อรรถกถาเล่มที่ ๒๖ ภาษาบาลีอักษรไทย
 อุ.อ. (ปรมตฺถที.)

                         ๙. ชฏิลสุตฺตวณฺณนา
      [๙] นวเม คยายนฺติ เอตฺถ คยาติ คาโมปิ ติตฺถมฺปิ วุจฺจติ. คยาคามสฺส
หิ อวิทูเร วิหรนฺโต ภควา "คยายํ วิหรตี"ติ วุจฺจติ, ตถา คยาติตฺถสฺส.
คยาติตฺถนฺติ หิ คยาคามสฺส อวิทูเร เอกา โปกฺขรณี อตฺถิ นทีปิ, ตทุภยํ
"ปาปปวาหนติตฺถนฺ"ติ โลกิยมหาชโน สมุทาจรติ. คยาสีเสติ คชสีสสทิสสิขโร ๑-
ตตฺถ เอโก ปพฺพโต คยาสีสนามโก, ยตฺถ หตฺถิกุมฺภสทิโส ปิฏฺฐิปาสาโณ
ภิกฺขุสหสฺสสฺส โอกาโส ปโหติ, ตตฺร ภควา วิหรติ. เตน วุตฺตํ "คยายํ
วิหรติ คยาสีเส"ติ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี.... สิขเร
      ชฏิลาติ ตาปสา. เต หิ ชฏาธาริตาย อิธ "ชฏิลา"ติ วุตฺตา. อนฺตรฏฺฐเก
หิมปาตสมเยติ เหมนฺตสฺส อุตุโน อพฺภนฺตรภูเต มาฆมาสสฺส อวสาเน จตฺตาโร,
ผคฺคุณมาสสฺส อาทิมฺหิ จตฺตาโรติ อฏฺฐทิวสปริมาเณ หิมปาตนกาเล. คยายํ
อุมฺมุชฺชนฺตีติ เกจิ ตสฺมึ ติตฺถสมฺมเต อุทเก ปฐมํ นิมุคฺคสกลสรีรา ตโต
อุมฺมุชฺชนฺติ วุฏฺฐหนฺติ อุปฺปิลวนฺติ. นิมฺมุชฺชนฺตีติ สสีสํ อุทเก โอสีทนฺติ.
อุมฺมุชฺชนิมฺมุชฺชมฺปิ กโรนฺตีติ ปุนปฺปุนํ อุมฺมุชฺชนนิมฺมุชฺชนานิปิ กโรนฺติ.
    ตตฺถ หิ เกจิ "เอกุมฺมุชฺชเนเนว ปาปสุทฺธิ โหตี"ติ เอวํทิฏฺฐิกา, เต
อุมฺมุชฺชนเมว กตฺวา คจฺฉนฺติ. อุมฺมุชฺชนํ ปน นิมฺมุชฺชนมนฺตเรน นตฺถีติ
อวินาภาวโต นิมฺมุชฺชนมฺปิ เต กโรนฺติเยว. เยปิ "เอกนิมฺมุชฺชเนเนว ปาปสุทฺธิ
โหตี"ติ เอวํทิฏฺฐิกา, เตปิ เอกวารเมว นิมฺมุชฺชิตฺวา วุตฺตนเยน อวินาภาวโต
อุมฺมุชฺชนมฺปิ กตฺวา ปกฺกมนฺติ. เย ปน "ตสฺมึ ติตฺเถ ๑- นิมฺมุชฺชเนเนว
ปาปสุทฺธิ โหตี"ติ เอวํทิฏฺฐิกา, เต ตตฺถ นิมฺมุชฺชิตฺวา อสฺสาเส สนฺนิรุมฺภิตฺวา
มรุปฺปปาตปติตา ๒- วิย ตตฺเถว ชีวิตกฺขยํ ปาปุณนฺติ. อปเร "ปุนปฺปุนํ
อุมฺมุชฺชนนิมฺมุชฺชนานิ กตฺวา นฺหาเต ปาปสุทฺธิ โหตี"ติ เอวํทิฏฺฐิกา, เต
กาเลน กาลํ อุมฺมุชฺชนนิมฺมุชฺชนานิ กโรนฺติ. เต สพฺเพปิ สนฺธาย วุตฺตํ
"อุมฺมุชฺชนฺติปิ นิมฺมุชฺชนฺติปิ อุมฺมุชฺชนิมฺมุชฺชมฺปิ ๓- กโรนฺตี"ติ. เอตฺถ จ
กิญฺจาปิ นิมฺมุชฺชนปุพฺพกํ อุมฺมุชฺชนํ, นิมฺมุชฺชนเมว ปน กโรนฺตา กติปยา,
อุมฺมุชฺชนํ ตทุภยญฺจ กโรนฺตา พหูติ เตสํ เยภุยฺยภาวทสฺสนตฺถํ อุมฺมุชฺชนํ
ปฐมํ วุตฺตํ. ตถา สมฺพหุลา ชฏิลาติ ชฏิลานํ เยภุยฺยตาย วุตฺตํ,
มุณฺฑสิขณฺฑิโนปิ จ พฺราหฺมณา อุทกสุทฺธิกา ตสฺมึ กาเล ตตฺถ ตถา กโรนฺติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ก. ติฏฺเฐ  ๒ สี.,ม. อสฺสาสปสฺสาเส สนฺนิรุชฺฌิตฺวา
@๓ ก. อุมฺมุชฺชนนิมฺมุชฺชนมฺปิ, ขุ.อุ. ๒๕/๙/๑๐
      โอสิญฺจนฺตีติ เกจิ คยาย อุทกํ หตฺเถน คเหตฺวา อตฺตโน สีเส จ
สรีเร จ โอสิญฺจนฺติ, อปเร ฆเฏหิ อุทกํ คเหตฺวา ตีเร ฐตฺวา ตถา กโรนฺติ.
อคฺคึ ชุหนฺตีติ เกจิ คยาตีเร เวทึ สชฺเชตฺวา ธูมทพฺพิปูชาทิเก อุปกรเณ
อุปเนตฺวา อคฺคิหุตํ ชุหนฺติ อคฺคิหุตํ ปริจรนฺติ. ๑- อิมินา สุทฺธีติ อิมินา
คยายํ อุมฺมุชฺชนาทินา อคฺคิปริจรเณน จ ปาปมลโต สุทฺธิ ปาปปวาหนา สํสารสุทฺธิ
เอว วา โหตีติ เอวํทิฏฺฐิกา หุตฺวาติ อตฺโถ.
      อุมฺมุชฺชนาทิ เจตฺถ นิทสฺสนมตฺตํ วุตฺตนฺติ ทฏฺฐพฺพํ. เตสุ หิ เกจิ
อุทกวาสํ วสนฺติ, เกจิ อุทกญฺชลึ เทนฺติ, เกจิ ตสฺมึ อุทเก ฐตฺวา จนฺทิมสูริเย
อนุปริวตฺตนฺติ, เกจิ อเนกสหสฺสวารํ สาวิตฺติอาทิเก ชปนฺติ, เกจิ "อินฺท
อาคจฺฉา"ติอาทินา วิชฺชาชปํ ๒- อวฺหายนฺติ, เกจิ มหตุปฏฺฐานํ กโรนฺติ, เอวญฺจ
กโรนฺตา เกจิ โอตรนฺติ, เกจิ อุตฺตรนฺติ, เกจิ อุตฺตริตฺวา สุทฺธิกอาจมนํ
กโรนฺติ, เกจิ อนฺโตอุทเก ฐิตา ตนฺตี วาเทนฺติ, วีณํ ๓- วาเทนฺตีติ เอวมาทิกา
นานปฺปการกิริยา ทสฺเสนฺติ. ยสฺมา วา เต เอวรูปา วิการกิริยา กโรนฺตาปิ
ตสฺมึ อุทเก นิมฺมุชฺชนุมฺมุชฺชนปุพฺพกเมว กโรนฺติ, ตสฺมา ตํ สพฺพํ
นิมฺมุชฺชนุมฺมุชฺชนนฺโตคธเมว กตฺวา "อุมฺมุชฺชนฺตี"ติปิอาทิ วุตฺตํ. เอวํ ตตฺถ
อากุลพฺยากุเล วตฺตมาเน อุปริปพฺพเต ฐิโต ภควา เตสํ ตํ โกลาหลํ สุตฺวา "กินฺนุ
โข เอตนฺ"ติ โอโลเกนฺโต ตํ กิริยาวิการํ อทฺทส, ตํ สนฺธาย วุตฺตํ "อทฺทสา
โข ภควา ฯเปฯ อิมินา สุทฺธี"ติ, ตํ วุตฺตตฺถเมว.
      เอตมตฺถํ วิทิตฺวาติ เอตํ อตฺถํ อุทโกโรหนาทิอสุทฺธิมคฺเค เตสํ
สุทฺธิมคฺคปรามสนํ สจฺจาทิเก จ สุทฺธิมคฺเค อตฺตโน อวิปรีตาวโพธํ สพฺพาการโต
วิทิตฺวา. อิมํ อุทานนฺติ อิมํ อุทกสุทฺธิยา อสุทฺธิมคฺคภาวทีปกํ ๔-
สจฺจาทิธมฺมานญฺจ ยาถาวโต สุทฺธิมคฺคภาวทีปกํ อุทานํ อุทาเนสิ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ปริชฺชหนฺติ  ๒ สิ. วิสมุจฺฉาชปํ, ก. วิจฺโจชสํ
@๓ ก. สีตคทฺธิตา ทนฺตวีณํ  ๔ ก. อุทกสุทฺธิกมคฺคภาวทีปกํ
      ตตฺถ น อุทเกน สุจิ โหตีติ เอตฺถ อุทเกนาติ อุทกุมฺมุชฺชนาทินา.
อุทกุมฺมุชฺชนาทิ หิ อิธ อุตฺตรปทโลเปน "อุทกนฺ"ติ วุตฺตํ ยถา รูปภโว
รูปนฺติ. อถวา อุทเกนาติ อุมฺมุชฺชนาทิกิริยาย สาธนภูเตน อุทเกน สุจิ
สตฺตสฺส สุทฺธิ นาม น โหติ, นตฺถีติ อตฺโถ. อถวา สุจีติ เตน ยถาวุตฺเตน
อุทเกน สุจิ ปาปมลโต สุทฺโธ นาม สตฺโต น โหติ. กสฺมา? พเหฺวตฺถ
นฺหายตี ชโน. ยทิ หิ อุทโกโรหนาทินา ยถาวุตฺเตน ปาปสุทฺธิ นาม สิยา,
พหุ เอตฺถ อุทเก ชโน นฺหายติ, มาตุฆาตาทิปาปกมฺมการี อญฺโญ จ
โคมหึสาทิโก อนฺตมโส มจฺฉกจฺฉเป อุปาทาย, ตสฺส สพฺพสฺสาปิ ปาปสุทฺธิ
สิยา, น ปเนวํ โหติ. กสฺมา? นฺหานสฺส ปาปเหตูนํ อปฺปฏิปกฺขภาวโต. ยํ
หิ ยํ วินาเสติ, โส ตสฺส ปฏิปกฺโข ยถา อาโลโก อนฺธการสฺส, วิชฺชา จ
อวิชฺชาย, น เอวํ นฺหานํ ปาปสฺส. ตสฺมา นิฏฺฐเมตฺถ คนฺตพฺพํ "น อุทเกน
สุจิ โหตี"ติ.
      เยน ปน สุจิ โหติ, ตํ ทสฺเสตุํ "ยมฺหิ สจฺจญฺจา"ติอาทิมาห. ตตฺถ
ยมฺหีติ ยสฺมึ ปุคฺคเล. สจฺจนฺติ วจีสจฺจญฺเจว วิรติสจฺจญฺจ.  อถวา สจฺจนฺติ
ญาณสจฺจญฺเจว ปรมตฺถสจฺจญฺจ. ธมฺโมติ อริยมคฺคธมฺโม ผลธมฺโม จ, โส
สพฺโพปิ ยสฺมึ ปุคฺคเล อุปลพฺภติ, โส สุจิ โส จ พฺราหฺมโณติ โส
อริยปุคฺคโล วิเสสโต ขีณาสโว อจฺจนฺตสุทฺธิยา สุจิ จ พฺราหฺมโณ จาติ.
กสฺมา ปเนตฺถ สจฺจํ ธมฺมโต วิสุํ กตฺวา คหิตํ? สจฺจสฺส พหูปการตฺตา. ตถา
หิ "สจฺจํ เว อมตา วาจา. ๑- สจฺจํ หเว สาธุตรํ รสานํ, ๒- สจฺเจ อตฺเถ จ
ธมฺเม จ, อาหุ สนฺโต ปติฏฺฐิตา. ๑- สจฺเจ ฐิตา สมณพฺราหฺมณา จา"ติอาทินา ๓-
อเนเกสุ สุตฺตปเทสุ สจฺจคุณา ปกาสิตา. สจฺจวิปริยสฺส จ "เอกํ ธมฺมํ
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ.สุ. ๒๕/๔๕๖/๔๑๙  ๒ สํ.ส. ๑๕/๒๔๖/๒๕๘, ขุ.สุ. ๒๕/๑๘๔/๓๗๐
@๓ ขุ.ชา. ๒๘/๓๕๘/๑๔๐ (สฺยา)
อตีตสฺส, มุสาวาทิสฺส ชนฺตุโน. ๑- อภูตวาที นิรยํ อุเปตี"ติ ๒- จ อาทินา
ปกาสิตาติ.
                       นวมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                         ---------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๖ หน้า ๗๗-๘๑.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=26&A=1732&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=26&A=1732&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=46
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=1591
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=1592
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=1592
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_25