ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๒๖ ภาษาบาลีอักษรไทย อุ.อ. (ปรมตฺถที.)

                       ๔. นิหุหุํกสุตฺตวณฺณนา ๕-
      [๔] จตุตฺเถ อชปาลนิโคฺรเธติ ตสฺส กิร ฉายายํ อชปาลา คนฺตฺวา
นิสีทนฺติ, เตนสฺส "อชปาลนิโคฺรโธ "เตฺวว นามํ อุทปาทิ. เกจิ ปน "ยสฺมา
ตตฺถ เวเท สชฺฌายิตุํ อสมตฺถา มหลฺลกพฺราหฺมณา ปาการปริกฺเขปยุตฺตานิ
นิเวสนานิ กตฺวา สพฺเพ วสึสุ, ตสฺมา อชปาลนิโคฺรโธติ นามํ ชาตนฺ"ติ วทนฺติ.
ตตฺรายํ วจนตฺโถ:- น ชปนฺตีติ อชปา, มนฺตานํ อนชฺฌายกาติ อตฺโถ, อชปา
ลนฺติ อาทิยนฺติ นิวาสํ เอตฺถาติ อชปาโลติ. ยสฺมา วา มชฺฌนฺติเก สมเย
อนฺโต ปวิฏฺเฐ อเช อตฺตโน ฉายาย ปาเลติ รกฺขติ, ตสฺมา `อชปาโล'ติสฺส
@เชิงอรรถ:  สี.ม. สตฺตมาย รตฺติยา   วิ.มหา. ๔/๑/๑   วิ.อ. ๓/๗ (สฺยา)
@ ม. ปจฺจยนิโรธปจฺจเวกฺขณวเสน   ฉ.ม. หุํหุงฺกสุตฺต... ขุ.อุ. ๒๕/๔/๙๖
นามํ รุฬฺหนฺติ อปเร. สพฺพถาปิ นามเมตํ ตสฺส รุกฺขสฺส. ตสฺส สมีเป. สมีปตฺเถ
หิ เอตํ ภุมฺมํ "อชปาลนิโคฺรเธ"ติ.
      วิมุตฺติสุขปฏิสํเวทีติ ๑- ตตฺราปิ ธมฺมํ วิจินนฺโต ๒- วิมุตฺติสุขญฺจ
ปฏิสํเวเทนฺโต นิสีทิ. โพธิรุกฺขโต ปุรตฺถิมทิสาภาเค เอส รุกฺโข โหติ.
สตฺตาหนฺติ จ อิทํ น ปลฺลงฺกสตฺตาหโต อนนฺตรสตฺตาหํ. ภควา หิ
ปลฺลงฺกสตฺตาหโต อปรานิปิ ตีณิ สตฺตาหานิ โพธิสมีเปเยว วีตินาเมสิ.
      ตตฺรายํ อนุปุพฺพิกถา:- ภควติ กิร สมฺมาสมฺโพธึ ปตฺวา สตฺตาหํ
เอกปลฺลงฺเกน นิสินฺเน "น ภควา วุฏฺฐาติ, กินฺนุ โข อญฺเญปิ ๓- พุทฺธตฺตกรา
ธมฺมา อตฺถี"ติ เอกจฺจานํ เทวตานํ กงฺขา อุทปาทิ. อถ ภควา อฏฺฐเม ทิวเส
สมาปตฺติโต วุฏฺฐาย เทวตานํ กงฺขํ ญตฺวา กงฺขาวิธมนตฺถํ อากาเส อุปฺปติตฺวา
ยมกปาฏิหาริยํ ทสฺเสตฺวา ตาสํ กงฺขํ วิธเมตฺวา ปลฺลงฺกโต อีสกํ ปาจีนนิสฺสิเต
อุตฺตรทิสาภาเค ฐตฺวา จตฺตาริ อสงฺเขฺยยฺยานิ กปฺปสตสหสฺสญฺจ อุปจิตานํ ปารมีนํ
ผลาธิคมฏฺฐานํ ๔- ปลฺลงฺกํ โพธิรุกฺขญฺจ อนิมิเสหิ จกฺขูหิ โอโลกยมาโน สตฺตาหํ
วีตินาเมสิ, ตํ ฐานํ อนิมิสเจติยํ นาม ชาตํ. อถ ปลฺลงฺกสฺส จ ฐิตฏฺฐานสฺส
จ อนฺตรา ปุรตฺถิมโต จ ปจฺฉิมโต จ อายเต รตนจงฺกเม จงฺกมนฺโต สตฺตาหํ
วีตินาเมสิ, ตํ ฐาน ๕- รตนจงฺกมเจติยํ นาม ชาตํ. ตโต ปจฺฉิมทิสาภาเค เทวตา
รตนฆรํ มาปยึสุ, ตตฺถ ปลฺลงฺเกน นิสีทิตฺวา อภิธมฺมปิฏกํ วิเสสโต อนนฺตนยํ
สมนฺตปฏฺฐานํ วิจินนฺโต สตฺตาหํ วีตินาเมสิ, ตํ ฐานํ รตนฆรเจติยํ นาม ชาตํ.
เอวํ โพธิสมีเปเยว จตฺตาริ สตฺตาหานิ วีตินาเมตฺวา ปญฺจเม สตฺตาเห
โพธิรุกฺขมูลโต ๖- อชปาลนิโคฺรธํ อุปสงฺกมิตฺวา ตสฺส มูเล ปลฺลงฺเกน นิสีทิ.
@เชิงอรรถ:  ก. วิมุตฺติสุขํ ปฏิสํเวทีติ   ม. วิจินนฺโตเย อนฺตรนฺตรา   ม. อชฺชาปิ
@ สี. ปุญฺญาทิคมนียฏฺฐานํ ผลสมาปตฺตาทิคมฏฺฐานํ, ม. ปุญฺญาทิคมนียฏฺฐานํ
@พลาทิคมนียฏฺฐานํ   ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ   ฉ.ม. โพธิรุกฺขโต
      ตมฺหา สมาธมฺหา วุฏฺฐาสีติ ตโต ลผสมาปตฺติสมาธิโต ยถากาลปริจฺเฉทํ
หิ, วุฏฺฐหิตฺวา จ ปน ตตฺถ เอวํ นิสินฺเน ภควติ เอโก พฺราหฺมโณ ตํ คนฺตฺวา
ปญฺหํ ปุจฺฉิ. เตน วุตฺตํ "อถโข อญฺญตโร"ติอาทิ. ตตฺถ อญฺญตโรติ
นามโคตฺตวเสน อนภิญฺญาโต อปากโฏ เอโก. หุํหุงฺกชาติโกติ ๑- โส กิร ทิฏฺฐมงฺคลิโก
มานถทฺโธ มานวเสน โกธวเสน จ สพฺพํ อโวกฺขชาติกํ ปสฺสิตฺวา ชิคุจฺฏนฺโต
"หุํหุนฺ"ติ กโรนฺโต วิจรติ, ตสฺมา "หุํหุงฺกชาติโก"ติ วุจฺจติ "หุหุกฺกชาติโก"ติปิ
ปาโฐ. พฺราหฺมโณติ ชาติยา พฺราหฺมโณ.
      เยน ภควาติ ยสฺสํ ทิสายํ ภควา นิสินฺโน. ภุมฺมตฺเถ หิ เอตํ กรณวจนํ.
เยน วา ทิสาภาเคน ภควา อุปสงฺกมิตพฺโพ, เตน ทิสาภาเคน อุปสงฺกมิ. อถวา
เยนาติ เหตุอตฺเถ กรณวจนํ, เยน การเณน ภควาา เทวมนุสฺเสหิ อุปสงฺกมิตพฺโพ,
เตน การเณน อุปสงฺกมีติ อตฺโถ. เกน จ การเณน ภควา อุปสงฺกมิตพฺโพ?
นานปฺปการโรคทุกฺขาภิปีฬิตตฺตา อาตุรกาเยหิ มหาชเนหิ มหานุภาโว ภิสกฺโก
วิย โรคติกิจฺฉนตฺถํ, นานาวิธกิเลสพฺยาธิปีฬิตตฺตา อาตุรจิตฺเตหิ เทวมนุสฺเสหิ
กิเลสพฺยาธิติกิจฺฉนตฺถํ, ธมฺมสฺสวนปญฺหปุจฺฉนาทิการเณหิ ภควา อุปสงฺกมิตพฺโพ.
เตน อยมฺปิ พฺราหฺมโณ อตฺตโน กงฺขํ ฉินฺทิตุกาโม อุปสงฺกมิ.
      อุปสงฺกมิตฺวาติ อุปสงฺกมนปริโยสานทีปนํ. อถวา ยํ ฐานํ อุปสงฺกมิ,
ตโตปิ ภควโต สมีปภูตํ อาสนฺนตรํ ฐานํ อุปคนฺตฺวาติ อตฺโถ. สมฺโมทีติ สมํ
สมฺมา วา โมทิ. ภควา จาเนน, โสปิ ๒- ภควตา "กจฺจิ โภโต ขมนียํ กจฺจิ
ยาปนียนฺ"ติอาทินา ปฏิสนฺถารกรณวเสน สมปฺปวตฺตโมโท อโหสิ. สมฺโมทนียนฺติ
สมฺโมทนารหํ สมฺโมทชนนโยคฺคํ. กถนฺติ กถาสลฺลาปํ. สารณียนฺติ สริตพฺพยุตฺตํ
สาธุชเนหิ ปวตฺเตตพฺพํ, กาลนฺตเร วา จินฺเตตพฺพํ วีติสาเรตฺวาติ นิฏฺฐาเปตฺวา.
@เชิงอรรถ:  สี.,ก. หุหุงฺกชาติโก   สี. ภควโต วจเนน โมทิ
เอกมนฺตนฺติ ภาวนปุํสกนิทฺเทโส. เอกสฺมึ ฐาเน, อภิสมฺมุขาทิเก ฉ นิสชฺชโทเส
วชฺเชตฺวา เอกสฺมึ ปเทเสติ อตฺโถ. เอตทโวจาติ เอตํ อิทานิ วตฺตพฺพํ
"กิตฺตาวตา นุ โข"ติอาทิวจนํ อโวจ.
      ตตฺถ กิตฺตาวตาติ กิตฺตเกน ปมาเณน. นูติ สํสยตฺเถ นิปาโต. โขติ
ปทปูรเณ โภติ พฺราหฺมณานํ ชาติสมุทาคตํ อาลปนํ. ตถา หิ วุตฺตํ "โภวาทิ
นาม โส โหติ, สเจ โหติ สกิญฺจโน"ติ. ๑- โคตมาติ ภควนฺตํ โคตฺเตน อาลปติ.
กถํ ปนายํ พฺราหฺมโณ สมฺปติสมาคโต ภควโต โคตฺตํ ชานาตีติ? นายํ
สมฺปติสมาคโต, ฉพฺพสฺสานิ ปธานกรณกาเล อุปฏฺฐหนฺเตหิ ปญฺจวคฺคิเยหิ สทฺธึ
จรมาโนปิ, อปรภาเค ตํ วตฺตํ ฉฑฺเฑตฺวา อุรุเวลายํ เสนนิคเม ๒- เอโก อทุติโย
หุตฺวา ปิณฺฑาย จรมาโนปิ เตน พฺราหฺมเณน ทิฏฺฐปุพฺโพ เจว สลฺลปิตปุพฺโพ
จ. เตน โส ปุพฺเพ ปญฺจวคฺคิเยหิ คยฺหมานํ ภควโต โคตฺตํ อนุสฺสรนฺโต "โภ
โคตมา"ติ ภควนฺตํ โคตฺเตน อาลปติ. ยโต ปฏฺฐาย วา ภควา มหาภินิกฺขมนํ
นิกฺขมนฺโต อโนมนทีตีเร ปพฺพชิโต, ตโต ปภุติ "สมโณ โคตโม"ติ จนฺโท
วิย สูริโย วิย จ ปากโฏ ปญฺญาโต, น ตสฺส โคตฺตชานเน การณํ คเวสิตพฺพํ.
      พฺราหฺมณกรณาติ พฺราหฺมณํ กโรนตีติ พฺราหฺมณกรณา, พฺราหฺมณภาวกราติ
อตฺโถ. เอตฺถ จ กิตฺตาวตาติ เอเตน เยหิ ธมฺเมหิ พฺราหฺมโณ โหติ, เตสํ
ธมฺมานํ ปริมาณํ ปุจฺฉติ. กตเม จ ปนาติ อิมินา เตสํ สรูปํ ปุจฺฉติ.
     เอตมตฺถํ วิทิตฺวาติ เอตํ เตน ปุฏฺฐสฺส ปญฺหสฺส สิขาปตฺตํ อตฺถํ ๓- วิทิตฺวา
ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ, น ปน ตสฺส พฺราหฺมณสฺส ธมฺมํ เทเสสิ. กสฺมา?
ธมฺมเทสนาย อภาชนภาวโต. ตถาหิ ตสฺส พฺราหฺมณสฺส อิมํ คาถํ สุตฺวา น
สจฺจาภิสมโย อโหสิ. ยถา จ อิมสฺส, เอวํ อุปกสฺส อาชีวกสฺส พุทฺธคุณปฺปกาสนํ.
@เชิงอรรถ:  ม.ม. ๑๓/๔๕๗/๔๔๙   สี. เสนานีนิคเม   สี. สิยาปตฺตตํ
ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนโต หิ ปุพฺพภาเค ภควตา ภาสิตํ ปเรสํ ๑- สุณนฺตานมฺปิ
ตปุสฺสภลฺลิกานํ ๒- สรณทานํ วิย วาสนาภาคิยเมว ชาตํ, น เสกฺขภาคิยํ, น
นิพฺเพธภาคิยํ. เอสา หิ ธมฺมตาติ.
      ตตฺถ โย พฺราหฺมโณติ โย พาหิตปาปธมฺมตาย พฺราหฺมโณ, น ทิฏฺฐมงฺคลิกตาย
หุหุงฺการกสาวาทิปาปธมฺมยุตฺโต หุตฺวา เกวลํ ชาติมตฺตเกน พฺรหฺมญฺญํ
ปฏิชานาติ. โส พฺราหฺมโณ พาหิตปาปธมฺมตฺตา หุหุงฺการปฺปหาเนน นิหุหุงฺโก,
ราคาทิกสาวาภาเวน นิกฺกสาโว, ภาวนานุโยคยุตฺตจิตฺตตาย ยตตฺโต, สีลสํยเมน
วา สํยตจิตฺตตาย ยตตฺโต, จตุมคฺคญาณสงฺขาเตหิ เวเทหิ อนฺตํ สงฺขารปริโยสานํ
นิพฺพานํ, เวทานํ วา อนฺตํ คตตฺตา เวทนฺตคู. มคฺคพฺรหฺมจริยสฺส วุสิตตฺตา
วุสิตพฺรหฺมจริโย, ธมฺเมน โส พฺรหฺมวาทํ วเทยฺย "พฺราหฺมโณ อหนฺ"ติ
เอตํ วาทํ ธมฺเมน ญาเยน วเทยฺย, ยสฺส สกลโลกสนฺนิวาเสปิ กุหิญฺจิ
เอการมฺมเณปิ ราคุสฺสโท โทสุสฺสโท โมหุสฺสโท มานุสฺสโท ทิฏฺฐุสฺสโทติ อิเม
อุสฺสทา นตฺถิ, อนวเสสํ ปหีนาติ อตฺโถ.
                       จตุตฺถสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                          -------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๖ หน้า ๕๓-๕๗. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=26&A=1193&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=26&A=1193&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=41              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=1493              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=1496              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=1496              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]