาชนมชฺฌํ คจฺฉนฺตา
ทนฺตเมว โคณชาตึ วา อสฺสชาตึ วา ยาเน โยเชตฺวา นยนฺติ.
ราชาติ: ตถารูปาเนว ฐานานิ คจฺฉนฺโต ราชาปิ ทนฺตเมว อภิรูหติ.
มนุสฺเสสูติ: มนุสฺเสสุปิ จตูหิ อริยมคฺเคหิ ทนฺโต นิพฺพิเสวโนว
เสฏฺโฐ. โยติวากฺยนฺติ: โย เอวรูปํ อติกฺกมวจนํ ปุนปฺปุนํ วุจฺจมานํปิ
ติติกฺขติ ๑- น ปฏิปฺผรติ น วิหญฺญติ; เอวรูโป ทนฺโต เสฏฺโฐติ อตฺโถ.
      อสฺสตราติ: วฬวาย คทฺรเภน ชาตา. อาชานียาติ: ยํ
อสฺสทมฺมสารถิ การณํ กาเรติ, ตสฺส ขิปฺปํ ชานนสมตฺถา.
สินฺธวาติ: สินฺธวรฏฺเฐ ชาตา อสฺสา. มหานาคาติ: กุญฺชรสงฺขาตา
มหาหตฺถิโน. อตฺตทนฺโตติ: เอเต อสฺสตรา วา สินฺธวา วา
กุญฺชรา วา ทนฺตาว วรํ, น อทนฺตา; โย ปน จตูหิ อริยมคฺเคหิ
อตฺตโน ทนฺตตาย อตฺตทนฺโต นิพฺพิเสวโน, อยํ ตโตปิ วรํ,
สพฺเพหิปิ เอเตหิ อุตฺตริตโรติ อตฺโถ.
      เทสนาวสาเน ลญฺจํ คเหตฺวา วีถิสิงฺฆาฏกาทีสุ ฐตฺวา
อกฺโกสนฺโต สพฺโพปิ โส มหาชโน โสตาปตฺติผลํ ปาปุณีติ. ๒-
                       อตฺตโนวตฺถุ.
                        ------
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. `ติติกฺขตีติ นตฺถิ. ๒. ปรมฺมุขา ภาสิตา กถํ เตสํ สาตฺถิกา โหติ?
              ๒. หตฺถาจริยปุพฺพกภิกฺขุวตฺถุ. (๒๓๒)
      "น หิ เอเตหีติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
เอกํ หตฺถาจริยปุพฺพกํ ภิกฺขุํ อารพฺภ กเถสิ.
      โส กิร เอกทิวสํ อจิรวตีนทีตีเร หตฺถิทมกํ "เอกํ หตฺถึ
ทเมสฺสามีติ อตฺตนา ๑- อิจฺฉิตการณํ สิกฺขาเปตุํ อสกฺโกนฺตํ ทิสฺวา,
สมีเป ฐิเต ภิกฺขู อามนฺเตตฺวา อาห "อาวุโส สเจ อยํ หตฺถาจริโย
อิมํ หตฺถึ อสุกฏฺฐาเน นาม วิชฺเฌยฺย, ขิปฺปเมว อิมํ การณํ
สิกฺขาเปยฺยาติ. โส ตสฺส กถํ สุตฺวา ตถา กตฺวา ตํ หตฺถึ สุทนฺตํ
ทเมสิ. เต ภิกฺขู ตํ ปวตฺตึ สตฺถุ อาโรเจสุํ. สตฺถา ตํ ภิกฺขุํ
ปกฺโกสาเปตฺวา "สจฺจํ กิร ตยา เอวํ วุตฺตนฺติ ปุจฺฉิตฺวา, "สจฺจํ ภนฺเตติ
วุตฺเต, ตํ วิครหิตฺวา "กินฺเต โมฆปุริส หตฺถิยาเนน วา อญฺเญน วา
ทนฺเตน, น หิ เอเตหิ ยาเนหิ อคตปุพฺพํ ฐานํ คนฺตุํ สมตฺโถ นาม
อตฺถิ, อตฺตนา ปน สุทนฺเตน สกฺกา อคตปุพฺพํ ฐานํ คนฺตุํ; ตสฺมา
อตฺตานเมว ทเมหิ, กินฺเต เอเตสํ ทมเนนาติ วตฺวา อิมํ คาถมาห
       "น หิ เอเตหิ ยาเนหิ     คจฺเฉยฺย อคตํ ทิสํ,
        ยถาตฺตนา สุทนฺเตน      ทนฺโต ทนฺเตน คจฺฉตีติ.
      ตสฺสตฺโถ: ยานิ เอตานิ หตฺถิยานาทีนิ ยานานิ, น หิ เอเตหิ
ยาเนหิ โกจิ ปุคฺคโล สุปินนฺเตนาปิ อคตปุพฺพตฺตา อคตนฺติ
สงฺขาตํ นิพฺพานทิสํ คจฺเฉยฺย, ยถา ปุพฺพภาเค อินฺทฺริยทมเนน
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. อตฺตโน.
ทนฺเตน อปรภาเค อริยมคฺคภาวนาย สุทนฺเตน อตฺตนา ทนฺโต
นิพฺพิเสวโน สปฺปญฺโญ ปุคฺคโล ตํ อคตปุพฺพํ ทิสํ คจฺฉติ ทนฺตภูมึ
ปาปุณาติ; ตสฺมา อตฺตทมนเมว เต ๑- วรนฺติ.
      เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                  หตฺถาจริยปุพฺพกภิกฺขุวตฺถุ.
                        -------
            ๓. ปริชิณฺณพฺราหฺมณปุตฺตวตฺถุ. ๒- (๒๓๓)
      "ธนปาลโกติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา สาวตฺถิยํ วิหรนฺโต
อญฺญตรสฺส ปริชิณฺณพฺราหฺมณสฺส ปุตฺเต อารพฺภ กเถสิ.
      สาวตฺถิยํ กิเรโก พฺราหฺมโณ อฏฺฐสตสหสฺสวิภโว วยปฺปตฺตานํ
จตุนฺนํ ปุตฺตานํ อาวาหํ กตฺวา จตฺตาริ สตสหสฺสานิ อทาสิ. อถสฺส
พฺราหฺมณิยา กาลกตาย ปุตฺตา สมฺมนฺตยึสุ "สเจ อยํ อญฺญํ
พฺราหฺมณึ อาเนสฺสติ, ตสฺสา กุจฺฉิยํ นิพฺพตฺตานํ วเสน กุลํ
ภิชฺชิสฺสติ; หนฺท นํ มยํ สงฺคณฺหามาติ. เต ตํ ปณีเตหิ
ฆาสจฺฉาทนาทีหิ อุปฏฺฐหนฺตา หตฺถปาทานํ สมฺพาหนาทีนิ กโรนฺตา
อุปฏฺฐหิตฺวา เอกทิวสมสฺส ทิวา นิทฺทายิตฺวา วุฏฺฐิตสฺส หตฺถปาเท
สมฺพาหมานา ปาฏิเยกฺกํ ฆราวาเส อาทีนวํ วตฺวา "มยํ ตุมฺเห
อิมินา นีหาเรน ยาวชีวํ อุปฏฺฐหิสฺสาม, เสสธนํปิ โน เทถาติ
ยาจึสุ. พฺราหฺมโณ ปุน เอเกกสฺส สตสหสฺสํ ทตฺวา อตฺตโน
@เชิงอรรถ: ๑. ม. ตโต. ยุ. เตสํ. ๒. ยุ. อญฺญตรพฺราหฺมณสฺส ปุตฺตานํ วตฺถุ.
นิวตฺถปารุปนมตฺตํ ฐเปตฺวา สพฺพมุปโภคปริโภคํ จตฺตาโร โกฏฺฐาเส
กตฺวา นิยฺยาเทสิ. ตํ เชฏฺฐปุตฺโต กติปาหํ อุปฏฺฐหิ. อถ นํ
เอกทิวสํ นหาตฺวา อาคจฺฉนฺตํ ทฺวารโกฏฺฐเก ฐตฺวา สุณฺหา
เอวมาห "กึ ตยา เชฏฺฐปุตฺตสฺส สตํ วา สหสฺสํ วา อติเรกํ
ทินฺนํ อตฺถิ, นนุ สพฺเพสํ เทฺว เทฺว สตสหสฺสานิ ทินฺนานิ, กึ
เสสปุตตานํ ฆรสฺส มคฺคํ น ชานาสีติ. โสปิ "นสฺส ๑- วสลีติ
กุชฺฌิตฺวา อญฺญสฺส ฆรํ อคมาสิ. ตโตปิ กติปาหจฺจเยน อิมินาว
อุปาเยน ปลาปิโตว "อญฺญสฺสาติ เอวํ เอกฆเรปิ ปเวสนํ
อลภมาโน ปณฺฑรงฺคปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา ภิกฺขาย จรนฺโต กาลจฺจเยน
ชราชิณฺโณ ทุพฺโภชนทุกฺขเสยฺยาหิ ๒- มิลาตสรีโร ภิกฺขาย จรนฺโต
อาคมฺม ปิฏฺฐิกาย นิปนฺโน นิทฺทํ โอกฺกมิตฺวา อุฏฺฐาย นิสินฺโน
ปฏิปสฺสทฺธทรถํ ๓- อตฺตานํ โอโลเกตฺวา ปุตฺเตสุ อตฺตโน ปติฏฺฐํ
อปสฺสนฺโต จินฺเตสิ "สมโณ กิร โคตโม อพฺภากุฏิโก ๔- อุตฺตานมุโข
สุขสมฺภาโส ปฏิสนฺถารกุสโล, สกฺกา สมณํ โคตมํ อุปสงฺกมิตฺวา
ปฏิสนฺถารํ ลภิตุนฺติ. โส นิวาสนปารุปนํ สณฺฐเปตฺวา ภิกฺขาภาชนํ
คเหตฺวา ทณฺฑํ อาทาย ภควโต สนฺติกํ อคมาสิ. วุตฺตํปิ เจตํ
"อถโข อญฺญตโร พฺราหฺมณมหาสาโล ลูโข ลูขปาวุรโณ ๕- เยน
ภควา, เตนุปสงฺกมีติ. สตฺถา เอกมนฺตํ นิสินฺเนน เตน สทฺธึ
ปฏิสนฺถารํ กตฺวา เอตทโวจ "กึ นุ โข ตฺวํ พฺราหฺมณ ลูโข
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. "นสฺสาติ นตฺถิ. ๒. สี. ยุ. เสยฺยาทีหิ.
@๓. "ปฏิปสฺสทฺธทรถนฺติ นตฺถิ.    ๔. สี. ยุ. อพฺโภกุฏิโก.
@๕. ปาลิยํ "ลูขปาปุรโณติ ทิสฺสติ สํ. ส. ๑๕/๒๕๘.
ลูขปาวุรโณสีติ. "อิธ เม โภ โคตม จตฺตาโร ปุตฺตา, เต มํ
ทาเรหิ สํปุจฺฉา ฆรา นิกฺขาเมนฺตีติ. "เตนหิ ตฺวํ พฺราหฺมณ อิมา
คาถาโย ปริยาปุณิตฺวา, สภายํ มหาชนกาเย สนฺนิปติเต, ปุตฺเตสุ
นิสินฺเนสุ, ภาส ๑-
       "เยหิ ชาเตหิ นนฺทิสฺสํ,       เยสญฺจ ภวมิจฺฉิสํ;
        เต มํ ทาเรหิ  สํปุจฺฉา ๒-   สาว วาเรนฺติ ๓- สูกรํ.
        อสนฺตา กิร มํ ชมฺมา       `ตาต ตาตาติ  ภาสเร,
        รกฺขสา ปุตฺตรูเปน          เต ชหนฺติ วโยคตํ.
        อสฺโสว ชิณฺโณ นิพฺโภโค      ขาทนา อปนียติ,
        พาลานมฺปิ ๔- ปิตา เถโร    ปราคาเรสุ ภิกฺขติ.
        ทณฺโฑ ว กิร เม เสยฺโย,    ยญฺจ ปุตฺตา อนสฺสวา,
        จณฺฑมฺปิ โคณํ วาเรติ,       อโถ จณฺฑมฺปิ กุกฺกุรํ,
        อนฺธกาเร ปุเร โหติ,       คมฺภีเร คาธเมธติ,
        ทณฺฑสฺส อานุภาเวน         ขลิตฺวา ปฏิติฏฺฐตีติ.
       โส ภควโต สนฺติเก ตา คาถาโย อุคฺคณฺหิตฺวา, ตถารูเป
พฺราหฺมณานํ สมาคมทิวเส สพฺพาลงฺการปฏิมณฺฑิเตสุ ปุตฺเตสุ ตํ
สภํ โอคาเหตฺวา พฺราหฺมณานํ มชฺเฌ มหารเหสุ อาสเนสุ นิสินฺเนสุ,
"อยํ เม กาโลติ สภาย มชฺฌํ ปวิสิตฺวา หตฺถํ อุกฺขิปิตฺวา "โภ
อหํ ตุมฺหากํ คาถาโย ภาสิตุกาโม, สุณิสฺสถาติ วตฺวา, "ภาส
@เชิงอรรถ: ๑. สี ยุ. วเทยฺยาสิ. ๒. สํปุจฺฉ อิติ. ๓. "วาเทนฺตีติ. ๔. ปาลิยญฺหิ พาลกานนฺติ
@ทิสฺสติ. สํ. ส. ๑๕/๒๕๙. ญ. ว.
ภาส พฺราหฺมณ, สุโณมาติ วุตฺเต, ฐิตโกว อภาสิ. เตน จ
สมเยน มนุสฺสานํ เอวํ วตฺตํ โหติ "โย มาตาปิตูนํ สนฺตกํ
ขาทนฺโต มาตาปิตโร น โปเสติ, โส มาเรตพฺโพติ. ตสฺมา
เต พฺราหฺมณปุตฺตา ปิตุ ปาเทสุ ปติตฺวา "ชีวิตํ โน ตาต เทหีติ
ยาจึสุ. โส ปิตุ หทยานํ มุทุตาย "มา เม โภ ปุตฺตเก วินาสยิตฺถ,
โปสิสฺสนฺติ มนฺติ อาห. อถสฺส ปุตฺเต มนุสฺสา อาหํสุ "สเจ
โภ อชฺช ปฏฺฐาย ปิตรํ น สมฺมาปฏิชคฺคิสฺสถ, ฆาเตสฺสาม โวติ.
เต ภีตา ปิตรํ ปีเฐ นิสีทาเปตฺวา สยํ อุกฺขิปิตฺวา เคหํ เนตฺวา
สรีรํ เตเลน อพฺภญฺชิตฺวา อุพฺพฏฺเฏตฺวา คนฺธจุณฺณาทีหิ นหาเปตฺวา
พฺราหฺมณิโย ปกฺโกสาเปตฺวา "อชฺช ปฏฺฐาย อมฺหากํ ปิตรํ
สมฺมาปฏิชคฺคถ; สเจ ปมาทํ อาปชฺชิสฺสถ, นิคฺคณฺหิสฺสาม โวติ วตฺวา
ปณีตโภชนํ โภเชสุํ. พฺราหฺมโณ สุโภชนญฺจ สุขเสยฺยญฺจ อาคมฺม
กติปาหจฺจเยน สญฺชาตพโล ปีณินฺทฺริโย อตฺตภาวํ โอโลเกตฺวา
"อยํ เม สมฺปตฺติ สมณํ โคตมํ นิสฺสาย ลทฺธาติ ปณฺณาการตฺถาย
เอกํ ทุสฺสยุคํ อาทาย ภควโต สนฺติกํ คนฺตฺวา กตปฏิสนฺถาโร
เอกมนฺตํ นิสินฺโน ตํ ทุสฺสยุคํ ภควโต ปาทมูเล ฐเปตฺวา "มยํ
โภ โคตม พฺราหฺมณา นาม อาจริยสฺส อาจริยธนํ ปริเยสาม,
ปฏิคฺคณฺหาตุ เม ภวํ โคตโม อาจริโย อาจริยธนนฺติ อาห. ภควา
ตสฺส อนุกมฺปาย ตํ ปฏิคฺคเหตฺวา ธมฺมํ เทเสสิ. เทสนาวสาเน
พฺราหฺมโณ สรเณสุ ปติฏฺฐาย เอวมาห "โภ โคตม มยฺหํ ปุตฺเตหิ
จตฺตาริ ธุวภตฺตานิ ทินฺนานิ, ตโต อหํ เทฺว ตุมฺหากํ ทมฺมีติ.
อถ นํ สตฺถา "กลฺยาณํ พฺราหฺมณ, มยํ ปน รุจฺจนฏฺฐานเมว
คมิสฺสามาติ วตฺวา อุยฺโยเชสิ. พฺราหฺมโณ ฆรํ คนฺตฺวา ปุตฺเต
อาห "ตาตา สมโณ โคตโม มยฺหํ สหาโย, ตสฺส เม เทฺว
ธุวภตฺตานิ ทินฺนานิ, ตุมฺเห, ตสฺมึ สมฺปตฺเต, มา ปมชฺชิตฺถาติ.
"สาธุ ตาตาติ. สตฺถา ปุนทิวเส ปิณฺฑาย จรนฺโต เชฏฺฐปุตฺตสฺส
ฆรทฺวารํ อคมาสิ. โส สตฺถารํ ทิสฺวา ปตฺตํ อาทาย ฆรํ ปเวเสตฺวา
มหารเห ปลฺลงฺเก นิสีทาเปตฺวา ปณีตโภชนํ อทาสิ. สตฺถา "ปุนทิวเส
อิตรสฺส ปุนทิวเส อิตรสฺสาติ ปฏิปาฏิยา สพฺเพสํ ฆรานิ อคมาสิ.
สพฺเพ ตเถว สกฺการํ อกํสุ.
      อเถกทิวสํ เชฏฺฐปุตฺโต, มงฺคเล ปจฺจุปฏฺฐิเต, ปิตรํ อาห "ตาต
กสฺส มงฺคลํ เทมาติ. "นาหํ อญฺญํ ชานามิ, นนุ สมโณ โคตโม
มยฺหํ สหาโยติ. "เตนหิ นํ สฺวาตนาย ปญฺจหิ ภิกฺขุสเตหิ สทฺธึ
นิมนฺเตถาติ. พฺราหฺมโณ ตถา อกาสิ. สตฺถา ปุนทิวเส สปริวาโร
ตสฺส เคหํ อคมาสิ. โส หริตุปลิตฺเต สพฺพาลงฺการปฏิมณฺฑิเต
เคเห พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ นิสีทาเปตฺวา อปฺโปทกมธุปายาเสน
เจว ปณีเตน จ ขาทนีเยน [๑]- ปริวิสิ. อนฺตราภตฺตสฺมึเยว ปน
พฺราหฺมณสฺส จตฺตาโร ปุตฺตา สตฺถุ สนฺติเก นิสีทิตฺวา อาหํสุ
"โภ โคตม มยํ อมฺหากํ ปิตรํ ปฏิชคฺคาม นปฺปมชฺชาม, ปสฺสถิมสฺส
อตฺตภาวนฺติ. สตฺถา "[๒]- กลฺยาณํ โว กตํ, มาตุปิตุโปสนํ นาม
โปราณกปณฺฑิตานํ อาจิณฺณเมวาติ วตฺวา "ตสฺส นาคสฺส
@เชิงอรรถ: ๑. ยุ. เอตฺถนฺตเร "โภชนีเยน จาติ อตฺถิ. ๒. ยุ. เอตฺถนฺตเร `ปสฺสามีติ อตฺถิ.
วิปฺปวาเสน วิรุฬฺหา สลฺลกิโย จ กุฏชา จาติ อิมํ เอกาทสนิปาเต
มาตุโปสกนาคชาตกํ ๑- วิตฺถาเรน กเถตฺวา อิมํ คาถํ อภาสิ ๒-
               "ธนปาลโก นาม กุญฺชโร
                กฏุกปฺปเภทโน ทุนฺนิวารโย
                พทฺโธ กพฬํ น ภุญฺชติ
                สุมรติ นาควนสฺส กุญฺชโรติ.
      ตตฺถ "ธนปาลโก นามาติ: ตทา กาสิกรญฺญา หตฺถาจริยํ
เปเสตฺวา รมณีเย นาควเน คาหาปิตสฺส หตฺถิสฺส เอตํ นามํ.
กฏุกปฺปเภทโนติ: ติขิณมโท. หตฺถีนํ หิ มทกาเล กณฺณจูลิกา
ปภิชฺชนฺติ, ปกติยาปิ หตฺถิโน ตสฺมึ กาเล องฺกุสํ วา ตุนฺนํ วา
โตมรํ วา น คเณนฺติ จณฺฑา ภวนฺติ, โส ปน อติจณฺโฑเยว; เตน
วุตฺตํ "กฏุกปฺปเภทโน ทุนฺนิวารโยติ. พทฺโธ กพฬํ น ภุญฺชตีติ:
น โส พทฺโธ, หตฺถิสาลํ ปน เนตฺวา วิจิตฺรสาณิยา ปริกฺขิปาเปตฺวา
กตคนฺธปริภณฺฑาย อุปริพทฺธวิจิตฺรวิตานาย ภูมิยา ฐปิโต รญฺญา ๓-
ราชารเหน นานคฺครสโภชเนน อุปฏฺฐาปิโตปิ กิญฺจิ ภุญฺชิตุํ น อิจฺฉิ,
หตฺถิสาลํ ปเวสิตมตฺตํ ปน สนฺธาย "พทฺโธ กพฬํ น ภุญฺชตีติ วุตฺตํ.
สุมรติ นาควนสฺสาติ: น โส รมณียเมว วสนฏฺฐานํ นาควนํ สริ,
มาตา ปนสฺส อรญฺเญ ปุตฺตวิโยเคน ทุกฺขปฺปตฺตา อโหสิ, โส
มาตาปิตุอุปฏฺฐานธมฺมเมว ปูเรติ; "กึ เม อิมินา โภชเนนาติ ธมฺมิกํ
มาตาปิตุอุปฏฺฐานธมฺมเมว สริ; ตํ ปน ยสฺมา ตสฺมึ นาควเนเยว
@เชิงอรรถ: ๑. ขุ. ชา. เอกาทส. ๒๗/๓๐๓. ตทฏฺฐกถา. ๖/๑.  ๒. สี. ยุ. คาถมาห.
@๓. สี. ยุ. รญฺโญ.
ฐิเตน สกฺกา ปูเรตุํ, เตน วุตฺตํ "สุมรติ นาควนสฺส กุญฺชโรติ.
      สตฺถริ อิมํ อตฺตโน ปุพฺพจริยํ อาหริตฺวา กเถนฺเตเยว,
สพฺเพปิ อสฺสุธารา ปวตฺเตตฺวา มุทุหทยา โอหิตโสตา สุณึสุ. ๑-
อถ เนสํ ภควา สปฺปายํ วิทิตฺวา สจฺจานิ ปกาเสนฺโต ๒- ธมฺมํ
เทเสสิ. เทสนาวสาเน สทฺธึ ปุตฺเตหิ เจว สุณิสาหิ จ พฺราหฺมโณ
โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหีติ.
                  ปริชิณฺณพฺราหฺมณปุตฺตวตฺถุ.
                      ----------
               ๔. ปเสนทิโกสลราชวตฺถุ. (๒๓๔)
      "มิทฺธี ยทาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
ราชานํ ปเสนทิโกสลํ อารพฺภ กเถสิ.
      เอกสฺมึ หิ สมเย ราชา ตณฺฑุลโทณสฺส โอทนํ ตทุปิเยน
สูปพฺยญฺชเนน ภุญฺชติ. โส เอกทิวสํ ภุตฺตปาตราโส ภตฺตสมฺมทํ
อวิโนเทตฺวาว สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา กิลนฺตรูโป อิโต จิโต จ
สมฺปริวตฺตติ นิทฺทาย อภิภุยฺยมาโนปิ อุชุกํ นิปชฺชิตุํ อสกฺโกนฺโต
เอกมนฺตํ นิสีทิ. อถ นํ สตฺถา อาห "กึ มหาราช อวิสฺสมิตฺวาว
อาคโตสีติ. "อาม ภนฺเต, ภุตฺตกาลโต ปฏฺฐาย เม มหาทุกฺขํ
โหตีติ. อถ นํ สตฺถา "มหาราช อติพหุโภชนสฺส เอวํ ทุกฺขํ
โหตีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห
@เชิงอรรถ: ๑. ม. สี. ยุ. ภวึสุ. ๒. ม. ปกาเสตฺวา. สี. ยุ. ปกาเสสิ. ธมฺมํ เทเสสีติ นตฺถิ.
                   "มิทฺธี ยทา โหติ มหคฺฆโส จ
                    นิทฺทายิตา สมฺปริวตฺตสายี
                    มหาวราโหว นิวาปปุฏฺโฐ
                    ปุนปฺปุนํ คพฺภมุเปติ มนฺโทติ.
      ตตฺถ "มิทฺธีติ: ถีนมิทฺธาภิภูโต. มหคฺฆโสติ: มหาโภชโน
อาหารหตฺถกอลํสาฏกตตฺถวฏฺฏกกากมาสกภุตฺตวมฺมิกานํ อญฺญตโร
วิย. นิวาปปุฏฺโฐติ: กุณฺฑกาทินา สูกรภตฺเตน ปุฏฺโฐ. ฆรสูกโร
หิ พาลกาลโต ปฏฺฐาย โปสิยมาโน ถูลสรีรกาเล เคหา พหิ
นิกฺขมิตุํ อลภนฺโต เหฏฺฐามญฺจาทีสุ สมฺปริวตฺติตฺวา อสฺสนฺโต
ปสฺสนฺโต สยเตว. อิทํ วุตฺตํ โหติ: ยทา ปุริโส มิทฺธี จ
โหติ มหคฺฆโส จ นิวาปปุฏฺโฐ มหาวราโห วิย จ อญฺเญน
อิริยาปเถน ยาเปตุํ อสกฺโกนฺโต นิทฺทายนสีโล สมฺปริวตฺตสายี;
ตทา โส "อนิจฺจํ ทุกฺขํ อนตฺตาติ ตีณิ ลกฺขณานิ มนสิกาตุํ
น สกฺโกติ, เตสํ อมนสิการา มนฺทปฺปญฺโญ ปุนปฺปุนํ คพฺภํ
อุเปติ คพฺภวาสโต น ปริมุจฺจตีติ.
       เทสนาวสาเน สตฺถา รญฺโญ อุปการวเสน
               "มนุชสฺส สทา สตีมโต
                มตฺตํ ชานโต ลทฺธโภชเน
                ตนุกสฺส ภวนฺติ เวทนา,
                สณิกํ ชีรติ อายุ ปาลยนฺติ
อิมํ คาถํ ๑- วตฺวา อุตฺตรมาณวํ อุคฺคณฺหาเปตฺวา "อิมํ คาถํ
รญฺโญ โภชนเวลายเอว วเทยฺยาสิ, อิมินา จ อุปาเยน โภชนํ
ปริหาเปยฺยาสีติ อุปายํ อาจิกฺขิ. โส ตถา อกาสิ. ราชา อปเรน
สมเยน นาฬิโกทนปรมตาย สณฺฐิโต สลฺลหุกสรีโร สุขปฺปตฺโต
สตฺถริ อุปฺปนฺนวิสฺสาโส สตฺตาหํ อสทิสทานํ ปวตฺเตสิ.
ทานานุโมทนาย สมฺปตฺตมหาชโน มหนฺตํ วิเสสํ ปาปุณีติ.
                   ปเสนทิโกสลราชวตฺถุ.
                       --------
                ๕. สานุสามเณรวตฺถุ. (๒๓๕)
       "อิทํ ปุเรติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
สานุํ นาม  สามเณรํ อารพฺภ กเถสิ.
       โส กิร เอกิสฺสา อุปาสิกาย เอกปุตฺตโก อโหสิ. อถ นํ
สา ทหรกาเลเยว ปพฺพาเชสิ. โส ปพฺพชิตกาลโต ปฏฺฐาย สีลวา
อโหสิ วตฺตสมฺปนฺโน. อาจริยุปชฺฌายอาคนฺตุกานํ วตฺตํ กตเมว
โหติ. มาสสฺส อฏฺฐ ทิวเส ปาโตว อุฏฺฐาย อุทกมาลเก อุทกํ
อุปฏฺฐาเปตฺวา ธมฺมสฺสวนคฺคํ สมฺมชฺชิตฺวา ทีปํ ชาเลตฺวา มธุรสฺสเรน
ธมฺมสฺสวนํ โฆเสติ. ภิกฺขู ตสฺส ถามํ ญตฺวา "ปทภาณํ ภณ
สามเณราติ อชฺเฌสนฺติ. โส "มยฺหํ หทยํ วาโต วา รุชฺชติ,
กาโส วา พาธตีติ กญฺจิ ปจฺจาหารํ อกตฺวา ธมฺมาสนํ อภิรูหิตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑. สํ. ส. ๑๕/๑๑๙.
อากาสคงฺคํ โอตาเรนฺโต วิย ปทภาณํ วตฺวา โอตรนฺโต "มยฺหํ
มาตาปิตูนํ อิมสฺมึ ภญฺเญ ปตฺตึ ทมฺมีติ วทติ. ตสฺส มนุสฺสา
มาตาปิตูนํ ปตฺติยา ทินฺนภาวํ น ชานนฺติ. อนนฺตรตฺตภาเว ปนสฺส
มาตา ยกฺขินี หุตฺวา นิพฺพตฺติ. สา เทวตาหิ สทฺธึ อาคนฺตฺวา
ธมฺมํ สุตฺวา สามเณเรน ทินฺนํ ปตฺตึ ๑- "อนุโมทามิ ตาตาติ วทติ.
สีลสมฺปนฺนา จ นาม ภิกฺขู สเทวกสฺส โลกสฺส ปิยา โหนฺติ;
ตสฺมา สามเณเร เทวตา สลชฺชา สคารวา มหาพฺรหฺมานํ วิย
อคฺคิกฺขนฺธํ วิย จ ตํ มญฺญนฺติ. สามเณเร คารเวน ตญฺจ ยกฺขินึ
ครุํ กตฺวา ปสฺสนฺติ; ธมฺมสฺสวนยกฺขสมาคมาทีสุ "สานุมาตาติ ๒-
ยกฺขินิยา อคฺคาสนํ อคฺโคทกํ อคฺคปิณฺฑํ เทนฺติ. มเหสกฺขาปิ
ยกฺขา ตํ ทิสฺวา มคฺคา โอกฺกมนฺติ, อาสนา วุฏฺฐหนฺติ.
     อถ โส สามเณโร วุฑฺฒิมนฺวาย ปริปกฺกินฺทฺริโย อนภิรติยา ปีฬิโต
อนภิรตึ วิโนเทตุํ อสกฺโกนฺโต ปรุฬฺหเกสนโข กิลิฏฺฐนิวาสนปารุปโน
กสฺสจิ อนาโรเจตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เอกโกว มาตุ ฆรํ
อคมาสิ. อุปาสิกา ปุตฺตํ ทิสฺวา วนฺทิตฺวา อาห "ตาต
ตฺวํ ปุพฺเพ อาจริยุปชฺฌาเยหิ วา ทหรสามเณเรหิ วา สทฺธึ
อิธาคจฺฉสิ, กสฺมา เอกโกวาสิ อชฺช อาคโตติ. โส อุกฺกณฺฐิตภาวํ
อาโรเจสิ. สทฺธา อุปาสิกา นานปฺปกาเรน ฆราวาเส อาทีนวํ
@เชิงอรรถ: ๑. อิโต ปรํ "อนุโมทนฺตีติ วา "อนุโมทมานาติ วา ปเทน นฏฺเฐน ภวิตพฺพํ. อถวา
@"สามเณเรนาติ อาคตฏฺฐาเน "ตยาติ ปเทน ภวิตพฺพํ. ยุ. "สามเณเรน ฯเปฯ วทติ.
@๒. สี. ยุ. สานุมาตาย.
ทสฺเสตฺวา ปุตฺตํ โอวทมานาปิ สญฺญาเปตุํ อสกฺโกนฺตี "อปฺเปวนาม
อตฺตโน ธมฺมตายปิ สลฺลกฺเขยฺยาติ อนุยฺโยเชตฺวา "ติฏฺฐ ตาต,
ยาว เต ยาคุภตฺตํ สมฺปาเทมิ, ยาคุํ ปิวิตฺวา กตภตฺตกิจฺจสฺส เต
มนาปานิ วตฺถานิ นีหริตฺวา ทสฺสามีติ วตฺวา อาสนํ ปญฺญาเปตฺวาว
อทาสิ. นิสีทิ สามเณโร. อุปาสิกา มุหุตฺเตเนว ยาคุขชฺชกํ
สมฺปาเทตฺวา อทาสิ. อถ สา "ภตฺตํ สมฺปาเทสฺสามีติ อวิทูเร
นิสินฺนา ตณฺฑุเล โธวติ. ตสฺมึ สมเย สา ยกฺขินี "กหํ นุ โข
สามเณโร, กจฺจิ ภิกฺขาหารํ ลภติ โนติ อาวชฺชมานา ตสฺส
วิพฺภมิตุกามตาย นิสินฺนภาวํ ญตฺวา "มา เหว โข เม เทวตานํ
อนฺตเร ลชฺชํ อุปฺปาเทยฺย, ๑- คจฺฉามิสฺส วิพฺภมเน อนฺตรายํ กริสฺสามีติ
อาคนฺตฺวา ตสฺส สรีเร อธิมุจฺจิตฺวา คีวํ ปริวตฺเตตฺวา [๒]- ภูมิยํ
ปาเตสิ. ๓- โส อกฺขีหิ ปริวตฺเตหิ เขเฬน ปคฺฆรนฺเตน ภูมิยํ วิปฺผนฺทิ. ๔-
อุปาสิกา ปุตฺตสฺส ตํ วิปฺปการํ ทิสฺวา เวเคนาคนฺตฺวา ปุตฺตํ
อาลิงฺคิตฺวา อุรูสุ นิปชฺชาเปสิ. สกลคามวาสิโน อาคนฺตฺวา
พลิกมฺมาทีนิ กรึสุ. อุปาสิกา ปน ปริเทวมานา อิมา คาถา อภาสิ
       "จาตุทฺทสึ ปญฺจทสึ       ยา จ ปกฺขสฺส อฏฺฐมี
        ปาริหาริยปกฺขญฺจ ๕-    อฏฺฐงฺคสุสมาคตํ
        อุโปสถํ อุปวสนฺติ       พฺรหฺมจริยํ จรนฺติ เย,
@เชิงอรรถ: ๑. ม. สามเณโร เม มเหสกฺขานํ เทวตานํ อนฺตเร ลชฺชํ อุปฺปาเทยฺย.
@สี. มาเหว โข เม เทวตานํ อนฺตเร ลชฺชา อุปฺปชฺเชยฺย.
@๒. ม. สี. ยุ. เอตฺถนฺตเร "เขเฬน ปคฺฆรนฺเตนาติ อตฺถิ.
@๓. ม. นิปติ. สี. ยุ. วิปฺผนฺทิ.  ๔. ม. สี. ยุ. "โส อกฺขีหิ ฯเปฯ วิปฺผนฺทีติ
@นตฺถิ.  ๕. ปาลิยญฺหิ "ปาริหาริกปกฺขญฺจาติ ทิสฺสติ.
        น เตหิ ยกฺขา กีฬนฺติ'   อิติ เม อรหตํ สุตํ:
        สาทานิ อชฺช ปสฺสามิ    ยกฺขา กีฬนฺติ สานุนาติ.
อุปาสิกาย วจนํ สุตฺวา
       "จาตุทฺทสึ ปญฺจทสึ       ยา จ ปกฺขสฺส อฏฺฐมี
        ปาริหาริยปกฺขญฺจ       อฏฺฐงฺคสุสมาคตํ
        อุโปสถํ อุปวสนฺติ       พฺรหฺมจริยํ จรนฺติ เย,
        น เตหิ ยกฺขา กีฬนฺติ'   สาหุ เต อรหตํ สุตนฺติ
วตฺวา อาห
       "สานุํ ปพุทฺธํ วชฺชาหิ     ยกฺขานํ วจนํ อิทํ
       `มากาสิ ปาปกํ กมฺมํ     อาวิ วา ยทิ วา รโห;
        สเจ ตฺวํ ปาปกํ กมฺมํ    กริสฺสสิ กโรสิ วา,
        น เต ทุกฺขา ปมุตฺยตฺถิ   อุปจฺจาปิ ๑- ปลายโตติ,
"เอวํ ปาปกมฺมํ กตฺวา สกุณสฺส วิย อุปฺปติตฺวา ปลายโตปิ
เต โมกฺโข นตฺถีติ วตฺวา สา ยกฺขินี สามเณรํ มุญฺจิ. โส
อกฺขีนิ อุมฺมิเลตฺวา มาตรํ เกเส วิกฺกิรยนฺตึ อสฺสสนฺตึ [๒]- โรทมานํ
สกลคามวาสิโน จ สนฺนิปติเต ทิสฺวา อตฺตโน ยกฺเขน คหิตภาวํ
อชานนฺโต "อหํ ปุพฺเพ ปีเฐ นิสินฺโน, มาตา เม อวิทูเร นิสีทิตฺวา
ตณฺฑุเล โธวิ, อิทานิ ปนมฺหิ ภูมิยํ นิปนฺโน; กึ นุ โข เอตนฺติ
นิปนฺนโกว ๓- มาตรํ อาห
@เชิงอรรถ: ๑. อุปฺปจฺจาปีติ. สํ. ส. ๑๕/๓๐๗. ญ. ว.  [๒] ม. เอตฺถนฺตเร ปสฺสสนฺตินฺติ
@อตฺถิ.    ๓. สี. ยุ. นิสินฺนโก ว.
       "มตํ วา อมฺม โรทนฺติ     โย วา ชีวํ น ทิสฺสติ;
        ชีวนฺตํ อมฺม ปสฺสนฺตี      กสฺมา มํ อมฺม โรทสีติ.
อถสฺส มาตา วตฺถุกามกฺกิเลสกาเม ปหาย ปพฺพชิตสฺส ปุน
วิพฺภมนตฺถํ อาคมเน อาทีนวํ ทสฺเสนฺตี อาห
       "มตํ วา ปุตฺต โรทนฺติ,    โย วา ชีวํ น ทิสฺสติ;
        โย จ กาเม จชิตฺวาน    ปุนราวตฺตเต ๑- อิธ,
        ตํ วาปิ ปุตฺต โรทนฺติ,    ปุน ชีวํ มโต หิ โสติ.
เอวญฺจ ปน วตฺวา ฆราวาสํ กุกฺกุลสทิสญฺเจว นรกสทิสญฺจ
กตฺวา ฆราวาเส อาทีนวํ ทสฺเสนฺตี ปุน อาห
       "กุกฺกุลา ๒- อุพฺภโต ตาต  กุกฺกุลํ ๓- ปติตุมิจฺฉสิ,
        นรกา อุพฺภโต ตาต      นรกํ ปติตุมิจฺฉสีติ.
อถ นํ "ปุตฺต ภทฺทํ ตว โหตุ, มยมฺปน `อยํ โน ปุตฺตโก
ฑยฺหมานเคหา ภณฺฑํ วิย นีหริตฺวา พุทฺธสาสเน ปพฺพชิโต ๔-
ฆราวาเส ปุน ฑยฺหิตุํ อิจฺฉติ, อภิธาวถ ปริตฺตายถ โนติ อิมมตฺถํ
กสฺส อุชฺฌาปยาม กํ นิชฺฌาปยามาติ ทีเปตุํ อิมํ คาถมาห
       "อภิธาวถ ภทฺทนฺเต,      กสฺส อุชฺฌาปยาม เส
        อาทิตฺตา นีหฏํ ๕- ภณฺฑํ   ปุน ฑยฺหิตุมิจฺฉสีติ.
     โส, มาตริ กเถนฺติยา, สลฺลกฺเขตฺวา "นตฺถิ มยฺหํ คิหิภาเวน
อตฺโถติ อาห. อถสฺส มาตา `สาธุ ตาตาติ ตุฏฺฐา ปณีตโภชนํ
@เชิงอรรถ: ๑. ปาลิยญฺหิ "ปุนราคจฺฉเตติ ทิสฺสติ.  ๒. กุกฺกุฬา.  ๓. สี. ยุ. กุกฺกุเฬ.
@๔. ปพฺพชาปิโต [?]   ๕. ปาลิยํ "นิพฺภตนฺติ ทิสฺสติ. สํ. ส. ๑๕/๓๐๘. ญ. ว.
โภเชตฺวา "กติวสฺโสสิ ตาตาติ ปุจฺฉิตฺวา ปริปุณฺณวสฺสภาวํ ญตฺวา
ติจีวรํ ปฏิยาเทสิ. โส ปริปุณฺณปตฺตจีวโร อุปสมฺปทํ ลภิ.
     อถสฺส อจิรุปสมฺปนฺนสฺส สตฺถา จิตฺตนิคฺคเห อุสฺสาหํ
ชเนนฺโต "จิตฺตํ นาเมตํ นานารมฺมเณสุ ทีฆรตฺตํ จาริกํ จริ, ๑-
ตํ ๒- อนิคฺคณฺหนฺตสฺส โสตฺถิภาโว นาม นตฺถิ; ตสฺมา องฺกุเสน
มตฺตหตฺถิโน วิย จิตฺตสฺส นิคฺคณฺหเน โยโค กรณีโยติ วตฺวา
อิมํ คาถมาห
             "อิทํ ปุเร จิตฺตมจาริ จาริกํ
              เยนิจฺฉกํ ยตฺถกามํ ยถาสุขํ,
              ตทชฺชหํ นิคฺคหิสฺสามิ โยนิโส
              หตฺถึ ปภินฺนํ วิย องฺกุสคฺคาโหติ.
     ตสฺสตฺโถ: อิทํ จิตฺตํ นาม อิโต ปุเร รูปาทีสุ อารมฺมเณสุ
ราคาทีนํ เยนากาเรน ๓- อิจฺฉติ ตสฺส วเสน เยนิจฺฉกํ ยตฺเถวสฺส กาโม
อุปฺปชฺชติ ตสฺส วเสน ยตฺถกามํ ยถา วิจรนฺตสฺส สุขํ โหติ ตเถว
วิจรณโต ยถาสุขํ ทีฆรตฺตํ จาริกํ จริ, ตํ อชฺช อหํ ปภินฺนํ มตฺตํ
หตฺถึ หตฺถาจริยสงฺขาโต เฉโก องฺกุสคฺคาโห องฺกุเสน วิย โยนิโส
มนสิกาเรน นิคฺคณฺหิสฺสามิ นาสฺส วีติกฺกมิตุํ ทสฺสามีติ.
     เทสนาวสาเน สานุนา สทฺธึ ธมฺมสฺสวนาย อุปสงฺกมนฺตานํ
พหูนํ เทวตานํ ธมฺมาภิสมโย อโหสิ. โส จายสฺมา เตปิฏกํ
@เชิงอรรถ: ๑. ม. สี. ยุ. จรนฺตํ.   ๒. ม. สี. ยุ. "ตนฺติ นตฺถิ.
@๓. ม. สี. เยน การเณน. ยุ. เยน เกนจิ การเณน.
พุทฺธวจนํ อุคฺคณฺหิตฺวา มหาธมฺมกถิโก หุตฺวา วีสวสฺสสตํ ฐตฺวา
สกลชมฺพุทีปํ สงฺโขเภตฺวา ปรินิพฺพายีติ.
                     สานุสามเณรวตฺถุ.
                     ------------
                ๖. ปาเวรกหตฺถิวตฺถุ. (๒๓๖)
     "อปฺปมาทรตาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
โกสลรญฺโญ ปาเวรกํ ๑- นาม หตฺถึ อารพฺภ กเถสิ.
     โส กิร หตฺถี ตรุณกาเล มหาพโล หุตฺวา อปเรน สมเยน
ชราวาตเวคพฺภาหโต เอกํ มหนฺตํ สรํ โอรุยฺห กลเล ลคฺคิตฺวา
อุตฺตริตุํ นาสกฺขิ. มหาชโน ตํ ทิสฺวา "เอวรูโปปิ นาม หตฺถี
อิมํ ทุพฺพลภาวํ ปตฺโตติ กถํ สมุฏฺฐาเปสิ. ราชา ตํ ปวตฺตึ สุตฺวา
หตฺถาจริยํ อาณาเปสิ "คจฺฉ ตํ หตฺถึ กลลโต อุทฺธราหีติ. โส
คนฺตฺวา ตสฺมึ ฐาเน สงฺคามสีสํ ทสฺเสตฺวา สงฺคามเภรึ อาโกฏาเปสิ.
มานชาติโก หตฺถี เวเคนุฏฺฐาย ถเล ปติฏฺฐหิ. ภิกฺขู ตํ การณํ ทิสฺวา
สตฺถุ อาโรเจสุํ. สตฺถา "เตน ตาว ภิกฺขเว หตฺถินา ปกติปงฺกทุคฺคโต
อตฺตา อุทฺธโต, ตุมฺเห ปน กิเลสทุคฺเค ปกฺขนฺตา; ตสฺมา โยนิโส
ปทหิตฺวา ตุมฺเหปิ ตโต อตฺตานํ อุทฺธรถาติ วตฺวา อิมํ คาถมาห
        "อปฺปมาทรตา โหถ        สจิตฺตมนุรกฺขถ
         ทุคฺคา อุทฺธรถตฺตานํ       ปงฺเก สนฺโนว กุญฺชโรติ.
     ตตฺถ "อปฺปมาทรตาติ: สติยา อวิปฺปวาเส อภิรตา โหถ.
@เชิงอรรถ: ๑. ม. ปาเวยฺยกํ. สี. พทฺเธรกํ.
สจิตฺตนฺติ: รูปาทีสุ อารมฺมเณสุ อตฺตโน จิตฺตํ, ยถา วีติกฺกมํ
น กโรติ; เอวํ รกฺขถ. สนฺโนติ: ๑- ยถา โส ปงฺเก สนฺโน กุญฺชโร
หตฺเถหิ จ ปาเทหิ จ วายามํ กตฺวา ปงฺกโต อตฺตานํ อุทฺธริตฺวา
ถเล ปติฏฺฐิโต; เอวํ ตุมฺเหปิ กิเลสทุคฺคโต อตฺตานํ อุทฺธรถ
นิพฺพานถเล ปติฏฺฐาเปถาติ อตฺโถ.
          เทสนาวสาเน เต ภิกฺขู อรหตฺตผเล ปติฏฺฐหึสูติ.
                     ปาเวรกหตฺถิวตฺถุ.
                     -------------
                 ๗. สมฺพหุลภิกฺขุวตฺถุ. (๒๓๗)
     "สเจ ลเภถาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา ปาริเลยฺยกํ นิสฺสาย
รกฺขิตวนสณฺเฑ วิหรนฺโต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ กเถสิ.
     วตฺถุ ยมกวคฺเค `ปเร จ น วิชานนฺตีติ คาถาวณฺณนาย
อาคตเมว. วุตฺตํ เหตํ "ตถาคตสฺส ตตฺถ หตฺถินาเคน อุปฏฺฐิยมานสฺส
วสนภาโว สกลชมฺพุทีเป ปากโฏ อโหสิ. สาวตฺถีนครโต
`อนาถปิณฺฑิโก วิสาขา มหาอุปาสิกาติเอวมาทีนิ มหากุลานิ
อานนฺทตฺเถรสฺส สาสนํ ปหิณึสุ `สตฺถารํ โน ภนฺเต ทสฺเสถาติ.
ทิสาวาสิโนปิ ปญฺจสตา ภิกฺขู วุตฺถวสฺสา อานนฺทตฺเถรํ อุปสงฺกมิตฺวา
`จิรสฺสํ สุตา โน อาวุโส อานนฺท ภควโต สมฺมุขา ธมฺมกถา,
สาธุ มยํ อาวุโส อานนฺท ลเภยฺยาม ภควโต สมฺมุขา ธมฺมกถํ
@เชิงอรรถ: ๑. ม. สี. ยุ. ทุคฺคาติ.
สวนายาติ ยาจึสุ. เถโร เต ภิกฺขู อาทาย ตตฺถ คนฺตฺวา `เตมาสํ
เอกวิหาริโน ตถาคตสฺส สนฺติกํ เอตฺตเกหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ อุปสงฺกมนํ
อยุตฺตนฺติ จินฺเตตฺวา เอกโกว สตฺถารํ อุปสงฺกมิ. ปาริเลยฺยโก
ตํ ทิสฺวา ทณฺฑมาทาย ปกฺขนฺทิ. สตฺถา โอโลเกตฺวา `อเปหิ
ปาริเลยฺยก, มา นิวารยิ, พุทฺธุปฏฺฐาโก เอโสติ อาห. โส ตตฺเถว
ทณฺฑํ ฉฑฺเฑตฺวา ปตฺตจีวรปฏิคฺคหณํ  อาปุจฺฉิ. เถโร นาทาสิ.
นาโค `สเจ อุคฺคหิตวตฺโต ภวิสฺสติ, สตฺถุ นิสีทนปาสาณผลเก
อตฺตโน ปริกฺขารํ น ฐเปสฺสตีติ จินฺเตสิ. เถโร ปตฺตจีวรํ ภูมิยํ
ฐเปสิ. วตฺตสมฺปนฺนา หิ ครูนํ อาสเน วา สยเน วา อตฺตโน
ปริกฺขารํ น ฐเปนฺติ. เถโร สตฺถารํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ.
สตฺถา `เอกโกว อาคโตสีติ ปุจฺฉิตฺวา ปญฺจสเตหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ
อาคตภาวํ สุตฺวา `กหํ ปเนเตติ วตฺวา, `ตุมฺหากํ จิตฺตํ อชานนฺโต
พหิ ฐเปตฺวา อาคโตมฺหีติ วุตฺเต, `ปกฺโกสาหิ เนติ อาห. เถโร
ตถา อกาสิ. สตฺถา เตหิ สทฺธึ ปฏิสนฺถารํ กตฺวา, เตหิ ภิกฺขูหิ
`ภนฺเต ภควา พุทฺธสุขุมาโล เจว ขตฺติยสุขุมาโล จ, ตุมฺเหหิ เตมาสํ
เอกเกหิ ติฏฺฐนฺเตหิ นิสีทนฺเตหิ จ ทุกฺกรํ กตํ, วตฺตปฏิวตฺตการโกปิ
มุโขทกาทิทายโกปิ นาโหสิ มญฺเญติ วุตฺเต, `ภิกฺขเว ปาริเลยฺยก-
หตฺถินา มยฺหํ สพฺพกิจฺจานิ กตานิ, เอวรูปํ หิ สหายํ ลภนฺเตน
เอกโต วสิตุํ ยุตฺตํ, อลภนฺตสฺส เอกจริยภาโวว เสยฺโยติ วตฺวา
นาควคฺเค ๑- อิมา คาถา อภาสิ
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. "นาควคฺเคติ นตฺถิ.
                "สเจ ลเภถ นิปกํ สหายํ
                 สทฺธึจรํ สาธุวิหาริธีรํ,
                 อภิภุยฺย สพฺพานิ ปริสฺสยานิ
                 จเรยฺย เตนตฺตมโน สตีมา.
                 โน เจ ลเภถ นิปกํ สหายํ
                 สทฺธึจรํ สาธุวิหาริธีรํ,
                 ราชาว รฏฺฐํ วิชิตํ ปหาย
                 เอโก จเร มาตงฺครญฺเญว นาโค.
     เอกสฺส จริตํ เสยฺโย,   นตฺถิ พาเล สหายตา:
                 เอโก จเร น จ ปาปานิ กยิรา
                 อปฺโปสฺสุโก มาตงฺครญฺเญว นาโคติ.
     ตตฺถ "นิปกนฺติ: เนปกฺกปญฺญาย สมนฺนาคตํ. สาธุวิหาริธีรนฺติ:
ภทฺทกวิหารึ ปณฺฑิตํ. ปริสฺสยานีติ: ตาทิสํ เมตฺตาวิหารึ สหายํ
ลภนฺโต `สีหพฺยคฺฆาทโย ปากฏปริสฺสเย  จ ราคโทสาทโย
ปฏิจฺฉนฺนปริสฺสเย จาติ สพฺเพว ปริสฺสเย อภิภวิตฺวา เตน สทฺธึ
อตฺตมโน อุปฏฺฐิตสฺสติ หุตฺวา จเรยฺย วิหเรยฺยาติ อตฺโถ. ราชาว
รฏฺฐนฺติ: รฏฺฐํ หิตฺวา ปพฺพชนฺโต ราชิสิ วิย. อิทํ วุตฺตํ โหติ:
ยถา วิชิตภูมิปฺปเทโส ราชา "อิทํ รชฺชํ นาม มหนฺตํ ปมาทฏฺฐานํ,
กึ เม รชฺเชน การิเตนาติ วิชิตํ รฏฺฐํ ปหาย ตโตว ๑- มหาอรญฺญํ
ปวิสิตฺวา ตาปสปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา จตูสุ อิริยาปเถสุ เอกโกว
@เชิงอรรถ: ๑. ม. สี. ยุ. เอกโก.
จรติ; เอวํ เอกโกว จเรยฺยาติ. มาตงฺครญฺเญว นาโคติ: ยถา จ
"อหํ โข อากิณฺโณ วิหรามิ หตฺถีหิ หตฺถินีหิ หตฺถิกุลเภหิ ๑-
หตฺถิจฺฉาเปหิ, ฉินฺนคฺคานิ เจว ติณานิ ขาทามิ, โอภคฺโคภคฺคญฺจ [๒]-
สาขาภงฺคํ ขาทนฺติ, อาวิลานิ จ ปานียานิ ปิวามิ, โอคาหนฺตสฺส จ
เม อุตฺติณฺณสฺส จ หตฺถินิโย กายํ อุปนิฆํสนฺติโย คจฺฉนฺติ; ยนฺนูนาหํ
เอกโกว คณมฺหา วูปกฏฺโฐ วิหเรยฺยนฺติ ๓- เอวํ ปฏิสญฺจิกฺขิตฺวา
มเตน ๔- คมนโต "มาตงฺโคติ ลทฺธนาโม อิมสฺมึ อรญฺเญ
อยํ หตฺถินาโค ยูถํ ปหาย สพฺพิริยาปเถสุ เอกโกว สุขํ จรติ;
เอวํปิ  เอโกว จเรยฺยาติ อตฺโถ. เอกสฺสาติ: ปพฺพชิตสฺส หิ
ปพฺพชิตกาลโต ปฏฺฐาย เอกีภาวาภิรตสฺส เอกกสฺเสว จริตํ เสยฺโย.
นตฺถิ พาเล สหายตาติ: "จุลฺลสีลํ มชฺฌิมสีลํ มหาสีลํ ทส
กถาวตฺถูนิ เตรส ธุตงฺคคุณา วิปสฺสนาญาณํ จตฺตาโร มคฺคา
จตฺตาริ ผลานิ ติสฺโส วิชฺชา ฉ อภิญฺญา อมต มหานิพฺพานนฺติ
อยํ หิ สหายตา นาม. สา พาเล นิสฺสาย อธิคนฺตุํ น สกฺกาติ
นตฺถิ พาเล สหายตาติ. เอโกติ: อิมินา การเณน สพฺพิริยาปเถสุ
เอกโกว หุตฺวา จเรยฺย, อปฺปมตฺตกานิปิ น จ ปาปานิ กยิรา. [๕]-
เอโส อปฺโปสฺสุโก นิราลโย อิมสฺมึ อรญฺเญ มาตงฺคนาโค
อิจฺฉิติจฺฉิตฏฺฐาเน สุขํ จรติ, เอวํ เอกโกว หุตฺวา จเรยฺย,
อปฺปมตฺตกานิปิ น จ ปาปานิ กเรยฺยาติ อตฺโถ. ตสมา "ตุมฺเหหิปิ
@เชิงอรรถ: ๑. ม. สี. หตฺถิกลเภหิ. ๒. ปาลิยํ เอตฺถนฺตเร เมติ อตฺถิ.
@๓.วิ. มหาวคฺค. ๕/๓๔๑-๓๔๒.   ๔. ม. สี. ยุ. มเตนาติ นตฺถิ.
@๕. ม. สี. ยุ. เอตฺถนฺตเร "ยถาติ อตฺถิ.
เอวรูปํ สหายํ อลภนฺเตหิ เอกจารีเหว ภวิตพฺพนฺติ อิมมตฺถํ
ทสฺเสนฺโต สตฺถา เตสํ ภิกฺขูนํ อิมํ ธมฺมเทสนํ เทเสสิ.
     เทสนาวสาเน ปญฺจสตาปิ เต ภิกฺขู อรหตฺเต ปติฏฺฐหึสูติ.
                     สมฺพหุลภิกฺขุวตฺถุ.
                      ----------
                   ๘. มารวตฺถุ. (๒๓๘)
     "อตฺถมฺหีติ อิมํ ธมมเทสนํ สตฺถา หิมวนฺตปสฺเส อรญฺญกุฏิกายํ
วิหรนฺโต มารํ อารพฺภ กเถสิ.
     ตสฺมึ กิร กาเล ราชาโน มนุสฺเส ปีเฬตฺวา รชฺชํ กาเรนฺติ.
อถ ภควา อธมฺมิกราชูนํ รชฺเช ทณฺฑกรณปีฬิเต มนุสฺเส ทิสฺวา
การุญฺญวเสน เอวํ จินฺเตสิ "สกฺกา นุ โข รชฺชํ กาเรตุํ อหนํ
อฆาตยํ อชินํ อชาปยํ อโสจํ อโสจาปยํ ธมฺเมนาติ. ๑- มาโร
ปาปิมา ตํ ภควโต ปริวิตกฺกํ ญตฺวา "สมโณ โคตโม `สกฺกา
นุ โข รชฺชํ กาเรตุนฺติ จินฺเตสิ, อิทานิ รชฺชํ กาเรตุกาโม ภวิสฺสติ,
รชฺชญฺจ นาเมตํ ปมาทฏฺฐานํ, ตํ กาเรนฺตสฺส สกฺกา โอกาสํ
ลภิตุํ; คจฺฉามิ, อุสฺสาหมสฺส ชเนสฺสามีติ จินฺเตตฺวา สตฺถารํ
อุปสงฺกมิตฺวา อาห "กาเรตุ ภนฺเต ภควา รชฺชํ, กาเรตุ สุคโต
รชฺชํ, อหนํ อฆาตยํ อชินํ อชาปยํ อโสจํ อโสจาปยํ ธมฺเมนาติ. ๒-
อถ นํ สตฺถา "กึ ปน เม ตฺวํ ปาปิม ปสฺสสิ, ยํ มํ ตฺวํ
@เชิงอรรถ: ๑-๒. สํ. ส. ๑๕/๑๗๔. สารตฺถปฺปกาสินี. ๑/๒๑๒.
เอวํ วเทสีติ วตฺวา, "ภควตา โข ภนฺเต จตฺตาโร อิทฺธิปาทา
สุภาวิตา, อากงฺขมาโน หิ ภควา หิมวนฺตํ ปพฺพตราชํ `สุวณฺณนฺติ
อธิมุจฺเจยฺย, ตญฺจ สุวณฺณเมว อสฺส, อหํปิ โว ธเนน ธนกรณียํ
กริสฺสามิ, อิติ ตุมฺเห ธมฺเมน รชฺชํ กาเรสฺสถาติ เตน วุตฺเต,
     "ปพฺพตสฺส สุวณฺณสฺส         ชาตรูปสฺส เกวลี, ๑-
      ทฺวิตาปิ นาลเมกสฺส'       อิติ วิทฺธา สมํ จเร.
             โย ทุกฺขมทฺทกฺขิ ยโตนิทานํ,
             กาเมสุ โส ชนฺตุ กถํ นเมยฺย;
             อุปธึ วิทิตฺวา [๒]- `สงฺโคติ โลเก
             ตสฺเสว ชนฺตุ วินยาย สิกฺเขติ
อิมาหิ คาถาหิ ๓- สํเวเชตฺวา "อญฺโญเอว โข ปาปิม ตว โอวาโท,
อญฺโญ มม, ตยา สทฺธึ ธมฺมสมฺมนฺตนา นาม นตฺถิ, อหํ หิ
เอวํ โอวทามีติ วตฺวา อิมา คาถา อภาสิ
           "อตฺถมฺหิ ชาตมฺหิ สุขา สหายา,
            ตุฏฺฐี สุขา ยา อิตรีตเรน,
            ปุญฺญํ สุขํ ชีวิตสงฺขยมฺหิ,
            สพฺพสฺส ทุกฺขสฺส สุขํ ปหานํ.
     สุขา มตฺเตยฺยตา โลเก,     อโถ  เปตฺเตยฺยตา สุขา.
     สุขา สามญฺญตา โลเก,      อโถ พฺรหฺมญฺญตา สุขา.
@เชิงอรรถ: ๑. ปาลิยํ "เกวลาติ ทิสฺสติ. ๒. ปาลิยเมว เอตฺถนฺตเร นาติ อตฺถิ.
@๓. สํ. ส. ๑๕/๑๗๐. สารตฺถปฺปกาสินี. ๑/๒๑๒-๒๑๓.
        สุขํ ยาว ชรา สีลํ,     สุขา สทฺธา ปติฏฺฐิตา,
        สุโข ปญฺญาปฏิลาโภ     ปาปานํ อกรณํ สุขนฺติ.
     ตตฺถ "อตฺถมฺหีติ: ปพฺพชิตสฺสาปิ หิ จีวรกรณาทิเก วา
อธิกรณวูปสมนาทิเก วา, คิหิโนปิ กสิกมฺมาทิเก วา พลวปกฺข-
สนฺนิสฺสิเตหิ อภิภวนาทิเก วา กิจฺเจ อุปฺปนฺเน, เย ตํ กิจฺจํ
นิปฺผาเทตุํ วา วูปสเมตุํ วา สกฺโกนฺติ, เอวรูปา สุขา สหายาติ
อตฺโถ. ตุฏฺฐี สุขาติ: ยสฺมา ปน คิหิโนปิ สเกน อสนฺตุฏฺฐา
สนฺธิจฺเฉทาทีนิ อารภนฺติ, ปพฺพชิตาปิ นานปฺปการํ อเนสนํ, อิติ
เต สุขํ น วินฺทนฺติเยว; ตสฺมา ยา อิตริตเรน ปริตฺเตน วา
วิปุเลน วา อตฺตโน สนฺตเกน สนฺตุฏฺฐิ, อยเมว สุขาติ อตฺโถ.
ปุญฺญนฺติ: มรณกาเล ปน ยถาอชฺฌาสเยน ปฏฺฐเปตฺวา กตํ
ปุญฺญกมฺมเมว สุขํ. สพฺพสฺสาติ: สกลสฺส ปน วฏฺฏทุกฺขสฺส
ปหานสงฺขาตํ อรหตฺตเมว อิมสฺมึ โลเก สุขํ นาม.
     มตฺเตยฺยตาติ: มาตริ สมฺมาปฏิปตฺติ. เปตฺเตยฺยตาติ: ปิตริ
สมฺมาปฏิปตฺติ. อุภเยนาปิ มาตาปิตูนํ อุปฏฺฐานเมว กถิตํ.
มาตาปิตโร หิ ปุตฺตานํ อนุปฏฺฐหนภาวํ ญตฺวา อตฺตโน สนฺตกํ
ภูมิยํ วา นิทหนฺติ ปเรสํ วา วิสฺสชฺเชนฺติ, "มาตาปิตโร น
อุปฏฺฐหนฺตีติ จ เตสํ นินฺทา ปวตฺตติ, กายสฺส เภทา คูถนิรเยปิ
นิพฺพตฺตนฺติ; เย ปน มาตาปิตโร สกฺกจฺจํ อุปฏฺฐหนฺติ, เต เตสํ
สนฺตกํ ธนํ ปาปุณนฺติ ปสํสํปิ ลภนฺติ, กายสฺส เภทา สคฺเค
นิพฺพตฺตนฺติ; ตสฺมา อุภยํเปตํ "สุขนฺติ วุตฺตํ. สามญฺญตาติ:
ปพฺพชิเตสุ สมฺมาปฏิปตฺติ. พฺรหฺมญฺญตาติ: วาหิตปาเปสุ พุทฺธ-
ปจฺเจกพุทฺธพุทฺธสาวเกสุ สมฺมาปฏิปตฺติเยว. อุภเยนาปิ เตสํ จตูหิ
ปจฺจเยหิ ปฏิชคฺคนภาโว กถิโต. อิทํปิ โลเก สุขํ นาม กถิตํ.
     สีลนฺติ: มณิกุณฺฑลรตฺตวตฺถาทโย หิ อลงฺการา ตสฺมึ ตสฺมึ
วเย ฐิตานํเยว โสภนฺติ, น ทหรานํ อลงฺกาโร มหลฺลกกาเล
มหลฺลกานํ วา อลงฺกาโร ทหรกาเล โสภติ, "อุมฺมตฺตโก เอส
มญฺเญติ ครหุปฺปาทเน ๑- ปน โทสเมว ชเนติ; ปญฺจสีลทสสีลาทิเภทํ
ปน สีลํ ทหรสฺสาปิ มหลฺลกสฺสาปิ สพฺพวเยสุ โสภติเยว, "อโห
วตายํ สีลวาติ ปสํสุปฺปาทเนน โสมนสฺสเมว อาวหติ; เตน วุตฺตํ "สุขํ
ยาว ชรา สีลนฺติ. สทฺธา ปติฏฺฐิตาติ: โลกิยโลกุตฺตรา ทุวิธาปิ
สทฺธา นิจฺจลา หุตฺวา ปติฏฺฐิตาว สุขา. สุโข ปญฺญาปฏิลาโภติ:
โลกิยโลกุตฺตรายปิ ปญฺญาย ปฏิลาโภ สุโข. ปาปานํ อกรณนฺติ:
เสตุฆาต วเสน ปน ปาปานํ อกรณํ อิมสฺมึ โลเก สุขนฺติ อตฺโถ.
     เทสนาวสาเน พหูนํ เทวตานํ ธมฺมาภิสมโย อโหสีติ.
                      มารวตฺถุ.
                 นาควคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                    เตวีสติโม วคฺโค.
                      ---------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๔ หน้า ๑๓๖-๑๖๒. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=24&A=2715&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=24&A=2715&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=33              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=1118              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=1114              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=1114              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านเล่มถัดไป คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]